Μέσα της δεκαετίας του ’50 στην Καβάλα. Κακό οδικό δίκτυο, χωματόδρομοι, απαρχαιωμένα μέσα μεταφοράς. Στα βόρεια ορεινά της πόλης, καμιά εικοσαριά χιλιόμετρα μακρυά, βρίσκεται η Παλιά Καβάλα. Χαμένη μέσα στα βουνά, αγνοημένη και απόμακρη, μετράει όσους λιγοστούς κατοίκους τής απόμειναν μετά την μετανάστευση στην Ελλάδα και στα ξένα. Βρέθηκα τυχαία με τον πατέρα μου στην Παλιά Καβάλα εκείνης της εποχής, μα δεν θυμάμαι τίποτε σχεδόν. Ούτε, άλλωστε, ο τόπος είχε να δώσει τίποτε στους ξένους.

Ωστόσο, μερικές δεκαετίες μετά, η Παλιά Καβάλα βγαίνει απ’ την αφάνεια. Το δροσερό φυσικό περιβάλλον, τα καλά ντόπια κρέατα κι οι φτηνές τιμές προσελκύουν όλο και περισσότερους επισκέπτες. Ο δρόμος ασφαλτοστρώνεται, η κίνηση πυκνώνει. Τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες το δροσερό ημιορεινό χωριό γίνεται για τους Καβαλιώτες προορισμός γαστρονομικός, από τους πιο δημοφιλείς.

Νά όμως που η Παλιά Καβάλα δεν περιορίστηκε μόνον στις ταβέρνες της. Δημιούργησε κάτι ακόμα, για να προσελκύσει και μιαν άλλη κατηγορία επισκεπτών, τους φυσιολάτρες και πεζοπόρους. Είναι το «Περιβαλλοντικό Μονοπάτι Παλιάς Καβάλας». Στην ταβέρνα του «Ζαφείρη» μετά τα ωραία κρεατικά και το θαυμάσιο ντόπιο κρασί, έκριναν σκόπιμο να μας χαρίσουν ένα φυλλάδιο του Δήμου Φιλίππων για τον τόπο. Ανάμεσα στα άλλα το φυλλάδιο περιείχε έναν λεπτομερή χάρτη, φωτογραφίες και περιγραφή του Περιβαλλοντικού Μονοπατιού. Νερόμυλοι, πλατάνια, γεφυράκια και κρυστάλλινα νερά ήταν αρκετά για να μας παρακινήσουν να επισκεφθούμε το συντομότερο δυνατόν αυτό το μονοπάτι.

–Και του οποίου την ομορφιά κανένα φυλλάδιο δεν μπορεί να αποδώσει, μας λέει στο τηλέφωνο ο Γιάννης Προμούσας, Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Παλιάς Καβάλας.

-Πότε να έρθουμε λοιπόν;

-Όποια Κυριακή επιθυμείτε, είμαι στη διάθεσή σας.

ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΜΟΝΑΔΙΚΗ

Η πρώτη μέρα του Αυγούστου είναι Κυριακή. Αντί να ενσωματωθούμε στο ατελείωτο καραβάνι για τις παραλίες της Χαλκιδικής παίρνουμε την αρχοντικών διαστάσεων και πολύ λιγότερο συνωστισμένη «Εγνατία», για την γενέτειρά μου την Καβάλα. Προορισμός μας, ωστόσο, είναι η Παλιά Καβάλα, μερικά χιλιόμετρα βορειότερα προς την κατεύθυνση της Δράμας. Στην είσοδο του χωριού μας υποδέχονται ο Γιάννης Προμούσας κι ο Βασίλης Ιωάννου. Από την ταβέρνα του Ζαφείρη κατηφορίζουμε ελαφρά. 250 περίπου μέτρα μετά συναντάμε ξύλινη πινακίδα με τις ενδείξεις: ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΙΣΟΔΟΣ, ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ 470μ., ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ 1.929μ., ΔΥΤΙΚΗ ΕΙΣΟΔΟΣ 2.356μ., ΛΑΤΟΜΕΙΟ 2.657μ. Ήδη λοιπόν από την αφετηρία του μονοπατιού είναι ολοφάνερο το ενδιαφέρον των δημιουργών του για τον επισκέπτη.

–Ενδιαφέρον και μεράκι που θα διαπιστώσετε πολλές φορές στη διαδρομή, συμπληρώνει ο Γιάννης.

Ξεκινάμε από υψόμετρο 365 μέτρων. Πέτρινα σκαλοπάτια μας οδηγούν πολύ γρήγορα στην κύρια κοίτη του φαραγγιού. Το νερό είναι κρυστάλλινο και η ποσότητά του σημαντική για την συγκεκριμένη εποχή. Ο ήχος του είναι υπέροχος ανάμεσα στις κροκάλες. Ένας άλλος πολύτιμος σύντροφος, είναι η παχιά σκιά των πλατανιών. Δέντρα εκπληκτικά, με πανύψηλους, λεπτεπίλεπτους κορμούς ή με γέρικους, ηλικίας πολλών αιώνων. Δεν είναι ένα συνηθισμένο πλατανόδασος απ’ αυτά που συναντάμε τόσο συχνά στις κοίτες ποταμών. Είναι μια βλαστητική δραστηριότητα της φύσης εκρηκτική, ανεξέλεγκτη, στα όρια της υπερβολής.

Είναι αληθινή ευτυχία να βαδίζουμε σ’ ένα μονοπάτι από τα πιο ειδυλλιακά και φιλικά που μπορεί να συναντήσει κανείς. Φαρδύ, ομαλώτατο, με ήπιες κλίσεις και μόνιμο ξύλινο κιγκλίδωμα, ώστε ν’ αποκλειστεί και η παραμικρή πιθανότητα να κινδυνέψει κανείς σε κάποιο απότομο πρανές.

Σε μερικά λεπτά φτάνουμε μπροστά στα ερείπια του νερόμυλου Σιγκάνη, που εδώ και μισό αιώνα σταμάτησε ν’ αλέθει. Εδώ λειτουργούσε κι ένα καφενεδάκι. Κάποτε το ρέμα της Παλιάς Καβάλας δεν ήταν διάσημο μόνον για τα νερά και τη φυσική του ομορφιά αλλά κυρίως για τις ανθρώπινες δραστηριότητες, τους 13 υδρόμυλους και τις 3 νεροτριβές. Σήμερα ελάχιστοι σώζονται απ’ αυτούς, οι περισσότεροι είναι ερειπωμένοι ή εξαφανισμένοι μέσα στους θάμνους.

Οι νερόμυλοι της Παλιάς Καβάλας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του τρόπου ζωής των κατοίκων του χωριού κατά το πρόσφατο παρελθόν. Ο τελευταίος μάλιστα μύλος λειτούργησε ως τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Και βέβαια οι μύλοι είχαν σημαντική συμμετοχή στην οικονομική δραστηριότητα του τόπου. Τροφοδοτούσαν με αλεύρι την ευρύτερη περιοχή της Καβάλας, ακόμη και στα χρόνια της Βουλγαρικής κατοχής. Ήταν τότε που οι ντόπιοι μυλωνάδες εργάζονταν κρυφά τις νύχτες, με κίνδυνο της ζωής τους, για να παράγουν λίγο αλεύρι.

Συνεχίζουμε τον απολαυστικό μας περίπατο στο φαράγγι. Κατεβαίνουμε πολύ ξεκούραστα σκαλοπάτια από κορμούς πεύκων, πολύ καλά στερεωμένους στο επικλινές έδαφος του μονοπατιού. Είναι θαυμάσιες κατασκευές, τόσο απλές, τόσο συμβατές με το περιβάλλον, σαν προέκταση της φύσης του φαραγγιού. Ακόμη εντυπωσιακότερες είναι οι πάμπολλες ξύλινες γεφυρούλες, που μας επιτρέπουν να περνάμε από την μια όχθη του ρέματος στην άλλη. Έχουν ακόμη προβλεφθεί και τραπεζοκαθίσματα για την χαλάρωση και αναψυχή των περιπατητών του μονοπατιού. Φτάνουμε σ’ ένα ειδυλλιακό ξέφωτο όπου υπάρχει και χτιστή πηγή με πολύ καλό νερό. Τον ήλιο κρύβουν πυκνά πλατάνια, που εξαιτίας του ανταγωνισμού τους να βγούν από τη σκιά της ρεματιάς στο φως, έχουν αναπτύξει πανύψηλους κορμούς, που ξεπερνούν τα 30 μέτρα!

Μια έκπληξη μας περιμένει εδώ. Στην πρώτη μέρα του Αυγούστου τουλάχιστον 20 περιπατητές φυσιολάτρες έχουν θυσιάσει τα θέλγητρα της θάλασσας για χάρη του ρέματος της Παλιάς Καβάλας. Που δεν μας εντυπωσιάζει μόνον με το φυσικό του περιβάλλον αλλά και με τον ωραιότατο «Νερόμυλο Παλιάς Καβάλας», που βρίσκεται στην άκρη του ξέφωτου. Ήταν μια εξαιρετική πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου, που είχε ως αποτέλεσμα την ολοκληρωμένη ανάπλαση ενός από τους 13 νερόμυλους του χωριού. Μια ανάπλαση, που δεν περιορίστηκε μόνον στην αναστήλωση των κτιριακών εγκαταστάσεων αλλά και στην συντήρηση του παλιού εξοπλισμού, με επιδιόρθωση ή εγκατάσταση όσων εξαρτημάτων θεωρήθηκε απαραίτητο.

Είμαστε σε θέση λοιπόν όχι μόνον να γνωρίσουμε το εσωτερικό του μύλου και τα ποικίλα του εξαρτήματα αλλά και να παρακολουθήσουμε στην πράξη την παραδοσιακή διαδικασία, ξεχασμένη στις μέρες μας πια, της μετατροπής σε αλεύρι των κόκκων του σταριού.

Ο Γιάννης Προμούσας, ο Πρόεδρος του Συλλόγου, θέτει σε λειτουργία τον μύλο. Μαζευόμαστε όλοι γύρω του και παρακολουθούμε την περιστροφική κίνηση της μυλόπετρας, χάρις στην οποία το σιτάρι μετατρέπεται σε λεπτό αλεύρι, που λίγο-λίγο συσσωρεύεται στην αλευροθήκη. Ακούμε τον Γιάννη να μας αναφέρει ένα-ένα τα εξαρτήματα του μύλου, τα διαδοχικά στάδια λειτουργίας τους. Και πρώτα η Δέση, το μικρό τεχνητό φράγμα από κορμούς δέντρων, πέτρες και χώμα, που συγκεντρώνει από το ρέμα το νερό που θα μπει στο Μυλαύλακο. Είναι το αυλάκι, φτιαγμένο από πέτρες και κουρασάνι, μέσω του οποίου το νερό καταλήγει στο μύλο και συγκεκριμένα στο Βαράρι. Είναι το βαρέλι ή αλλιώς «μυλοβάγενο», κατασκευασμένο από ξύλο ή τσίγκο με σχήμα συνήθως κωνοειδές, φαρδύ στο επάνω μέρος και στενό στο κάτω. Το βαράρι είναι στηριγμένο με κλήση ελαφρώς λοξή σ’ ένα υπερυψωμένο βράχο ή σ’ ένα λιθόκτιστο τοιχίο, που βρίσκεται πίσω από το μύλο. Το μεγαλύτερο τμήμα του Βαραριού βρίσκεται έξω από το μύλο. Το υπόλοιπο καταλήγει μέσα στο κτίριο του νερόμυλου και φτάνει στο Ζουριό, τον υπόγειο θολωτό θάλαμο κάτω από τις μυλόπετρες, όπου βρίσκεται η Φτερωτή. Όσο μεγαλύτερο είναι το ύψος του βαραριού, η Κρέμαση όπως λέγεται, τόσο μεγαλύτερη είναι η πίεση του νερού που βγαίνει από το στενό κάτω τμήμα του, το Σιφούνι. Εμπρός από την στενή οπή του σιφουνιού είναι τοποθετημένο το Σταματήρι, ένα ξύλινο εξάρτημα που ανακόπτει ή ελευθερώνει την παροχή νερού προς την φτερωτή. Η φτερωτή είναι τροχός με διάμετρο 1.5 μέτρου περίπου, κατασκευασμένη από δυο μεταλλικά στεφάνια. Ανάμεσά τους είναι τοποθετημένα ξύλινα ή μεταλλικά πτερύγια, τα Κουτάλια, όπου πάνω τους χτυπάει το νερό που βγαίνει απ’ το σιφούνι. Ένας μεταλλικός Άξονας, με ύψος 1.5 περίπου μέτρου, συνδέει την φτερωτή με την άνω μυλόπετρα, που κινείται περιστροφικά για να αλέσει το αλεύρι. Οι Μυλόπετρες ή Μυλόλιθοι είναι ίσως το σημαντικότερο τμήμα του όλου μηχανισμού του μύλου. Κατασκευάζονται από σκληρό πέτρωμα όπως γρανίτη, οψιδιανό, βασάλτη, πορφυρίτη ή τραχίτη και έχουν σχήμα κυλίνδρου με διάμετρο περίπου 110-130 εκατοστά. Ξακουστές ήταν οι μυλόπετρες από την Μήλο, Κίμωλο, τα Πετρωτά της Μαρώνειας και την Αίγινα. Οι σύγχρονες πέτρες είναι συνθετικές, λέγονται Σμυριδόπετρες και φτιάχνονται από μείγμα κόκκων σμύριδας και άλλων υλικών.

Μετά από αρκετά λεπτά μέσα στο μύλο με το τεχνητό φως και το θόρυβο της μυλόπετρας βγαίνουμε και πάλι στο ρέμα με τον φυσικό φωτισμό και τον ήχο των νερών. Κατηφορίζουμε και πάλι δεκάδες σκαλοπάτια από κορμούς, περνάμε δίπλα από απότομα πρανή με βραχώδεις κοιλότητες, απ’ όπου εξέχουν, με παράξενα σχήματα, φυτικά απολιθώματα. Συναντάμε τον ερειπωμένο νερόμυλο του Διαμαντή, που διέκοψε τελευταίος τη λειτουργία του στις αρχές της δεκαετίας του ’70.

–Σ’ αυτό το μύλο δούλευε ο μπαρμπα-Κώστας απ’ την Παλιά Καβάλα, στα 80 του σήμερα, λέει ο Γιάννης.

Συνεχίζει πάντα εξαιρετικό κι ευκολοδιάβατο το μονοπάτι, ανεβοκατεβαίνει ακολουθώντας τις ήπιες κλίσεις στις πλαγιές του φαραγγιού. Τα σκαλοπάτια, πάντα σωστά τοποθετημένα, δεν μας κουράζουν.

Μια πινακίδα μας πληροφορεί, ότι το Λατομείο απέχει 1.479 μέτρα. Βγαίνουμε για μερικά λεπτά έξω από το ρέμα, διασχίζουμε πυκνά πουρνάρια και κέδρα. Αμέσως μετά ξαναβρίσκουμε τη δροσιά, την κυριαρχία των πλατανιών. Αλλεπάλληλα γεφυράκια, παγκάκι για ξεκούραση, υπολείμματα νερόμυλου. Το μονοπάτι πλησιάζει προς το τέλος του. Βγαίνουμε στο φως, έξω από την προστατευτική σκιά των πλατανιών. Η διαφορά της θερμοκρασίας είναι αισθητή. Απέναντι αντικρύζουμε ένα τμήμα του λατομείου.

–Ήταν απολαυστικό το μονοπάτι, λέει στον Γιάννη η Άννα.

–Μας επιφυλάσσει και μια τελευταία έκπληξη, προσθέτει ο φίλος μας. Την φυσική πισίνα με τον μεγάλο καταρράκτη.

Κατηφορίζουμε με πέτρινα σκαλοπάτια. Ήδη στην ατμόσφαιρα κυριαρχεί ο πάταγος των νερών αλλά και πολλές χαρούμενες φωνές. Είναι νέοι κυρίως, που απολαμβάνουν την θεαματική πτώση και την απίθανη δροσιά του κρυστάλλινου νερού. Άλλοι κολυμπούν, άλλοι σκαρφαλώνουν με την ικανότητα αναρριχητή δίπλα στον καταρράκτη και βουτούν από ψηλά. Δεν νομίζω, ότι αν βρίσκονταν στη θάλασσα, θα χαίρονταν περισσότερο την παρουσία του νερού. Υπάρχουν βέβαια κι αυτοί, που δεν είναι εξοικειωμένοι με τόσο ψυχρό, επιθετικό νερό. Αυτοί χαλαρώνουν στον σκιερό χώρο αναψυχής ή απολαμβάνουν το κυριακάτικο φαγάκι τους δίπλα στο νερό.

Μια πινακίδα μας πληροφορεί ότι το τέλος της διαδρομής μας, το Λατομείο, απέχει 728 μέτρα. Παίρνουμε το μονοπάτι, στεγνό και πετρώδες, κάτω από τον ανελέητο ήλιο του Αυγούστου. Κινούμαστε ανάμεσα σε θάμνους πουρναριών, χωρίς ίχνος σκιάς, χωρίς το γλυκόηχο κελάρυσμα του νερού. Ήδη στον χώρο κυριαρχεί ένα τοπίο πολύ διαφορετικό, οι χοάνες του λατομείου, με τις κάθετες λαξεύσεις στα απότομα πρανή.

Έχουμε ολοκληρώσει μια πεζοπορική διαδρομή που μπορεί να διαρκέσει από μια ώρα ως μια μέρα. Σ’ ένα φυσικό περιβάλλον από τα ωραιότερα και σ’ ένα μονοπάτι, που είναι πιθανότατα το πιο φιλικό, το πιο επιμελημένο, από κάθε άλλο μονοπάτι στην Ελλάδα.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ

Αφετηρία: Κεντρικός ασφαλτόδρομος στο χωριό Παλιά Καβάλα, δίπλα από την ταβέρνα του Ζαφείρη. Υψόμ. 365μ.

Τερματισμός: Λατομείο μαρμάρου. Υψομ. 165μ.

Υψομ. Διαφορά: –200μ.

Μήκος διαδρομής: 2.657μ.

Χρόνος (χωρίς στάσεις): 45’ – 1 ώρα.

Διαδρομή: εξαιρετική, εύκολη και ευχάριστη. Μονοπάτι με άριστη σήμανση, σκαλοπάτια με κορμούς και ξύλινα γεφυράκια.

Κλίσεις: Ήπιες. Ανεβοκατεβάσματα ξεκούραστα.

Αξιοθέατα: Καταπληκτικό φυσικό περιβάλλον, με υπέροχο πλατανόδασος. Ερειπωμένοι νερόμυλοι και νεροτριβές. Νερόμυλος αναστηλωμένος, που μετά από συνεννόηση ή όταν υπάρχουν επισκέπτες, μπορεί να τεθεί σε λειτουργία. Στο τέλος της διαδρομής βαθειά λιμνούλα και θεαματικός καταρράκτης.

Παρατηρήσεις: οφείλονται πολλά συγχαρητήρια στον Δήμο Φιλίππων και στον Πολιτιστικό Σύλλογο Παλιάς Καβάλας. Είναι μια από τις σπάνιες φορές στην Ελλάδα, που η συνεργασία τοπικής αυτοδιοίκησης και πολιτιστικού φορέα έχει ως αποτέλεσμα ένα έργο τέτοιας αξίας, τέτοιας ομορφιάς, τέτοιας αισθητικής.

Περισσότερες πληροφορίες: www.paliakavala.gr

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Πολλές ευχαριστίες οφείλονται στον Γιάννη Προμούσα και Βασίλη Ιωάννου. Πρόεδρο και Μέλος του Δ.Σ. του Πολιτιστικού Συλλόγου Παλιάς Καβάλας, για την πολύτιμη ξενάγησή τους και για τα στοιχεία που έθεσαν στη διάθεσή μας για το Περιβαλλοντικό Μονοπάτι Παλιάς Καβάλας.