Όταν περνούσαμε το κατώφλι του 21^ου αιώνα δεν μπορούσαμε να φανταστούμε ότι θα μπαίναμε τόσο δυναμικά σε μία νέα εποχή, στην εποχή της υψηλής τεχνολογίας. Τότε τα θέματα ορυκτών πρώτων υλών δεν απασχολούσαν σοβαρά την βιομηχανία αφού τα αποθέματα σε βασικά και πολύτιμα μέταλλα φαινόταν ότι ήταν επαρκή για τα επόμενα χρόνια και υπήρχε ασφαλής πρόσβαση σε αυτά. Όμως οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες και το ήρεμο και προβλέψιμο αυτό σκηνικό ανατράπηκε το 2010. Σήμερα ζούμε σε μία εποχή που αφενός τα τεχνολογικά επιτεύγματα εξελίσσονται με ραγδαία ταχύτητα και αφετέρου οι ανάγκες σε σπάνια μέταλλα για τα επόμενα χρόνια είναι πολύ μεγαλύτερες από τα βεβαιωμένα αποθέματα.

Η ατζέντα των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών ζητημάτων σε παγκόσμιο επίπεδο άλλαξε ολοκληρωτικά μέσα σε 10 χρόνια. Η άμεση ανάγκη για μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) στην ατμόσφαιρα φέρνει στο προσκήνιο τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), την κατάργηση του λιγνίτη, τη μείωση της χρήσης του πετρελαίου και την ευρεία κυκλοφορία των ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Ταυτόχρονα οι κοινωνίες σήμερα χαρακτηρίζονται από την καθολική χρήση προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Οι περισσότεροι κάτοικοι του ανεπτυγμένου κόσμου έχουν κινητά τηλέφωνα και ηλεκτρονικούς υπολογιστές, με απίστευτες εφαρμογές όπως το ταχύτατο internet, την αυτόματη πλοήγηση και την άμεση επικοινωνία, για την λειτουργία των οποίων απαιτούνται δορυφορικές συνδέσεις. Επίσης όλοι μας χρησιμοποιούμε τις ευεργετικές εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία αλλάζει ριζικά την ζωή μας, από τις παραδοσιακές μορφές της οποίας απομακρυνόμαστε πλέον.

Όλα αυτά είναι εντυπωσιακά και μας απασχολούν σημαντικά. Οι κοινωνίες ζητούν άμεσα μέτρα από τις κυβερνήσεις για τα περιβαλλοντικά ζητήματα και απαιτούν άμεση μείωση των εξορύξεων και αύξηση των ΑΠΕ. Επίσης δεν υπάρχει πρόθεση από κανέναν να περιορίσει την χρήση των προϊόντων της υψηλής τεχνολογίας. Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν ότι για όλα αυτά τα επιτεύγματα οι ανάγκες σε σπάνια μέταλλα είναι πλέον τεράστιες που ξεπερνούν τις δυνατότητες της Γης! Αυτό είναι ένα τεράστιο ζήτημα που δεν εξαντλείται σε ένα άρθρο.

Τι έγινε όμως τον Σεπτέμβριο 2010 που συντάραξε τα ήρεμα νερά και απείλησε με κατάρρευση την παγκόσμια βιομηχανία; Ήταν τότε που η Κίνα ανακοίνωσε δραστική μείωση στις εξαγωγές των σπανίων γαιών. Και ήταν τόσο σημαντικό αυτό το γεγονός για να δημιουργηθεί μία εκτεταμένη αποσταθεροποίηση που έχει οδηγήσει σε οικονομικό πόλεμο των ΗΠΑ με την Κίνα μέχρι σήμερα;

Τι είναι οι σπάνιες γαίες και πού χρησιμοποιούνται;

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή και ας διερευνήσουμε όλες τις πτυχές αυτού το θέματος. Τι είναι οι σπάνιες γαίες; Πρόκειται για μία ομάδα 17 μετάλλων που περιλαμβάνουν, τις λανθανίδες, το ύττριο και το σκάνδιο, γνωστά και ως rare earth elements (REE) στην διεθνή βιβλιογραφία. Τα μέταλλα αυτά που έχουν παρόμοιες φυσικές και χημικές ιδιότητες, είναι σχετικά σπάνια και πολύ δύσκολα εντοπίζονται σε ποσότητες τέτοιες που να αποτελούν κοιτάσματα, δηλαδή να βρίσκονται σε φυσικές συγκεντρώσεις στον στερεό φλοιό της Γης για να είναι δυνατή εξόρυξή τους με οικονομικό όφελος αλλά και με μειωμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Συνεπώς η σπανιότητά τους ή καλύτερα η περιορισμένη προσφορά τους στην αγορά, είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού οικονομικών αλλά και περιβαλλοντικών αιτιών.

Ο όρος λανθανίδες προέρχεται από το όνομα του πρώτου στοιχείου της ομάδας αυτής στον περιοδικό πίνακα, το λανθάνιο. Οι σπάνιες γαίες χωρίζονται σε δύο κύριες ομάδες. Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει τις ελαφριές σπάνιες γαίες (LRRE): λανθάνιο (La), δημήτριο (Ce), πρασεοδύμιο (Pr), νεοδύμιο (Nd), προμήθειο (Pm), σαμάριο (Sm) και ευρώπιο (Eu). Η δεύτερη ομάδα αφορά τις βαριές σπάνιες γαίες (HREE): γαδολίνιο (Gd), τέρβιο (Tb), δυσπρόσιο (Dy), όλμιο (Ho), ύτριο (Y), έρβιο (Er), θούλιο (Tm), υτέρβιο (Yb), λουτήσιο (Lu) και σκάνδιο (Sc). Οι βαριές σπάνιες γαίες είναι εξαιρετικά δυσεύρετες σε σχέση με τις ελαφριές. Στην φύση τα μέταλλα αυτά βρίσκονται υπό μορφή οξειδίων που έχουν γαιώδη μορφή και σε αυτήν την ιδιότητά οφείλεται η ονομασία τους.

Οι μοναδικές και αποκλειστικές βιομηχανικές εφαρμογές και χρήσεις τους στην κατασκευή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας και στην «πράσινη» τεχνολογία έχουν καταστήσει τις σπάνιες γαίες απαραίτητες στην παγκόσμια βιομηχανία και συνεπώς η ζήτησή τους αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Για παράδειγμα η χρήση του νεοδυμίου στους κοινούς μαγνήτες αύξησε κατά 10 φορές την ισχύ τους και βελτίωσε τις ιδιότητές τους. Επιπλέον οι μαγνήτες απέκτησαν πιο εξειδικευμένες δυνατότητες με την προσθήκη δυσπροσίου και σαμαρίου, όπως αντοχή σε υψηλές θερμοκρασίες, διευρύνοντας σημαντικά το πεδίο εφαρμογών τους. Οι μαγνήτες απορροφούν το 21% της συνολικής παραγωγής των σπανίων γαιών παγκοσμίως και χρησιμοποιούνται σε αμέτρητες εφαρμογές όπως σε σκληρούς δίσκους υπολογιστών και DVD, στην μαγνητική τομογραφία, στην ορθοδοντική, στα ηλεκτρονικά τσιγάρα, στα ηχεία και ακουστικά με πολύ μικρό μέγεθος, στα μαγνητικά φίλτρα, στους ηλεκτρικούς κινητήρες (πχ για υβριδικά και ηλεκτρικά οχήματα), στα ασύρματα εργαλεία, στις ανεμογεννήτριες, στα παιχνίδια κ.ά.

Επίσης οι σπάνιες γαίες αποτελούν τις μοναδικές και αναντικατάστατες πρώτες ύλες στην αεροναυπηγική, στην διαστημική τεχνολογία, στον αμυντικό εξοπλισμό, στην μεταλλουργία, στην επεξεργασία γυαλιού, σε λυχνίες φωτισμού, πυρηνικούς αντιδραστήρες, καταλύτες αυτοκινήτων, διυλιστήρια πετρελαίου, γυαλιά οράσεως, λέιζερ, κινητά τηλέφωνα, επίπεδες οθόνες υγρών κρυστάλλων, δορυφόρους, οπτικές ίνες, κινητήρες αεροσκαφών, κεραμικά, κράματα, ραντάρ και σε αμέτρητα ακόμα προϊόντα.

Στην ιατρική χρησιμοποιούνται εκτός από τους μαγνητικούς τομογράφους, για την ακτινοβολία σε καρκινοπαθείς, για χειρουργικές επεμβάσεις, στα όργανα ακτινογραφιών με ακτίνες Χ, στα ιατρικά λέιζερ και σε βηματοδότες. Τέλος η «πράσινη» τεχνολογία βασίζεται σχεδόν εξολοκλήρου στην χρήση των σπανίων γαιών, όπως στις μπαταρίες των ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων, στα φωτοβολταϊκά συστήματα, στους λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης και στις τουρμπίνες των ανεμογεννητριών.

Χωρίς τις σπάνιες γαίες δεν μπορούν να κατασκευαστούν τα κινητά τηλέφωνα νέας γενιάς, δηλαδή τα smartphones. Σήμερα υπολογίζεται ότι υπάρχουν συνολικά 5,3 δισεκατομμύρια συνδέσεις smartphones σε όλο τον κόσμο που αντιστοιχούν σε παραπλήσιο αριθμό συσκευών. Ο αριθμός αυτός προβλέπεται ότι θα ξεπεράσει τα 6 δισεκατομμύρια το 2022. Το κάθε κινητό περιέχει περίπου 0,25 g σε σπάνιες γαίες και αυτό σημαίνει ότι οι ποσότητες που απαιτούνται είναι τεράστιες.

Η Κίνα ελέγχει την παγκόσμια παραγωγή των σπανίων γαιών

Οι σπάνιες γαίες όπως και όλα τα χημικά στοιχεία δεν βρίσκονται ελεύθερα στον στερεό φλοιό της Γης, αλλά αποτελούν τμήμα κάποιου ορυκτού. Συνεπώς για να προμηθευτούμε οποιοδήποτε μέταλλο ή στοιχείο από την φύση θα πρέπει πρώτα να εξορύξουμε το ορυκτό μέσα στο οποίο βρίσκεται και στη συνέχεια με την διαδικασία της μεταλλουργίας να το ανακτήσουμε. Όσο και αν φαίνεται περίεργο, υπάρχουν ελάχιστα ορυκτά στα οποία εντοπίζονται οι σπάνιες γαίες. Έτσι είτε αποτελούν τα κύρια χημικά στοιχεία του ορυκτού, είτε βρίσκονται σε εξαιρετικά μικρές περιεκτικότητες, δηλαδή σε ίχνη, και για αυτό ονομάζονται ιχνοστοιχεία. Τα πιο συνηθισμένα ορυκτά με σπάνιες γαίες είναι ο μοναζίτης, ο αλλανίτης, ο απατίτης, το ξενότιμο και ο μπαστναζίτης. Τα σημαντικότερα κοιτάσματα σπανίων γαιών στον κόσμο εντοπίζονται στην Κίνα, με το μεγαλύτερο να βρίσκεται στο Bayan-Obo της Εσωτερικής Μογγολίας. Το κοίτασμα αυτό διαθέτει σε αποθέματα πάνω από 3,5 εκατομμύρια τόνους σπανίων γαιών.

Κατά τον 20^ο αιώνα οι μεγαλύτεροι παραγωγοί σε σπάνιες γαίες ήταν η Βραζιλία, η Ινδία, οι ΗΠΑ και η Νότια Αφρική. Μόλις την δεκαετία του 1980 η Κίνα άρχισε μαζικά την εξόρυξη και παραγωγή, με αποτέλεσμα οι υπόλοιπες χώρες να μειώσουν και οι περισσότερες να διακόψουν τις εξορύξεις για αυτά τα μέταλλα. Έτσι οι αγορές στράφηκαν προς την Κίνα που το 2010 εξόρυσσε το 97% των σπανίων γαιών παγκοσμίως και τις εξήγαγε σε σχετικά χαμηλές τιμές. Το χαμηλό κόστος εξόρυξης σχετιζόταν με δύο παραμέτρους που δεν υπήρχαν στις υπόλοιπες χώρες: τα εξαιρετικά χαμηλά ημερομίσθια και η διαχείριση των αποβλήτων χωρίς να λαμβάνονται μέτρα για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Τα ορυκτά που περιέχουν τις σπάνιες γαίες, όπως ο μοναζίτης και ο αλλανίτης, χαρακτηρίζονται και από υψηλές περιεκτικότητες σε ουράνιο και θόριο. Έτσι το μεγαλύτερο πρόβλημα που προκύπτει από την εξόρυξη και επεξεργασία των σπάνιων γαιών αποτελεί η ραδιενέργεια και κυρίως η περιβαλλοντική διαχείριση των αποβλήτων που είναι εξαιρετικά δαπανηρή και απαιτεί ειδικές αδειοδοτήσεις και μέτρα προστασίας, κάτι που δεν ίσχυε στην Κίνα.

Από την δεκαετία του 1980 η Κίνα επένδυσε σε κάτι που η Δύση δεν το είχε προβλέψει: στην έρευνα για την κατασκευή καινοτόμων προϊόντων τεχνολογίας με βάση τις σπάνιες γαίες. Έτσι όταν οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισαν να κατανοούν τον σπουδαίο ρόλο τους στην βιομηχανία, οι Κινέζοι ήδη προηγούνταν κατά δύο δεκαετίες επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη τεχνολογίας. Έτσι γεωπολιτικά ήταν κερδισμένοι σε έναν υψίστης σημασίας παγκόσμιο οικονομικό «πόλεμο». Επίσης η χώρα αυτή δεν ακολουθεί τους κανόνες και τις δεσμεύσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και έτσι συμπεριφέρεται ανεξέλεγκτα.

Αυτός ήταν και ο λόγος που όταν το 2010 διαπίστωσε ότι με τον συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό εξαγωγών θα εξαντλούσε πολύ σύντομα όλα τα αποθέματά της, εφάρμοσε μία αυστηρή πολιτική ελέγχου των εξαγωγών της σε σπάνιες γαίες. Αφορμή αποτέλεσε ένα διπλωματικό επεισόδιο στο διαφιλονικούμενο αρχιπέλαγος Σενκάκου (για τους Ιάπωνες) ή Ντιαόγιου (για τους Κινέζους) στις 7 Σεπτεμβρίου 2010. Στην περιοχή όπου υπάρχουν οκτώ έρημα νησιά που τα διεκδικούν η Κίνα, η Ιαπωνία και η Ταϊβάν, ένα κινεζικό αλιευτικό περικυκλώθηκε από σκάφη της ιαπωνικής ακτοφυλακής και στην προσπάθειά του να διαφύγει, εμβόλισε ένα από αυτά. Το πλήρωμα του αλιευτικού συνελήφθη και η Κίνα για να πιέσει την Ιαπωνία και να απελευθερώσει τους συλληφθέντες, μπλόκαρε χωρίς προειδοποίηση και χωρίς καμία επίσημη ανακοίνωση την φόρτωση των σπάνιων γαιών προς τα ιαπωνικά λιμάνια. Έδειχνε με αυτόν τον τρόπο για πρώτη φορά ότι διαθέτει ένα ακαταμάχητο μέσο πίεσης προς ολόκληρο τον κόσμο: τις σπάνιες γαίες.

Η δραστική μείωση της διάθεσης σε σπάνιες γαίες προς τον υπόλοιπο κόσμο κατά 40% προκάλεσε σημαντική αύξηση στις τιμές τους με κορύφωση το 2011, που είναι γνωστή και ως η «κρίση των σπανίων γαιών». Τότε πολλές χώρες και κυρίως οι ΗΠΑ, ξεκίνησαν έρευνες για επαναπροσδιορισμό των παλαιών και για ανακάλυψη νέων αποθεμάτων. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα το 2019 το μερίδιο αγοράς της Κίνας να έχει πλέον μειωθεί από 97% στο 63%, ενώ αυξήθηκαν οι εξορύξεις στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία και στην Μπούρμα που η κάθε μία χώρα συμμετέχει με περίπου 10-12% στην παραγωγή σπανίων γαιών. Επιπλέον η Βραζιλία και το Βιετνάμ έχουν τεράστια αποθέματα χωρίς να τα εξορύσσουν εντατικά.

Επίσης, το 2018 η Ιαπωνία ανακοίνωσε την ανακάλυψη στα χωρικά της ύδατα στον Ειρηνικό, ενός τεράστιου υποθαλάσσιου κοιτάσματος σπάνιων γαιών, ικανό να καλύψει επί εκατοντάδες χρόνια τις ανάγκες της παγκόσμιας οικονομίας, καταργώντας έτσι το μονοπώλιο της Κίνας. Οι έρευνες για την επόμενη πενταετία έχουν σκοπό να διαπιστώσουν κατά πόσο η εξόρυξή τους θα είναι οικονομικά βιώσιμη. Η απόληψη μετάλλων μέσα από μια θαλάσσια λάσπη πάχους εκατοντάδων μέτρων είναι μία εξαιρετικά δαπανηρή δραστηριότητα και δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα αποδώσει.

Η ανεξέλεγκτη στάση της Κίνας οδήγησε τις Hi Tech εταιρείες στην μείωση της εξάρτησής τους από σπάνιες γαίες, αν και κάτι τέτοιο είναι πολύ δύσκολο λόγω των μοναδικών τους ιδιοτήτων. Έτσι για παράδειγμα η Hitachi βρήκε έναν τρόπο να χρησιμοποιεί λιγότερο δυσπρόσιο για τους μαγνήτες στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Επίσης η Panasonic ανέπτυξε μια τεχνική για την ανακύκλωση νεοδυμίου από παλιές ηλεκτρονικές συσκευές. Εντούτοις τα ποσοστά ανάκτησης των σπανίων γαιών από ανακύκλωση παραμένουν ακόμη πολύ χαμηλά.

Στην Κίνα ακόμη και σήμερα οι τιμές των σπανίων γαιών είναι χαμηλές και αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι οι έλεγχοι των εξαγωγών δεν λειτούργησαν ικανοποιητικά και δεν ήταν πλήρως αποτελεσματικοί. Πολλές μικρές παράνομες κινέζικες εταιρίες βρήκαν τρόπο ώστε να παρακάμψουν την απαγόρευση του 2010. Σύμφωνα με πρόχειρες εκτιμήσεις στην Κίνα εξορύσσονται παράνομα πάνω από 20.000 τόνοι σπανίων γαιών κάθε χρόνο. Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 1/3 των εξαγωγών της Κίνας σε σπάνιες γαίες.

Όλα αυτά λοιπόν έχουν προκαλέσει έναν αθέμιτο οικονομικό και γεωπολιτικό ανταγωνισμό σε παγκόσμιο επίπεδο, λόγω της εξάρτησης από την πολιτική της Κίνας. Ο ανταγωνισμός αυτός είναι πιο έντονος με τις ΗΠΑ αφού η Κίνα ελέγχει το εμπόριο και την διακίνηση μεγάλου αριθμού προϊόντων για την κατασκευή των οποίων απαιτούνται σπάνιες γαίες που είναι αναγκασμένη η Αμερική να εισάγει. Επίσης στις ΗΠΑ δεν υπάρχει η κατάλληλη τεχνογνωσία ούτε και εργοστάσιο για την επεξεργασία της εγχώριας παραγωγής σπανίων γαιών. Έτσι όση ποσότητα εξορύσσεται στην Αμερική, στέλνεται στην Κίνα για την τελική κατεργασία. Η Κίνα όμως έχει επιβάλλει δασμούς σε αυτές τις εισαγωγές, αυξάνοντας σημαντικά το τελικό κόστος της πρώτης ύλης που επαναεισάγεται στις ΗΠΑ. Ήδη η κυβέρνηση των ΗΠΑ βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με την Αυστραλία ώστε να κατασκευαστεί εκεί ένα εργοστάσιο επεξεργασίας σπανίων γαιών. Η Αυστραλία είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής σπάνιων γαιών μετά την Κίνα και σχεδιάζει να διευρύνει σημαντικά την παραγωγή της, μέσα στα επόμενα χρόνια, παρά τα μικρά σχετικά αποθέματα που έχει.

Υπάρχουν σπάνιες γαίες στην Ελλάδα;

Η Ελλάδα είναι μία χώρα με σημαντικό δυναμικό σε ορυκτό πλούτο, και το γεωλογικό και γεωτεκτονικό περιβάλλον είναι ιδιαίτερα πρόσφορο για την παρουσία σπανίων γαιών. Όμως οι επενδύσεις για έρευνες που θα δείξουν ποια ακριβώς μέταλλα υπάρχουν στο υπέδαφός μας και αν είναι σε εκμεταλλεύσιμες ποσότητες, είναι σχεδόν ανύπαρκτες.

Τα τελευταία 10 χρόνια υπάρχει μία κινητικότητα για έρευνες σχετικά με την ύπαρξη ή όχι των μοναδικών αυτών μετάλλων σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Το ΙΓΜΕ σε συνεργασία με το ΕΛΚΕΘΕ, καθώς και τα Ελληνικά Πανεπιστήμια, διενεργούν αυτές τις έρευνες, μερικές από τις οποίες διεξάγονται στα πλαίσια Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων. Στην Βόρεια Ελλάδα, και κυρίως στην περιοχή από το Κιλκίς και την Χαλκιδική έως τον Έβρο, εντοπίζεται μεγάλος αριθμός γρανιτικών και ηφαιστειακών πετρωμάτων, τα οποία περιέχουν ορυκτά όπως ο αλλανίτης, ο μοναζίτης, το ζιρκόνιο και ο απατίτης που είναι εμπλουτισμένα σε σπάνιες γαίες. Με την διάβρωση τα ορυκτά αυτά απομακρύνονται από τα πετρώματα και μεταφέρονται με τα ποτάμια και τους χειμάρρους στις προσχώσεις κατά μήκος των ακτών.

Έτσι το ενδιαφέρον έχει επικεντρωθεί σε μία μεγάλη έκταση του Βορείου Αιγαίου και συγκεκριμένα στα ιζήματα της υφαλοκρηπίδας με πλάτος έως τρία ναυτικά μίλα από την ακτή. Η έρευνα αφορά κυρίως στην αναζήτηση ορυκτών με μεγάλο ειδικό βάρος και κυρίως του αλλανίτη, του μοναζίτη και του ζιρκονίου. Οι γεωχημικές έρευνες αποκάλυψαν έως και 1 γραμμάριο ανά τόνο ιζημάτων σε σπάνιες γαίες, κυρίως στις ελαφριές. Η αναζήτηση δεν περιορίζεται μόνο στον βυθό, αλλά επεκτείνεται και σε βάθος 5-7 μέτρων με γεωτρήσεις. Τα πρώτα αποτελέσματα έδειξαν σχετικά υψηλές περιεκτικότητες σε σπάνιες γαίες στον Κόλπο Στρυμονικού, στην υφαλοκρηπίδα από τον ποταμό Στρυμόνα έως την Καβάλα, περιμετρικά της Σαμοθράκης και στα Δέλτα των ποταμών Νέστου και Έβρου. Αν και τα πρώτα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά, απαιτούνται περισσότερες έρευνες προκειμένου να διαπιστωθεί εάν αυτές οι συγκεντρώσεις είναι οικονομικά βιώσιμες σε πιθανή μελλοντική εξόρυξη. Αλλά ακόμη και αν καλύπτονται αυτές οι συνθήκες, το ζήτημα με την υφαλοκρηπίδα μπορεί να δημιουργήσει πρόσθετα προβλήματα είτε λόγω των ειδικών περιβαλλοντικών ζητημάτων είτε λόγω διεκδικήσεων από την γειτονική Τουρκία.

Είναι όμως πολύ πιθανό οι πρωτογενείς πηγές των σπανίων γαιών να σχετίζονται με τους γρανίτες της Καβάλας και του Παγγαίου. Πρόσφατα, σε μεταλλουργική σκωρία από παλιούς φούρνους τήξης, πιθανώς από την οθωμανική περίοδο, στο όρος Παγγαίο, βρέθηκε τεράστια ποσότητα σε σπάνιες γαίες με 2 γραμμάρια ανά τόνο σε λανθάνιο, δημήτριο, πρασεοδύμιο, νεοδύμιο, σαμάριο και ευρώπιο. Περαιτέρω γεωλογική και γεωχημική έρευνα θα μπορούσε να βοηθήσει στον εντοπισμό της πηγής των εξαιρετικά υψηλών ποσοτήτων στους γρανίτες αυτούς.

Μεγάλης σημασίας για την αναζήτηση στην Ελλάδα των μοναδικών αυτών πρώτων υλών με τις εξαιρετικές ιδιότητες, είναι και τα κοιτάσματα βωξίτη στον Παρνασσό με σπάνιες γαίες συνολικά έως 0,6 γραμμάρια ανά τόνο, οι αποφύσεις του γρανίτη της Πλάκας στο Λαύριο με περιεκτικότητες έως 1,5 γραμμάριο ανά τόνο, και το πορφυριτικό σύστημα χαλκού και χρυσού στην Βάθη Κιλκίς του οποίου οι περιεκτικότητες φθάνουν έως 0,2 γραμμάρια ανά τόνο. Έρευνες γίνονται επίσης στα μεταλλευτικά απόβλητα που ονομάζεται «κόκκινη λάσπη» από την επεξεργασία του βωξίτη κατά την μεταλλουργία αλουμινίου, λόγω των θετικών αποτελεσμάτων μέχρι σήμερα.

Όλα τα παραπάνω απλά αποτελούν ενθαρρυντικές ενδείξεις. Θα πρέπει με βάση τις έρευνες που διεξάγονται να διαπιστωθεί αν οι ποσότητες που υπάρχουν σε σπάνιες γαίες είναι αξιοποιήσιμες. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να ολοκληρωθούν οι ειδικές μελέτες και επιπλέον να εξακριβωθούν και οι συγκεντρώσεις θορίου και άλλων ραδιενεργών στοιχείων που ενδέχεται να προκαλέσουν σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα.

Επίλογος

Η Κίνα κατέκτησε την πρωτοκαθεδρία σε έναν τομέα που κανείς δεν είχε υπολογίσει πιο πριν, δηλαδή στην εξόρυξη, επεξεργασία, έρευνα, γνώση και τεχνολογία των σπανίων γαιών. Πέτυχε δηλαδή μία τεράστια παγκόσμια γεωπολιτική νίκη εις βάρος των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας και της ΕΕ που θεωρούσαν ότι παραδοσιακά κρατούσαν τα σκήπτρα στην βιομηχανία. Και όσο η προηγμένη τεχνολογία εξαρτάται από τις σπάνιες γαίες, τόσο οι τιμές τους θα αυξάνονται και ο δυτικός κόσμος θα αναζητεί διέξοδο από το μονοπώλιο της Κίνας. Η συστηματική κοιτασματολογική έρευνα θα οδηγήσει στην ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων που αν είναι οικονομικά βιώσιμα, θα αποτελέσουν το αντίβαρο στην παντοκρατορία τα Κίνας. Η Ελλάδα ίσως θα μπορούσε να παίξει έναν τέτοιο ρόλο λόγω των θετικών ενδείξεων που υπάρχουν από τις μέχρι τώρα έρευνες, όμως η διαχείριση από την Πολιτεία δεν είναι η ενδεδειγμένη, λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος και προσέλκυσης επενδυτών. Ήδη η Σουηδία, η Φινλανδία και η Δανία στην Γροιλανδία έχουν προχωρήσει με εξαιρετικά γοργά βήματα. Είναι δεδομένη η ισχυρότατη γεωπολιτική θέση στην οποία θα βρεθεί η ευρωπαϊκή χώρα στο υπέδαφος της οποίας θα εντοπιστούν κοιτάσματα σπανίων γαιών. Το μέλλον αναμένεται να είναι εξαιρετικά κρίσιμο για τα αμέσως επόμενα χρόνια. Οι εξελίξεις θα το δείξουν…

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Melfos V., Voudouris P.C. (2012). Geological, Mineralogical and Geochemical Aspects for Critical and Rare Metals in Greece. Minerals, 2, 300-317.
• Eliopoulos D., Economou G., Tzifas I., Papatrechas C. (2014). The potential of rare earth elements in Greece. In: Proceedings of the First European Rare Earth Resources Conference, Milos, Greece, 4-6.
• Stergiou C.L, Melfos V., Voudouris P. (2018). A review on the critical and rare metals distribution throughout the Vertiskos Unit, N. Greece. Proceedings of the 1^st International Electronic Conference on Mineral Science, 16-31 July 2018.
• Τζεφέρης Π. (2014). Οι πέντε αλήθειες για τις σπάνιες γαίες. EnergyPress, 27.10.2014