Στις 5 το απόγευμα  έχει αρχίσει κιόλας να μας τυλίγει το σκοτάδι. Στις 26 του Δεκέμβρη το μερτικό της νύχτας είναι πολύ μεγάλο ακόμη. Βοηθάνε, βέβαια, και τα σταχτόγκριζα σύννεφα. Που από νωρίς έχουν σκεπάσει τον ουρανό της Οίτης, εκεί κατά τη δύση. Την ώρα τούτη φτάνουμε στην Παύλιανη. Με τα πρώτα φώτα του αναμμένα ετοιμάζεται το φημισμένο ορεινό χωριό να υποδεχτεί τη νύχτα. Χρωματιστά λαμπάκια, φυσικά έλατα στολισμένα, καπνός που στροβιλίζεται από τις καμινάδες των τζακιών. Στο υψόμετρο των 1.000 μέτρων η νύχτα είναι ψυχρή, έτσι όπως ταιριάζει στις νύχτες των Χριστουγέννων.

Στο έμπα του χωριού μια καλοφτιαγμένη ξύλινη περίφραξη τραβάει την προσοχή μας. Βρισκόμαστε ακριβώς έξω από την “Φάρμα Βασιλικιά“. Το χριστουγεννιάτικο παραμύθι μας μόλις αρχίζει…

ΜΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΠΟΛΥ ΕΛΚΥΣΤΙΚΗ

Από το φθινοπωράκι ακόμα ο ιχνηλάτης φίλος μας ο Στέλιος, μας απέστειλε ένα κείμενο ιδιαίτερα παρακινητικό, με μερικές εντυπώσεις του από την Φάρμα Βασιλικιά. (1) Μιλούσε, λοιπόν, ο φίλος μας για “ένα οικογενειακό καταφύγιο, που κατέληξε να γίνει ιδανικός προορισμός για “style-conscious” ταξιδευτές, σε μια περιοχή που αποτελεί ένα αρμονικό μωσαϊκό, από τοπία μοναδικής ομορφιάς, ιστορικά μνημεία και γραφικά χωριά”.  Ιδιαίτερη αναφορά υπήρχε στο κείμενο για “τα ξύλινα σαλέ, που διαμορφώθηκαν είτε με την αισθητική των ορεινών ράντσων της Βορείου Αμερικής, είτε με επιρροές αγροικίας στην κεντρική Ευρώπη, όλα διαφορετικά διαρρυθμισμένα, επιπλωμένα απ’ όλο τον κόσμο. Έτσι καλλιεργούν στον επισκέπτη μια προσωπική σχέση οικειότητας με τον χώρο διαμονής του από την πρώτη στιγμή.”

Με τέτοιες περιγραφές και συστάσεις εφοδιασμένοι φτάνουμε στην Φάρμα Βασιλικιά. Για να περάσουμε μερικές χριστουγεννιάτικες στιγμές, που καταγράφηκαν στη μνήμη και στην καρδιά μας ανάμεσα στις ωραιότερες.

ΦΑΡΜΑ ΒΑΣΙΛΙΚΙΑ

Τα θαύματα αρχίζουν από την είσοδό μας στο “Country House“, το “Σπίτι Εξοχής“. Είναι μια εκπληκτική διώροφη κατοικία, που θα μας φιλοξενήσει στη διάρκεια της παραμονής μας. Έτσι όπως ανάβουν ένα – ένα τα φώτα, αποκαλύπτονται οι διαδοχικές γωνιές, οι συναρπαστικές λεπτομέρειες του σπιτιού. Και πρώτα ένα συμπαθητικό καθιστικό, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως χώρος εστίασης και κουζίνας. Εδώ, εξέχουσα θέση καταλαμβάνει ένα γοητευτικό ψυγείο SMEG, με λιτή γραμμή και κατασκευή εξαιρετική.

Σε συνέχεια της τραπεζαρίας βρίσκεται το κυρίως σαλόνι ο πιο επιθυμητός χώρος του σπιτιού. Που γίνεται ακόμη πιο φιλόξενος, μόλις  οι πρώτες φλόγες τυλίγουν τα ξύλα του τζακιού. Μετά το τετράωρο ταξίδι από τη Θεσσαλονίκη χαλαρώνουμε στους αναπαυτικούς καναπέδες μ΄ ένα καφεδάκι. Περιφέρουμε το βλέμμα μας ένα γύρω στα ποικίλα διακοσμητικά ή χρηστικά αντικείμενα, στα ασυνήθιστα και κομψά χειροτεχνήματα, που επί χρόνια έχουν συλλέξει από τις χώρες του κόσμου οι δημιουργοί της Βασιλικιάς, ταξιδεύουμε κι εμείς μαζί τους σε τόπους μακρινούς.

Αφήνουμε τα βήματά μας να κινηθούν απαλά και αθόρυβα πάνω στα υφαντά στρωσίδια και τις βελέντζες που καλύπτουν τα πατώματα, ύστερα ανηφορίζουμε την εσωτερική σκάλα ως τον πανέμορφο χώρο της σοφίτας, με στρωμένα τα κρεβάτια κάτω από τα χοντρά, επικλινή ξύλα της σκεπής.

Μια τηλεόραση τελευταίας τεχνολογίας, με δορυφορική σύνδεση και χορταστική οθόνη παραμονεύει σαν γόησσα σειρήνα, να μας καθηλώσει με τα θέλγητρα των αναρίθμητων καναλιών της, σε καναπέδες και πολυθρόνες. Αμφιταλαντευόμαστε για λίγο. Το σκηνικό στο σαλόνι είναι ιδανικό για μια ήρεμη, ζεστή χριστουγεννιάτικη βραδιά. Ωστόσο, μια ματιά έξω από τα παράθυρα, μας αποκαλύπτει ένα άλλο σκηνικό: μια νύχτα με ομίχλη και υγρασία, με φώτα χλωμά και αμυδρά, με σιλουέττες δέντρων και θάμνων που διαγράφονται ασαφείς, μυστηριακές.

– Θα μου άρεσε μια μικρή βόλτα στην ομίχλη, λέει η Άννα. Έτσι θα εκτιμήσουμε ακόμη περισσότερο τη ζεστασιά του σαλονιού.

Μπουφάν, λοιπόν, σηκωμένοι γιακάδες και σκούφοι, ψυχρό αεράκι και λεπτές σταγόνες βροχής. Που με λίγο χαμηλότερη θερμοκρασία, θα μπορούσαν να ήταν και νιφάδες χιονιού. Όμορφα είναι. Μια χριστουγεννιάτικη νύχτα υπαίθρια, πολύ αυθεντική. Πλατσουρίζουμε στο νοτισμένο γρασίδι, βηματίζουμε στον λιθόστρωτο δρομίσκο, περνάμε το ξύλινο γεφυράκι πάνω απ’ το ρυάκι, εισπνέουμε την υγρή ατμόσφαιρα με την χαρακτηριστική οσμή απ’ τα ξύλα των τζακιών. Περνάμε δίπλα από μια άλλη φωτισμένη κατοικία της Φάρμας και φτάνουμε μπροστά σ’ ένα χαμηλότερο σπιτάκι. Εδώ το θέαμα είναι ασυνήθιστο. Καθισμένοι στο ευρύχωρο ταρατσάκι οι οικοδεσπότες μας, ντυμένοι καλά και προφυλαγμένοι απ΄τη βροχή, ρεμβάζουν σιωπηλοί, απολαμβάνουν το σκηνικό της ομίχλης, όλη τη μαγεία τούτης της νυχτιάς. Σύμμαχο πολύτιμο ενάντια στην ψύχρα και υγρασία έχουν μια ολοζώντανη φωτιά. Που μπουμπουνίζει με κάρβουνα και φλόγες μέσα στην στρογγυλωπή κοιλιά μια βαρειάς, μαντεμένιας ξυλόσομπας, με σουλούπι μοναδικό.

­-Κοπιάστε να ζεσταθείτε, λέει ο Σταύρος και μας προσφέρει αναπαυτικά καθίσματα πλάι στην πυρακτωμένη πρωταγωνίστρια της βραδιάς. Είναι πολύ ιδιαίτερη η νύχτα απόψε, δεν της αξίζουν κλειστά παράθυρα και ντουβάρια. Τι λέτε, όμως, θα πιείτε μαζί μου ένα τσιπουράκι;

– Θα ήταν ποτέ δυνατόν να το αρνηθούμε ;

Ξεκινάνε ήρεμες κουβεντούλες, γεμάτες με αναμνήσεις: αρχικά η απόκτηση του κτήματος στα 1984, τα ταξίδια στα πέρατα του κόσμου, η δημιουργία της Φάρμας Βασιλικιάς και η νέα πραγματικότητα, με τα καταλύματα και τις αγροτουριστικές υποδομές.

– Στις οποίες θα ξεναγηθείτε αύριο το πρωί, λέει ο Σταύρος

Η συντροφιά μας όλο και μεγαλώνει. Εμφανίζεται αρχικά ο “Δούναβης“, ο καθαρόαιμος γερμανικός ποιμενικός, ένας γίγαντας αγαθός και ειρηνικός. Που για κάποιον λόγο, που μόνον αυτός γνωρίζει, ενθουσιάζεται να κυνηγάει και να πιάνει στον αέρα τις σπίθες της φωτιάς. Σιγά – σιγά καταφθάνουν οι ένοικοι και των άλλων σπιτιών, ζευγάρια και οικογένειες με μικρά παιδιά. Όλο και κάτι φέρνει ο καθένας, διάφορα καλούδια που προστίθενται στα ήδη υπάρχοντα της Φάρμας: ζυμωτό ψωμί, χειροποίητες πίτες, χωριάτικα λουκάνικα, μεγάλες πατάτες που τυλίγονται με αλουμινόχαρτο και σκεπάζονται με την καυτή στάχτη της μεγάλης μαντεμένιας ξυλομασίνας που μπουμπουνίζει στον ωραίο χώρο, δίπλα στο ταρατσάκι. Εδώ δεσπόζει ένα πελώριο ξύλινο τραπέζι, συμπαγές και ασήκωτο, που ξεπερνάει σε μήκος τα 4 μέτρα. Εξαίσια μουσική, τσίπουρο και κρασάκι, τσουγκρίσματα, ευχές και ευθυμία. Όμορφη είναι έξω η νύχτα, αλλά δεν είναι άσχημα κι εδώ μέσα.

Περνούν γρήγορα οι ώρες, είμαστε πια όλοι φίλοι, σαν να γνωριζόμαστε από χρόνια. Αυτή άλλωστε είναι μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της Φάρμας να μικραίνει τις αποστάσεις, να φέρνει τους επισκέπτες της κοντά, να τους κάνει μια μεγάλη συντροφιά.

Περασμένα μεσάνυχτα. Μετά από τόσες ώρες κάποια βλέφαρα βαραίνουν, τα μικρά παιδιά κουρνιάζουν σε αγκαλιές, μερικοί μεγάλοι αναζητούν προσκεφάλι. Στο μεγάλο τζάκι του σαλονιού μας κάποια κάρβουνα κοκκινίζουν ακόμη. Λίγο συδαύλισμα, μερικά προσανάμματα και οι φλόγες τυλίγουν και πάλι τα ξερά ξύλα της βαλανιδιάς και της οξυάς…

ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΦΑΡΜΑ

Μετά την βραδινή ομίχλη και βροχή ξανοίγει ο καιρός. Τα σύννεφα αραιώνουν, βρίσκει χώρο ανάμεσά τους το βαθύ γαλάζιο του ουρανού. Τα χρώματα στη φύση ζωηρεύουν, η διάθεσή μας ανεβαίνει, οι καναπέδες απέναντι στο αναμμένο τζάκι ελάχιστα μοιάζουν ελκυστικοί. Το ενδιαφέρον μας τώρα μονοπωλεί το πανέμορφο φυσικό περιβάλλον της φάρμας, του χωριού, των πλαγιών της Οίτης, που εκτείνονται ελατοσκέπαστες ολόγυρά μας ως την γυμνή, τριγωνική κορυφή του “Πύργου“, στα 2.151 μ.

Ξεκινάμε την περιήγησή μας στην Φάρμα. Έξω από τον ηλιόλουστο χώρο του πρωινού μας εντυπωσιάζει μια, φυσικού μεγέθους αρκούδα, λαξευμένη σε συμπαγή κορμό, με τέχνη εκπληκτική. Δημιουργός της είναι ο Αμερικανός γλύπτης Β.L. Blair, το 2008.

Μας υποδέχεται ο “Δούναβης”, χοροπηδώντας γύρω μας χαρούμενα και φιλικά. Πολύ λιγότερο φιλική είναι η “Ήβη“, το ωραίο αλλά άγριο husky, που γι΄αυτόν ακριβώς το λόγο είναι αλυσοδεμένο. Πλακόστρωτος διάδρομος μας οδηγεί στα ειρηνικά ζώα της φάρμας: τις γαλοπούλες, τις χήνες, τις πάπιες, τον κόκορα και τις κότες. Αμέσως μετά βρίσκεται το μαντρί με τα πρόβατα και τις κατσικούλες, καθώς και η εξαιρετική πηγή νερού του κτήματος, που αναβλύζει μέσα από πέτρες.

Φτάνουμε στο νότιο άκρο της φάρμας, με το δεντρόσπιτο και το πέτρινο πηγάδι, γεμάτο με νερό. Όλες οι ξύλινες κατασκευές φτιαγμένες από κορμούς δέντρων,  εναρμονίζονται θαυμάσια με το φυσικό περιβάλλον. Που το ομορφαίνουν πανύψηλες λεύκες, πουρνάρια και πλατάνια, έλατα, κυπαρίσσια και πάμπολλα οπωροφόρα δέντρα πολλών ειδών.

Περνάμε από τις εγκαταστάσεις του στάβλου, με τις ζωοτροφές και τον χαριτωμένο ένοικο, τον γαϊδαράκο “Γιαννίκο“. Εδώ δίπλα βρίσκεται και το μεγάλο γκαράζ, με την πλήρη σειρά εργαλείων, την καθαριότητα και τάξη που επικρατούν παντού. Πολύ θεαματική είναι η εικόνα των αναμνηστικών πινακίδων κυκλοφορίας αυτοκινήτων από διάφορες πολιτείες των Η.Π.Α.

Πλακόστρωτοι διάδρομοι, θερμοκήπιο και βραχόκηπος με αρωματικά φυτά, περιβόλι βιολογικής καλλιέργειας και ανάμεσά τους η ειρηνική εικόνα του πανέμορφου ξύλινου ναΐσκου του Αγίου Νικολάου με την οξυγώνια σκεπή. Στην διπλανή πλατειούλα επιβάλλεται το πανύψηλο “Παρατηρητήριο“. Είναι έξοχα κατασκευασμένο με κορμούς δέντρων και φτάνει σε ύψος τα 20 μέτρα. Ανεβαίνουμε τα 33 σκαλοπάτια, περνώντας από τα ενδιάμεσα επίπεδα, όπου έχουν εγκατασταθεί παγκάκια και πολυθρόνες χαλάρωσης και θέας. Γι΄αυτό το παρατηρητήριο έγραφε ο φίλος μας ο Στέλιος, ότι “σήμα κατατεθέν της φάρμας είναι το παρατηρητήριο, που με πανοραμική θέα 360 μοιρών βλέπει θάλασσα και τέσσερις κορυφές της ηπειρωτικής κεντρικής Στερεάς, με το τηλεσκόπιό του πανέτοιμο για κατοπτεύσεις, καθώς και για αστρονομικές αναζητήσεις, υπό τους ήχους του δάσους, του θροΐσματος των φύλλων, του νερού που κυλάει στο ποταμάκι, του κελαηδίσματος των πουλιών”.

Υπάρχει όμως και μια ακόμη, πολύ ιδιαίτερη εικόνα στην Φάρμα που με την σπανιότητά της προσελκύει αμέσως την προσοχή μας. Είναι δύο σημυδούλες, (2) που με τους λευκόγκριζους, λεπτεπίλεπτους κορμούς, ξεχωρίζουν κοντά στον φράχτη της βόρειας πλευράς. Είναι αναμφίβολα η νοτιότερη παρουσία σημύδας που, εγώ τουλάχιστον, έχω ως τώρα επισημάνει στην Ελλάδα.

ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΤΟΥ ΑΣΩΠΟΥ

– Καλύτερο πεζοπορικό συνοδό και ξεναγό από τον Βαγγέλη Ζωγράφο δεν θα βρείτε στην περιοχή,  μας λένε στην Φάρμα.

Πεζοπόρος, ορειβάτης αλλά κυρίως αγνός φυσιολάτρης ο Βαγγέλης, ανταποκρίνεται με μεγάλη προθυμία να μας ξεναγήσει στο φυσικό περιβάλλον του τόπου του. Το ενδιαφέρον του για το περιβάλλον αλλά και την καθοριστική συμβολή του στην διάνοιξη και σήμανση των μονοπατιών της περιοχής, μαθαίνουμε από άλλους. Ο ίδιος είναι πολύ ταπεινόφρων για να διαφημίσει την ανιδιοτελή του προσφορά.

Εκτός από τον Βαγγέλη δηλώνουν συμμετοχή και τρεις φίλοι του αλλά κι άλλοι ένοικοι της μονάδας. Μαζευόμαστε έτσι μια μεγάλη παρέα.

Βγαίνοντας από το κτήμα και κατευθυνόμαστε για την Άνω Παύλιανη. 800 μέτρα μετά συναντάμε χτιστή βρύση πλάι στο δρόμο. Λίγο πιο πάνω μια καλλιτεχνική πινακιδούλα μας δείχνει, δεξιά του δρόμου, το μονοπάτι. Είναι κατηφορικό, με απότομη κλίση, που την μετριάζουν σκαλοπάτια κατασκευασμένα από κορμούς. Καλυμμένο το έδαφος με μουσκεμένα ξερόφυλλα είναι αρκετά ολισθηρό. Εξ΄ άλλου, οι δυνατές βροχοπτώσεις των τελευταίων ημερών έχουν μεταβάλει τον Ασωπό ποταμό (3) σ΄ έναν χείμαρρο βουερό, που κατεβάζει μεγάλες ποσότητες νερού.

Τα βήματά μας συνοδεύει σήμανση πυκνή με κοκκινόλευκα τενεκεδάκια στους κορμούς, ενώ την εμφάνισή του κάνει και το σήμα του Ε.Ο.Σ. Λαμίας. Σ’ ένα 5λεπτο φτάνουμε σε ξύλινο κιόσκι με εξεδρούλα. Εδώ μπορεί κάποιος να σταματήσει για μερικά λεπτά, παρατηρώντας τη ροή και τα καταρρακτάκια του ποταμού. Πιο κάτω νέα πινακιδούλα. Μας δείχνει το “Μονοπάτι του Ανέμου“, ένα στενό γεφυράκι πάνω από αφρισμένα νερά. Τα ξύλινα γεφυράκια είναι καλοφτιαγμένα και αλλεπάλληλα. Οι φυσιολάτρες της Παύλιανης, με πρωτοπόρο τον Βαγγέλη, έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά. Το παραδεισένιο τοπίο συμπληρώνει ο παλιός νερόμυλος του “Θεοχάρη“, στην τοποθεσία “Μύλια“. Σώζονται ακόμη η σιδερένια φτερωτή, η μυλόπετρα και αρκετοί ερειπωμένοι πέτρινοι τοίχοι.

Ασφαλές, εξαίρετο μονοπάτι δίπλα στο νερό, γεφυράκι και καταρράκτες, πελώρια έλατα, πλατάνια και ιτιές, μια περιπατητική εμπειρία μοναδική.

–Και να σκεφθεί κανείς, ότι υπήρξε -και δεν έπαψε να υπάρχει- η σκέψη για την δημιουργία υδροηλεκτρικού φράγματος, που θα εξαφάνιζε τούτο τον παράδεισο κάτω απ’ το νερό, παρατηρεί ο Βαγγέλης. Ευτυχώς, ο καθολικός ξεσηκωμός απέτρεψε ένα τέτοιο ανοσιούργημα.

Σ’ ένα τέταρτο περίπου συναντάμε τσιμεντόδρομο και στη συνέχεια πινακιδάκι με “Το μονοπάτι του άγνωστου καλλιτέχνη“. Απομακρύνεται λίγο το βουερό ρέμα, μας συντροφεύει για λίγο ένα ήσυχο ρυάκι. Σκαλοπάτια, αιωνόβιο πλατάνι, ξαναβγαίνουμε στο ρέμα. Κάποια μεγάλου μήκους γεφυράκια αποδεικνύουν το ενδιαφέρον και την ευαισθησία των κατασκευαστών τους. Το σανιδένιο κατάστρωμά τους είναι καλυμμένο -για λόγους ασφαλείας- με αντιολισθητική λινάτσα.

Μια σχεδόν ώρα μετά την αναχώρησή μας φτάνουμε σε επίπεδο πλατανόδασος, με παγκάκια και αιώρες. Εδώ είναι ήρεμα τα νερά και σχηματίζουν ένα “Δ” ισόπλευρο σχεδόν. Το υψόμετρο είναι 870 μέτρα, έχουμε κατηφορίσει μόλις 80 μέτρα από τα 950 στην αρχή της διαδρομής. Ένα καλοφτιαγμένο γεφυράκι ανάμεσα στα πλατάνια υποστηρίζεται με σχοινί. Προβάλλει ένας θεαματικός βράχος καλυμμένος από βρύα καταπράσινα. Φωτογραφίζεται μπροστά του ο Βαγγέλης, με τους καλούς του φίλους Λάκη Παγώνη και Γιάννη Μπερνιδάκη, που χωρίς να κατάγονται από την Παύλιανη, δηλώνουν ότι της ανήκουν ψυχικά.

Το μονοπάτι παρουσιάζει εναλλαγές: γέφυρα εξαιρετική με σχοινιά, πέντε μέτρα πάνω απ’ το νερό. Άλλες δύο γέφυρες αμέσως μετά. Αρχίζει ανηφόρα απότομη και ολισθηρή, που υποστηρίζεται με σχοινί. Ακολουθεί κατηφόρα λασπωμένη και ακόμη πιο ολισθηρή. Κάνει την εμφάνισή του ένα ξύλινο κιόσκι, πολύ ξεχωριστό με το κατακόκκινο χρώμα του, μέσα στους πρασινους τόνους της ρεματιάς. Δύο σχεδόν ώρες μετά την αναχώρησή μας -με πολύ χαλαρούς ρυθμούς- φτάνουμε σε επίπεδο ξέφωτο με βαλανιδιές, γάβρους, έλατα και πουρνάρια. Το μονοπάτι κατευθύνεται προς το εσωτερικό, μας απομακρύνει από την βουή της ρεματιάς.

Ξαφνικά το τοπίο γαληνεύει, αλλάζει το σκηνικό. Στην θέση του γοργοκίνητου νερού εμφανίζεται ένας πυκνός καλαμιώνας, που στο εσωτερικό του κρύβει μια εικόνα απρόσμενης ομορφιάς. Είναι μια λιμνούλα με νερά ακίνητα σαν καθρέφτη, που το μάκρος της φτάνει τα 30, ενώ το πλάτος της  μόλις ξεπερνάει τα 10 μέτρα. Καθόμαστε στο όμορφο κιόσκι, πάνω ακριβώς από την ακρολιμνιά. Ακούγονται κοάσματα βατράχων και τιτιβίσματα πουλιών. Υπέροχος τόπος, τελείως ειρηνικός, καθόλου δεν θυμίζει τις εναλλαγές του τοπίου με την περιπετειώδη ροή του Ασωπού.

Η εκπληκτική κατηφορική μας διαδρομή, παράλληλα με το ποτάμι, τελειώνει. Σ΄ ένα τρίλεπτο φτάνουμε στην διακλάδωση ενός χωματόδρομου, που δεξιά κατευθύνεται προς την Παύλιανη, ενώ αριστερά κατηφορίζει προς το περίφημο “Μονοπάτι των Σιδηροδρομικών” (4)

–Αν κάποτε επιστρέψετε στην περιοχή, μπορώ να σας συνοδέψω σ’ όλο το μήκος του μονοπατιού, κάπου έξι ώρες δρόμο, λέει ο Βαγγέλης και μας δείχνει χαμηλότερα, αρκετά χιλιόμετρα μακρυά το βραχώδες στόμιο της εξόδου του φαραγγιού.

Μ’ ένα αγροτικό καλύπτουμε σε λίγη ώρα τον λασπωμένο, κακοτράχαλο χωματόδρομο ως την άσφαλτο, έξω από την Παύλιανη. Ήδη προετοιμαζόμαστε για την διαδρομή μας προς την τοποθεσία “Παρκάκι“, αντίστροφα με την ροή του Ασωπού. Τούτη τη φορά ξεκινάμε αριστερά του δρόμου, με κατεύθυνση Ν-ΝΔ. Στα 100 περίπου μέτρα συναντάμε ένα καλοφτιαγμένο πετρόχτιστο συγκρότημα, που περιλαμβάνει το ανακατασκευασμένο παραδοσιακό Νεροπρίονο, τον Νερόμυλο και την Νεροτριβή ή Δριστέλλα, για τα βαριά ρούχα και υφαντά των χωριών της περιοχής.

Ανηφορίζει η διαδρομή με σκαλοπάτια πάνω απ’ το ποτάμι. Μια πινακίδα στ’ αριστερά μας δείχνει άλλα και μας προειδοποιεί χιουμοριστικά για την δύσβατη πρόσβαση προς τον “Θρόνο του Δία“.

–Είναι απαιτητική διαδρομή και με την υγρασία του εδάφους, πολύ ολισθηρή, λέει ο Βαγγέλης. Υπάρχει όμως και μια πολύ πιο ήπια και ξεκούραστη, που καταλήγει με ασφάλεια στον επιφανέστερο φυσικό εξώστη πάνω απ’ το χωριό.

Το τοπίο ανάντη του Ασωπού εξελίσσεται θεαματικό και ποικιλόμορφο. Δεν περνάει από το οπτικό μας πεδίο η παραμικρή παραφωνία ή κακοτεχνία. Κάθε έργο, κάθε κατασκευή, από την ταπεινότερη χρωματισμένη πινακιδούλα, μέχρι τα κιόσκια, τα μικρά και μεγάλα γεφυράκια, φανερώνουν το μεράκι, την κατασκευαστική ικανότητα αλλά και την φροντίδα των φυσιολατρών της Παύλιανης, τόσο για το περιβάλλον όσο και για τους πολυάριθμους επισκέπτες του τόπου τους.

Μια πινακίδα αναγράφει “Άνθη της Πέτρας“, ένα εκπληκτικό γεφυράκι κάνει στροφή ανάμεσα στα πλατάνια, έλατα πανύψηλα, γεφυράκι με πηγή νερού, ένα αιωνόβιο πλατάνι με κουφάλα στον κορμό και με μια τούφα κλαδιών, το λεγόμενο “Χταποδάκι“. 20 μέτρα πιο πάνω, οι κορμοί ενός έλατου κι ενός πλάτανου έχουν ενωθεί σε σύνολο ενιαίο και αδιάσπαστο.

Φτάνουμε σε επίπεδο χώρο δασικής αναψυχής, κατάλληλο για ποικίλες δραστηριότητες, ακόμη και για βόλεϋ. Υπάρχουν ακόμη αιώρες, τραπεζοκαθίσματα, πηγή νερού και λιμνούλα για κολύμπι, ιδανική για το καλοκαίρι. Λίγο πριν από τις 5 συναντάμε τα δύο δέντρόσπιτα, όμορφες κατασκευές σε υψόμετρο 1.050 μέτρων. Ήδη το φως της μέρας χάνεται πολύ γρήγορα μέσα στα στενά της ρεματιάς. Πρέπει να επισπεύσουμε την επιστροφή μας. Πριν πέσει το σκοτάδι,  επιλέγουμε μια κυκλική διαδρομή, παράλληλα και πάνω από το ρέμα. Είναι ένα μονοπάτι στενό και ομαλό, κατάλληλο για ποδήλατο βουνού. Σε σύντομο χρόνο, που δεν ξεπερνάει την μισή ώρα, φτάνουμε στην άσφαλτο.

ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΩ ΠΑΥΛΙΑΝΗ

Ενάμισι περίπου χιλιόμετρο ΒΔ της Κάτω Παύλιανης εκτείνεται η -πολύ μεγαλύτερη- Άνω Παύλιανη. Το χωριό είναι χτισμένο με θεαματική αμφιθεατρικότητα στις πλαγιές του Ξεροβουνιού, σε μέσο υψόμετρο 1.150 μέτρων. Στην ουσία πρόκειται για τον αρχικό οικισμό της Παύλιανης, που άλλοτε ήταν ο μοναδικός μ’ αυτό το όνομα στην περιοχή.

Κατά τη δεκαετία του 50 ωστόσο, άρχισε το έδαφος, εξαιτίας κατολισθήσεων να υποχωρεί. Οι συνθήκες της ζωής επηρεάστηκαν σοβαρά, χάθηκαν σπίτια, οικόπεδα και δρόμοι, κυρίως όμως μεταβλήθηκε δραματικά η ψυχολογία και το αίσθημα ασφάλειας των κατοίκων του χωριού.

Πολλοί λοιπόν πήραν τότε την δύσκολη απόφαση να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες και να συνεχίσουν τη ζωή τους λίγο χαμηλότερα, στην καινούργια, Κάτω Παύλιανη, που δεν υπήρχε μέχρι τότε. Αργότερα σταθεροποιήθηκε η γη, το χωριό ξαναβρήκε την ηρεμία του και συνέχισε τη ζωή του. Κάποιοι, ωστόσο επέλεξαν να παραμείνουν οριστικά στην νέα τους πατρίδα, σε απόσταση αναπνοής με την παλιά.

Οι διαφορές μεταξύ των δύο χωριών είναι άμεσα ορατές. Το έδαφος στην Άνω Παύλιανη είναι σε μεγάλο βαθμό, επικλινές και ο ελεύθερος δημόσιος χώρος λιγοστός. Αυτή η τοπογραφία έχει ως συνέπεια τους περιορισμένους χώρους στάθμευσης και τους στενούς δρόμους που δυσκολεύουν την κίνηση των τροχοφόρων, ιδιαίτερα τις μέρες και ώρες προσέλευσης πολυάριθμων επισκεπτών.

Στην πλατεία του χωριού κυριαρχεί με την επιβλητική  παρουσία της η μεγάλη τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Αθανασίου. Στο  ξυλόγλυπτο δρύινο τέμπλο είναι σκαλισμένη η χρονολογία κατασκευής 1886. Μεγαλόπρεπο και χτισμένο με πελεκητή πέτρα είναι και το κωδωνοστάσιο του ναού. Ο Πρόεδρος του Κοινοτικού Διαμερίσματος Γιώργος Ρηγάκης ξεκλειδώνει την πόρτα εισόδου του οικοδομήματος και μας οδηγεί στα άδυτά του. Μια πέτρινη στριφογυριστή σκάλα, εξαιρετικής κατασκευής αλλά και στενότητας χώρου, μας οδηγεί, μετά από 33 δυσκολοδιάβατα και “φυτεμένα” στον τοίχο σκαλοπάτια, στην κορυφή του καμπαναριού. Το βλέμμα μας αγκαλιάζει από τούτο το ύψος όλο το χωριό και την ευρύτερη περιοχή.

Ένα άλλο θαυμάσιο δημόσιο οικοδόμημα είναι, απέναντι από το καμπαναριό, το χτισμένο με πελεκητή πέτρα Δημοτικό Σχολείο του χωριού. Σήμερα, βέβαια, έχει πάψει να λειτουργεί οι κεντρικές αίθουσές του, ωστόσο έχουν αξιοποιηθεί: η μία χρησιμοποιείται ως χώρος ποικίλων εκδηλώσεων ενώ η άλλη θα αποτελέσει το Μουσείο Χλωρίδας και Πανίδας του Φορέα Διαχείρισης Οίτης, με πολύ αξιόλογες φωτογραφίες από την γύρω περιοχή.

Με μικρούς περιποιημένους ξενώνες και ενοικιαζόμενα δωμάτια, με καφετερίες και πολλές ταβέρνες, φημισμένες για τις χειροποίητες πίτες και ντόπια κρεατικά, οι δύο οικισμοί της Παύλιανης μπορούν να θεωρηθούν ότι διαθέτουν μια αξιοσημείωτη τουριστική υποδομή. Ο Πρόεδρος Γιώργος Ρηγάκης μάς προσφέρει στην πανοραμική αίθουσα της ταβέρνας του μερικά θαυμάσια μεζεδάκια και τσιπουράκι δικής του παραγωγής, ένα από τα ωραιότερα που έχουμε δοκιμάσει ποτέ.

Το ίδιο βράδυ επισκεπτόμαστε με τον Βαγγέλη ένα εξαιρετικό σπίτι του χωριού. Εδώ, μέσα σ’ ένα θερμό οικογενειακό και φιλόξενο περιβάλλον, γνωρίζουμε την Μαρία Λιάγκα, την δημιουργό των θαυμάσιων πινακίδων, που με τα χρώματα τα σχέδια και το χιούμορ τους μας έχουν εντυπωσιάσει αλλά και διασκεδάσει στις δύο σημερινές μας φυσιολατρικές διαδρομές. Η Μαρία φιλοτέχνησε τις πρώτες πινακίδες ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’90.

–Βέβαια, αδιαφιλονίκητος οραματιστής και πρωτοπόρος ήταν και παραμένει ο Βαγγέλης, λέει η Μαρία, που με το παράδειγμα και τον τρόπο ζωής του έχει μεταδώσει την φυσιολατρία και το ενδιαφέρον για τα κοινά, στους νέους του χωριού.

–Αύριο το πρωί, κάποια ώρα, ίσως πετύχετε “επ’ αυτοφώρω” τη Μαρία να ασκεί την “Δημιουργική Τέχνη του Δρόμου”, λέει ο Βαγγέλης. Της έχω λαξεύσει ένα κομμάτι σε κορμό έλατου έξω από το χωριό.

–Μόνο που δεν έχω βρει ακόμα το θέμα λέει γελώντας η Μαρία. Ίσως το δω απόψε στα όνειρά μου.

ΣΤΟ ΘΡΟΝΟ ΤΟΥ ΔΙΑ

Μια λαμπρή, ηλιόλουστη μέρα ξημερώνει και πάλι. Η θερμοκρασία, ωστόσο, στο υψόμετρο των 1000 μέτρων, διατηρείται χαμηλή.

Στις 8:30 βρίσκουμε την πινακίδα για τον Θρόνο του Δία, σχεδόν απέναντι από το Καφέ “Μαντάμια“, έξω από το χωριό. Ανηφορίζει το μονοπάτι με σποραδικά ξύλινα σκαλοπάτια, μέσα σε ελατόδασος με έλατα πανύψηλα σαν λαμπάδες. Ενδιάμεσα εμφανίζονται μερικοί ταπεινοί γάβροι και νεαρές βαλανιδιές, με φθινοπωρινά, ακόμη φυλλαράκια στα κλαδιά. Πιο πάνω προβάλλουν, στα πόδια των έλατων, κεδράκια, πουρνάρια και φτέρες. Το μονοπάτι είναι εξαιρετικό από κάθε άποψη. Μαλακό, νοτισμένο, χωμάτινο έδαφος, στρωμένο με βελόνες, κλίσεις ήπιες και ξεκούραστες, σήμανση εμφανέστατη και πυκνή με κόκκινα σημάδια σε πέτρες και κορμούς. Όπως οι χθεσινές παραποτάμιες διαδρομές, έτσι και η σημερινή είναι ένας περίπατος ιδανικός για όλη την οικογένεια. Η πάχνη, ωστόσο, τούτην την πρωινή ώρα, εξακολουθεί να έχει καλυμμένα τα πάντα μ’ αυτό το λευκό, λεπτεπίλεπτο, παγωμένο πέπλο. Ακροδάχτυλα και εκτεθειμένα σημεία του σώματος έχουν σχεδόν μουδιάσει από το κρύο.

Περνάμε από ωραίο, επίπεδο ξέφωτο, συνεχίζουμε ανηφορικά για ένα 10λεπτο ακόμη και στις 8:50, 20‘ μετά την αναχώρησή μας, φτάνουμε στον προορισμό μας.

Όσο κι αν είναι ταυτισμένος στο διάβα των αιώνων με τα υψίπεδα του Ολύμπου ο Δίας, είμαι βέβαιος πως δύσκολα θα μπορούσε να αρνηθεί, έστω για μερικά λεπτά  κάθε μέρα, τον ρεμβασμό από τούτο τον “Θρόνο”. Που φρόντισαν με αξιοζήλευτη τέχνη και μεράκι να του ετοιμάσουν, στη θέση τούτη της Παύλιανης, οι φίλοι του βουνού. Το σημείο είναι πράγματι θεϊκό. Και γίνεται ακόμη πιο μοναδικό χάρις στο εκπληκτικό ξύλινο καλυβάκι, που είναι κυριολεκτικά γαντζωμένο στο χείλος του γκρεμού.

Μας εκπλήσσει η ομορφιά, η ποιότητα αλλά και η ασφάλεια κατασκευής του μικρού καλυβιού. Με αποκλειστικό υλικό κατασκευής το ξύλο έλατου, το καλυβάκι είναι θεμελιωμένο πάνω σε χοντρούς κορμούς, που με τη σειρά τους είναι ασφαλέστατα πακτωμένοι με τσιμέντο στον σκληρό, συμπαγή ασβεστολιθικό βράχο του γκρεμού.

Μια ασφαλέστατη σιδερένια σκαλίτσα μάς ανεβάζει στο επίπεδο της καλυβούλας. Το εσωτερικό, με διαστάσεις 4Χ3 περίπου, είναι λιτότατο αλλά πεντακάθαρο. Τα μοναδικά έπιπλα είναι ένα φαρδύ σιδερένιο κρεβάτι με στρώμα, πάνω του μια χοντρή μάλλινη κουβέρτα, ένα μικρό σιδερένιο τραπέζι και μια καρέκλα.

– Εξοπλισμός ιδανικός για έναν ερημίτη, λέει η Άννα

– Ή για κάποιον συγγραφέα, που αποζητάει απομόνωση, συμπληρώνω εγώ.

Στον τοίχο είναι κρεμασμένη μια παλιά κορνιζούλα, ενώ το τραπεζάκι υπάρχει ένα απρόσμενο αντικείμενο : “Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ“, το εμβληματικό βιβλίο του Όσκαρ Ουάιλντ.

Παράθυρα περιμετρικά, άπλετο φως και θέα παντού: στην έξοχη κάτοψη της Παύλιανης, στην γυμνή κορυφή της Οίτης, τον Πύργο, στα απέραντα ελατοδάση και πολύ μακρυά, χαμηλά, στο ανοιχτογάλαζο ίχνος του Μαλιακού.

– Έχουμε περάσει πολλές όμορφες στιγμές στον Θρόνο του Δία, μας έχει πει ο Βαγγέλης και δεν αμφιβάλλουμε καθόλου γι’ αυτό…

Στην κάθοδό μας από τον Θρόνο του Δία πετυχαίνουμε έξω απ’ το χωριό, δίπλα στο δρόμο, τη Μαρία. Που έχει από νωρίς πιάσει δουλειά στον κορμό του έλατου που της έχει ετοιμάσει ο Βαγγέλης. Μας υποδέχεται η Μαρία με τις μπογιές, τα πινέλα κι όλα τα υπόλοιπα σύνεργά της.

–  Το βρήκες το θέμα σου; τη ρωτάμε.

– Ναι, το εμπνεύστηκα παρατηρώντας το μέγεθος και το σχήμα του λαξευμένου κορμού. Θα είναι ένα παραδείσιο πουλί.

Ήδη ολοκληρώνει το περίγραμμα του πουλιού με σίγουρες πινελιές και καταγίνεται με τους συνδυασμούς των χρωματισμών.

­– Θα με βοηθήσεις λίγο με τα χρώματα ; ρωτάει την Αθηνά.

Στο άκουσμα της πρότασής της ζωντανεύει η Αθηνά, παύει να είναι ένας παθητικός θεατής. Μπαίνει κι αυτή ορεξάτη στην ανάμειξη των χρωμάτων, αναλαμβάνει κιόλας να χρωματίσει ένα μέρος του κορμού, που της εμπιστεύεται η Μαρία. Παρακολουθούμε τις δύο καλλιτέχνιδες, την εκκολαπτόμενη και την έμπειρη, την αφοσίωση στο έργο τους, την κοινή γλώσσα επικοινωνίας και συνεννόησης, τις χαρούμενες αντιδράσεις τους κάθε φορά που τούς βγαίνει με επιτυχία μια πινελιά.

Περνάει με μεγάλη ταχύτητα ο χρόνος : μισή ώρα, μια ώρα, μιάμιση ώρα… Κοιτάζει και ξανακοιτάζει η Μαρία το πουλί, προσθέτει μια πινελιά, διορθώνει μια μικρολεπτομέρεια, το πουλί κάθε στιγμή γίνεται πληρέστερο, ομορφότερο. Και ευχόμαστε να παραμείνει για πολλά χρόνια ζωηρόχρωμο και αναλλοίωτο, νότα ομορφιάς και αισιοδοξίας πάνω στον λαξευμένο ελατοκορμό του ωραίου ορεινού χωριού.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

–Αν ξανάρθετε την Άνοιξη, θ’ αντικρίσετε πολύ διαφορετικές εικόνες στο κτήμα και στον τόπο, λέει ο Σταύρος.

–Και, ανάμεσα στα τελευταία χιόνια, θα σας μαγέψουν τα αγριολούλουδα της Οίτης, τα κρυστάλλινα νερά που θα ξεπηδούν από παντού, συμπληρώνει ο Βαγγέλης.

Αποχαιρετούμε τους καλούς φίλους που γνωρίσαμε στην Παύλιανη, ρίχνουμε μια τελευταία ματιά στο παραδείσιο πουλί της Μαρίας και στον γυμνό «Πύργο» της Οίτης και ξεκινάμε το μακρύ ταξίδι μας για την Σπάρτη. Εκεί, στην εύκρατη «γη της πορτοκαλέας», θα υποδεχθούμε τον καινούργιο χρόνο.

ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

-Δεν σας πειράζει που είμαστε λίγο στενά έτσι; Μας ρωτάει ο Νίκος Νομικός

-Καθόλου. Απεναντίας αισθανόμαστε μεγαλύτερη οικειότητα. Μεσημεράκι στο «ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ» στην Κάτω Παύλιανη. Σ’έναν χώρο με πολλούς ρόλους: του καφενείου, του Τσιπουράδικου, του Πρατηρίου πώλησης φυσικών και χειροποίητων προϊόντων. Ο χώρος όμως διεκδικεί και άλλη μια ιδιότητα, πρωτότυπη και πολύ εξειδικευμένη: του Λαογραφικού Μουσείου – Εκθετηρίου παραδοσιακών εργαλείων επεξεργασίας ξύλου.

Ταυτόχρονα με περίσσια αγάπη και φροντίδα στις προθήκες τους από τον Νίκο, τα εργαλεία φτάνουν τα 450! Πολλά απ’ αυτά χρησιμοποίησε ο Νίκος στην μακρόχρονη ενασχόλησή του με το ξύλο. Άλλα του έχουν δωρήσει βετεράνοι ξυλουργοί στην Ελλάδα και στον κόσμο. Όπως μια φιλιέρα τουλάχιστον 150 ετών ή ένα τρυπάνι από το Πακιστάν, που παραπέμπει σε πρότυπα προϊστορικής εποχής. Κάποια εργαλεία είναι γνώριμα μα υπάρχουν και πολλά με χρήσεις άγνωστες, που μας περιγράφει με παραστατικότητα ο Νίκος.

Μια αλλά σημαντική παρουσία στο «ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ» είναι η κυρία Πόπη. Η οποία, αφενός φροντίζει ώστε η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (ΚΟΙΝΣΕΠ) να εκπληρώνει τους πολιτιστικούς και κοινωνικούς της σκοπούς και να διαθέτει τοπικά φυσικά και χειροποίητα προϊόντα (ρίγανη, αρωματικά φυτά, μέλι και τσάι του βουνού, σπιτικά ζυμαρικά) Αφ’ ετέρου η κυρία Πόπη προσφέρει καφεδάκι και τσιπουράκι συνοδευόμενο με παραδοσιακά και νοστιμώτατα μεζεδάκια.

Οι προθήκες με εργαλεία του Νίκου, η υπέροχη θέα από την μεγάλη τζαμαρία, το τσιπουράκι και τα καλούδια της Πόπης κάνουν το ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ έναν χώρο πολύ επιθυμητό.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Θερμές ευχαριστίες οφείλονται

-Στην ΦΑΡΜΑ ΒΑΣΙΛΙΚΙΑ, για την εξαίρετη φιλοξενία και τις πολλαπλές της εξυπηρετήσεις.

-Στον Νικό Νομικό και στην Πόπη σπό το «ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ».

-Στον Πρόεδρο της Παύλιανης Γιώργο Ρηγάκη και στην Μαρία Λιάγκα.

-Τέλος, ιδιαίτερα ευχαριστούμε τον φυσιολάτρη και ορειβάτη Βαγγέλη Ζωγράφο, για όλα όσα έκανε για μας.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Η ονομασία προέρχεται από το ομώνυμο δάσος με τις περίφημες οξυές στο όρος Μουρίκι της Κοζάνης.
2. Η Σημύδα είναι είδος της Κεντρικής και Β. Ευρώπης, της Σκανδιναβίας και της Ρωσίας. Το νοτιότερο σημείο εξάπλωσής της στην Ευρώπη βρίσκεται στην οροσειρά της Ροδόπης. Μεμονωμένα άτομα ή μικρές συστάδες έχουμε κατά καιρούς εντοπίσει στο Πάικο, στο Καϊμακτσαλάν, στις όχθες της Κερκίνης, στο ρέμα του Αγίου Γερμανού Πρεσπών και αλλού.
3. Είναι ο Φθιωτικός Ασωπός, που πηγάζει από την Οίτη και μετά από πορεία 13 χιλιομέτρων, κατά τον Ν. Νέζη, συναντάει τον Σπερχειό ποταμό.
4. Ο συνεργάτης του περιοδικού και καλός μας φίλος Κυριάκης Παπαγεωργίου έχει ασχοληθεί σε δύο άρθρα του με την ευρύτερη περιοχή. Στο τεύχος 48 (σελ. 48 και επομ.) περιγράφει την “Διάσχιση της Χαράδρας του Ασωπού” ενώ στο τεύχος 69 (σελ. 78 και επόμ.) περιγράφει ένα θεαματικό κομμάτι του “Μονοπατιού των Σιδηροδρομικών”.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΠΑΥΛΙΑΝΗΣ

• Από Αθήνα: 235 χλμ
• Από Λαμία: 48 χλμ
• Από Θεσσαλονίκη: 337 χλμ
• Από Δελφούς: 63 χλμ

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ

Ένας σημαντικός αριθμός επιχειρήσεων διαμονής και εστίασης μπορεί να εξυπηρετήσει ικανοποιητικό αριθμό επισκεπτών.

• ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ ΒΑΣΙΛΙΚΙΑ, ΕΝΟΙΚΟΙΑΖΟΜΕΝΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ, 6981074581, www.vasilikia.gr
• ΕMMY’S, ΕΔΕΣΜΑΤΟΠΩΛΕΙΟΝ, 6976222751
• ΕΠΟΧΕΣ, ΞΕΝΩΝΑΣ, 2231083111, www.pavlianiplaces.gr
• ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΛΙΤΣΑ, ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΤΑΒΕΡΝΑ, 2231083039 – 6975856468 – 6946220273
• Η ΤΑΒΕΡΝΑ ΤΗΣ ΚΥΡΑ ΒΑΓΙΑ’Σ ΑΠΟ ΤΟ 1960, ΤΣΙΠΟΥΡΟ-ΜΑΓΕΙΡΕΥΤΑ-ΨΗΤΑ, 2231083186 – 6970124737
• Ι. & Ι. ΘΕΟΧΑΡΗΣ Ο.Ε, ΠΡΑΤΗΡΙΟ ΥΓΡΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ, 2231083183 – 6977567028
• ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΟΙΤΗ, ΟΡΕΙΝΕΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ, 6944535718, www.katafygio-oiti.gr
• ΚΑΤΣΙΜΠΑ ΓΙΩΤΑ, ΨΗΣΤΑΡΙΑ-ΟΙΝΟΜΑΓΕΙΡΕΙΟΝ-ΚΑΦΕ-ΓΛΥΚΟ, 2231083004 – 6986299396
• ΜΑΝΤΑΜΙΑ CAFÉ, ΚΑΦΕ-ΓΛΥΚΟ-ΣΝΑΚ-ΠΟΤΟ, 6974633680, www.mantamia-cafe.gr
• ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ-ΚΑΦΕ-ΤΣΙΠΟΥΡΟ, 2231082965 – 6974773998
• Ο ΞΕΝΩΝΑΣ ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ, ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ-ΤΑΒΕΡΝΑ, 2231083009 – 6977829162, www.hotelkaterina.gr
• ΠΑΝΣΙΟΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, ΕΝΟΙΚΟΙΑΖΟΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΑ, 2231083111, www.pavlianiplaces.gr
• ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΔΩΜΑΤΙΑ, 2231083019 – 6975884050
• ΠΕΤΡΙΝΟ, ΞΕΝΩΝΑΣ-ΚΑΦΕ, 2231083111, www.pavlianiplaces.gr
• ΡΗΓΑΚΗΣ, ΤΑΒΕΡΝΑ-ΟΙΝΟΜΑΓΕΙΡΕΙΟΝ-ΚΑΦΕ, 2231083099 6944466252 – www.taverna-rigakis.gr
• ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΑΓΟΡΑΙΟ ΤΑΞΙ, 6976200267
• ΤΑΒΕΡΝΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, ΤΑΒΕΡΝΑ-ΟΙΝΟΜΑΓΕΙΡΕΙΟΝ, 2231083111, www.pavlianiplaces.gr
• ΤΑΒΕΡΝΑ ΚΑΛΛΙΡΡΟΗΣ “Ο ΕΛΑΤΟΣ”, ΤΑΒΕΡΝΑ-ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ, 2231081850 – 6973590802
• ΤΑΒΕΡΝΑ ΠΑΠΑΜΑΝΩΛΗ, ΨΗΣΤΑΡΙΑ-ΟΙΝΟΜΑΓΕΙΡΕΙΟΝ-ΚΑΦΕ, 2231083194 – 6972148642
• ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΑΘΗΝΩΝ “Ο ΦΟΙΒΟΣ”, ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ, 6978112440

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΣ ΧΑΡΤΗΣ:

«Γκιώνα-Οίτη-Βαρδούσια», 1:50.000, Anavasi