Το Ασκληπιείο της Κω ήταν το πρώτο οργανωμένο Νοσοκομείο του αρχαίου κόσμου. Στον χώρο του διασώζονται απομεινάρια από αρχαίες δεξαμενές, λουτήρες και τμήματα σωληνώσεων που υδροδοτούσαν την αρχαία πόλη της Κω.
Οι δύο πηγές ήταν το “Κοκκινόνερο” και η “Βουρίνα”, με την περίφημη θολωτή σήραγγα, που εξακολουθεί να τροφοδοτεί την πόλη με υψηλής ποιότητας πόσιμο νερό. Είναι ακόμη η πηγή “Βόρκα”, με την γκρίζα λάσπη, ευεργετική για δερματικά νοσήματα.
Πολύ ιδιαίτερη είναι και η πισίνα στα “Εμπρός Θέρμα”, που εκβάλλει στην θάλασσα με νερό θερμοκρασίας 40οC

«Η ζωή είναι σύντομη, η επιστήμη ατελείωτη, ο καιρός οξύς, η πείρα απατηλή, η ορθή κρίση δύσκολη».
Αυτή την φράση επέλεξε ο ύψιστος Ιπποκράτης ως εισαγωγή στους αφορισμούς του (συμβουλές), προσπαθώντας να μεταφέρει στους μαθητές του μια ολιστική θεώρηση της τέχνης της ιατρικής κόντρα στην περιορισμένη θεοκρατική αντίληψη της εποχής. Είναι σημαντικό να έχουμε τους ορίζοντές μας ανοικτούς, να προσφέρουμε αγωγή στην ψυχή μας και να περιβαλλόμαστε από εκείνα τα άτομα από τα οποία αναμένουμε μόνο θετικά πράγματα. Έτσι λοιπόν όταν δέχτηκα το τηλεφώνημα του φίλτατου Γιώργου Τάταρη που με ενημέρωνε για την άφιξη της Άννας, του Θεόφιλου και της μικρής Αθηνάς στο νησί, η εξέλιξη ήταν ήδη προδιαγεγραμμένη!
Η πρώτη συνάντηση έγινε στο Ασκληπιείο της Κω, το πρώτο οργανωμένο νοσοκομείο του αρχαίου κόσμου, ως το πλέον κατάλληλο χώρο για να ξεκινήσει η προσέγγιση του θέματος των ιαματικών πηγών του νησιού. Πράγματι, τόσο οι ιστορικές πηγές όσο και τα ευρήματα βεβαιώνουν ότι γινόταν εκτενής χρήση των ιαματικών υδάτων ως μέσο ανακούφισης και θεραπείας των ασθενών. Χαρακτηριστικά είναι το κτίριο των θερμών λουτρών ρωμαϊκής εποχής που βρίσκεται στο πρώτο άνδηρο (επίπεδο) αλλά και η μεγαλοπρεπής κρήνη με το διασωζόμενο ανάγλυφο του Θεού Πάνα στην κορυφή της, που έχει ενεργή ροή μέχρι σήμερα. Σε διάφορα σημεία του χώρου βρίσκουμε απομεινάρια από αρχαίες δεξαμενές και λουτήρες αλλά και τμήματα σωληνώσεων του αρχαίου συστήματος υδροδότησης που περνούσε από το Ασκληπιείο και έφτανε στην αρχαία πόλη της Κω. Οι δύο πηγές που τροφοδοτούσαν το χώρο ήταν το «Κοκκινόνερο» και η ονομαστή από την αρχαιότητα «Βουρίνα» (πηγή της ‘Βουρίννης’, νεοελλ. ‘Βουρίνα’) , που να σημειωθεί ότι τροφοδοτεί μέχρι και σήμερα την πόλη με υψηλής ποιότητας πόσιμο νερό και η οποία δε θα μπορούσε να λείπει από το σύντομο οδοιπορικό μας. Η αρχαία παράδοση διασώζει έναν εξαιρετικό γεωμύθο, σύμφωνα με τον οποίο το νερό της Βουρίνας ανέβλυσε όταν ο μυθικός βασιλιάς της Κω Χάλκωνας χτύπησε με το πόδι του το βράχο, τον πίεσε με το γόνατο και έτσι τον ανάγκασε να υποχωρήσει επιτρέποντας στο ολόδροσο νερό να ξεπεταχτεί από τα σπλάχνα της πηγής. Η αναφορά αυτή είναι μια πολύ ακριβής μεταφορά για τις τεκτονικές διεργασίες που συνετέλεσαν στη δημιουργία της θρυλικής πηγής.
Το επόμενο πρωί μας βρίσκει να οδεύουμε Νοτιοδυτικά από την πρωτεύουσα του νησιού, σε απόσταση τεσσάρων περίπου χιλιομέτρων από το Ασκληπιείο με κατεύθυνση προς το χωριό Ζια. Εκεί συναντάμε στα αριστερά μας, τη στροφή με την ένδειξη «Αγία Μελώ». Ο πλατύς χωματόδρομος, μας οδηγεί νότια, στον περίβολο της μικρής εκκλησίας όπου ασκήτεψε η Κώα Οσία Μελώ. Από εκεί ξεκινάει μια ξεχωριστή περιπατητική διαδρομή μήκους περίπου 3 χιλιομέτρων που έχει την ιδιαιτερότητα να συναντάει σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, εξαιρετικές φυσικές πηγές με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά η καθεμία. Η πορεία προς την πηγή της Βουρίνας, είναι ανατολική, με ήπια υψομετρική αύξηση (διαφορά ύψους σημείου αρχής και τέλους= 40 μ.) και σε διαμορφωμένο και ευκολοδιάβατο μονοπάτι δίχως σήμανση, πλάτους περίπου 3 μέτρων με μικρές αυξομειώσεις. Η διαδρομή αρχικά περνά από ένα μικρό δασικό τμήμα με ποικιλία χλωρίδας, που μας συνοδεύει μέχρι το χαρακτηριστικό υπερυψωμένο πλάτωμα με τα πλατάνια που διαμόρφωσαν οι ρωμαίοι. Εκεί συναντάμε και την πηγή του Κοκκινόνερου. Το ιδιαίτερα εντυπωσιακό χρώμα οφείλεται στα κοκκινίζοντα σιδηρούχα ψήγματα που έχουν κατακαθίσει στην κοίτη , ενώ όπως αναφέρει ο κώος ιστοριοδίφης Ζαρράφτης «Πινόμενον δε, δίδει λεπτήν τινα οσμήν θείου και γεύσιν υπόξυνον και καυματώδη». Παλαιότερα υπήρχε η συνήθεια οι κάτοικοι της χώρας να προμηθεύονται το νερό αυτό σε φιάλες και να το καταναλώνουν σχεδόν καθημερινά. Περίπου 250 μέτρα παρακάτω, λίγο έξω από το μονοπάτι προς το βορρά, βρίσκεται κρυμμένη στα βούρλα η πηγή που οι ντόπιοι αποκάλεσαν «Βόρκα» λόγω της γκρίζας όψεως του ύδατος. Στο μικρό λάκκο της πηγής αναδύονται με ένταση φυσαλίδες που δίνουν την εντύπωση ότι το νερό κοχλάζει, ενώ στην πραγματικότητα είναι αρκετά δροσερό. Η γκρίζα λάσπη αυτής της πηγής θεωρείται ιδιαίτερα ευεργετική για τους πάσχοντες από δερματικά νοσήματα. Σε μικρή περίμετρο από τα Βόρκα συναντάμε αρκετές μικρές ροές με διαφορετικά φυσικά χαρακτηριστικά, ενώ αναδύεται αισθητά πλέον η μυρωδιά από το θειάφι. Λόγω ακριβώς αυτής της ηφαιστειακής δράσης, η περιοχή αυτή αποκαλείται «Βολκάνοι».
Συνεχίζοντας πλέον τη διαδρομή σε βραχώδες έδαφος με χαμηλή βλάστηση υπό τον ζεστό ήλιο, ο Κώστας μας παροτρύνει να κάνουμε μια στάση για ξεκούραση στη στάνη του Πανορμίτη, του δασκάλου, όπως τον αποκαλεί εξαιτίας της λεπτομερούς γνώσης της περιοχής. Τον πετυχαίνουμε την ώρα που τυροκομεί τις παραδοσιακές μυζήθρες τις Κω που γίνονται από δικό του ολόφρεσκο κατσικίσιο γάλα και συνήθως μετατρέπονται σε ένα εκλεκτό έδεσμα αφού μείνουν για κάποιες μέρες μέσα στην πόσα (κατακάθι) του κρασιού και αποκτήσουν την χαρακτηριστική κόκκινη κρούστα και γεύση. Το κέρασμα του οικοδεσπότη ήταν ασφαλώς καλοδεχούμενο από την ομάδα μας ενώ η διάθεσή του για καλαμπούρι και η ντοπιολαλιά του πραγματικά μας αναζωογόνησε για τη συνέχεια της διαδρομής! Συνεχίσαμε την διαδρομή για να βρούμε στα δεξιά μας την πετρόκτιστη πηγή «Αχτενιάς» και πιο δίπλα το εναρμονισμένο με το χρώμα του τοπίου πέτρινο κτίσμα κυκλικού σχήματος που λέγεται πως χρησίμευε ως λουτήρας.
Η περιήγηση συνεχίζεται σε ένα αρκετά ενδιαφέρον τμήμα με απεριόριστη θέα προς τα απέναντι τουρκικά παράλια και την πόλη, μέχρι να φτάσουμε στα ερείπια της περίφημης πηγής της Βουρίνας που κρύβονται σε ένα απότομο ανέβασμα στα νότια του μονοπατιού, σε θέση που είναι παντελώς αθέατη για τον περιπατητή. Εκεί, κάτω από τον ίσκιο των πλατάνων, συναντάμε τα ερείπια της κρήνης όπως επίσης και τμήμα του αρχαίου αγωγού που το διοχέτευε προς το Ασκληπιείο και την αρχαία Κω. Λίγα μέτρα παραπάνω βρίσκουμε την είσοδο της πανάρχαιας θολωτής σήραγγας πλάτους ενός περίπου μέτρου και μήκους τριάντα που οδηγεί στην πηγή. Η πορεία μέσα στη σκοτεινή και στενή σήραγγα αν και ευθεία, απαιτεί χρήση φακών. Στο τέρμα της διαδρομής σε ένα στενό θάλαμο με μεγάλο ύψος και σχήμα κώνου, βλέπουμε στη βάση το σημείο που η φυσική πηγή συνδέεται με το σύγχρονο δίκτυο που υδροδοτεί την πόλη. Μετά από λίγο αφήνουμε τη γοητευτική ηρεμία της υπόγειας σήραγγας και επιστρέφουμε στην επιφάνεια. Παρά την εμφανή εγκατάλειψη του περιβάλλοντος χώρου και της ίδιας της πηγής, εκείνη συνεχίζει πεισματικά την αδιάκοπη ζωτική προσφορά της μετά από τόσους και τόσους αιώνες.
Τελευταία στάση σε μια άλλη περιοχή του νησιού, τα Εμπρός Θέρμα (νεοελλ. ‘Θερμά’). Βρίσκονται σε απόσταση 10 χιλιομέτρων νοτιοανατολικά από την πόλη της Κω, κυριολεκτικά κρυμμένα ανάμεσα σε ογκώδεις και απόκρημνους βράχους. Είναι αποκομμένα από τις υπόλοιπες πηγές που συναντήσαμε παραπάνω, καθώς βρίσκονται στην αντίθετη πλευρά του ορεινού όγκου. Για την πρόσβαση, ο επισκέπτης πρέπει να ακολουθήσει το απότομο κατηφορικό μονοπάτι που στο τελείωμά του περνάει μέσα από ψηλά απόκρημνα βράχια ώσπου να συναντήσει την ακτογραμμή που οδηγεί στην πηγή. Λόγω μάλιστα των συχνών κατολισθήσεων, υπάρχει πινακίδα που προειδοποιεί ότι η πρόσβαση γίνεται με ευθύνη του επισκέπτη. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της πηγής αυτής είναι ότι εκβάλλει στο σημείο που ξεκινά η θάλασσα. Μεγάλοι βράχοι που έχουν τοποθετηθεί κυκλικά μέσα της, σχηματίζουν μια φυσική πισίνα όπου το θαλασσινό νερό εισέρχεται από τις σχισμές, δροσίζοντας και ανανεώνοντας το ζεστό (40⁰C) νερό της πηγής. Εξαιτίας της σύστασής του, θεωρείται ιδιαίτερα ευεργετικό για δερματικές παθήσεις, ρευματικά και αρθριτικά. Το μέρος είναι αγαπημένο σημείο των ντόπιων ιδιαίτερα το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι αποτελεί πόλο έλξης ξένων επισκεπτών. Το βράδυ η προσέγγιση του σημείου γίνεται με αρκετή προσοχή και με φακούς καθώς δεν υπάρχει κοντινή πηγή φωτός. Έτσι, πέραν του ευεργετικού μπάνιου, ο νυχτερινός επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να απολαύσει με εξαιρετική διαύγεια τον έναστρο ουρανό, αν φυσικά το επιτρέπουν οι συνθήκες νέφωσης. Κατά καιρούς αρκετές ιδέες αποκατάστασης και εκσυγχρονισμού του μέρους προτάθηκαν, όμως δεν προχώρησαν ποτέ, με αποτέλεσμα η εικόνα γύρω από την πηγή να μαρτυρά την χρόνια εγκατάλειψη του χώρου με τα κατάλοιπα από τις κτιριακές υποδομές που κάποτε πλαισίωναν μια εύρυθμη λειτουργία, να ρημάζουν τώρα με γρήγορους ρυθμούς κάτω από την διαβρωτική επίδραση των στοιχείων της φύσης.
Εν κατακλείδι, η Κως αποτελεί ένα από τα πλέον προικισμένα νησιά των Δωδεκανήσων όσον αφορά την ύπαρξη φυσικών πηγών πόσιμου και ιαματικού νερού. Ο ρόλος τους ήταν διαχρονικά απόλυτα κομβικός για τους κατοίκους της. Θαυμάσιες πηγές μεταλλικών νερών, ψυχρές, υπόθερμες και θερμές συνυπάρχουν αρμονικά. Παρά το αδυσώπητο πέρασμα του χρόνου και του ανθρώπου, ευτυχώς πολλές διασώθηκαν λόγω κυρίως της απόμερης θέσης τους. Ενδεικτικό του φυσικού πλούτου του νησιού είναι ότι οι πηγές που περιγράφονται, μαζί με αρκετές ακόμη καθώς και άλλα πολλά σημεία φυσικού κάλλους, ανήκουν σε μια εκτενή προστατευόμενη περιοχή natura-2000 που καλύπτει το 1/3 του νησιού.
Πιστεύω πως, αν και σύντομη, η πρώτη επαφή του Ελλ. Πανοράματος με τις κωακές πηγές καταφέρνει να αναδείξει την άρρηκτη σύνδεσή τους με την ιστορική πορεία του τόπου αλλά και αυτά καθαυτά τα πανέμορφα αποτελέσματα των δραστήριων υπόγειων γεωλογικών δυνάμεων.
Πηγές:
- Ιάκωβος Ζαρράφτης,2005, ΚΩΙΑ Τόμος Α’, Κως, εκδόσεις Ιπποκρατείου δημοτικής βιβλιοθήκης, ISBN 960-885565-0-7
- Βασίλης Σ. Χαζηβασιλείου, 1990, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΚΩ, Κως, έκδοση δήμου Κω
- Δημήτρης Μποσνάκης, Το Ασκληπιείο της Κω, Αθήνα 2014, έκδοση Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αιγαιακών Σπουδών-ΤΑΠΑ, ISBN 9786188134201
- Παντελής Α. Σβουρένος, 2005, Η Κως μια φορά κι έναν καιρό…, Κως, εκδόσεις APOPSIS, ISBN 960-88658-2-4