Η πρώτη εικόνα της Σφακτηρίας αιφνιδιάζει την όρασή μας. Το σχήμα της είναι ολότελα ασυνήθιστο: μια γλώσσα στεριάς, μακρόστενη σαν λόγχη, με ακτές αλίμενες, απότομες, κοφτές. Που ορθώνονται με υπεροψία και απαγορεύουν την θέαση των ανοιχτών οριζόντων του Ιονίου. Αυτό το ενοχλητικό εμπόδιο όρασης, ωστόσο, είναι ο μόνιμος προστάτης του όρμου του Ναβαρίνου, ο πιο αποτελεσματικός φυσικός κυματοθραύστης απέναντι στους ανέμους του πελάγους: τον πουνέντε, τον μαΐστρο, τον γαρμπή. Μόνον ο νοτιάς έχει το προνόμιο να εισχωρεί ελεύθερα και να ταράζει την ηρεμία του όρμου. Μα κι αυτός, όταν αρχίζει να βαριέται την κλεισούρα, ξαναβγαίνει στο πέλαγος, μεταμφιεσμένος σε βοριά. Κάποιοι τέτοιοι καιροί, βοριάδες και νοτιάδες, ευθύνονται που αποτύχαμε τα τελευταία χρόνια να επισκεφθούμε την Σφακτηρία.

ΝΗΣΙΔΑ «ΠΥΛΟΣ»

Η «ΤΣΙΧΛΗ-ΜΠΑΜΠΑΣ»

–Σήμερα είμαστε τυχεροί, λέει ο καπετάνιος μας ο Τάκης. Μετά από τόσες μέρες φουρτούνας μπουνατσάρισε ο καιρός, θα μας αφήσει να πάμε στην Σφακτηρία.

Πηδάμε στο «ΣΑΝΤΙΝΟ», ένα ταχύπλοο εντεκάμετρο σκαρί. Βγαίνουμε από το λιμάνι της Πύλου με κατεύθυνση Δ-ΝΔ. Στην μπούκα του όρμου, έξω από το νότιο άκρο της Σφακτηρίας, βρίσκεται το νησιδάκι Πύλος ή Τσιχλή Μπαμπά ή Φανάρι, απροφύλαχτο κι εκτεθειμένο σε όλους τους καιρούς.

–Χωρίς καλό καιρό δεν ερχόμαστε εδώ, λέει ο καπετάνιος, καθώς πλησιάζουμε στο νησάκι. Είναι όμως η πρώτη, απαραίτητη στάση, πριν συνεχίσουμε για την Σφακτηρία. Γιατί στην κορυφή του Φαναριού είναι στημένο το Μνημείο των Γάλλων.

Ήδη οι λεπτομέρειες του μικρονησιού διαγράφονται καθαρά. Στο ψηλότερο σημείο του και περίπου στο κέντρο, διακρίνεται το λευκό μνημείο των Γάλλων. Λίγο βορειότερα, ο συμπαγής όγκος σχηματίζει ένα στενό, διαμπερές άνοιγμα στην ανοιχτωσιά του Ιονίου.

–Γι’  αυτή την τρύπα το ονομάσαμε και «Τρυπητό», εξηγεί η Κατερίνα, αδελφή του Τάκη και βοηθός του στην κρουαζιέρα.

–Κι εκείνοι οι δύο βράχοι, μετά το Τρυπητό, λέγονται «Κουτσούνες» εξηγεί ο Τάκης. Το στενό πέρασμα, ανάμεσα στις Κουτσούνες και τον κάβο «Κυπρί» της Σφακτηρίας, είναι ο «Δίαυλος του Άρη».

Παρατηρούμε το επικίνδυνο, γεμάτο παγίδες στενό, με θαυμασμό. Απ’ αυτό το «μάτι της βελόνας» κατάφερε να περάσει με απίστευτο τρόπο και να γλυτώσει στις 26 Απριλίου του 1825, το πλοίο «Άρης» του ναυμάχου Τσαμαδού. Νωρίτερα ο Άρης είχε προκαλέσει μεγάλες ζημιές στις φρεγάτες και τα μπρίκια του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου, που πολιορκούσε το Νιόκαστρο της Πύλου. Ήδη όμως το σκάφος μας ποδίζει στο μολάκι του «Φαναριού». Μια απότομη σκάλα με 134 σκαλοπάτια τιθασεύει την απόκρημνη πλαγιά και μας βγάζει 40 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, στα ψηλώματα του νησιού. 20 μέτρα παραδίπλα δεσπόζει το εκπληκτικό, μαρμάρινο μνημείο των Γάλλων. Στην ΒΑ πλευρά του μνημείου που αγναντεύει την Πύλο, είναι υπέροχα σκαλισμένες στην γαλλική γλώσσα μερικές φράσεις στην μνήμη των 185 Γάλλων που τραυματίστηκαν ή φονεύθηκαν στις 20 Οκτωβρίου του 1827 στην Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Ήταν τότε, που η πολύ μικρότερη συμμαχική δύναμη των Άγγλων με τον αντιναύαρχο Κόδριγκτον,  των Γάλλων με τον υποναύαρχο Δεριγνύ και των Ρώσων με τον υποναύαρχο Χέϋδεν, καταναυμάχησε τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο του Ιμπραήμ. Ο Γιάννης Μπίρης αναφέρει για την ναυμαχία: (1)

«Από τις 2:30 το μεσημέρι μέχρι τις 6 το απόγευμα, στην σκληρή Ναυμαχία οι απώλειες ήταν μονόπλευρες: 174 νεκροί και 475 τραυματίες από το συμμαχικό στόλο χωρίς καμία απώλεια πλοίου. Αντίθετα, οι Οθωμανικές απώλειες, σύμφωνα με τον Κόδριγκτον, ήταν 6.000 νεκροί και 4.000 τραυματίες, με 60 πλοία να «κοσμούν ακόμα και σήμερα το βυθό της θάλασσας στην ανατολική πλευρά της Σφακτηρίας!

…Το θέαμα μετά την Ναυμαχία ήταν από τα σπανιότερα της ιστορίας: 27 πλοία κατεναυμάχησαν και αχρήστευσαν 89!»

…Το αποτέλεσμα της Ναυμαχίας είναι σίγουρα μια λαμπρή στιγμή στην Νεώτερη Ελληνική Ιστορία, αφού επέβαλε την διεθνή αναγνώριση του Ελληνικού Κράτους.

Οι Έλληνες πανηγύρισαν έξαλλα την μεγάλη νίκη στο Ναυαρίνο, καθώς και οι φιλέλληνες σ’ όλη την Ευρώπη και κυρίως στην Πετρούπολη και στο Παρίσι. Κάποιοι άλλοι όμως δεν υποδέχθηκαν με τα ίδια συναισθήματα την έκβαση της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου. Έτσι διαβάζουμε (2) ότι:  «Αντίθετα, στο Λονδίνο η είδηση έγινε δεκτή με ψυχρότητα και η κυβέρνηση του Γουέλινγκτον χαρακτήρισε τη ναυμαχία ως «απαίσιο γεγονός», ενώ η κοινή γνώμη ήταν διχασμένη, επειδή αρκετοί έκριναν ότι το πλήγμα κατά της Τουρκίας θα άνοιγε το δρόμο της Ρωσίας προς τη Μεσόγειο… Ο αυτοκράτορας της Αυστρίας Φραγκίσκος θεωρούσε την καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου «δολοφονία» και ο Μέτερνιχ ως αρχή της βασιλείας του χάους. Χαρακτηριστικό, πάντως, της απήχησης που είχε η ναυμαχία είναι το πλήθος των άρθρων σε ευρωπαϊκές εφημερίδες. Ας σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο νησί της Γης του Πυρός, που ανήκει τώρα στη Χιλή, ονομάζεται Ναβαρίνο και ότι οι Ρώσοι έδωσαν το όνομα αυτό σε ακρωτήριο που κλείνει τον κόλπο του Αναντύρ στη Βερίγγειο Θάλασσα. »

Η ίδια αναφορά στους Γάλλους πεσόντες ναύτες και στρατιώτες, αλλά στην ελληνική γλώσσα, είναι χαραγμένη το 1890 στην αντίθετη, ΝΔ πλευρά του μνημείου. Κατευθυνόμαστε προς το νότιο τμήμα του νησιού. Το έδαφος είναι πετρώδες, τραχύ και ελαφρά επικλινές, κατάσπαρτο από θαμνώδεις σχοίνους και μερικές αγριελιές. Ανάμεσά τους, προσπαθούν μάταια να ορθώσουν το χαμηλό κορμί τους, λιγοστά δέντρα τραχείας πεύκης. Κανένα δεν είναι όρθιο. Όλα γέρνουν υποταγμένα στους σφοδρούς πελαγίσιους ανέμους, που πολλές μέρες το χρόνο σαρώνουν το μικρονήσι. Να κι ένας στρουμπουλός αγριοκούνελος που πετάγεται απ’ τους θάμνους. Είναι πιθανότατα, ο πιο ογκώδης, μόνιμος κάτοικος του νησιού. Να, πιο κάτω, κι ο ερειπωμένος φάρος, καθώς κι ένα καλοχτισμένο πηγάδι ή στέρνα.

Μετά από 200 περίπου μέτρα φτάνουμε στο νότιο άκρο του νησιού. Επιστρέφουμε στο μνημείο και παίρνουμε ένα ομαλό μονοπάτι προς την αντίθετη κατεύθυνση. 150 σχεδόν μέτρα μετά καταλήγουμε στο βόρειο άκρο της νησιδούλας. Ακριβώς από κάτω χάσκει εντυπωσιακά ο «Δίαυλος του Άρη», με τις δύο εχθρικές κι επικίνδυνες Κουτσούνες. Το τοπίο έχει μια σπάνια αγριότητα, που θα γίνεται, σε συνθήκες φουρτούνας, ιδιαίτερα δραματική.

ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΦΑΚΤΗΡΙΑΣ

Στο σκάφος και πάλι, βάζουμε πλώρη για Σφακτηρία. Μετά το νότιο ακρωτήρι Κυπρί εξελίσσεται η ακτογραμμή απόκρημνη και βραχώδης. Πάνω από τη γραμμή των αλλεπάλληλων βράχων το έδαφος έχει κυριολεκτικά καταληφθεί από τόσο πυκνούς θάμνους και πευκοδάση, ώστε μόλις και μετά βίας διακρίνουμε ανάμεσά τους το δεύτερο μνημείο. Είναι αυτό που στήθηκε το 1959 προς τιμήν των Ελλήνων πεσόντων στη «Μάχη της Σφακτηρίας», με τα ονόματα του Σαχίνη, του Αναγνωσταρά και του Τσαμαδού.

Ο μικρός μόλος με τα ρηχά νερά δεν εγγυάται την ασφαλή προσέγγιση του μεγάλου σκάφους στη ακτή. Έτσι συνεχίζουμε βορειότερα και μερικές εκατοντάδες μέτρα μετά συναντάμε το Μνημείο του Σανταρόζα. Είναι η μαρμάρινη στήλη που έστησε το Ιταλικό κράτος στη μνήμη του μεγάλου Ιταλού φιλέλληνα κόμη Σανταρόζα, που αγωνίστηκε σαν απλός στρατιώτης με το όνομα Ντερόσσι και έχασε τη ζωή του στο πλευρό των Ελλήνων στις 26 Απριλίου 1825, στη Μάχη της Σφακτηρίας. Είναι συγκλονιστικό το μνημείο με τη μορφή του φιλέλληνα και το ανάγλυφο άγαλμα της Νίκης με το δάφνινο στεφάνι πάνω στους άγριους βράχους, δύο μόλις μέτρα πάνω από την επιφάνεια του νερού. Είναι εδώ ακριβώς, που πριν από 190 περίπου χρόνια, βρέθηκε μετά τη μάχη να επιπλέει το άψυχο κορμί του μεγάλου αλλά τόσο ψυχωμένου φιλέλληνα Ιταλού. Η μνήμη του παραμένει αιώνια όπως και η ευγνωμοσύνη όλων των Ελλήνων.

Συνεχίζουμε να παραπλέουμε τη βραχώδη ακτογραμμή. Λίγο πιο πάνω, έτσι σαν απρόσμενη παρένθεση ανάμεσα στους βράχους, ξεπροβάλλει μια αμμουδίτσα, με άνοιγμα περίπου 30 μέτρων. Από πάνω της ορθώνονται κάθετοι βράχοι, τα λεγόμενα «ψηλόβραχα». Είναι συμπαγείς κοκκινόγκριζοι ασβεστόλιθοι, ύψους τουλάχιστον 40 μέτρων. Με την κατάλληλη προεργασία και σήμανση θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα ιδανικό αναρριχητικό πεδίο σ’ αυτό το ιστορικό νησί. Κάτω από τους βράχους η θάλασσα είναι τελείως ακύμαντη, μια πελώρια φυσική πισίνα με πρασινογάλαζα νερά, απόλυτα διαυγή.

Αλίμενη, βραχώδης πάντα ακτή, συνεχίζει σε ευθεία σχεδόν γραμμή. Μερικά λεπτά μετά φτάνουμε σ’ έναν μεγάλο, περιποιημένο μόλο, στο κέντρο περίπου του νησιού. Βγαίνουμε στη στεριά. Ένας θαυμάσιος λιθόστρωτος δρομίσκος, σκιασμένος από πανύψηλους ευκάλυπτους, μας οδηγεί σ’ ένα λεπτό, αρχικά στο ξωκκλήσι της Αναλήψεως, με πολλές εξωτερικές φθορές. Κατά τον Γ. Μπίρη (οπ.π.), κτίστηκε με την Απελευθέρωση, στη θέση παλιού Βυζαντινού ναϊδρίου, που κατά τα γεγονότα του 1825 χρησιμοποιείτο ως μπαρουταποθήκη. Στο τέλος της μάχης, ο Ρουμελιώτης αγωνιστής Κιρτσαλής κατέφυγε εκεί και σαν άλλος Σαμουήλ ανατινάχτηκε μαζί με συναγωνιστές του. Δίπλα βρίσκεται το Μνημείο των Ρώσων, κατασκευασμένο από την Ρωσίδα Βασίλισσα Όλγα, το 1872. Κοντά του υπάρχει, από το 1997, το κατασκευσμένο από κορμούς δέντρων, ρωσικού ρυθμού εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Ανεγέρθηκε για τα 170 χρόνια από την Ναυμαχία του Ναβαρίνου, με δαπάνη του ομογενούς Τσάχωφ Μιχαήλ, σε συνεργασία με την εν Ελλάδι Ρωσική Πρεσβεία και τον Δήμο Πύλου.

Μετά τα μνημεία του 19ου αιώνα στην Σφακτηρία, έρχεται η στιγμή να αναζητήσουμε τα απομεινάρια του αρχαίου παρελθόντος του νησιού. Ξεκινάμε από το Μνημείο των Ρώσων με νότια κατεύθυνση. Αρχικά το μονοπάτι είναι φαρδύ, χορταριασμένο και σκιερό, κάτω από ευκάλυπτους, ελιές, σχοίνους, φυλλίκια, πικροδάφνες και κυπαρίσσια. Είναι μια όαση αληθινή. Σε 2΄λοξεύουμε δεξιά ανηφορικά. Ήδη αποκτούμε πορεία Δ.ΒΔ. Να και μία, αρκετά ασυνήθιστη, μαύρη ορχιδέα αλλά και πολλά αγριολούλουδα. Στις 28 του Μάρτη, η Άνοιξη στην Σφακτηρία βρίσκεται σε μεγάλη ακμή.

Όπως ανηφορίζει το μονοπάτι γίνεται πετρώδες αλλά πάντα ευχάριστο και βατό. Βγαίνοντας από την δασική βλάστηση, ξανοίγει ο ορίζοντας, αποκαλύπτεται σε απόσταση 300-400 περίπου μέτρων, η δυτική ακτογραμμή. Είναι τελείως βραχώδης αλλά επίπεδη σχεδόν, χωρίς υψομετρικές διαφορές. Ομαλή είναι και η έκταση γης που μεσολαβεί ως την ακτή. Είναι καλυμμένη από διάσπαρτους θάμνους και πευκοδάσος τραχείας πεύκης.

Μεσημεράκι. Ο υδράργυρος ανεβαίνει. Αναρωτιόμαστε πώς να’ ναι οι συνθήκες το καλοκαίρι. Πλησιάζουμε στο υψηλότερο σημείο της Σφακτηρίας. Ανάμεσα στην θαμνώδη βλάστηση διακρίνουμε κατάλοιπα της αρχαίας οχύρωσης. Το μονοπάτι γίνεται ολότελα πετρώδες, με τοίχο στην εξωτερική πλευρά. Μοιάζει ν’ αποτελεί τμήμα του οχυρωματικού περιβόλου της αρχαίας ακρόπολης του νησιού.

40 λεπτά μετά την αναχώρησή μας απ’ το Μνημείο των Ρώσων βρισκόμαστε στην κορυφή της Σφακτηρίας, σε υψόμετρο 151 μέτρων. Είναι μια αληθινή ευτυχία της όρασης. Η θέα είναι μεγαλειώδης, ανατολικά στον ευρύτατο όρμο του Ναβαρίνου, νότια σε ολόκληρο το μακρόστενο σώμα του νησιού και δυτικά στον απέραντο ορίζοντα του πελάγους. Η θεαματικότερη, ωστόσο, εικόνα, μια από τις πιο συναρπαστικές που έχουν αντικρύσει τα μάτια μας στην Ελλάδα, είναι χαμηλά στην κατεύθυνση του Βορρά. Εκεί μαγνητίζει το βλέμμα μας η συγκλονιστική κάτοψη του στενού δίαυλου της Συκιάς, με τα απολύτως γαλήνια, ρηχά και διαυγέστατα νερά (3). Ακριβώς από πάνω ορθώνεται ο απότομος λόφος με τα τείχη του Παλαιόκαστρου. Πιο πίσω ακόμη, απλώνεται η εκτεταμένη Λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας κι ένα τμήμα της τέλειας καμπύλης της θρυλικής Βοϊδοκοιλιάς. Αισθανόμαστε κυριολεκτικά καθηλωμένοι από τις οπτικές αποκαλύψεις της Σφακτηρίας, δεν ξέρουμε τι πρώτα ν’ αγναντέψουμε, να φωτογραφίσουμε, να θαυμάσουμε. Έτσι, με χαλαρή και ευχάριστη πορεία 40-50 μόλις λεπτών έχουμε το μέγιστο προνόμιο να βρισκόμαστε σ’ ένα από τα κορυφαία σημεία θέασης στην Ελλάδα (4).

Περιφέρουμε το βλέμμα στο μακρόστενο και αρκετά ομαλό έδαφος της ακρόπολης. Αυτό περικλείεται από τον οχυρωματικό περίβολο ή μάλλον από τα υπολείμματά του, που σώζονται σχεδόν μόνον σε επίπεδο θεμελίωσης. Όλη η υπέργεια τοιχοποιΐα έχει καταρρεύσει σε λιθοσωρούς στα απότομα πρανή. Ο τόπος έχει μεγάλη ιστορική σημασία και αποτελεί σημείο αναφοράς για την δραματική και –πιθανότατα- πιο ταπεινωτική ήττα στην ιστορία της Σπάρτης. Ήταν κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου και συγκεκριμένα το 425 π.χ, όταν ο στρατηγός των Αθηναίων Δημοσθένης (5), απέκλεισε με δύναμη Αθηναίων και Μεσσηνίων το νησί. Ξεκίνησε έτσι η πολιορκία των 420 οχυρωμένων Σπαρτιατών, που αργότερα υποχρεώθηκαν να παραδοθούν και να αιχμαλωτισθούν.

Με γρήγορο βηματισμό επιστρέφουμε από την ακρόπολη στο μόλο σε 25 λεπτά ακριβώς. Εκεί ξαναβρίσκουμε την Κατερίνα και τον Τάκη. Ξεκινάμε ήδη για το Μνημείο των Άγγλων στην νησιδούλα Χελωνάκι ή Χελωνήσι, που βρίσκεται στο κέντρο περίπου του όρμου του Ναβαρίνου. Το λιλιπούτειο βραχονήσι, με μια σπίθα στο νότιο άκρο, δεν υπερβαίνει το ύψος των 4-5 μέτρων από την επιφάνεια του νερού. Στο λιγοστό του χώμα φυτρώνουν μερικά πεύκα, ελιόδεντρα και σχοίνα, όλα πλαγιασμένα απ’ τους ανέμους. Πηδάμε στο άνετο μολάκι και σε μισό λεπτό φτάνουμε στο Μνημείο των Άγγλων. Είναι μαρμάρινο, ενσωματωμένο σε μεγάλο γκριζόλευκο βράχο, και αναφέρει: «εις τους Άγγλους αξιωματικούς και ναύτας τους πεσόντας εν Ναυαρίνω την 20 Οκτωβρίου 1827». Η επιγραφή τελειώνει με την φράση: «Η ΕΛΛΑΣ ΕΥΓΝΩΜΟΝΟΥΣΑ».

4 ώρες μετά την πρωινή αναχώρησή μας βρισκόμαστε και πάλι στο λιμάνι της Πύλου. Είναι τόσο πολλές, συναρπαστικές και ποικίλες οι εικόνες που πέρασαν απ’ τα μάτια μας, που έχουμε την αίσθηση ότι αφιερώσαμε πολύ περισσότερο χρόνο στα Μνημεία του Ναβαρίνου.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

• «ΧΩΡΑ, ΠΥΛΟΣ, ΜΕΘΩΝΗ» ΑΘΗΝΑ 2005
• Εγκυκλοπαίδεια «ΠΑΠΥΡΟΣ, LAROUSSE BRITANNICA, τόμος 38, σελ.272
• Ο δίαυλος της Συκιάς χωρίζει την Σφακτηρία από το αντικρινό ακρωτήριο Κορυφάσιο. Το μέγιστο πλάτος του είναι 150 μέτρα και δεν είναι πλεύσιμος για μεγάλα πλοία. Όπως σημειώνει ο Γ. Μπίρης, το στόμιο αυτό του όρμου του Ναβαρίνου αχρηστεύθηκε με την πόντιση κατεστραμμένων πλοίων και άλλων υλικών από τον Ουλούτζ Αλή, μετά την Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571. Έτσι, ο όρμος του Ναβαρίνου έχει από τότε μια μόνον είσοδο, από το νότιο άκρο της Σφακτηρίας
• Δυστυχώς, πολύ λίγοι επισκέπτες επωφελούνται απ αυτή τη δυνατότητα, αφού οι περισσότεροι αρκούνται σε μια σύντομη και άκοπη περασιά από τα άμεσα προσβάσιμα Μνημεία της Σφακτηρίας.
• Ο στρατηγός Δημοσθένης γεννήθηκε το 457πχ. Αναδείχτηκε σ’ έναν από τους ικανότερους στρατιωτικούς ηγέτες του Πελοποννησιακού Πολέμου και ήταν παππούς του φημισμένου ρήτορα Δημοσθένη

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Θερμά ευχαριστούμε τον Τάκη και την Κατερίνα για την περιοδεία τις ξεναγήσεις και την υπομονή τους για τον χρόνο που χρειαστήκαμε στα Μνημεία του Ναβαρίνου

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Τηλ. Για την ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑ 6932 672936