“Η θάλασσα είναι τα πάντα. Καλύπτει τα 7/10 της γήινης σφαίρας. Η ανάσα της είναι καθαρή και ζωογόνος. Είναι μια απέραντη έρημος όπου ο άνθρωπος δεν είναι ποτέ μόνος, γιατί νιώθει το θαύμα της δημιουργίας κάθε στιγμή. Είναι η φυσική ενσάρκωση μιας υπερφυσικής ύπαρξης. Γιατί η θάλασσα από μόνη της δεν είναι πάρα αγάπη και συναίσθημα. Είναι το ζωντανό άπειρο. Η φύση εμφανίζεται σ’ αυτή με τα τρία βασίλειά της, ορυκτό,φυτικό και ζωικό. Ο ωκεανός είναι η ατελείωτη  δεξαμενή της φύσης”.

Ιούλιος Βερν

20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα (1870)

Οι κραδασμοί με υπνωτίζουν καθώς το φουσκωτό σκάφος σκίζει τα κύματα κατευθυνόμενο στο καταδυτικό μας σημείο. Κρατιέμαι γέρα από το πλαϊνό σκοινί και ατενίζω την απεραντοσύνη της θάλασσας, αφήνω πίσω μου κάθε σκέψη, κάθε ανησυχία κι επικεντρώνονται στην στιγμή. Στερεώνω τα  βατραχοπέδιλα μου, φτύνω το γυαλί  της μάσκας μου για να μη θολώνει κάτω από το νερό, και με την βοήθεια του buddy μου, του καταδυτικού μου συντρόφου, βεβαιώνομαι ότι η ροή αέρα από την φιάλη οξυγόνου μου είναι ανοιχτή. Φτάνουμε στο σωστό μέρος, Ο αρχηγός της κατάδυσης, ο dive master,  ελέγχει το ρεύμα και δίνει τις τελευταίες οδηγίες. Βάζω τον σωλήνα παροχής αέρα στο στόμα μου, παίρνω θέση στην παρυφή του φουσκωτού και με το τρια, με το δύο, με το ένα ρολλάρω  ανάποδα και βουτάω στο βαθύ μπλε.

Το έχω κάνει αυτό δεκάδες φορές, και όμως κάθε φορά είναι σαν την πρώτη. Αδειάζω τον ρυθμιστή πλευστότητας (BCD)  από τον αέρα και, καθώς εξισώνω για να μην ενοχλεί η πίεση του νερού στα αυτιά μου, βυθίζομαι στον γαλάζιο σιωπηλό κόσμο. Οι θόρυβοι της στεριάς χάνονται, Η αναπνοή μου επιβραδύνεται, οι ακτίνες του ήλιου διαθλώνται και χορεύουν στο διαυγές νερό και τα χρώματα γρήγορα εξαφανίζονται δίνοντας τη θέση τους στο απέραντό μπλε. Είναι απίστευτο, αλλά νιώθω ήρεμος, σα να επιστρέφω στο παντοτινό μου σπίτι.

Δεν ξέρω πως έγινε και αγάπησα τη θάλασσα και τον βυθό τόσο πολύ, θυμάμαι τον εαυτό μου παιδάκι να συνοδεύω τον πατέρα μου στις καλοκαιρινές βραδιές ψαρέματος με πετονιά. Δεν έπιανε πολλά αλλά εγώ τα έβαζα σ’ ένα κουβαδάκι και χαιρόμουν όταν ήταν όλα διαφορετικά μεταξύ τους. Ύστερα, όταν ήμουν επτά χρονών, ο πατέρας μου που γνώριζε την αγάπη μου για τα άγρια ζώα, μου χάρισε το βιβλίο “Ο καρχαρίας” του Ζακ Υβ Κουστώ. Αυτό ήταν. Κόλλησα. Από τότε δεν έχασα ούτε ένα από τα ντοκιμαντέρ του ‘ το ωκεανογραφικό Καλυψώ, οι κινηματογραφιστές και φυσιοδίφες του, τα απόμακρα σημεία που επισκέπτονταν στις αποστολές τους έγιναν κάτι σαν παράλληλο σύμπαν για μένα. Ένα σύμπαν που το 2004 έκανα το πρώτο βήμα για να το κατακτήσω. Στην καταδυτική σχολή Sea World στην Θεσσαλονίκη και με τη βοήθεια του εξαιρετικού εκπαιδευτή μου, του Κώστα Μαυροχωρίδη, πήρα την πιστοποίηση OPEN WATER DIVER της διεθνούς καταδυτικής συνομοσπονδίας PADI, και μη θέλοντας να χάσω χρόνο ακολούθησα την σχολή στο πρώτο μου καταδυτικό ταξίδι στην χερσόνησο του Σινά, στην Αίγυπτο.

Η  κατάδυσή μου στο ακρωτήρι Ras Mohamed θα μείνει για πάντα χαραγμένη στη μνήμη. Το απόλυτο μπλέ απο κάτω, και μέσα από το απίστευτης διαύγειας νερό να ξεπροβάλλει από βάθος εκατοντάδων μέτρων ο διπλός ομώνυμος ύφαλος . Τα τοιχώματα του βράχου είναι στολισμένα με πυκνά σκληρά και μαλακά κοράλλια, οι γιγάντιες γοργονίες  λικνίζονται με χάρη στο ωκεάνιο ρεύμα. Ανάμεσα τους αμέτρητα σμήνη ψαριών, πορτοκαλοκόκκινοι ανθίες και καρδινάλιοι, κίτρινα και πράσινα παπαγαλόψαρα και μωβ και μπλε χειλούδες έχουν στήσει τρελό χορό και συντονισμένα κινούνται  και αυτά στο αέναο  κυνήγι τροφής και προστασίας. Ξαφνικά συνειδητοποιώ ότι ακριβώς από κάτω μου κολυμπάει με το πλάι της μια συναγρίδα, η οποία με επεξεργάζεται με περιέργεια ‘  καθώς γυρίζω προς τους συντρόφους μου να το μοιραστώ βλέπω ότι όλοι έχουν από έναν προσωπικό συνοδό να τους μελετά! Λίγο πιο μακριά, στο βαθύ μπλε, ένα μεγάλο κοπάδι μπαρακούντα σα να αιωρείται με τα στόματα τους μισάνοιχτα και τα μάτια τους γουρλωμένα. Είμαι μεθυσμένος από την ομορφιά και το μόνο που σκέφτομαι είναι οτι δεν θέλω να τελειώσει ποτέ.

Η θάλασσα, όταν κάνει το μαγικό της ξόρκι, σε κρατάει για πάντα αιχμάλωτο στα θαυμαστά δίχτυα της, είχε πει ο Κουστώ  και μόνο να τον επιβεβαιώσω μπορώ.

Από τότε πέρασαν πολλά χρόνια και είχα την τύχη να ταξιδέψω σε πολλά μέρη του κόσμου και να δω απίστευτες εικόνες στους βυθούς της γης. Μερικές από τις πιο δυνατές εμπειρίες μου “σύνδεσης” με το σύμπαν θα έλεγα ότι έχουν συμβεί υποβρυχίως. Δεν μπορώ να ξεχάσω το όλο μεγαλόπρεπη χάρη  πέταγμα των τεράστιων σαλαχιών Manta στο Raja Ampat της Ινδονησίας, ούτε το βαθύ σοφό βλέμμα των ρινοδέλφινων που κολύμπησαν για 10 ολόκληρα λεπτά μαζί μου στην Αίγυπτο, και φυσικά αναπολώ το ατέλειωτο παιχνίδι με τις φώκιες στη Νότια Αφρική. Και βέβαια ιδιαίτερες στιγμές είναι πάντα οι συναντήσεις με τους κορυφαίους θηρευτές της θάλασσας, τους καρχαρίες. Ή καρδιά μου πήγε να σπάσει όταν, στα νησιά Brothers στην Αίγυπτο, ένας μεγάλος καρχαρίας Μακρυχέρης  με πλησίασε νωχελικά μέχρι να αγγίξει το βατραχοπέδιλό μου, για να βουτήξει κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή κάτω από τα πόδια μου.

Νιώθω απίστευτη ταπεινότητα που η μητέρα φύση μου χάρισε αυτές τις στιγμές και άπειρη ευγνωμοσύνη που μπόρεσα να κοινωνήσω όλο αυτό το θαύμα. Σίγουρα λατρεύω τα ταξίδια και πολλά  μακρινά μέρη μπορούν να  δώσουν και να δείξουν πολλά και θαυμάσια. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε αυτό που είναι κυριολεκτικά έξω από την πόρτα μας και δεν είναι άλλο από την Μεσόγειο θάλασσα.

Θυμάμαι ότι περνούσα ατελείωτες ώρες με μια μάσκα στις καλοκαιρινές μου διακοπές. Η αλήθεια είναι ότι δεν ξεμάκραινα  πολύ, δέος ανακατεμένο με φόβο με καταλάμβανε  όταν κοιτούσα προς τα βαθιά και διέκρινα τους σκοτεινούς όγκους των βράχων και των φυκιάδων. Πολύ αργότερα, δύτης πια, συμφιλιώθηκα με τα βάθη,  τα σχήματα και τις σκιές του βυθού. Και μπορεί η Μεσόγειος να μην έχει τους εκτυφλωτικούς κοραλιογενείς υφάλους και την βιοποικιλότητα των τροπικών, έχει όμως μια πολύ ιδιαίτερη δική της ομορφιά.

Αποτελεί μόλις στο 1% του παγκόσμιου ωκεανού. Και όμως η ακτογραμμή της ξεπερνά σε μήκος στην περίμετρο της γης. Δυόμιση εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα είναι η έκταση της  και 4000 km η απόσταση από το Γιβραλτάρ ως τον Λίβανο. Είναι μια βαθιά θάλασσα με το μέσο βάθος της να φτάνει τα 1500 m ενώ το πιο βαθύ της σημείο, δυτικά της Πελοποννήσου, φτάνει τα πεντέμισι χιλιόμετρα. 69 μεγάλα ποτάμια απορρέουν σε αυτή, μεταξύ αυτών ο Νείλος, ο Ροδανός και ο Πάδος. Η θερμοκρασία των νερών της κυμαίνεται από 12 βαθμούς ‘C το χειμώνα έως 30 το καλοκαίρι ενώ κάτω από τα 100 m βάθους η θερμοκρασία είναι σταθερά 12 με 13 °C. 20 χώρες βρέχονται από αυτή, 477 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε  αυτές τις χώρες (160 στις ακτές) , 320 εκατομμύρια τουρίστες την επισκέπτονται κάθε χρόνο. Σε αυτή συντελείται το 5%  της παγκόσμιας αλιείας και το 25% του παγκόσμιου ναυτικού εμπορίου. Μητροπόλεις του κόσμου και του πολιτισμού ακουμπάνε στις ακτές της: Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Σμύρνη,  Αλεξάνδρεια,  Νάπολη, Βαρκελώνη, Μασσαλία, Βυρητός. Νησιά παγκόσμιοι προορισμοί του σύγχρονου τουρίστα: Κρήτη, Ρόδος,  Σαντορίνη, Βαλεαρίδες, Σαρδηνία, Κύπρος. Φοίνικες, Έλληνες, Ρωμαίοι, Άραβες όλοι είναι παιδιά της Μεσογείου. Το γλυκό και ήπιο κλίμα της , ακόμα κι αυτή η γεωργική της παραγωγή (αμπέλια, ελιές) εξηγούν  τη σημαντικότητα της στην παγκόσμια μοίρα της ανθρωπότητας. Το μεσογειακό lifestyle, είτε είναι τα ασβεστωμένα νησιώτικα σπίτια των ελληνικών νησιών, είτε το να τρως μεζέδες , τηγανητά μικρόψαρα συνοδεία ούζου ή pastis, είτε να κολυμπάς σε τυρκουάζ νερά στη σκιά των πεύκων, είναι εμβληματικό.

Ο Ζακ Υβ Κουστώ, Γάλλος αξιωματικός του ναυτικού, εξερευνητής, κινηματογραφιστής και ενθουσιώδης υποστηρικτής της προστασίας του περιβάλλοντος, πρωτοβούτηξε στη Μεσόγειο το 1936. Το 1942 μαζί με τον συνεργάτη του Εμίλ Γκανιάν  συν-εφηύραν και τελειοποίησαν  τον κύλινδρο συμπιεσμένου αέρα και τον ρυθμιστή πιέσεως  που άλλαξε την αυτόνομη κατάδυση αναψυχής για πάντα. Με τη σειρά της η κατάδυση άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε τη θάλασσα, τη ζωή μέσα σ’αυτή και σίγουρά μας εδωσε ένα εργαλείο παρακολούθησης  της βιοποικιλότητας και κατανόησης των σχέσεων που διέπουν την υποβρύχια ζωή. Μόνο αν ο άνθρωπος κατανοήσει  το πολύπλοκο αυτό οικοσύστημα θα μπορέσει να εφαρμόσει λύσεις που θα βοηθήσουν τη θαλάσσια ζωή τώρα που αυτή κινδυνεύει.

Ας κάνουμε λοιπόν μαζί μια νοητή  κατάδυση στην κοντινή μας παραλία. Μπαίνοντας τσαλαβουτάμε στα ρηχά και, πάνω στις σκόρπιες πέτρες και βραχάκια, έχουν αναπτυχθεί τα φύκια του γένους  Cystseira που κάνουν καστανές σαν τσαμπιά φούντες που πηγαινοέρχονται στο κύμα. Ανάμεσα τους πλήθος οργανισμών τρέφονται, αναπαράγονται και βρίσκουν καταφύγιο:  καβούρια, γοβιοί, πεταλίδες,  σαλιγκάρια και δίθυρα μαλάκια. Καθώς το βάθος αυξάνει τα βράχια γίνονται μεγαλύτερα και το σκηνικό αλλάζει. Άλλα είδη φυκιών  εμφανίζονται, πολλά από αυτά με ονόματα ποιητικά και ενδεικτικά της μορφολογίας τους, το δίχτυ, το κόκκινο φτερό, το κοραλλάκι, η ακεταβουλάρια που μοιάζει με μικρή λευκή ομπρέλα, η παδίνα με τη χαρακτηριστική όψη σιφωνιού. Εδώ, στις σκιερές πλευρές των βράχων,  μια πληθώρα σφουγγαριών όπως η λοβωτή οσκαρέλα, το κόκκινο σφουγγάρι της Μεσογείου και η αξινέλλη που μοιάζει σαν ανθισμένη καθώς αποικίζεται από μικρές κίτρινες ανεμώνες ’ όλα αυτά  δημιουργούν πολύχρωμες ταπετσαρίες  και ανάμεσα τους βρίσκονται μισοκρυμμένοι αχινοί και αστερίες, ενώ στις σχισμές κρύβονται χταπόδια, καβούρια και οφίουροι, ντελικάτα πλάσματα που μοιάζουν με αστερίες.

Εκεί που ο πυθμένας γίνεται αμμώδης, αρχικά φαίνεται ότι ξεκινά μια έρημος νεκρή από ζωή. Πόσο λάθος! Με μια προσεκτική ματιά θα δούμε τα ίχνη των πλασμάτων που κατοικούν εδώ : μικροί σωροί λάσπης από σκουλήκια και ολοθούρια (αγγούρια της θάλασσας) που φιλτράρουν την άμμο για εύρεση τροφής, τρύπες σαν το μικρό μας δάχτυλο που αποκαλύπτουν σωλήνες μέσα στους οποίους κρύβονται σκουλήκια-σπειρογράφοι, ενώ μπαρμπούνια ανασκάπτουν με τα μουστάκια τους τον αμμουδερό βυθό ψάχνοντας για μικρά καρκινοειδή και μαλάκια ‘ οπορτουνιστές γύλοι, σπάροι και μουρμούρες τα περιτριγυρίζουν για να επωφεληθούν.

Με λίγη εξάσκηση θα δούμε τις καλά καμουφλαρισμένες γλώσσες να γλιστρούν αόρατες πάνω στην άμμο. Παίζουν και αυτές το παιχνίδι “τώρα με βλέπεις- τώρα όχι!”  όπως φυσικά και οι δράκαινες και οι λύχνοι, ψάρια που θάβονται ολόκληρα κάτω από την άμμο περιμένοντας υπομονετικά τη λεία τους (ή το πόδι του ανυποψίαστου κολυμβητή που θα τα πατήσει και θα το πληρώσει με ένα πολύ επώδυνο τσίμπημα). Αν είμαστε τυχεροί μπορεί να πετύχουμε και το παράξενο καπόνι που όταν τρομάξει απλώνει τα πτερύγια-φτερούγες του που φέρουν λαμπερά γαλάζια σχέδια για να αιφνιδιάσουν κάθε επίδοξο θηρευτή.

Και ακριβώς εδώ είναι που συναντάμε ένα από τα πιο σημαντικά είδη του μεσογειακού βυθού, την Ποσειδωνία. Δεν είναι όμως ψάρι! Πρόκειται για ένα ανώτερο φυτό που εκατομμύρια χρόνια πριν επέστρεψε στο νερό. Φωτοσυνθέτει κανονικά, έχει ρίζες, ανθοφορεί  και καρποφορεί και σχηματίζει εκτεταμένα υποθαλάσσια λιβάδια. Είναι ο πνεύμονας της Μεσογείου  καθώς 1  τετραγωνικό μέτρο λιβαδειού Ποσειδωνίας παράγει 14 λίτρα οξυγόνου την ημέρα. Παράλληλα σταθεροποιεί τον  βυθό και προσφέρει καταφύγιο σε εκατοντάδες είδη οργανισμών. Καλόγριες, καραγκιόζηδες, και πέρκες κρύβονται στα φύλλα της, Σάλπες βόσκουν τα πιο τρυφερά της βλαστάρια, πλήθος επίφυτων ζούνε πάνω στα μακρόστενα φύλλα της  ενώ ανάμεσα τους ζούνε δύο εμβληματικά είδη οργανισμών:  το γιγάντιο δίθυρο Πίννα  και ο μικροσκοπικός ιππόκαμπος, ένα ψάρι που το κεφάλι του θυμίζει άλογο και διαθέτει μια μυώδη ουρά  για να τυλίγεται στη βλάστηση. Και τα δύο είδη θεωρούνται απειλούμενα, για τη δε Πίννα  τα πράγματα ίσως να είναι ιδιαίτερα δύσκολα, καθώς οι πληθυσμοί της έχουν καταρρεύσει στο Αιγαίο εξαιτίας ενός παρασίτου.

Πιο πέρα, στα σημεία που υπάρχουν υποθαλάσσιοι γκρεμοί το σκηνικό γίνεται εντυπωσιακό : κίτρινες και κόκκινες γοργονίες λικνίζονται στο ρεύμα σαν βεντάλιες ενώ στις εσοχές των υφάλων ροφοί, στείρες και κοκκινόχανοι κοιτούν καχύποπτα  κι εξαφανίζονται όταν ο δύτης πλησιάσει. Σε βάθη μεγαλύτερα των 50 m επιβιώνει ακόμα το κόκκινο κοράλλι της Μεσογείου που λόγω της υπεραλίευσης (για να γίνει κόσμημα) είναι σπάνιο πια. Ιδιαίτερη είναι και η ομορφιά των υποθαλάσσιων σπηλαίων, διακοσμημένων με πολύχρωμους σπόγγους, φύκη  και κοράλλια αλλά και καταφύγια για μεγάλα ψάρια, αστακούς και πλάσματα της σκιάς και του σκότους.

Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν θα υπήρχε ωστόσο χωρίς την θρεπτική σούπα από μικροοργανισμούς που παρασύρεται από τα ρεύματα και γεμίζει τους ωκεανούς, το πλαγκτόν (σε αντιδιαστολή με το νηκτόν που είναι το σύνολο των πλασμάτων που κολυμπάει ενεργητικά). Πλαγκτόν, νηκτόν και βένθος αποτελούν το σύνολο της βιομάζας της θάλασσας. Το πλαγκτόν αποτελείται από μυριάδες μικρότατα ως αόρατα σωματίδια που διαχωρίζονται σε ζωο- και φυτοπλαγκτόν. Αυτή η θρεπτική σούπα της θάλασσας είναι η βάση της τροφικής αλυσίδας, ικανή να θρέψει από μικρά ψάρια και ανεμώνες μέχρι τεράστιες φάλαινες. Η Μεσόγειος θεωρείται σχετικά φτωχή σε πλαγκτόν θάλασσα , γεγονός στο οποίο οφείλει την εξαιρετική διαύγεια των νερών της και το μπλε χρώμα της.

Στη Μεσόγειο  ζούνε 650 είδη ψαριών, πάνω από 2000 είδη καρκινοειδών, πάνω από 2000 είδη μαλάκιων, πέντε είδη χελώνας, 21 είδη θηλαστικών, πάνω από 700 είδη φυκών και φυτών  και πάνω από 600 είδη σφουγγαριών ‘  από όλα αυτά τα είδη 20-30% είναι ενδημικά,  δηλαδή συναντώνται μόνο στη Μεσόγειο,  ενώ 5% αυτών είναι Λεσεψιανοί  μετανάστες, δηλαδή πέρασαν στη Μεσόγειο από την Ερυθρά θάλασσα μέσω της διώρυγας του Σουέζ.

Η Ελλάδα είναι ιδιαίτερα προικισμένη μα και επιφορτισμένη  με ευθύνη για τη διαφύλαξη της βιοποικιλότητας της Μεσογείου. Πέρα από τον θαλάσσιο πλούτο της, στις βραχονησίδες του Αιγαίου η μεσογειακή φώκια, το γεράκι μαυροπετρίτης, ο θαλασσοκόρακας και ο αιγαιόγλαρος έχουν τους μεγαλύτερους πληθυσμούς τους παγκοσμίως. Οι αμμώδεις παραλίες της νότιας Ελλάδας είναι σημαντικοί τόποι φωλιάσματος για τις χελώνες Caretta caretta.

Σήμερα όλο αυτό το πανόραμα της ζωής ακροβατεί σε μια λεπτή ισορροπία. Μπορεί μια κατάδυση μας στο μαγικό θαλάσσιο πάρκο της Αλοννήσου να μας γεμίζει ικανοποίηση και την πεποίθηση ότι όλα είναι καλά, είναι όμως πλέον γνωστό ότι τα θαλάσσια οικοσυστήματα της Μεσογείου αλλά και όλου του κόσμου είναι στα πρόθυρα της κατάρρευσης.

Η παγκόσμια μελέτη Census of Marine Life το 2010 αποκάλυψε ότι η Μεσόγειος είναι η πλέον απειλούμενη θάλασσα του πλανήτη. Η υπεραλίευση, η καταστροφή των βιοτόπων, η επέκταση (οικιστική και βιομηχανική) στην ακτογραμμή,  η τσιμεντοποίηση των ακτών είναι οι πιο σημαντικοί κίνδυνοι. Πολλές φορές αλλαγές που μας φαίνονται μικρές, όπως ο υπερπληθυσμός ενός είδους συνήθως μικροσκοπικού, όπως ενός φυκιού  ή ενός  ασπόνδυλου, επηρεάζει καταστροφικά και διαταράσσει την ισορροπία ενός οικοσυστήματος με ανυπολόγιστες συνέπειες.

Χημικά απόβλητα που ανεπεξέργαστα απορρίπτονται στη θάλασσα μπαίνουν στην τροφική αλυσίδα κι αυξάνουν την περιεκτικότητα των ψαριών σε βαριά μέταλλα, διοξίνες και PCB, των ίδιων αυτών ψαριών που καταλήγουν στο πιάτο μας. Πετρελαϊκά απόβλητα όπως η πίσσα εναποτίθενται στις ακτές. Και βέβαια η μεγάλη μάστιγα,  τα πλαστικά. Εκατομμύρια πλαστικά αντικείμενα επιπλέουν κι αποτίθενται στις ακτές ή καθιζάνουν στον πυθμένα της θάλασσας. Μια πλαστική σακούλα κατασκευάζεται σε 20 δευτερόλεπτα, χρησιμοποιείται για 20 λεπτά και χρειάζεται 200 χρόνια για να αποσυντεθεί. Ακόμη και το αόρατο μικροπλαστικό, προϊόν διάσπασης των άπειρων πλαστικών σκουπιδιών, καταναλώνεται από το πλαγκτόν και εισέρχεται στην τροφική αλυσίδα. Και δεν είναι μόνο τα πλαστικά ‘  ένα λάστιχό που πέφτει στη θάλασσα χρειάζεται  20 με 30 χρόνια για να εξαφανιστεί, ένα αλουμινένιο κουτί 50 ως 200 χρόνια, ένα τσιγάρο τρεις μήνες κι ένα χαρτομάντηλο ένα μήνα. Και φυσικά ένα πλήθος μικρών ρυπαντών, από τα φάρμακα που καταναλώνουν οι άνθρωποι και πέφτουν στη θάλασσα με τα αστικά λύματα μέχρι τα απορρυπαντικά και τα αντηλιακά. Η πολιτική μηδενικής ρύπανσης είναι τόσο πολύπλοκη και ακριβή που αποτελεί ουτοπία ακόμα και για τα πλουσιότερα κράτη πόσο, μάλλον για τον φτωχό νότο.

Η υπεραλίευση είναι άλλη μια πληγή της Μεσογείου. Μεταξύ 1995 και 2005 παρατηρήθηκε μείωση των αλιευμάτων κατά 20%. Τα ψάρια που ψαρεύονται είναι όλο και πιο μικρά ενώ η παραδοσιακή αλιεία συγκρούεται με τη βιομηχανική, με σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες.  Η διατάραξη των ισορροπιών παίρνει πολλές φορές τη μορφή επιδρομών : Μέδουσες υπερπληθύνονται λόγω αύξησης της θερμοκρασίας των νερών και με την σειρά τους αποδεκατίζουν τον γόννο των ψαριών και πλήττουν τουριστικά θέρετρα. Η υπερανάπτυξη του φυτοπλαγκτόν εξαιτίας των λιπασμάτων που πεφτουν στη θάλασσα ευνοεί αυτές τις ανισορροπίες. Όλα είναι αλυσίδα, όλα είναι αλληλένδετα. Και στην κορυφή του οικοσυστήματος, ο Άνθρωπος. Ανθρωπόκαινο έχει ονομαστεί από ορισμένους η εποχή μας, θέλοντας να τονίσει την καταλυτική επίδραση της ανθρώπινης δραστηριότητας σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

Τι επιφυλάσσει λοιπόν το μέλλον;  τίποτε δεν έχει κριθεί μα και τίποτε δεν μπορεί να αφεθεί στην τύχη.  Η ανθρωπότητα έχει χρέος απέναντι στον πλανήτη (κι αν θέλει να έχει μέλλον πάνω σ’ αυτόν)  θα πρέπει να δράσει προληπτικά πάρα πυροσβεστικά.  Η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση τόσο σε εθνικό όσο και τοπικό επίπεδο είναι κρίσιμης σημασίας. Η οριοθέτηση περιοχών απόλυτης προστασίας που θα δρουν ως πυρήνες εμπλουτισμού των υπολοίπων είναι εξίσου σημαντική. Το παράδειγμα του θαλάσσιου πάρκου της Αλοννήσου είναι αξιοσημείωτο , αντίστοιχο και το θαλάσσιο παρκο των νησιών Medes στην Καταλωνία. Εκεί, σε ορισμένα παραλιακά χωριά, μέχρι και το 70% του εισοδήματος των κατοίκων προέρχεται από τον καταδυτικό τουρισμό, ενώ οι πληθυσμοί των ψαριών του πάρκου εμπλουτίζουν τις περιοχές αλιείας τριγύρω.

Οι αντιλήψεις των πολιτών έχουν πραγματικά αλλάξει τα τελευταία χρόνια, όχι όμως αρκετά.  Συνειδητοποιημένη κατάδυση που δεν θα επιβαρύνει το οικοσύστημα έρχεται να αντικαταστήσει το ψαροντούφεκο. Έτσι κι αλλιώς, είναι μεγαλύτερη πρόκληση να αιχμαλωτίσεις το ψάρι με τον φωτογραφικό φακό πρά να το σκοτώσεις. Ενημέρωση για τις άγκυρες των σκαφών αναψυχής και κατάλληλη χαρτογράφηση θα σώσει μεγάλες εκτάσεις λιβαδιών Ποσειδωνίας.  Οικολογική αλιεία που θα σταματήσει τις σαρωτικά καταστροφικές μηχανότρατες θα δώσει μια ανάσα στους βυθούς. Το να μειώσουμε την κατανάλωση πλαστικών μπουκαλιών, ποτηριών αλλά και λιγότερες σακούλες και καλαμάκια θα έχει θετικό αντίκτυπο στην ρύπανση.

Η τοπική συμμετοχή των κοινωνιών είναι ζωτικής σημασίας. Επιτρέπει στους ανθρώπους που ζουν και εξαρτώνται από τη θάλασσα να έχουν μια άμεση ανάμειξη στα θέματα που τους αφορούν.

Και βέβαια ο πιο σημαντικός τρόπος να βοηθήσουμε είναι να εμπλακούμε εμείς οι ίδιοι στην προστασία της θάλασσας. Σήμερα δραστηριοποιούνται στην Ελλαδα αρκετές μη κυβερνητικές οργανώσεις που σκοπός τους είναι η έρευνα, η διαχείριση και η προστασία των θαλασσών. Οι περισσότερες εμπλέκουν και εθελοντές στις δραστηριότητές τους. Μερικές από τις πιο γνωστές είναι η mom για την μεσογειακή φώκια (mom.gr),  ο Αρχέλων και ο MEDASSET για τις θαλάσσιες χελώνες (archelon.gr, medasset.org),  το ινστιτούτο Αρχιπέλαγος ( archipelago.gr ) αλλά και η δραστήρια ομάδα iSea ( isea.com.gr ) με έδρα στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχει ακόμη και εφαρμογή για το κινητό μας , το Fish4Life, από το Αρχιπέλαγος, ένας οδηγός για τη βιώσιμη κατανάλωση θαλασσινών στην Ελλάδα.

Ας κάνουμε λοιπόν κάτι, ό,τι ταιριάζει στον καθένα μας. Είναι προτιμότερο από το να καθόμαστε αναπαυτικά μπροστά στην τηλεόραση ενώ η τελευταία μεσογειακή φώκια θα πεθαίνει μέσα σε κάποια σπηλιά. Αν θέλετε τη γνώμη μου, εκπαιδευτείτε στην κατάδυση. Είναι μια εμπειρία ζωής, ένα παράθυρο στον κόσμο μας αλλά και στον κόσμο τους, όλων εκείνων των θαυμαστών πλασμάτων που επιβιώνουν και μεγαλουργούν στο Ζωντανό Άπειρο.

“Κι η φώκη, καθώς είχεν έλθει έξω εις τα ρηχά, ηύρε το μικρόν πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας, και ήρχισε να το περιτριγυρίζει και να το μοιρολογά, πριν αρχίσει τον εσπερινόν δείπνον της.

   Το μοιρολόγι της φώκης, το οποίον μετέφρασεν εις ανθρώπινα λόγια εις γέρων ψαράς, εντριβής εις την άφωνον γλώσσαν των φωκών, έλεγε περίπου τα εξής:

     Αυτή ήτον η Ακριβούλα, η εγγόνα της γρια-Λούκαινας. Φύκια’ναι τα στεφάνια της, κοχύλια τα προικιά της…”

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης,  Το Μοιρολόγι της φώκιας, 1908

Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω:

Την καταδυτική σχολή Sea World (seaworld.gr) στην Θεσσαλονίκη και τη Σάνη και τον εκπειδευτή μου Κώστα Μαυροχωρίδη, για την βοήθεια στην είσοδο του μαγικού κόσμου του βυθού.

Την  Aqualized Dive Adventures (aqualized.com) και τον Γιώργο Δελβερούδη για όλα αυτά τα μαγικά ταξίδια στους βυθούς του κόσμου.

Το  Athos Scuba Diving Center (athos-scuba.gr)  και τις Κατερίνα και Νίκη Ηλιάδου για τις υπέροχες καταδύσεις στην Αμμουλιανή.

Το Ikion Diving (ikiondiving.gr) και τους Κώστα και Δημήτρη για τις αξέχαστες βουτιές στην Αλόννησο.