Στα χρόνια της Δημιουργίας η φύση υπήρξε πολύ γενναιόδωρη με την πόλη της Καστοριάς. Την προίκισε μ’ ένα σπάνιο φυσικό περιβάλλον, που ελάχιστες πόλεις διαθέτουν στην Ελλάδα. Ωστόσο, φρόντισαν και οι κάτοικοι, στο πέρασμα των αιώνων, να προσθέσουν τα δικά τους ξεχωριστά δημιουργήματα. Σημαντικότερα ανάμεσά τους παραμένουν -και σε μεγάλο βαθμό αντέχουν στο χρόνο- οι περίφημες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες και τα εμβληματικά αρχοντικά.

Ανάμεσα σ’ όλες τις συνοικίες της πόλης υπάρχει μία, που περισσότερο από κάθε άλλη, διεκδικεί τον τίτλο του θεματοφύλακα της παράδοσης, της αρχοντιάς στην αρχιτεκτονική. Είναι η συνοικία του “Ντόλτσο”. Ένας πραγματικός λαβύρινθος από αθέατα στενορρύμια, σκάλες, ασφάλτους και καλντερίμια, ανηφοριές και κατηφοριές, που δεν υπακούουν σε κανέναν ρυμοτομικό κανόνα ή ρυθμό, διατηρούν τη γοητεία του ανυπότακτου, του αυτόνομου.

Ωστόσο, όλες τούτες οι μικρές και μεγάλες στράτες καταφέρνουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να μας εκπλήσσουν. Τα καλντερίμια και τα στενάκια μας οδηγούν -συνήθως- σε κάποια παμπάλαια εκκλησούλα ή διασχίζουν μικροσκοπικές πατειούλες και γειτονιές. Οι φαρδύτεροι ασφαλτόδρομοι περνάνε -κυρίως- δίπλα από καινούργιες τσιμεντένιες οικοδομές, ομοιόμορφες, δύσμορφες και αδιάφορες σαν κουτιά. Που, παρ’ όλο τον όγκο τους, δεν είναι σε θέση να αλλοιώσουν την φυσιογνωμία του Ντόλτσο. Φροντίζουν γι’ αυτό τα παλιά κτίσματα που έχουν απομείνει. Οι μάστορες έφτιαξαν απ’ όλα τα είδη και για όλα τα βαλάντια στο διάβα των αιώνων: ταπεινά μικρόσπιτα με μπόι χαμηλό για την φτωχολογιά, αστικά διώροφα καλοφτιαγμένα για την μεσαία τάξη. Τέλος, σε μικρότερους αριθμούς, έφτιαξαν και κάποια μεγαλειώδη αρχοντικά για την άρχουσα οικονομική και κοινωνική τάξη του τόπου.

Απ’ όλα έχει να μας δείξει το Ντόλτσο: από τα πιο όμορφα και περίτεχνα ως τα πιο ακαλαίσθητα και κακότεχνα, που εισέβαλλαν με βαναυσότητα και αναίδεια στον παραδοσιακό οικοδομικό ιστό. Κι αυτές, ωστόσο, οι κραυγαλέες διαφορές έχουν για τον περιηγητή ενδιαφέρον και σημασία. Γιατί αποτυπώνουν απόλυτα ρεαλιστικά την διαφοροποίηση της αισθητικής και του επιπέδου των γενεών και των εποχών.

Ας περιπλανηθούμε, λοιπόν, για λίγο σ’ αυτό το παράξενο, το ελάχιστα γνωστό, το αντιφατικό κάποιες φορές αλλά πάντα γοητευτικό και συναρπαστικό Ντόλτσο. Η Καστοριανή Αρχαιολόγος και Ιστορικός Τέχνης Σουλτάνα Ζορπίδου δέχθηκε πρόθυμα να βαδίσει μαζί μας και με τις παρατηρήσεις και τις γνώσεις της να ρίξει φως στα ορατά και απόκρυφα σημεία, σε όλα όσα αντιπροσωπεύει το Ντόλτσο.

Οδοιπορικό στο Ντόλτσο: επιγραμματική περιγραφή

Τρίτη: 20/8/2013

10:40′. Αναχώρηση από ξεν. “ΝΤΟΛΤΣΟ” – Δημοτικό Αναψυκτήριο – δεξιά (δυτικά) στην παραλίμνια Λεωφόρο Ορεστιάδος – ξενώνας Κων/Μπάκαρη (2008) με άμεση θέα στη λίμνη – πλατάνια, σκιά και δροσιά – συνεχόμενα αρχοντικά σε καλή ή κακή κατάσταση διατήρησης – φουρνο-ταβέρνα, μετά απ’ αυτήν ανηφορίζουμε σκαλοπάτια και φτάνουμε στο ΝΔ όριο του Ντόλτσο – Σκαλοπάτια, βυζαντινό εκκλησάκι Αγ. Νικολάου Πετρίτη. Είναι κλειστό. Εκτός από την εξωτερική κόγχη του ιερού δίνει την εντύπωση μικρόσπιτου – Χτυπάμε διπλανή πόρτα, μήπως μας δώσουν το κλειδί. Σιωπή. Μια κουρτινίτσα στον όροφο μισανοίγει, ρίχνει στους περίεργους μια ματιά και σφαλίζει οριστικά. Σαν ελληνική ταινία εποχής.

Επίπεδο λιθόστρωτο, κατευθ. ΒΑ. Στο ανηφορικό καλντερίμι κόβουν τα χόρτα. Σκιερά στενά κάτω από συκιές – Πανέμορφη μαρμάρινη αυλόθυρα εγκαταλελειμμένου αρχοντικού – Απέναντι ένα μεγάλο τριώροφο φρουριακής μορφής – Μια φοβερή αραχνιασμένη ξύλινη πόρτα, με μπρούντζινο ρόπτρο. – Αριστερά και δεξιά σπίτια παλιά – Οδός Τσακάλωφ. Στα ΝΑ συνδέεται με μεσαιωνικό θεόστενο καλντερίμι, που 50 μέτρα μετά καταλήγει στη λίμνη – Σπίτια με φουρούσια και σαχνισιά – 30 μέτρα αριστερά (ΒΑ) η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, ενοριακός ναός του 1899 της Ενορίας Δραγωτά – Μικροσκοπική πλακόστρωτη πλατειούλα, περίκλειστη από παλιά διώροφα σπίτια πολύ γραφικά – Οδός Κασομούλη στα ΝΑ – Μετά από 100 μ. καταλήγει στη λίμνη, όπου και μεγάλο αρχοντικό – Από Αγ. Παρασκευή ανηφορίζουμε αριστερά – Πρώτο Νηπιαγωγείο – Παιδικός Σταθμός της Καστοριάς σε ερειπιώδη μορφή – Πιο πάνω δυο μεγάλα παλιά σπίτια, το ένα με δύο σαχνισιά και επικάλυψη της πρόσοψης με σανίδια – Είμαστε στην Οδό Βενιζέλου – Σιδερένιος παλιός κρουνός νερού (Σύλλογος Καστοριέων Ν. Υόρκης “Η Ομόνοια”) – Στα κτίσματα της γειτονιάς εκπροσωπούνται όλες οι εισοδηματικές και κοινωνικές τάξεις της Καστοριάς – Οδός Δ. Μπετλή, πλακόστρωτο – Εδώ και η εβραϊκή γειτονιά – Οδός Ι. Κωτσίδη. Και τα δύο της παρακλάδια οδηγούν στην πλατεία Ντόλτσο (Περιγραφή). Πλακάκι, εστιατόρια, φλαμουριές – Μεταβυζαντινός ναός Αγ. Ανδρέα, 17ος αι. – Μια κυρία μας ανοίγει τον ναό – Στην πλατεία Ντ. εργαστήρι κεραμικής σε οίκημα του 1897. Οδός Βυζαντίου (παράλληλη με την Ρ. Φεραίου), στρωμένη με καλντερίμι, βγάζει στην λίμνη. (Σκάλα Γιαννάκη / Καστοριανά Καράβια) – Μεταβυζαντινός Ναός Αγ. Νικολάου Καρίβη, τέλους 17ου αιώνα. Αρχοντικό Αδελφών Εμμανουήλ – Τείρα, πλιθιά, ξυλοδεσιές, αυθεντικά κεκαμένα φουρούσια από ξύλο καστανιάς, που υποβαστάζουν τα σαχνισιά – Απέναντι το αρχοντικό Μπασάρα με εξαιρετικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά – Δεληνάνειο Λαογραφικό Μουσείο (το Μουσείο της Καστοριανής Γυναίκας) – Από την πλατεία κατεύθυνση Β-ΒΑ – Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Αρχοντικό Ωρολογόπουλου – Ανηφορίζουμε – 7ο Δημοτικό Σχολείο Καστοριάς – Φαρδειά πλακόστρωτη σκάλα, στο τέλος της ακατοίκητο διώροφο με πέτρα, πλιθιές και ξυλοδεσιές – Πολλές συκιές – Παναγία Ραϊσιώτισσα (15ου) όαση δροσιάς – Πολύ σημαντικές τοιχογραφίες – Πάνω από την εκκλησία το Παλιό Νοσοκομείο, δωρεά της οικογένειας Δήμου – Δυο μεταβυζαντινοί ναοί: Άγιος Νικόλαος της Αρχόντισσας Θεολογίνας και Άγιος Θωμάς Μαλεβίκης – Αρχή των “Πετσιών”, της γειτονιάς των βυρσοδεψών – Θέα του Ντόλτσο και της λίμνης – Τσιμεντόχτιστο έκτρωμα και παλιό πετρόχτιστο με τσατμά σε φάση ανάπλασης – Οδός Νοσοκομείου – Μεταβυζαντινός ναός Αγ. Ιωάννη Θεολόγου πάνω από τη λίμνη – Με υπέροχο λιθόστρωτο στενορρύμι βγαίνουμε στον μεγάλο ναό των Αγίων Αποστόλων του 1867 – Πλατειούλα και γειτονιά με έξοχα αναπλασμένα σπίτια – Πολύ κοντά το Αρχοντικό Ωρολογόπουλου – Γρήγορα βγαίνουμε στη λίμνη, στο Δημοτικό Αναψυκτήριο – Τσίπουρο, δροσερό αεράκι και νόστιμα μεζεδάκια –

Η τετράωρη σχεδόν περιήγησή μας στο Ντόλτσο παίρνει τέλος –