Ένα πρωινό, καθώς λένε, ξύπνησε ο Τρύφωνας και αγνοώντας ότι ήταν γιορτή, πήρε το κλαδευτήρι και πήγε να κλαδέψει το αμπέλι του. Καθώς κλάδευε, άκουσε τη φωνή της Παναγίας να του φωνάζει: «πού είσι, πού είσι Τρύφανε»; «Ιδώ είμι Παναϊάμ’ ουπίσ’ απού τ’ αμπέλι», απάντησε εκείνος. Η Παναγία τον ξαναφώναξε: «πού είσι κι δε φαίνισι ’που μέσα ’που τ’ αμπέλι; Δεν ξέρ’ς πως σήμιρα είνι ιουρτή κι δεν κάν(ει) να κλαδεύ’ς»; Εκείνος, καθώς κρατούσε το κλαδευτήρι και γύρισε απότομα προς το μέρος της Παναγίας, έκοψε το πηγούνι του. Τότε η Παναγία πήρε λίγο σκρούμπου (στάχτη από καμένο μαλλί) από το μαντηλάκι που κρατούσε στα χέρια της και έβαλε επάνω στην πληγή του Τρύφωνα να γιάνει.

Γι’ αυτό και την ημέρα αυτή την γιόρταζαν και δεν πήγαιναν στα χωράφια. Είναι η μέρα των αμπελουργών, και οι γυναίκες πηγαίνουν το πρωί στην εκκλησία να φέρουν αγιασμό. Οι άνδρες παίρνουν τον αγιασμό, ετοιμάζουν μεζέδες και τσίπουρο, τα παίρνουν μαζί τους και πηγαίνουν στο αμπέλι, κλαδεύουν συμβολικά μερικές βέργες, ρίχνουν στις τέσσερις γωνιές λίγο αγιασμό να είναι ευλογημένη η σοδιά, και φωνάζουν: «πού είσι, πού είσι Τρύφανε, πού είσι κι δε φαίνισι ‘που μέσα ’που τ’ αμπέλι;» Στη συνέχεια μαζεύονται όλοι από τα γύρω αμπέλια και το ρίχνουν στο φαγοπότι και στο γλέντι» (*).

Έτσι ακριβώς έγινε και τη φετινή χρονιά, στα Δίκαια του Έβρου, όπου πήγαμε προσκαλεσμένοι για να συμμετάσχουμε στη γιορτή του Άϊ Τρύφωνα, μια γιορτή μέσα στα αμπέλια της εξοχής των Δικαίων.

“Θα φυτέψω αμπέλια – λέξεις”, λέει ο Ελύτης σ’ ένα του σημαδιακό ποίημα ζωγραφίζοντας μοναδικά τον ήλιο της δικαιοσύνης που φωτίζει τους Θρακιώτες εδώ πάνω στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, κοντά στο πέρασμα του Έβρου. Κι ο “ήλιος” αυτός φωτίζει με τις ωραίες παραδόσεις που έφεραν οι Καβακλιώτες της Ανατολικής Ρωμυλίας από τα πατρογονικά τους ίσαμε δω, την πόλη που την είπανε Δίκαια, ύστερα από την άδικη μοιρασιά των εδαφών τους.

Ένα βράδυ, παραμονή του φετινού Φλεβάρη, καταφθάναμε, με την Άννα, στο περίφημο ΕΥΡΩΘΗΡΑΜΑ, μια υπέροχη και ξεχωριστή για τα ελληνικά δεδομένα ξενοδοχειακή μονάδα, απλωμένη πάνω σε ένα γλυκύτατο λόφο, για να μείνουμε όσες μέρες απαιτούσε (ή διαρκούσε) η γιορτή του Άϊ Τρύφωνα, με όλες τις διαδραστικές του εθιμοτυπίες. Είχαμε έρθει για τα δρώμενα του προστάτη των αμπελιών – φυσικού διάδοχου του θεού Διόνυσου, που κατάγονταν κι αυτός από τα μέρη της Θράκης, αλλά και για ό,τι άλλο μπορούσε να προκύψει στην ευρύτερη περιοχή. Μας υποδέχτηκαν δυο άνθρωποι που κοσμούν το φυσικό περιβάλλον και απογειώνουν τον ορισμό του φιλικού ξενοδόχου. Ο Μανώλης και η Ελένη, δεν μας άφησαν να πάρουμε ανάσα. Μας επιβίβασαν στο αμάξι τους, με το που φτάσαμε και μέσα από τους νυχτερινούς διαδρόμους των Δίκαιων λόφων, μας οδήγησαν σε ένα ολοφώτεινο περιβόλι που τρυπούσε το σκοτάδι και καταύγαζε τον εβρίτικο ουρανό.

Οι καπνοί από την τσίκνα και τα καζάνια της φασολάδας σπάθιζαν το στερέωμα του γαλαξία κι έδιναν έναν τόνο μαγικού προσανατολισμού στο εθιμικό γεγονός της γιορτής του αγίου Τρύφωνα, παραμονή της πρώτης του Φλεβάρη.

Εκατοντάδες άνθρωποι, συνωστισμένοι, γύρω από την αλάνα, όλοι όρθιοι,  με το ψύχος διαπεραστικό που ωστόσο δεν ενοχλούσε κανένα, αλλά τους ζέσταινε όλους η αγάπη τους για τον άγιο, κάτω από στέγαστρα, δίπλα από το εξωκλήσι του Άϊ Τρύφωνα, γεύονταν και ευωχούνταν, γελώντας και τραγουδώντας ρωμυλίτικους σκοπούς, μέχρι ν’ ανάψουν οι μεγάλες φωτιές και να πάρει φωτιά το γλέντι. Τότε σηκώθηκαν οι πιο τολμηροί κι άρχισαν να χορεύουν ολόγυρα από τη φωτιά, πάνω στους μουσικούς ρυθμούς από την κοντινή τους πατρίδα, την Ανατολική Ρωμυλία. Κι αφού καταγράψαμε με κάθε δυνατή ακρίβεια τα δρώμενα της βραδινής αυτής εκδήλωσης, επιστρέψαμε στον ξενώνα, για να προετοιμαστούμε για το πρωινό γιορτάσι του αγίου, την επόμενη μέρα. Στον ίδιο χώρο όπου και το προηγούμενο βράδυ κι αφού πρώτα ολόκληρο το χωριό καταλάμψει από τις φορεσιές των ρωμυλιτών, το κουρμπάνι της τοπικής χορευτικής κοινωνίας θα ξεκινήσει να γράφει την ίδια ιστορία με όλα εκείνα τα δρώμενα που έφεραν οι Καβακλιώτες από την πατρίδα τους. Ύστερα θα επιβιβαστούν, σε μιαν άμαξα στολισμένη με λουλούδια και πολύχρωμες γιρλάντες και κρεμαστάρια άνθη. Η άμαξα δεν ήταν παρά ένας κατάλληλα διαμορφωμένος ελκυστήρας με ρυμουλκούμενη καρότσα, πάνω στην οποία ανέβηκαν οι πολύχρωμοι χορευτές ξεκινώντας μια φιλάσμενη πομπή, διάφωτη και τροχοφόρα, καθώς ακολουθούνταν από δεκάδες αυτοκίνητα.  Ακολουθήσαμε κι εμείς με τα αυτοκίνητά μας μέχρι να διασχίσουμε το λαμπερό τοπίο των Δίκαιων λόφων και να καταλήξουμε ύστερα από λίγα χιλιόμετρα στον ίδιο χτεσινό λόφο του Άϊ Τρύφωνα.

Εκεί εψάλη ο ύμνος του προστάτη των αμπελουργών και στη συνέχεια όλος ο κόσμος επιδόθηκε σε χορευτικούς πανηγυρισμούς, στέλνοντας θριαμβικά μηνύματα στον άγιο των αμπελιών. Οι ψησταριές με τα λουκάνικα και οι χύτρες με τη φασολάδα, ετοιμάζονταν δίπλα από το χοροστάσι, για να συνοδέψουν το κοκκινέλι και την ασύρτικη ωδή στ’ αμπέλια της περιοχής. Αλλά ασύρτικος ήταν κι ο χορός που δεν ΄έλεγε να τελειώσει. Σαν αποκάμαμε από χορό, τραγούδι και κρασί, τιμώντας Τρύφωνα και Διόνυσο, σε ίσες δόσεις, ακολουθήσαμε τους οικοδεσπότες μας Μανώλη και Ελένη σε  μια υπέρ Εβρίτικη εξόρμηση, γύρω από τους αμπελώνες, τα ποτάμια, τις κοιλάδες και τους πυλώνες των υγρών στοιχείων της περιοχής. Με την Άννα συνεχίσαμε το τροπάριο του Άϊ Τρύφωνα που ήταν και είναι ουσιαστικά μια διονυσιακή ωδή κι ένα άσμα χαράς κι ευθυμίας των αμπελουργών και των διαδόχων τους που επιδίδονται σε γλέντια ολικής ευθυμίας, εδώ πάνω στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Από τα Δίκαια τραβήξαμε για τον Πεντάλοφο κι από εκεί πήραμε την υγροποιημένη καμπύλη του εκπληκτικού Άρδα ποταμού που αρχίζει την πορεία του από το χωριό Μηλέα (Μηλιά) και καταλήγει να ενωθεί με τα ορμητικά νερά του Έβρου σε τουρκικό έδαφος βέβαια, ώστε από εκεί και κάτω τα δυο ποτάμια να διαγράψουν μια ενωτική κάθοδο προς το Αιγαίο πέλαγος, αφού στο μεταξύ δεχτούν και τα νερά του Τόνζου ποταμού.

Η ιστορία αυτών των τριών ποταμιών που στην αρχαιότητα εθεωρούντο ιερά τραβάει πολύ μακριά. Ο Ορέστης ο γιος του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας μετά το φόνο της μάνα του, πήρε από το Δελφικό Μαντείο το χρησμό ότι για να εξαγνιστεί θα έπρεπε να πάει εκεί όπου συναντιόντουσαν τρία ιερά ποτάμια για να λουστεί και να φύγει το μίασμα του μητρικού φόνου από πάνω του.  Κι αφού πήγε στην τομή των τριών ποταμιών του Έβρου και λούστηκε, αισθάνθηκε την ανάγκη να τιμήσει την περιοχή με το να ιδρύσει μια πόλη προς τιμή της. Έτσι ιδρύθηκε η Ορεστιάδα…

Η Ορεστιάδα εκείνη βρίσκεται στα προάστια της Αδριανούπολης βέβαια, ενώ οι κάτοικοί της, αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν ύστερα από τη συνθήκη που την απέδωσε στην Τουρκία. Και ίδρυσαν την Νέα Ορεστιάδα στο ελληνικό έδαφος, δυτικότερα από τον Έβρο. Την πρωτεύουσα του Δήμου που καλύπτει πια ολόκληρη την περιοχή του βόρειου Έβρου και στην οποία υπάγονται και τα Δίκαια. Εμείς θ’ ακολουθήσουμε τη φιδωτή και δασωμένη πορεία του Άρδα που διασχίζει ποιμενικά τοπία δημιουργώντας κοιλότητες, κοίτες και αμμουδιές απαράμιλλης ομορφιάς που ευτυχώς μένουν στο απυρόβλητο της τουριστικής αξιοποίησης. Την τρίτη μέρα της παραμονής μας στο ΕΥΡΩΘΗΡΑΜΑ θα γίνουμε αποδέκτες ενός απρόσμενου δώρου της Ελένης που θα μας οδηγήσει στα μονοπάτια της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου, μέσα από εκπληκτικά δάση βελανιδιάς και κοιτώνες δασικού πλούτου και βιότοπου μοναδικής ποικιλίας κι αποθέωσης του Εβρίτικου περιβάλλοντος. Πρώτα – πρώτα θ’ ανηφορίσουμε ως τον Πεντάλοφο, τον γενέθλιο τόπο της Ελένης κι έπειτα διαγράφουμε μια πορεία δώδεκα χιλιομέτρων μέχρι το συνοριακό χωριό Πετρωτά, από το οποίο αρχίζει η ανάβαση στο βουνό. Τα Πετρωτά όπου θα κάνουμε μια πρώτη στάση είναι ένα εξαιρετικά όμορφο χωριουδάκι στα σύνορα με τη Βουλγαρία, στο βορειότερο σημείο του Έβρου.  Φέρεται να εποικίστηκε το 1530 από Μαλτέζους πετράδες και γεφυροποιούς. Από κει και το όνομά του Πετρωτά. Η προηγούμενη ονομασία του ήταν Καραμπάγ που σημαίνει μαύρο αμπέλι. Το ‘χε η μέρα και η μοίρα μας σήμερα να θυμιατίσουμε όλα τ’ αμπέλια του βόρειου Έβρου. Την πλατεία του χωριού ομορφαίνει ένα πέτρινο άγαλμα που παριστάνει τον λιθοξόο, καθώς κι ένα μικρό μουσείο από μυλόπετρες και αντικείμενα μυλωνάδων του παλιού καιρού. Από τα Πετρωτά  θα πάρουμε ένα δασικό δρομάκι που ανηφορίζει διασχίζοντας πανέμορφα δάση ως το καταφύγιο της Μπάρας περνώντας διαδοχικά από το ωραίο μονοπάτι της Ορχιδέας. Το καταφύγιο της Μπάρας βρίσκεται σε οριακό σημείο της μεθοριακής γραμμής και σε μια περίαυλη κορυφή, από την οποία αρχίζει ο περίπατος των συνόρων που καλύπτει μιαν απόσταση 13 χιλιομέτρων ως την τοποθεσία Γυαλιά, βαδίζοντας πάνω σε δασικούς δρόμους με πινακίδες ενημέρωσης αλλά και μονοπάτια μέσα στο δάσος, όπου συναντούμε και πέτρινους σταυρούς, δείγματα ανεξιχνίαστων τάφων. Η περιοχή είναι διάσπαρτη από πολυβολεία αλλά και από μαντένια, δηλαδή μεταλλεία ζεολίθου.

Επιστροφή στον Πεντάλοφο. Το χωριό έχει υψόμετρο  270 μέτρα κι είναι χτισμένο σε πέντε λόφους. Η τούρκικη ονομασία του είναι Μπες Τεπέ που σημαίνει Πέντε Λόφοι. Οι κάτοικοί του έχουν καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη. Κοντά στο χωριό βρέθηκαν τρεις τούμπες (τύμβοι) με ισάριθμους τάφους υστεροελληνικής εποχής.  Στον Πεντάλοφο ανήκει και το εκτροφείο των άγριων θηραμάτων, όπου ζαρκάδια, ελάφια κι αγριογούρουνα εμπλουτίζουν τους βιότοπούς του, από όπου πήρε και το όνομα της η μονάδας  «ΕΥΡΩΘΗΡΑΜΑ».

Τα Δίκαια βρίσκονται σε απόσταση εφτά χιλιομέτρων από το ΕΥΡΩΘΗΡΑΜΑ και 24 χιλιόμετρα από την Ορεστιάδα και αποτελούσαν μέχρι το 2011 έδρα του δήμου Τριγώνου όπου με τη μεταρρύθμιση του Καλλικράτη ενώθηκαν και αποτελούν τμήμα του δήμου Ορεστιάδας. Τα Δίκαια σηματοδοτούν το τέλος της σιδηροδρομικής γραμμής στη βόρεια Ελλάδα. Θεωρείται κεφαλοχώρι όλης της περιοχής, ενώ οι περισσότεροι κάτοικοί τους προέρχονται από το Καβακλί που σήμερα αναφέρεται ως Τοπόλοβγκραντ. Μπορεί στα Δίκαια πολιούχος να είναι ο Άγιος Δημήτριος, αλλά ο Άγιος Τρύφωνας που γιορτάζεται εδώ, από τους Καβακλιώτες πρόσφυγες, την πρώτη του Φλεβάρη, αποτελεί σημείο και σήμα επανένωσης και λειτουργίας των εθίμων, όπου συγκεντρώνονται οι επίγονοι των Θρακιωτών της Ανατολικής Ρωμυλίας από όλη την Ελλάδα αυτό το διήμερο.

Στο ΕΥΡΩΘΗΡΑΜΑ, στον υπέροχο αυτό χώρο διαμονής, μείνανε και εμείς όπως και οι περισσότεροι από τους διασκορπισμένους Καβακλιώτες του Έβρου, οι οποίοι είχαν συρρεύσει από πολλά μέρη της Ελλάδας, για να γιορτάσουν τον Άγιο Τρύφωνα. Η μονάδα αποτελεί υπόδειγμα φιλοξενίας, εξυπηρέτησης και ανθρώπινης ζεστασιάς, τόσο των ιδιοκτητών όσο και όλων των ανθρώπων που δουλεύουν εκεί. Στα πέτρινα σπιτάκια, τα πεντακάθαρα δωμάτια, ζεστά το χειμώνα και δροσερά το καλοκαίρια απολαύσαμε μοναδικές στιγμές χαλάρωσης. Όσο για τις γεύσεις του εστιατορίου είχαμε δυσκολία να διαλέξουμε από μια μεγάλη ποικιλία με μαγειρευτά αλλά και κυνήγι.

Το ΕΥΡΩΘΗΡΑ διαθέτει μεγάλους υπαίθριους χώρους για ξεκούραση και  άθλησης για τα παιδιά. Απέχει από τον Πεντάλοφο 5 χιλιόμετρα, από τα Δίκαια 7χλμ. κι από την Ορεστιάδα 32 χλμ.

(*) ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ Κομοτηνής