-Η δουλειά του μυλωνά μοιάζει απλή ,λέει ο Νάσος Σμέρδης ,καθώς θέτει σε λειτουργία τον «Παλιό Νερόμυλο», στους Μύλους  Κυπαρισσίας .Ωστόσο , όπως κάθε δουλειά έχει τα μυστικά της .Για να μυηθώ σ’ αυτά από πρώτο χέρι, ταξίδεψα ως τα Τάλαντα, ένα χωριό στα ηπειρωτικά της Μονεμβασιάς .

   -Και τι υπάρχει στα Τάλαντα ;

   -Ένας αναστηλωμένος νερόμυλος που λειτουργεί από το 2006, Εκεί μαθήτεψα δίπλα στον   μπάρμπα-Γιάννη τον Δρυμώνη, μυλωνά τέταρτης γενιάς…

Στο τηλέφωνο ο μπάρμπα-Γιάννης δέχεται με προθυμία να μας ξεναγήσει στον νερόμυλο και στη δουλειά του μυλωνά .Ένα πρωϊνό τον συναντάμε στα Τάλαντα ,όμορφο χωριό με πολύ πράσινο ,περιποιημένα σπίτια με περιβόλια .Χτισμένα σε υψόμετρο 160 μέτρων τα Τάλαντα ,βρίσκονται ανάμεσα στους οικισμούς της Δαιμονιάς και του Αγίου Νικολάου Μονεμβασιάς.

Απέναντι από την κεντρική εκκλησία της Αγίας Τριάδας βρίσκεται το πατρογονικό σπίτι του μπάρμπα-Γιάννη .Από εδώ ξεκινάει ένα καινούργιο ,άριστα κατασκευασμένο καλντερίμι , που κατηφορίζει στον μύλο ,στην κοίτη της ρεματιάς.

Όλη η μαγεία του φυσικού περιβάλλοντος έχει συγκεντρωθεί γύρω στο καλντερίμι : περιβόλια ,αιωνόβια ελιόδεντρα ,λεμονιές και συκιές ,ανθισμένες μυρτιές  ,λυγαριές με άνθη μπλε και λευκά ,βρυσούλα και αυλάκι με λιγοστό νερό ,βατράχια, τζιτζίκια και μικροπούλια ,μια πεταλούδα με χρωματικούς τόνους εκπληκτικούς ,πανύψηλες καλαμιές που πλησιάζουν τα 10 μέτρα .Κι ακόμα ,διακριτική παρουσία φωτιστικών σωμάτων στο τοιχαλάκι  ,για να διευκολύνονται τα βήματα των νυχτερινών  περιπατητών. Αμέτρητες φορές έχουμε ως τώρα θαυμάσει τη φύση στην Ελλάδα. Πολύ σπάνια ,ωστόσο ,έχουμε την τύχη να βρεθούμε σε μία τόσο αρμονική συνύπαρξη φυσικού περιβάλλοντος και παρεμβάσεων του ανθρώπου.

Διαρκεί λιγότερο από πέντε λεπτά η κατεβασιά στη ρεματιά. Στο τέλος της διαδρομής, μας υποδέχεται μια λιθόστρωτη πλατειούλα ,μ’ ένα πελώριο ξύλινο τραπέζι και παγκάκια κάτω απ’ τη σκιά μιας αιωνόβιας μουριάς. Εδώ δίπλα βρίσκεται και το αναστηλωμένο σπιτάκι του νερόμυλου ,του τρίτου κατά σειρά από τους έντεκα συνολικά ,που λειτουργούσαν κάποτε στα Τάλαντα.(1) Ο συγκεκριμένος μύλος έχει δωρηθεί στον Πολιτιστικό Σύλλογο Ταλάντων «Η Αγία Τριάδα» ,που φρόντισε να εξασφαλίσει κονδύλια για την διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου και την αναστήλωση του μύλου.

-Έχω ακούσει, πως οι παλιότεροι μύλοι στη ρεματιά είναι 300 ετών, μας λέει ο μπαρμπα-Γιάννης.

–Και πότε σταμάτησαν να δουλεύουν ;

   -Ο οικογενειακός μύλος δούλευε ως το 1955. Τούτος εδώ σταμάτησε τη λειτουργία του το 1962.

Με το κλειδί του ανοίγει την πόρτα ο μπάρμπα-Γιάννης και μας οδηγεί στα άδυτα του μύλου. Διάχυτη  στο εσωτερικό είναι η χαρακτηριστική μυρωδιά του αλευριού ,που είναι ορατό παντού. Στο κέντρο του χώρού κυριαρχεί η «καρδιά» του μύλου με τα «λιθάρια» (τις μυλόπετρες) ,την ξύλινη «κωφινίδα» που περιέχει το σιτάρι και την « αλευροθόκη» ,όπου συγκεντρώνεται το αλεύρι. Την προσοχή μας, ωστόσο ,έλκει δίπλα στην πόρτα ένα λιτό , ξύλινο κρεβάτι καλυμμένο με καλάμια.

–Αυτό ήταν το κρεβάτι του μυλωνά, λέει ο μπάρμπα-Γιάννης, όπως βλέπετε πολύ λιτό και ταπεινό. Το πολύ-πολύ να ήταν καλυμμένα τα καλάμια με κανένα ψευτοστρώμα  ή τίποτε κουρελούδες .Ωστόσο, είναι κοινό μυστικό ,ότι είχαν πολλά να θυμούνται τα κρεβάτια των μυλωνάδων. Ιδιαίτερα αν ο μυλωνάς ήταν ζωηρός… Ας δούμε όμως τι μπορεί να κάνει αυτός ο μύλος.

Μ’ αυτά τα λόγια θέτει σε κίνηση την ηλεκτρική αντλία ο μυλωνάς.  Αυτή, άλλωστε, είναι η διαφορά στην λειτουργία δύο νερόμυλων με τον ίδιο παραδοσιακό χαρακτήρα ,που ο ένας είναι σύγχρονος και ο άλλος παλιός. Στον παλιό η φτερωτή γύριζε με την δύναμη του νερού ,που οφείλετο στην άφθονη φυσική ροή από ψηλά. Στον συγκεκριμένο μύλο το νερό βρίσκεται αποθηκευμένο σε υπόγεια δεξαμενή και με τη βοήθεια αντλίας πέφτει από ψηλά, γυρίζει τη φτερωτή και ανακυκλώνεται  συνεχώς.

Αρχίζει να ακούγεται ο θόρυβος της αντλίας και το γουργούρισμα του νερού που ανεβαίνει ψηλά στην χτιστή «κρέμαση». Εκεί βρίσκεται το «βούτσι» ,η ξύλινη χοάνη δηλαδή , όπου άλλοτε κατέληγε από το μυλαύλακο το νερό.

–Το πάνω άνοιγμα του βουτσιού είναι 40 πόντοι, εξηγεί ο μπάρμπα-Γιάννης , ενώ το κάτω τμήμα ,που βρίσκεται πάνω από τη φτερωτή , μόλις 45 χιλιοστά, τεσσεράμισι πόντοι δηλαδή. Μ’ αυτή τη διαφορά , από την είσοδο ως την έξοδο του νερού, δημιουργείται η μεγάλη πίεση που είναι απαραίτητη για την περιστροφή της φτερωτής.

Πράγματι, από το «βροχώνι», το στενό στόμιο στο άκρο του βουτσιού , το νερό εκτοξεύεται με μεγάλη ορμή. Δεν βλέπουμε ,ωστόσο, να γυρίζει η φτερωτή.

–Την εμποδίζει η «σταματήρα» ,εκείνο τα φαρδύ κομμάτι λαμαρίνας όπου χτυπάει το νερό. Μόλις την απομακρύνουμε θα λειτουργήσει η φτερωτή.

Και μ’ αυτά τα λόγια ο μπάρμπα-Γιάννης παραμερίζει την σταματήρα και απελευθερώνει την ορμητική πτώση του νερού στην φτερωτή. Αμέσως παίρνει κίνηση ο άξονας , στο πάνω μέρος του οποίου είναι προσαρμοσμένα τα «λιθάρια», οι μυλόπετρες δηλαδή. Απ’ αυτές κινείται μόνον η πάνω, ενώ η κάτω είναι σταθερή. Στο κέντρο της πάνω μυλόπετρας είναι προσαρμοσμένο το «πανωλίθι» ,μια κυκλική ξύλινη θήκη με μια τρύπα στη μέση, όπου πέφτει το σιτάρι. Από πάνω βρίσκονται το «βαρβάρι» και η «τσίτα», τα ξύλινα εργαλεία που ρυθμίζουν τη ροή του σιταριού. Πάνω και απ’ αυτά βρίσκεται η «κφινίδα» ο ξύλινος κάδος που περιέχει το σιτάρι. Εδώ βρίσκεται και το «μπουρί» ,ένα είδος ρεγουλατόρου, που κανονίζει την ποσότητα του κατερχόμενου σιταριού

Ο χώρος όπου βρίσκονται τα λιθάρια και όλα τούτα τα εξαρτήματα λέγεται «καμίνι». Στο κάτω μέρος του επικοινωνεί με την «αλευροθόκη» , την χτιστή δεξαμενή όπου συγκεντρώνεται το αλεύρι. Ένα σημαντικό εξάρτημα έξω απ’ το καμίνι  είναι ο «σταυρός».

Αυτός ρυθμίζει την απόσταση ανάμεσα στα δύο λιθάρια, ανάλογα με το πάχος του αλευριού που ο πελάτης επιθυμεί.

–Όσο μικρότερη η απόσταση τόσο λεπτότερο το αλεύρι, συμπληρώνει ο μυλωνάς.

Όση ώρα εξηγεί ο μπάρμπα-Γιάννης τις διαδοχικές φάσεις της άλεσης, το αλεύρι συγκεντρώνεται σαν λεπτή κιτρινόλευκη σκόνη στην αλευροθόκη.

   -Αυτό είναι το μέτριο , το καλύτερο αλεύρι ,σχολιάζει ο φίλος μας.

   -Πόσο αλεύρι βγαίνει σε μια ώρα ;

   -Εξαρτάται απ’ το σιτάρι. Με μαλακό σιτάρι μπορούμε να πάρουμε από 30 ως 35 κιλά. Με ημίσκληρο η αποδοτικότητα πέφτει περίπου στα 20 κιλά. Τέλος ,απ’ το σκληρό σιτάρι δεν παίρνουμε παραπάνω από 10 ως 12 κιλά. Αυτή η ποικιλία είναι ασύμφορη για το μύλο.

Το άλεσμα φτάνει στο τέλος του.

Τα φώτα στη δεξαμενή σβήνουν ,οι θόρυβοι  του νερού και του λιθαριού καταλαγιάζουν           ο νερόμυλος, αφού μας αποκάλυψε τα μυστικά του, βυθίζεται και πάλι στη σιωπή. Σιγά-σιγά παίρνουμε το ανηφοράκι για το χωριό. Μπροστά ο φίλος μας, έχει για στήριγμα το χειροποίητο μπαστουνάκι. Αν και 81 ετών, ο δουλεμένος άνθρωπος της υπαίθρου εξακολουθεί να είναι ακμαίος και σφριγηλός . Το πρόβλημά του  είναι στη μέση. Μια ζωή δουλειές βαριές, χειρωνακτικές. Αμέτρητα σακιά με σιτάρι και αλεύρι έχουν περάσει από τα χέρια του στα χρόνια που δούλευε στο μύλο.

–Πριν φύγετε, ελάτε να πιούμε ένα καφεδάκι.

Στο ισόγειο του σπιτιού είναι το μεγάλο μαγαζί με εργαλεία γεωργικά. Εδώ μας σερβίρει τα καφεδάκια η κυρά-Μαρία η μυλωνού. Παίρνει να θυμάται τα παιδικά του χρόνια ο μπάρμπα-Γιάννης ,όταν βοηθούσε τον πατέρα του στο μύλο, από πέντε ετών. Θυμάται μα νοσταλγία τα καβούρια και τα χέλια, που έπιανε στο ρέμα με τα άλλα παιδιά.

   -Πώς ήταν κυρά-Μαρία η ζωή με τον μυλωνά ;

Ρίχνει στον άντρα της μια τρυφερή ματιά.

-Καλή ήταν. Και δεν μας έλειψε ποτέ το ψωμί.

Γεμίζει ο μπάρμπα-Γιάννης μια μεγάλη σακούλα με αλεύρι.

   -Αν κάποιος ζυμώνει στο σπίτι, αυτό το αλεύρι κάνει ωραίο ψωμί. Πολύ καλό είναι ακόμη για μελομακάρονα και για πίτες.

Αποχαιρετάμε το αντρόγυνο των μυλωνάδων ,των τελευταίων στο χωριό. Μακάρι να μην σταματήσει ποτέ στα Τάλαντα η λειτουργία του μύλου. Η διατήρηση της παράδοσης είναι απαραίτητη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

• Στη διάρκεια της διαδρομής βρίσκονται τα ερείπια των δύο πρώτων νερόμυλων, ενώ ο τέταρτος, ερειπωμένος κι αυτός, είναι του μπάρμπα-Γιάννη. Σε άριστη κατάσταση διατηρείται ο πέμπτος στη σειρά, μέσα στη ρεματιά.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

-Ο μύλος στα Τάλαντα είναι επισκέψιμος δωρεάν.

-Απαραίτητο είναι ένα τηλεφώνημα στον μπάρμπα-Γιάννη Δρυμώνη στα τηλέφωνα : 27320-53270 και 697-7777112

-Ο επισκέπτης έχει δυνατότητα να προμηθευτεί αλεύρι «από το λιθάρι στο σακκί ».

ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΤΑΛΑΝΤΩΝ

ΑΠΟ ΜΟΛΑΟΥΣ 25 χλμ

ΑΠΟ ΑΘΗΝΑ 300 χλμ

ΑΠΟ ΝΕΑΠΟΛΗ 33 χλμ

ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΗ 87 χλμ

ΑΠΟ ΘΕΣ/ΝΙΚΗ 790 χλμ