Το ιστορικό της Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού «ΟΘΡΥΣ»

O Αλμυρός και η ευρύτερη περιοχή του συμπίπτει με την περιοχή που από την Ιλιάδα γνωρίζουμε ως Φθία. Μια περιοχή στον πυρήνα των μύθων γύρω από την καταγωγή των Ελλήνων, με τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα, την Αργοναυτική εκστρατεία και τον Τρωικό πόλεμο. Από εδώ ξεκίνησε για την εκστρατεία ο Αχιλλέας και ο Πρωτεσίλαος. Γιατί όμως; Γιατί εδώ υπήρχε γόνιμη πεδιάδα, το αρχαίο «Κρόκιον πεδίον», ανάμεσα στην Όθρυ και τα νερά του Παγασητικού. Πυκνή η κατοίκηση της περιοχής ήδη από τα νεολιθικά χρόνια. «Άλος» λεγόταν η αρχαία παραθαλάσσια πόλη, χτισμένη σε στρατηγικό σημείο, καθώς ένωνε τη βόρεια και τη νότια Ελλάδα. Η Άλος αναφέρεται στη Β΄ ραψωδία της Ιλιάδας, στον Κατάλογον των Νηών, όπου καταμετρώνται τα πλοία των Αχαιών.

Τα πολιτιστικά σωματεία και οι εταιρείες έχουν λόγο ύπαρξης για τη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης ή και για τη διάσωση αυτής. Το έργο αυτό ανέλαβε μια ιστορική Εταιρεία. Πρόκειται για τη Φιλάρχαιο Εταιρεία Αλμυρού «ΟΘΡΥΣ» που ιδρύθηκε το 1896 από μια ομάδα 12 πρωτοπόρων πνευματικών ανθρώπων του Αλμυρού. Ήταν τα πρώτα χρόνια του ελεύθερου βίου της φτωχής αγροτικής κωμόπολης, καθώς μόλις το 1881 ενσωματώθηκε η Θεσσαλία στο Ελληνικό κράτος. Σκοπός της εταιρείας ήταν «να περισυναγάγη και διαφυλάξη τα εν τη επαρχία Αλμυρού ή αλλαχού ευρισκόμενα έτι λείψανα της τε αρχαίας Ελληνικής εποχής και της Βυζαντινής ως και των κάτω χρόνων». Στόχος μεγαλεπήβολος, εξόχως πατριωτικός και ρομαντικός, σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής. Μιας εποχής που το νεοσύστατο ελληνικό κράτος ζητούσε ερείσματα και βάσεις ισχυρές να στηριχθεί, για να διαμορφώσει την εθνική του συνείδηση. Παράλληλα, ήταν μια εποχή που οι διάσπαρτες αρχαιότητες κινδύνευαν να χαθούν από την ανθρώπινη δραστηριότητα –μια  εποχή που δεν υπήρχε Αρχαιολογική Υπηρεσία στην περιοχή.

Πίσω από κάθε μεγάλο όραμα βρίσκεται ο μέγας οραματιστής, ο εμπνευστής, ο ιθύνων νους. Κι αυτός δεν ήταν άλλος από τον ενθουσιώδη μελετητή της θεσσαλικής γης, Νικόλαο Γιαννόπουλο, αυτοδίδακτο αρχαιολόγο που πήρε το απολυτήριο ως κατ’ οίκον διδαχθείς, με καταγωγή από το Ζαγόρι. Κι αφού η Εταιρεία έβαλε σκοπό να διασώσει τις αρχαιότητες, το επόμενο κύριο μέλημά της ήταν να βρει χώρο να τις στεγάσει. Έπρεπε, λοιπόν, να δημιουργηθεί Αρχαιολογικό Μουσείο. Κι έτσι, το 1910, με δαπάνες κυρίως του δήμου και των κατοίκων του Αλμυρού, άρχισε η ανέγερση του Μουσείου, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1930. Εκεί φυλάσσονταν αρχαιολογικά ευρήματα από την επαρχία Αλμυρού αλλά και από την υπόλοιπη Θεσσαλία. Μετά τις εκτεταμένες καταστροφές λόγω του πολέμου και των σεισμών της περιόδου 1955-1957, το Διοικητικό Συμβούλιο της «Όθρυος» παραχώρησε το Γιαννοπούλειο Αρχαιολογικό Μουσείο Αλμυρού στο ελληνικό κράτος.

Όποιος θέλει να δει συλλογικά και διαχρονικά τη δράση της Εταιρείας, μπορεί να ανατρέξει στις λεπτομερείς καταγραφές όλων των επιμέρους δράσεών της στο «Δελτίον της εν Αλμυρώ Φιλαρχαίου Εταιρείας της ΟΘΡΥΟΣ», ένα ειδικό αρχαιολογικό περιοδικό, του οποίου το πρώτο τεύχος κυκλοφόρησε το 1899, ενώ το 1940 σταμάτησε η έκδοσή του λόγω του πολέμου. Το έργο της Εταιρείας είναι πολυσχιδές και πολυποίκιλο. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως το 1902 η «Όθρυς» διοργανώνει αθλητικούς αγώνες στον Αλμυρό, με το αρχαιοπρεπές όνομα τα «Κρόκια». Άλλωστε βρισκόμαστε στον απόηχο των πρώτων σύγχρονων  Ολυμπιακών Αγώνων και του κλίματος εθνικής υπερηφάνειας που προκάλεσαν.

Πώς άντεξε η Εταιρεία τόσα χρόνια; Η αλήθεια είναι ότι η ιστορία κινείται σε ρυθμούς αμείλικτους κι αδιαφορεί για τα έργα των ανθρώπων. Πολεμικές περιπέτειες, Κατοχή, κάθε είδους κρίσεις έθεσαν σε αδράνεια το έργο της Εταιρείας. Αυτή όμως δεν έσβησε. Ούτε το έργο της. Κι αυτό γιατί πείσμονες και ενθουσιώδεις άνθρωποι του πνεύματος επέμειναν δυναμικά. Κι έτσι η εταιρεία επαναδραστηριοποιήθηκε τα τελευταία 30 χρόνια με ένα νέο, προσαρμοσμένο στις σύγχρονες συνθήκες, καταστατικό.

Μια δεύτερη εκδοτική περίοδο διανύει και το «Δελτίον της Φιλαρχαίου Εταιρείας». Από το 1997 εκδίδεται συστηματικά ένα ετήσιο τεύχος με θέματα ιστορικά, αρχαιολογικά και λαογραφικά, που αφορούν την περιοχή του Αλμυρού και της Θεσσαλίας ευρύτερα, χάρη στις άοκνες προσπάθειες του Βίκτορα Κοντονάτσιου -προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου της «Όθρυος» στο σύνολο σχεδόν της δεύτερης περιόδου της δράσης της- κι άλλων φιλιστόρων.

Επιστημονικά Συνέδρια Αλμυριώτικων Σπουδών, εκδόσεις των Πρακτικών των Συνεδρίων, δραστηριότητες  πολιτισμού, επισκέψεις και ξεναγήσεις σε χώρους ιστορικού κι αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, παρακολούθηση παραστάσεων σε αρχαία θέατρα, επιστημονικές αλλά και εκλαϊκευτικές διαλέξεις, είναι οι σημερινές δράσεις της Εταιρείας, η οποία αντιστέκεται και επιμένει σε πείσμα των καιρών. Σε αυτό το νέο πλαίσιο δράσεων παρακολουθήσαμε στο δάσος Κουρί -μια όαση δροσιάς και φυσικού κάλλους- μια εκδήλωση αφιερωμένη στον Κωνσταντίνο Καβάφη με τίτλο: «Καβάφης και ιστορία».

Η δράση της αειθαλούς εταιρείας αποτελεί έναν τρόπο να αναδειχθεί η τοπική ιστορία και να εμπλουτιστεί πολιτιστικά η σύγχρονη κοινωνία που αρέσκεται στην ευκολία και την ελαφρότητα. Άλλωστε, ο σεβασμός και η εκτίμηση προς την αρχαία, μεσαιωνική και νεότερη κληρονομιά δεν επιβάλλεται. Αντιθέτως, εμπνέεται, διδάσκεται, σφυρηλατείται. Ίσως ασυνείδητα, ίσως υποδορίως, μπολιάζεται ο νέος άνθρωπος, ώστε να εκτιμά και να διασώσει κι αυτός με τη σειρά του ό,τι είναι άξιο να διασωθεί. Αλλιώς ας περάσει στη λήθη.

Τα επάλληλα στρώματα των ευρημάτων στις ανασκαφές δηλώνουν περίτρανα την ισχυρή βούληση των ανθρώπων να παραμείνουν στον ίδιο τόπο, τον τόπο τους, χτίζοντας διαρκώς πάνω στα ερείπια, συνεχή κι ατέρμονα παλίμψηστα. Κι αν τα εντοπίσεις, τα καταγράψεις και τα διασώσεις, μετά τι τα κάνεις;

Να γιατί είναι σπουδαίος ο ρόλος της Φιλαρχαίου Εταιρείας, γιατί αποτελεί θεματοφύλακα της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς. Κι όχι μόνο αυτό. Ως κληρονόμος θα έρθει η ώρα που με τη σειρά της θα κληροδοτήσει. Γι’ αυτό στόχος της είναι όχι μόνο να αναδείξει αλλά και να εντάξει, να ενσωματώσει στη σύγχρονη κοινωνική και πολιτιστική ζωή, να μεταλαμπαδεύσει το ενδιαφέρον για την πολιτιστική κληρονομιά. Ρόλος δύσκολος και εγχείρημα ακόμη δυσκολότερο. Αξίζει ωστόσο να αναληφθεί.