Κρατάω στα χέρια μου το δεύτερο βιβλίο του Λάζαρου Παμπέρη για τις «Πεταλούδες της Ελλάδας». Παρατηρώ πρώτα τη μορφή του, τα τεχνικά χαρακτηριστικά. Ογκώδης τόμος, κοντά 800 σελίδες. Σχήμα βιβλίου, λειτουργικό και πρακτικό. Στις εσωτερικές σελίδες χαρτί κορυφαίας ποιότητας. Το εξώφυλλο χοντρό, σε χρώμα μαύρο. Έτσι αναδεικνύονται μοναδικά οι εντυπωσιακές αποχρώσεις των φτερών της πεταλούδας και του κίτρινου λουλουδιού.

Ανοίγω το βιβλίο κι αρχίζω να το φυλλομετρώ. Γρήγορα στην αρχή και στη συνέχεια πιό αργά. Σε κάθε γύρισμα σελίδας μένω εκστατικός. Όχι μόνον από την εκθαμβωτική ομορφιά των πεταλούδων και τον καταιγισμό των χρωματισμών. Αλλά κυρίως από τους περίτεχνους συνδυασμούς, που δημιούργησε η φύση μ’ αυτούς τους χρωματισμούς στα φτερά των πεταλούδων της Ελλάδας. 1765 έγχρωμες φωτογραφίες κοσμούν τις σελίδες του βιβλίου. Απεικονίζουν με τρόπο μοναδικό τις 235 πεταλούδες, που μέχρι στιγμής έχουν επίσημα καταμετρηθεί στην Ελλάδα. Όλος αυτός ο τεράστιος αριθμός έχει βέβαια φωτογραφηθεί και παρουσιάζεται με έξοχο τρόπο στο βιβλίο του Παμπέρη. Το απίστευτο αυτό φωτογραφικό αρχείο συμπληρώνουν χάρτες, πίνακες, διαγράμματα, εκπληκτικές λεπτομέρειες και στοιχεία, όχι μόνον για τις πεταλούδες αλλά και για εκατοντάδες τόπους της Ελλάδας, με ημερομηνίες και υψόμετρα, όπου έχουν εμφανισθεί και φωτογραφηθεί οι 235 πεταλούδες.

Ποιος βρίσκεται όμως πίσω απ’ αυτό το επίτευγμα; Τί είδους άνθρωπος είναι αυτός που, μοναχικός και μοναδικός ανάμεσα στα 10 εκατομμύρια των συμπατριωτών του, καταπιάστηκε κι έφερε σε πέρας ένα τόσο πρωτοποριακό και κολοσσιαίο έργο; Είναι ο γεννημένος στη Λάρισα Λάζαρος Παμπέρης. Ηλεκτρολόγος-Μηχανολόγος του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου. Υποθέτω, ότι η ενασχόλησή του με τις θετικές επιστήμες πρέπει να συνέβαλε αποφασιστικά στην εκπληκτική μεθοδικότητα, συστηματικότητα και πρακτικότητα με τις οποίες έχει διαχειρισθεί τον τεράστιο όγκο του υλικού του. Αρκεί ν’ αναλογισθεί κανείς, ότι εκτός από τις αναρίθμητες λεπτομέρειες των πληροφοριών, το αρχείο του περιλαμβάνει περισσότερες από 70.000 διαφάνειες με κεντρικό θέμα τις πεταλούδες της Ελλάδας!

Είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε τον Παμπέρη στη δύση της προηγούμενης χιλιετίας αλλά στην ανατολή της πραγματοποίησης του οράματός του. Ήταν λίγο μετά την κυκλοφορία του πρώτου του βιβλίου για τις «ΠΕΤΑΛΟΥΔΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ», το 1997. Εκείνο το βιβλίο είχε αποσπάσει σχόλια διθυραμβικά από το ελληνικό και διεθνές επιστημονικό κοινό και είχε βραβευθεί το 1998 από την Ακαδημία Αθηνών. Μια βράβευση απόλυτα δικαιολογημένη, αφού το έργο του Παμπέρη ήταν πραγματικά μοναδικό. Φαντασθείτε, ότι αρχικά έπρεπε να εντοπίσει, ένα προς ένα, όλα τα είδη των πεταλούδων, στα πιο απίθανα σημεία της Ελλάδας και κάθε φορά να τις φωτογραφίζει με τον καλύτερο τρόπο στο φυσικό τους περιβάλλον και μάλιστα ζωντανές. Μπορεί κανείς μας ν’ αντιληφθεί τη δυσκολία του εγχειρήματος; Η πεταλούδα δεν είναι τοπίο ούτε μανιτάρι, που περιμένει υπομονετικά και χωρίς να κινείται το «κλίκ» της φωτογραφικής μας μηχανής. Είναι ζωντανός οργανισμός, με αντίληψη και αισθήσεις, που μόλις διαγνώσει κίνδυνο ανοίγει τα φτερά του και μας άφηνε με το δάχτυλο μετέωρο στη φωτογραφική μας μηχανή. Έχουμε πολλές προσωπικές ατυχείς εμπειρίες από την απομάκρυνση του «κινητού φωτογραφικού μας στόχου» ακριβώς την τελευταία στιγμή. Η απογοήτευση είναι απλά απερίγραπτη.

-Πόσο δύσκολο είναι να φωτογραφίζεις πεταλούδες; ρωτάω τον Παμπέρη.

-Πολύ δύσκολο, μου απαντάει. Μόλις μια στις 10 φορές η προσέγγιση μιας πεταλούδας καταλήγει σε ευτυχές αποτέλεσμα, μια πραγματικά ωραία φωτογραφία.

Μετά την φωτογράφηση λοιπόν έπρεπε να ταυτοποιήσει με ακρίβεια ο Παμπέρης το είδος της πεταλούδας, να καταγράψει με λεπτομέρεια τα εξωτερικά της χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες της οισιολογίας της, να καταγράψει επίσης την περιοχή της Ελλάδας όπου παρατηρήθηκε, αναφέροντας επιπρόσθετα την ημερομηνία και το υψόμετρο. Στο δεύτερο βιβλίο η ποιοτική διαφορά ως προς το πλήθος και τον τρόπο παράθεσης των στοιχείων, σε σχέση με το πρώτο βιβλίο, είναι εμφανής.

Είναι πραγματική απόλαυση ν’ ακούω τον Παμπέρη να μιλάει για πεταλούδες, για τις συνήθειές τους, για την ανάγκη της προστασίας τους και για τόσα ακόμη απίθανα στοιχεία που ακούω για πρώτη φορά. Όπως για παράδειγμα για τα 235 είδη της Ελλάδας με την έκταση των 132.000 τετ. χιλιομέτρων και για τα 230 είδη της Ιβηρικής Χερσονήσου με την έκταση των 600.000 σχεδόν τετρ. χλμ. Ή ακόμη για τα 182 είδη της Ροδόπης και μόλις τα 139 είδη του Χελμού. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο πίνακας με τον αριθμό ειδών που έχει μέχρι σήμερα παρατηρηθεί σε 81 ελληνικά νησιά. Παρατηρούμε λοιπόν, ότι η Εύβοια με 88, η Κέρκυρα με 86 και η -κατά πολύ μικρότερη- Θάσος με 83 είναι τα πλουσιότερα νησιά της Ελλάδας σε αριθμό ειδών, τη στιγμή που 9 μικρονήσια -και ανάμεσά τους η Σίκινος, η Σαπιέντζα και η Ανάφη- δεν φιλοξενούν στους ουρανούς τους περισσότερα από ένα (1) είδος πεταλουδών!

Απευθύνω στον Παμπέρη μια ερώτηση αυτονόητη και αναμενόμενη από κάθε δημιουργό.

-Πώς ξεκίνησες αυτή την μεγάλη περιπέτεια ζωής; που συμπλήρωσε ήδη 27 χρόνια και ακόμα συνεχίζει;

Στιγμιαία η έκφρασή του αλλάζει, στο πρόσωπό του πλανάται μια νοσταλγία.

-Άκου λοιπόν. Ήταν άνοιξη του 1983. Όλη η ομάδα ξεκουράζονταν στην άκρη του δάσους, κάτω απ’ τις οξυές. Είχε μόλις ολοκληρωθεί η ανάβαση στην κορυφή της Τζένας, μια πορεία που είχε ξεκινήσει τα χαράματα απ’ το χωριό της Νότιας. Τότε υπήρχε ακόμα το μονοπάτι που μας είχε ανεβάσει ανατολικά στον αυχένα της Μικρής Τζένας και στη συνέχεια στα ομαλά λιβάδια της ψηλότερης κορυφής. Κουρασμένοι μετά από τόσες ώρες αλλά πολύ ικανοποιημένοι, απολαμβάναμε τη σκιά.

Απ’ το πρωί εκείνης της μέρας φωτογράφιζα κυρίως λουλούδια του βουνού. Ξαφνικά, την ώρα της χαλάρωσης, κάνω μια διαπίστωση φοβερή. Το φιλέ δεν ήταν τοποθετημένο σωστά στη μηχανή κι έτσι, ενώ τόσες ώρες είχα την βεβαιότητα ότι φωτογράφιζα, το φιλμ στην πραγματικότητα δεν προχωρούσε. Συνήλθα από το σοκ και σκέφτηκα ότι θα φωτογράφιζα τα ίδια λουλούδια στην διαδρομή που υπολείπετο. Τί θα γινόταν όμως με τα λουλούδια της κορυφής, στο παρθένο λιβάδι με την πηγή;

Η απόφαση λήφθηκε στη στιγμή. Έπρεπε να επιστρέψω στην κορυφή. Με το φιλμ σωστά πλέον τοποθετημένο, ξεκινάω γοργή ανάβαση μιας ώρας. Φτάνω στην πηγή. Δυστυχώς δεν είμαι μόνος. Μ’ έχει προλάβει ένα κοπάδι πρόβατα, που μαζί με τα χόρτα τρώει και τα λουλούδια. Ο τσομπάνος συγκρατεί τα σκυλιά, εγώ φωτογραφίζω ότι έχει απομείνει και μετά ξεκινάω, όσο πιο γρήγορα μπορώ, την επιστροφή. Ξεθεωμένος και κάθιδρος προλαβαίνω τους τελευταίους της ομάδας. Κάθομαι για μια μικρή στάση. Έντομα ενοχλητικά πετούν γύρω μου. Ένα κόκκινο και μεγάλο κάθεται στο χέρι μου. Είναι μια πεταλούδα. Την διώχνω ασυναίσθητα. Αυτή, ωστόσο, επιστρέφει και κάθεται στο ίδιο σημείο. Την ξαναδιώχνω και κάθεται στα λουλούδια, δίπλα ακριβώς στο αριστερό μου χέρι. Με τον φακό ανεστραμμένο την φωτογραφίζω και, επιτέλους, φεύγει. Σαν να περίμενε την φωτογράφιση.

Μερικές μέρες μετά εξετάζω τα αποτελέσματα της πολυήμερης εξερεύνησης, τυπωμένα στο χαρτί. Ξαφνικά, ανάμεσα στα λουλούδια, βλέπω την πεταλούδα, την πρώτη αυτή πεταλούδα από την Τζένα. Το ζωηρό κόκκινο χρώμα και το αισθητικό αποτέλεσμα με οδήγησαν στην αγορά ενός βιβλίου με ζωγραφισμένες πεταλούδες. έμαθα λοιπόν ότι το όνομά της ήταν Lycaena virgaureae, ότι οι πεταλούδες της Ευρώπης ήταν κάπου ανάμεσα στις 300-400 και ότι, για τις πεταλούδες που πετούσαν στην Ελλάδα, δεν υπήρχαν αναφορές.

Αρχίζω περιστασιακά να φωτογραφίζω πεταλούδες. Με συναρπάζει όλο και περισσότερο, μετατρέπεται σε συστηματική καταγραφή. Στα χρόνια που ακολουθούν η φωτογράφιση και η παρατήρηση συνεχίζονται, με ολοένα αυξανόμενους ρυθμούς. Λένε ότι: «αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί στην Κίνα να φέρει βροχή». Αυτό που εγώ μπορώ να πω με βεβαιότητα είναι, ότι το άγγιγμα εκείνης της κόκκινης πεταλούδας στη Τζένα ήταν για μένα η αρχή μιας 27χρονης περιπέτειας. Που κατέληξε σ’ ένα βιβλίο, όπου καταγράφονται όλες οι γνωστές μέχρι σήμερα, 235 πεταλούδες της Ελλάδας.