Το καλοκαίρι του 2010 ένα φωτογραφικό λεύκωμα έφτασε στα γραφεία μας. Αποστολέας και δημιουργός του ήταν ο Μανώλης Σαντοριναίος. Θέμα του λευκώματος η ιδιαίτερη πατρίδα του, η Νάξος. Ιδωμένη, όμως, μ’ έναν τρόπο μοναδικό.

Σκέφτηκε ο Μανώλης να διαιρέσει σε 37(!) διαφορετικές θεματικές ενότητες τη Νάξο. Και μετά να επιλέξει, από κάθε ενότητα, τα 7 κορυφαία θέματα, τα “TOP 7″ της Νάξου: παραλίες, εκκλησίες, αλώνια, χωριά κλπ. κλπ. Επένδυσε, επιπλέον, την κάθε ενότητα με γλαφυρούς στίχους κάποιων ποιητών.

Το εγχείρημα δεν ήταν εύκολο. Του στοίχισε αμέτρητες ώρες και μέρες αναζήτησης, ατέλειωτα χιλιόμετρα και περπατήματα σε ράχες βουνών, χωριά, παραλίες και μονοπάτια. Εξίσου μεγάλη όμως ήταν και η ανταμοιβή του. Όσο περισσότερο έψαχνε, τόσο περισσότερο ανακάλυπτε την πατρίδα του.

Ήταν μια πρόσκληση, το άλμπουμ του Μανώλη: να γνωρίσουμε λίγη από τη Νάξο του, έχοντας τον ίδιο για ξεναγό. Έστω και καθυστερημένα, ανταποκριθήκαμε στο κάλεσμα του. Δεν το μετανιώσαμε. Μαζί του περιπλανηθήκαμε σε μια Νάξο, που κάθε ταξιδευτής θα ήταν ευτυχισμένος να γνωρίσει.

ΠΡΩΤΕΣ ΩΡΕΣ ΣΤΗ ΝΑΞΟ

Μεσάνυχτα φτάνει το καράβι μας στη Νάξο. Δύσκολη μέρα, από το πρωί είμαστε στους δρόμους. Στο ξενοδοχείο “NAXOS RESORT“, ωστόσο, αισθανόμαστε υπέροχα, μας υποδέχονται σαν φίλους από παλιά. Ακόμη πιο συγκινητική είναι η υποδοχή του Μανώλη.

–Απόψε ξεκουραστείτε καλά, γιατί από αύριο αρχίζουν τα τρεχάματα.

Πριν παραδοθούμε στην “αγκαλιά του Μορφέα”, βγαίνουμε για λίγο στο μπαλκόνι του δωματίου μας. Δέντρα, λουλούδια και μια υπέροχη πισίνα. Ένα ολόφωτο φεγγάρι καθρεφτίζεται στα διάφανα νερά. Η ατμόσφαιρα ευωδιάζει από αρώματα λουλουδιών και η νύχτα γαληνεύει με τις αιθέριες φωνούλες των αηδονιών.

ΚΑΤΩ, ΜΕΣΗ ΚΑΙ ΑΝΩ ΠΟΤΑΜΙΑ

Ξανθή αμμουδιά και αρμυρίκια, ρηχός βυθός και πεντακάθαρα νερά. Είναι ο εκπληκτικός όρμος του Αγίου Γεωργίου, μπροστά στο ξενοδοχείο. Στ΄ ανοιχτά ο δίαυλος, που χωρίζει την Νάξο από τις δυτικές ακτές της Πάρου. Όλες τις επόμενες μέρες θ’ αγναντεύουμε θαλασσινό ορίζοντα και νησιά, μεγάλα και μικρά.

Ο Νίκος Σαντοριναίος, από τις ενοικιάσεις αυτοκινήτων “NAXOS ESCAPE“, μάς παραδίδει το κλειδί ενός ολοκαίνοργιου HUNDAI i 10.

– Είναι εύκολο στην οδήγηση, οικονομικό και αξιόπιστο, λέει ο Νίκος. Σας εύχομαι να χαρείτε τις περιηγήσεις σας στο νησί.

Τις επόμενες μέρες το i 10, για 600 σχεδόν χιλιόμετρα, στάθηκε, σύντροφος λιτοδίαιτος και αξιόπιστος σε κάθε διαδρομή.

Ξεκινάμε την παρθενική περιήγησή μας με τον Μανώλη, με κατεύθυνση ΝΑ της Χώρας, προς Γαλανάδο. Αμέσως μετά τον οικισμό συναντάμε τον “Πύργο Μπελόνια”, πιθανότατα του 16ου αιώνα. Το μνημείο είναι άριστα συντηρημένο από αλλοδαπούς. Αξιόλογο είναι το διπλό παρεκκλήσι του Πύργου, μισό ορθόδοξο και μισό καθολικό, ενώ μερικά μέτρα πιο κάτω, σώζεται, τμήμα αρχαίας τοιχοποϊίας με ογκόλιθους λαξευτούς.

Δύο χιλιόμετρα μετά, στην θέση “Μητροπούλου”, βρίσκουμε σηματοδοτημένο μονοπάτι και ξύλινη πινακίδα, με όλα τα στοιχεία της διαδρομής, που περνάει διαδοχικά από τους οικισμούς της Κάτω, Μέσης και  Άνω Ποταμιάς.

11:45′ Από υψόμετρο 205μ. κατηφορίζουμε ελαφρά με κατεύθυνση ΒΑ. Πυκνή βλάστηση, λουλούδια, ελιόδεντρα και πεζούλες. Κάθε λίγο σκύβει ο Μανώλης, κόβει κάποιο βότανο ή χόρτο και αναφέρει ιδιότητες και θεραπευτικά χαρακτηριστικά. Αρχίζει ένα παλιό, ελικοειδές καλντερίμι με τοιχαλάκι.

12:05′ Φτάνουμε μπροστά στα κτήματα του ναού του Αγίου Μάμα. Δυστυχώς, το οικόσημο από το υπέρθυρο της αυλόθυρας έχει από κάποιους “συλλέκτες”, αφαιρεθεί. Ο ναός του Αγίου Μάμα ή  “Θεοσκέπαστης Ποταμιάς”, κατέχει ξεχωριστή θέση στο άλμπουμ του Μανώλη. Όχι άδικα. Εκτός από το εκπληκτικό οικιστικό του σύνολο, το μνημείο έχει μια σπάνια αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα. Κατά τον Αρχαιολόγο Γεώργιο Μαστορόπουλο (1), ανήκει στους “σταυροειδείς εγγεγραμμένους ναούς με τρούλλο”. Και μάλιστα, από τους 13 τέτοιου τύπου ναούς της Νάξου, ο Άγιος Μάμας συγκαταλέγεται στους 5, που ανήκουν στην σπανιότατη-πανελληνίως αρχαϊκή μορφή των λεγόμενων ναών “μεταβλητού τύπου”. Στις περιπτώσεις αυτές ο τρούλλος δεν στηρίζεται, όπως αργότερα, σε τετράγωνους πεσσούς ή κίονες αλλά σε τοίχους ή πεσσότοιχους.

Ο ναός είναι χτισμένος πιθανότατα κατά το β.’ μισό του 10ου αιώνα, στη θέση ίσως ναού παλαιοχριστιανικών χρόνων. Η ανατολική καμάρα και μεγάλο μέρος της αψίδας έχουν καταπέσει, ενώ ο ζωγραφικός διάκοσμος έχει σχεδόν εξ ολοκλήρου καταστραφεί. Ωστόσο, ακόμη και με τόσο σημαντικές φθορές, ο Άγιος Μάμας είναι ένα μνημείο απίστευτα γοητευτικό. 150 μέτρα πιο πάνω ορθώνεται η ερειπωμένη μητροπολιτική έπαυλη των Λατίνων Αρχιεπισκόπων της Νάξου, την οποία οικοδόμησε ο Αντώνιος Ιουστινιανός το 1707.

Κατευθυνόμαστε προς Κάτω Ποταμιά, δίπλα σε κοίτη ρεματιάς, Περιβόλια, λεμονιές και βαλανιδιές, το πράσινο κυριαρχεί παντού. Η Νάξος σε τίποτε δεν θυμίζει ξερά εδάφη κυκλαδίτικων νησιών. Ξεσπάει μπόρα δυνατή. Βρίσκουμε καταφύγιο κάτω από μια πολύκλαδη χαρουπιά, “κουντουριδιά” την ονομάζει ο Μανώλης.

13:10′ Φτάνουμε στην πλατειούλα του παραδοσιακού οικισμού της Κάτω Ποταμιάς. Πελώριοι ευκάλυπτοι και εκκλησία της “Θεοσκέπαστης”, του 1871.

Συνεχίζουμε ανατολικά, έξω από το χωριό, προς τον Πύργο του Κόκκου και την Μέση Ποταμιά: απίστευτη βλάστηση, πανέμορφα περιβόλια, θεόρατο δέντρο κουκουναριάς, παλιό λιοτρίβι, μονοπάτι σε πλατανοσκέπαστη ρεματιά, ξωκκλήσι Προφήτη Ηλία και Πύργος της ιστορικής οικογένειας Μαγκάκη. Πλατσουρίζουμε στα νερά της ρεματιάς, που ξεχειλίζουν από παντού, αναρωτιόμαστε αν πράγματι βρισκόμαστε στις Κυκλάδες. Ξαφνικά, ανάμεσα απ’ τη ζούγκλα, ξεπροβάλλει ο φρουριακός τριώροφος Πύργος του Κόκκου.

Μια λιθόκτιστη, θολοσκέπαστη στοά 10 μέτρων, μας οδηγεί στο εσωτερικό. Στο υπέρθυρο δεσπόζει ο μαρμάρινος θυρεός της οικογένειας, ενώ μια λαξευτή επιγραφή αναγράφει την χρονολογία ΑΧΠS‘ (1686). Αξιοπρόσεχτες είναι και οι επιγραφές με παλιά οικογενειακά ρητά όπως: “Μνήμη θανάτου χρησιμεύει τω βίω”, “Γυναικός αγαθής μακάριος ο ανήρ και ο αριθμός ημερών αυτού διπλάσιος”.

Σύμφωνα με τον Ν. Κεφαλληνιάδη (2), από τους πάμπολλους πύργους των φράγκων γαιοκτημόνων της Ποταμιάς, σήμερα σώζονται οκτώ. Μετά την κυριαρχία του στη Νάξο το 1207, ο Μάρκος Σανούδος, θέλοντας να ανταμείψει τους αξιωματούχους του, τους μοίρασε το νησί σε φέουδα (3). Τότε, άλλοι έκτισαν αρχοντικά γύρω από το παλάτι του Σανούδου, ενώ άλλοι έκτισαν Πύργους στα ωραιότερα και ευφορότερα μέρη του νησιού.

Βρισκόμαστε ήδη στην Μέση Ποταμιά. Όμορφα σπίτια, πλακόστρωτο δρομάκι, εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Στην συνοικία “Πλατανάκι” η γραφική εικόνα από τις γούρνες, όπου κάποτε έπλεναν τα ρούχα οι γυναίκες του χωριού. Πιο πάνω ο αναπλασμένος νερόμυλος του Γρυλλάκη, ένας από τους 9 που κάποτε είχε η ρεματιά. Η κυρα-Κατερίνα μάς ξεναγεί στις εγκαταστάσεις του μύλου. Με το μονοπάτι, αριθμός “6”, φτάνουμε γρήγορα στην Άνω Ποταμιά.

Ωραία σπίτια, ένα του 1878, και στις 15:00 φτάνουμε στην ταβέρνα “Πηγή”, που έχει πάρει το όνομά της από την πέτρινη πηγή με το άφθονο νερό. Στον αύλειο χώρο της ταβέρνας, χαρίζουμε στους εαυτούς μας μια χαλαρωτική ανάπαυλα κι ένα ελαφρύ γεύμα με νόστιμα μεζεδάκια. Σε 4 σχεδόν ώρες, με συνολική πορεία 5.5χλμ., έχουν περάσει από τα μάτια μας εικόνες ποικίλες και πολύ συναρπαστικές.

Με TAXI επιστρέφουμε από την Άνω Ποταμιά στο αυτοκίνητο. Κατευθυνόμαστε, ΝΑ, περνάμε το Κάτω Σαγκρί και, σε μια παράκαμψη του δρόμου, αντικρίζουμε τον Πύργο του Μπογιατζόγλου (παλιά Παλαιολόγου) και δίπλα του την ανακαινισμένη εκκλησούλα της Παναγίας Ορφανής (4). Ενάμισι περίπου χιλιόμετρο μετά συναντάμε την Μονή του Τίμιου Σταυρού, ενσωματωμένη στον ογκώδη Πύργο Μπαζαίου (5). Δίπλα του βρίσκεται και το εκκλησάκι του Αγίου Νικήτα, μοναδικού στην Νάξο (6).

–Αν δεν είστε κουρασμένοι, προτείνω μια αναγνωριστική βόλτα λίγο βορειότερα, λέει ο Μανώλης.

Κατευθυνόμαστε ΒΑ, θαυμάζουμε τον απότομο λόφο με τα ερείπια του Απάνω Κάστρου και τους βραχώδεις σχηματισμούς, διασχίζουμε το παραδοσιακό Χαλκί και ακολουθούμε μια θεαματική διαδρομή προς Μονή και, στη συνέχεια, προς Κινίδαρο. Καθώς παίρνουμε να κατηφορίζουμε, αντικρίζουμε απέναντί μας το πιο εντυπωσιακό λατομείο λευκού μαρμάρου στο νησί.

Στρίβοντας αριστερά φτάνουμε γρήγορα στο “Φλεριό”. Εδώ κείτονται ημιτελή και εγκαταλελειμμένα δυο ανδρικά γυμνά αγάλματα, δυο κούροι υπερφυσικού μεγέθους, από τον πρώιμο 6ο αι. π.Χ. Είναι αψευδείς μάρτυρες της τέχνης, της τόλμης και της πλούσιας δραστηριότητας των Ναξίων μαρμαροτεχνιτών (7).

Αφήνουμε το αυτοκίνητο, ανεβαίνουμε μερικά σκαλοπάτια και ανακαλύπτουμε τον πρώτο κούρο στη σκιά μιας υπεραιωνόβιας δρυός. Ακριβώς από κάτω, μέσα σ΄ ένα παραδεισένιο περιβόλι με λεμονιές, γέρικα ελιόδεντρα και πολλά άλλα δέντρα, βρίσκεται το καφέ “Παράδεισος” της κυρα-Ευδοκίας. Δίπλα στην πισινούλα με τα χρυσόψαρα μάς ψήνει καφεδάκι, με νερό απ’ το πηγάδι.

Ξεκινάμε ήδη για τον δεύτερο κούρο. Σκαλοπάτια μάς οδηγούν αρχικά σε μικρό αρχαίο λατομείο. Συνεχίζοντας σε μονοπάτι πετρώδες, πλακόστρωτο και χωμάτινο φτάνουμε σε 10 σχεδόν λεπτά σ’ ένα μικρό πλάτωμα, που από υψόμετρο 270 μέτρων δεσπόζει στον κάμπο και στ΄ αντικρινά βουνά. Εδώ αναπαύεται, στους αιώνες, ο δεύτερος κούρος που, όπως και ο πρώτος, δεν είχε ποτέ την τύχη να ξεφύγει από τον τόπο κατασκευής του. Η συνολική αίσθηση, με το κατακείμενο άγαλμα, τα λουλούδια και την απόλυτη γαλήνη του βουνού, είναι συγκλονιστική. Εξίσου προσεγμένες είναι και ο περιβάλλων χώρος, με πληροφοριακή πινακίδα και πεζουλάκια ξεκούρασης για τους επισκέπτες.

Ανάμεσα στις Μελανές και την Μέση Ποταμιά, σώζεται ο Πύργος-Ανάκτορο των Καλαμιτσιών. Χτίστηκε από τον πατέρα Σωζέ, έναν από τους σημαντικότερους ηγουμένους των Ιησουϊτών, στα τέλη του 17ου αιώνα, ως θέρετρο των Ιησουϊτών. Το συγκρότημα, αν και ερειπωμένο, εξακολουθεί να είναι μεγαλόπρεπο, με την μεγάλη σάλα και τα τζάκια, τους χοντρούς τοίχους, τις θολωτές οροφές και τις καμάρες.

Καθώς πέφτει το σκοτάδι, επιστρέφουμε στην Χώρα. Χαλαρώνουμε στο ξενοδοχείο μας μ΄ ένα λευκό παγωμένο κρασάκι πλάϊ στην πισίνα.

– Ένας πρώτος απολογισμός δείχνει σημειώσεις δεκάδων σελίδων, λέω στον Μανώλη. Η Άννα, πάλι, έχει στο αρχείο της αρκετές εκατοντάδες φωτογραφίες. Μήπως τούτο το υλικό είναι ήδη αρκετό για ένα ευπρόσωπο άρθρο;

– Είμαστε ακόμη στην πρώτη μέρα, λέει ο φίλος μας. Δεν φαντάζεστε στη συνέχεια τι έχουμε να δούμε.

ΣΕ ΠΑΡΑΛΙΕΣ ΕΞΩΤΙΚΕΣ 

Νωρίς το πρωί η ακινησία της θάλασσας στον δίαυλο Νάξου-Πάρου συναγωνίζεται την απόλυτη ακινησία της πισίνας.

– Σήμερα είναι μέρα για παραλίες, λέει ο Μανώλης. Θα δούμε το ωραιότερο πρόσωπό τους.

Μετά τον αεροδιάδρομο-που πρόκειται να επεκταθεί για να εξυπηρετεί πιο μεγάλα αεροσκάφη- συνεχίζουμε δυτικά για τον οικισμό του Αγίου Προκοπίου, στην χερσόνησο της Στελίδας. Ο δρόμος διασχίζει, κυριολεκτικά σε υψόμετρο 0, μια στενή γλώσσα ξηράς ανάμεσα στην θάλασσα και στις “Αλυκές”. Είναι μια εκτεταμένη εποχική λίμνη, δημοφιλής υγροβιότοπος για αρκετά πουλιά, καλαμοκανάδες, φαλλαρίδες, φοινικόπτερα, ερωδιούς.

Καθώς σταματάμε το αυτοκίνητο, ένας μεγάλος σταχτοτσικνιάς απομακρύνεται  αλαφιασμένος. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τα διάφορα μικροπούλια κι έναν πανέμορφο λευκοτσικνιά, που συνεχίζει απτόητος να βηματίζει αρχοντικά, ψάχνοντας την τροφή του στα άβαθα νερά.

Νησιδούλες “Μαντώ” και “Κλεφτονήσια”, δίαυλοι στενοί ανάμεσά τους, αντανακλάσεις της Στελίδας, θεαματικοί βράχοι και φαρδειά αμμουδιά. Ο τόπος είναι ιδανικός για κολύμπι, για ξεχωριστές διακοπές. Δεν είναι τυχαία η μεγάλη τουριστική του υποδομή.

Μετά τον σουβλερό κάβο του Αγίου Προκοπίου συνεχίζουμε κατά μήκος της εκτεταμένης παραλίας της Αγίας Άννας. Πολύ κοντά στη χώρα, η Αγία Άννα είναι ένας πολύ δημοφιλής προορισμός που προσελκύει Έλληνες και ξένους σε μεγάλους αριθμούς. Είναι πολύ δικαιολογημένη η ανάπτυξη της περιοχής με πάμπολλες επιχειρήσεις εστίασης και διαμονής, σ’ όλο το μήκος της ακτής. Μιας ακτής απλόχωρης και φιλικής, με ορμίσκους ρηχούς και αμμουδερούς, ασφαλείς ακόμη και σε μικρά παιδιά. Στην άκρη του μικρού κάβου εξέχει το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου.

Κάνουμε μια στάση πάνω από τον όρμο. Ψαρόβαρκες, σκαφάκια αναψυχής, νερά άβαθα, διαυγή και ελκυστικά. Που ομορφαίνουν ακόμη περισσότερο από τους στρογγυλεμένους- με την προαιώνια δράση των κυμάτων- βράχους της ακτής. Εκτεταμένοι αμμόλοφοι με μεγάλα κέδρα δίνουν στον τόπο μια εικόνα παραλίας εξωτικής. Τους αμμόλοφους διασχίζει ένας καλοφτιαγμένος ξύλινος διάδρομος. Στο τέλος του ξεκινάει ένα μονοπάτι, που καταλήγει αμέσως στον μικρό κάβο με το ξωκκλήσι του Αη-Νικόλα. Ο τόπος αποπνέει μια απαράμιλλη γοητεία. Δεν είναι τυχαίο, που τόσα ζευγάρια, που έρχονται να τελέσουν τον γάμο τους στο ξωκκλήσι του Αη-Νικόλα. Και βέβαια, να θαυμάσουν μαζί με τους καλεσμένους τους τον περίφημο βράχο- “Κεφάλι καρχαρία”, ανάμεσα στους άλλους βράχους της ακτής.

Αμέσως μετά τον κάβο του Αη-Νικόλα αρχίζει η “Πλάκα”, μια απέραντη παραλία με ρηχό και αμμουδερό βυθό, ταβέρνες, καφέ, κατοικίες και καταλύματα σ΄ όλο το μήκος της ακτής.

Κάποια στιγμή κατευθυνόμαστε στα ηπειρωτικά. Μετά τον θαλασσινό ορίζοντα και τις ξανθές αμμουδιές βρισκόμαστε σ΄ ένα τοπίο αγροτικό, κυκλωμένοι από απέραντα με πατατοχώραφα με την περίφημη πατάτα της Νάξου (8).

Ο τόπος όμως “παράγει” κι άλλα αξιοθέατα εκτός από πατάτες. Είναι το ξωκκλησι του Αγίου Ματθαίου, με ενσωματωμένα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη αλλά και με καπνοδόχο! Είναι ακόμη δυο παλιοί ανεμόμυλοι αλλά κι ο ισοδομικά χτισμένος “Παλιόπυργος της Πλάκας”, ένα ερείπιο πολύ ξεχωριστό. Εξίσου εντυπωσιακό είναι και το λοφώδες φόντο, κατάσπαρτο απ΄ αυτούς τους καφεκόκκινους βράχους, που θυμίζουν τον Βώλακα της Τήνου. Με βατό χωματόδρομο φτάνουμε στον Ορκό. Λίγο πιο κάτω αρχίζει η παραλία της Βίγλας, με ρηχά, γαλάζια, υπέροχα νερά. Λιλιπούτειος ορμίσκος, στρογγυλεμένοι βράχοι, νησιδούλα με το ξωκκλησάκι της Παρθένου που γιορτάζει της Αναλήψεως. Άλλες ιδιαιτερότητες του τόπου είναι τα πελώρια κέδρα, ο μικρός μόλος, τα περιποιημένα καταλύματα, τα αμάραντα λουλουδάκια που κοσμούν την ακτή.

Το τμήμα αυτό των ανατολικών παραλίων της Νάξου, είναι ένας αληθινός κολυμβητικός και παραθεριστικός παράδεισος, που δίκαια μαγεύει κάθε καλοκαίρι το ελληνικό και παγκόσμιο τουριστικό κοινό.

Εγκαταλείπουμε προσωρινά την ακτογραμμή και στρίβουμε αριστερά προς τον επιβλητικό τετραώροφο Πύργο του Όσκελου και το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, καμαροσκεπή ναΐσκο του 13ου αιώνα με αρκετές τοιχογραφίες. Στη συνέχεια συναντάμε στενόμακρη λιμνούλα δίπλα στην παραλία, το λιλιπούτειο ξωκκλήσι της Αγίας Παρασκευής με φθαρμένες τοιχογραφίες και, βέβαια, πάντα μια πανέμορφη αμμουδιά.

Ο δρόμος μάς οδηγεί πολύ γρήγορα στο ακρωτήριο “Κουρούπια”. Εδώ στην άκρη βρίσκεται το ξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου, καθώς και απίστευτα όμορφοι, ερημικοί όρμοι, όπου οι αμμουδίτσες εναλλάσσονται με πέτρες. Αμμοθίνες, εκτεταμένο κεδροδάσος (9), παραλίες Αλυκό, Ψιλή Άμμος και Παραλία Αγιασσού. Εδώ βρίσκεται και ο υγροβιότοπος Αγιασσού, με βούρλα και καλάμια. Η περιήγησή μας στην ανατολική ακτογραμμή φτάνει στο τέλος της.

ΜΟΝΗ ΦΩΤΟΔΟΤΗ ΧΡΙΣΤΟΥ

Διασχίζουμε τον οικισμό της Αγιασσού και κατευθυνόμαστε βόρεια, προς την Μονή του Φωτοδότη Χριστού. Αφήνουμε δεξιά μας τον λόφο με το εντυπωσιακό “Κάστρο Απαλίρου” και λίγο έξω από το δρόμο, παίρνουμε το μονοπάτι για την “Βρύση Αδησαρού”. Ένα χοντροφτιαγμένο καλντερίμι μας βγάζει σε τρία λεπτά σε μια πλατανοσκέπαστη ρεματιά. Εδώ βρίσκεται η χτιστή βρύση με το ωραίο και δροσερό νερό. Στην ρεματιά, υπάρχει όμως κι ένα σπανιώτατο μνημείο της φύσης. Είναι μια πελωρίων διαστάσεων ελιά ο κορμός της οποίας, με την πάροδο των αιώνων, έχει σε πολλά σημεία, κατακερματιστεί.

– Έχω ακούσει να λένε πως αυτή είναι η αρχαιότερη ελιά της Ελλάδας, λέει ο Μανώλης.

Παρατηρώντας τον υπερφυσικά μεγάλο κορμό δεν έχουμε ν΄ αντιτάξουμε ιδιαίτερες αντιρρήσεις. Επιστρέφοντας από τη βρύση παρατηρούμε το παλιό εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, πετρόχτιστο, πλακοσκέπαστο και με κεντρικό τρουλλάκι. Έχει ενσωματωμένα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη παλαιότερων της κατασκευής του εποχών (10).

Φτάνουμε στο Χαλκί, στρίβουμε δεξιά και διασχίζουμε το εντυπωσιακό “Φιλώτι”. Παίρνουμε τις ανηφοριές για τον θεαματικό αυχένα της Αγίας Μαρίνας. Εδώ βρίσκεται η αφετηρία της δημοφιλέστερης διαδρομής προς την κορυφή του Ζα. Ένας χωματόδρομος, μας οδηγεί μετά από ενάμισι σχεδόν χιλιόμετρο, σε υπερυψωμένο σημείο, πάνω απ΄ τη Μονή. Από υψόμετρο 620 μέτρων, θαυμάζουμε λίγο χαμηλότερα το μνημείο, που σαν ισχυρός προμαχώνας ορθώνεται με φόντο το Αιγαίο. Στ΄ ανοιχτά προβάλλουν, σε πρώτο πλάνο, οι νησίδες “Μάκαρες” και πιο πίσω η Δονούσα.

Με απότομο κατήφορο φτάνουμε μπροστά στον πανίσχυρο πύργο, που το ύψος του πρέπει να πλησιάζει τα 20 μέτρα. Γράφει για την Μονή ο Γ. Μαστορόπουλος: (“ΝΑΞΟΣ, ΤΟ ΑΛΛΟ ΚΑΛΛΟΣ”) “Το Καθολικό ήταν αρχικά μια τρίκλιτη κιονοστήρικτη παλαιοχριστιανική βασιλική με νάρθηκα από την οποία σώζονται οι περιμετρικοί τοίχοι…Η τρίπυλη ανατολική πλευρά του νάρθηκα είχε μνημειώδη μορφή με την τοποθέτηση, σε επαφή με τον τοίχο, δυο κιόνων που στήριζαν τρία τόξα. Από τα μέσα του 16ου αιώνα ο Φωτοδότης είναι Μετόχι της Μονής του Μεγάλου Θεολόγου της Πάτμου. “

Τερματίζουμε την απογευματινή μας περιήγηση δυο χλμ. κάτω από την Αγία Μαρίνα, στον μικρό οικισμό του Δανακού. Λιλιπούτεια πλατειούλα σε υψόμετρο 430 μέτρων. Καφέ-ταβερνάκι “Στέφανος” και απέναντι οι κατάφυτες ράχες του Τρούλλου. Με 70 περίπου σκαλοπάτια κατηφορίζουμε ως τη χωμάτινη πλατειούλα της Ζωοδόχου Πηγής. Υπάρχει πράγματι εδώ μια πηγή, που ξεχύνεται μέσα από τα κρυφά έγκατα ενός βράχου, σαν μικρό ποτάμι με ήσυχη ροή. Κρυστάλλινο, εκπληκτικό, παγωμένο νερό. Από πάνω μας απλώνεται η τεράστια ομπρέλλα ενός θεόρατου πλάτανου, που ήδη καλύπτει με σκοτάδι την πλατειούλα. Είναι ώρα για ένα βραδινό τσιπουράκι στου Στέφανου, με νηστίσιμα μεζεδάκια.

ΧΑΛΚΙ

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΑΥΡΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ

Η Μ. Παρασκευή ξημερώνει με ηλιόλουστο ουρανό, κόντρα στην παράδοση που την θέλει συννεφιασμένη και κατηφή.

– Είναι ιδανικές οι συνθήκες για το έθιμο της σημερινής μέρας στην Παναγία την Δροσιανή, λέει ο Μανώλης.

Παίρνουμε τις ανηφοριές για το Χαλκί, διασχίζουμε το χωριό και κατευθυνόμαστε βόρεια προς τον οικισμό της ¨Μονής”. Δυο χιλιόμετρα πριν από το χωριό, εκατοντάδες άνθρωποι έχουν συρρεύσει για το έθιμο της Δροσιανής. Η εκκλησούλα είναι χτισμένη πάνω από την άσφαλτο, σε μικρό πλάτωμα θέα εκπληκτική και θεωρείται από τα σημαντικότερα ίσως εκκλησιαστικά μνημεία της Νάξου.

Το αρχικό κτίσμα ανάγεται στην παλαιοχριστιανική εποχή, από τον 5ο ως τον 7ο αιώνα. Ήταν αρχικά μονόχωρος ναός με τρίκογχο τρούλλο. Αργότερα προσκολλήθηκαν τρία βυζαντινά μονόχωρα παρεκκλήσια, στα οποία η είσοδος γίνεται από τον κύριο ναό. Αυτό, ωστόσο, που κάνει την Παναγία τη Δροσιανή ξεχωριστή, είναι οι προεικονομαχικές της τοιχογραφίες, που αποκαλύφθηκαν το 1965. Είναι οι σημαντικότερες της Νάξου και θεωρούνται από τις πιο παλιές των Βαλκανίων. Μοναδική είναι η απεικόνιση στον τρούλλο δυο στηθαρίων με την μορφή του Χριστού αφ΄ ενός ως πρεσβυτέρου με γενειάδα και αφ΄ ετέρου ως νέου με μικρό γένι. Σημαντική θεωρείται και η Παναγία, η οποία τιτλοφορείται ως Αγία Μαρία, όπως στα πρώτα παλαιοχριστιανικά χρόνια. Στην Παναγία τη Δροσιανή, που είναι αφιερωμένη στο Γενέσιο της Παναγίας, σώζονται 19 τοιχογραφημένα μέρη, καθώς και αφιερωματικές επιγραφές, πιθανότατα του 6ου αιώνα.

Στον αύλειο χώρο της εκκλησίας επικρατεί ένας ευχάριστος συνωστισμός, ο οποίος όμως στο εσωτερικό είναι ασφυκτικός. Έτσι δεν έχουμε την παραμικρή δυνατότητα να φωτογραφίσουμε οποιαδήποτε από τις τοιχογραφίες που κοσμούν τον ναό. Το έθιμο, ωστόσο, καλά κρατεί. Δοκιμάζουμε το εξαιρετικό σταφιδόψωμο (με την ντόπια ονομασία “πούλος”), μαζί με τα ξερά σύκα, τα καρύδια, τις σταφίδες και τη ρακή. Υπέροχη η ατμόσφαιρα, παντού πρόσωπα χαρούμενα, χειραψίες και ευχές για το Πάσχα που πλησιάζει. Επιστρέφουμε στο Χαλκί.

Εδώ βρισκόμαστε στην καρδιά του κάμπου της “Δρυμαλίας”, γνωστής και ως “Τραγαίας”. Η περιοχή περιβάλλεται από λόφους και βουνά και καλύπτεται στο μεγαλύτερο τμήμα της από έναν ιστορικό, αιωνόβιο ελαιώνα. Από αυτόν τον ελαιώνα προέρχεται κατά την παράδοση και η ονομασία “Δρυμαλία”, ως παραφθορά του “Δρυμός Ελαιών” (11). Με το Χαλκί περίπου στο κέντρο, η περιοχή περιλαμβάνει 12 οικισμούς: Φιλώτι, Χαλκί, Δαμαριώνας, Δαμαλάς, Κεραμί, Τσικαλαριό, Μονή, Καλόξυλος, Ακαδήμοι Μονοίτσια ή Πάχη, Χείμαρρα, Βουρβουριά. Κατά τον Ανωμερίτη, << η Τραγαία αποτελεί ένα βυζαντινό “Μυστρά”, μοναδικό στη Νάξο και στο Αιγαίο. Στην περιοχή καταμετρώνται 30 βυζαντινοί ναοί, οι οποίοι καλύπτουν το σύνολο των χρόνων της βυζαντινής περιόδου από τον  9ο ως 11ο αιώνα>>.

Είναι αδύνατον, βέβαια, να συμπεριλάβουμε- έστω και συνοπτικά- όλη αυτή την μνημειώδη βυζαντινή κληρονομιά. Θα περιοριστούμε, λοιπόν, στα πλαίσια αυτού του άρθρου να αναφερθούμε σε τέσσερα μνημεία, από τα πιο χαρακτηριστικά. Νωρίτερα, ωστόσο, ξεκινάμε να γνωρίσουμε το Χαλκί. Είν’  ένα πανέμορφο, σχεδόν επίπεδο χωριό, με περιποιημένα πλακόστρωτα δρομάκια, μικροσκοπικές πλατείες και πολλά όμορφα μαγαζιά: γραφική ταβέρνα στην πλατειούλα, εργαστήριο μαρμελάδας, παλιό μπακάλικο, εργστήριο κεραμικής, χειροποίητα υφαντά, βιβλιοπωλείο. Σε κεντρικό πλακόστρωτο δρομάκι δεσπόζει το  αποστακτήριο Κίτρου Βαλληνδρά, επιχείρηση επισκέψιμη και παραδοσιακή, που δραστηριοποιείται από το 1896 (12).

Δίπλα του ακριβώς κάνουμε την πιο γλυκειά στάση. Είναι η “Γλυκιά Ζωή”, το Γλυκοπωλείο της Χριστίνας, με την διάσημη-ανάμεσα στα τόσα άλλα γλυκά- πορτοκαλόπιτα. Πολλά και πανέμορφα νεοκλασσικά αρχοντικά συναντάμε κατά την περιδιάβασή μας στο Χαλκί. Στους ορόφους τους εξέχουν μπαλκόνια με σφυρήλατα κάγκελα και μαρμάρινα φουρούσια. Ένα, μάλιστα, πετρόχτιστο διώροφο ξεχωρίζει με τα 16 σκαλιστά μαρμάρινα φουρούσια, που δεν πρόλαβαν- για άγνωστους λόγους- να στηρίξουν πάνω τους κανένα μπαλκόνι. Σε μια παλιά πόρτα κινεί την προσοχή μας ένα λουκέτο κοντόχοντρο και στρογγυλεμένο, με σχήμα ξεχωριστό.

Σημαντικότερο αξιοθέατο του χωριού είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η περίφημη “Πρωτόθρονη”. Στην λαμπρή εκκλησία με τον στολισμένο της Επιτάφιο μάς υποδέχεται ο παπα-Βασίλης, βαθύς γνώστης της ιστορίας της και γλαφυρός αφηγητής.

Η Πρωτόθρονη έχει μια ιδιοτυπία: λειτουργεί συνεχώς από το 1052, πρέπει όμως να χτίστηκε τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, ως τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική. Στην Μεσοβυζαντινή περίοδο ανακαινίστηκε και μετετράπη σε ναό μεταβατικό σταυροειδή με τρούλλο. Στην Μεταβυζαντινή περίοδο προστέθηκαν παράθυρα και το 1713 το κυκλαδικό καμπαναριό, ενώ οι αρχικοί κίονες αργότερα εντοιχίστηκαν σε χοντρούς τοίχους, προφανώς για να στηρίζουν τον τρούλλο. Οι διαστάσεις της εκκλησίας είναι μεγάλες: 10.70Χ21.70. Υπάρχουν τρία διαδοχικά στρώματα με 23 εξαιρετικές τοιχογραφίες. Στην ζωγραφική διακόσμηση του ναού, η οποία συντελέσθηκε σε πέντε διαφορετικές εποχές, ιδιαίτερο ενδιαφέρον κατέχει το “εικονομαχικό στρώμα”. Πρόκειται για μια σειρά σταυρών ου κάλυψαν τους Αποστόλους, οι οποίοι υπήρχαν προεικονομαχικά (13).

Η πιο σημαντική και άριστα διατηρημένη τοιχογραφία είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου στον τοίχο του Ιερού. Πρόκειται για μια άριστη σύνθεση με άγγελο μεγαλόσωμο, που φοράει ελληνική ενδυμασία και μια μεγαλομάτα νέα και όμορφη Παναγία, με άριστες χρωματικές συνθέσεις, πιθανής χρονολόγησης του 12ου αιώνα.

Κοντά στην Πρωτόθρονη, δίπλα στον κεντρικό δρόμο, ο Πύργος Μπαρότσι, χτισμένος τον 17ο αιώνα και εξαιρετικά αναπλασμένος από την οικογένεια Γρατσία. Πανέμορφο είναι και το μαρμάρινο οικόσημο στο υπέρθυρο της αυλόθυρας.

–Ελάτε τώρα να σας δείξω τον, κατά τη γνώμη μου ομορφότερο ναό του νησιού, λέει ο Μανώλης, τον Βυζαντινό ναό των Αγίων Αποστόλων (14).

Από το Χαλκί κατευθυνόμαστε στο εγκαταλελειμμένο Μετόχι. Βγαίνουμε από τον δρόμο και σε δύο λεπτά συναντάμε το μνημείο μέσα σε αιωνόβιο ελαιώνα. Αναφέρει σχετικά ο Γ. Ανωμερίτης, ότι είναι ένας από τους πιο ιδιότυπους και σημαντικούς από αρχιτεκτονική άποψη ναούς. Ανάγεται στον 10ο-11ο αιώνα και είναι σταυροειδής με τρούλλο, με δύο παρεκκλήσια. Είναι ο μοναδικός ναός ο οποίος φέρει διώροφο κτίσμα, πιθανόν ναΐδιο αφιερωματικό. Χαρακτηριστικό του είναι οι κεραμουργικές διακοσμήσεις και τα πήλινα σταυροειδή φιαλοστόμια. Πρέπει ο αρχιτέκτονάς του να ήταν έμπειρος τεχνίτης. Οι διαστάσεις του ναού είναι 12.10Χ5.69 μ. και είναι από τους ελάχιστους που έχουν χτιστεί με συλλεκτές πέτρες. Έχει τρία παράθυρα φωτισμού στις αψίδες και χαμηλή θύρα εισόδου. Οι στέγες του είναι καλυμμένες με πλάκες και ο τρούλλος με κεραμίδια. Κάτω από τα ασβεστώματα αποκαλύφθηκαν υπολείμματα τοιχογραφιών του 12ου ή 13ου αι.

Στην βόρεια έξοδο του Χαλκιού συναντάμε μονοπάτι “4”, που σε λίγα λεπτά μάς οδηγεί στον ελαιώνα και στον Άγιο Γεώργιο τον Διασορίτη. Είν΄ ένας πανέμορφος μονόχωρος ναός, άριστα διατηρημένος, που ανάγεται στον 10ο-11ο αιώνα. Ο τύπος του είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλλο, με εσωτερικές διαστάσεις 5.40Χ8.50 μέτρα. Είναι κατάγραφος με 115 παραστάσεις ζωγραφισμένες από τον 11ο ως τον 13 αιώνα. Σημαντικότερη τοιχογραφία είναι του Αγίου Γεωργίου στην αψίδα του Ιερού. Στο κέντρο του ναού δεσπόζει ο κυλινδρικός τρούλλος με γύρω του τις δίρριχτες κεραμοσκεπές. Υπάρχει μόνον μία θύρα στα δυτικά και ελάχιστα παραθυράκια για να δίνουν λιγοστό φως στο εσωτερικό.

Μετά το Χαλκί κατευθυνόμαστε προς την Μονή, διασχίζουμε τον μικρό οικισμό του Καλόξυλου και συναντάμε αριστερά, έξω από τον δρόμο, την Παναγία την Δαμνιώτισσα. Είν΄ ένας πολύ όμορφος, σταυροειδής με τρούλλο ναός του 9ου-11ου αιώνα. Καθώς παρατηρούμε το μνημείο εμφανίζεται ένας ντόπιος, ο Γιάννης Λαμπαδάκης.

– Μήπως έχεις τα κλειδιά; τον ρωτάει ο Μανώλης.

– Ναι, πάντα τα έχω μαζί μου, μήπως βρω κάποιον, όπως καλή ώρα εσάς, που θέλει να προσκυνήσει.

Στο εσωτερικό του ναού παρατηρούμε τις τοιχογραφίες του 12ου έως 13ου αιώνα. Ιδιαίτερης σημειολογίας είναι, κατά τον Γ. Ανωμερίτη, η τοιχογραφία του Αγίου Νικολάου, προς τον οποίο η Θεοτόκος προσφέρει το ωμοφόριο και ο Χριστός το Ευαγγέλιο.

Οι περιηγήσεις της μέρας ολοκληρώνονται με μια επίσκεψη στον γραφικό οικισμό των Μέλανων, χτισμένο αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 150 μέτρων. Στην έξοδο του χωριού, ένα τσούρμο παιδιών έχουν συγκεντρώσει μεγάλους σωρούς από ξηρόφυλλα κάκτων και καλάμια. Αργότερα θα τους βάλουν φωτιά για να τηρήσουν το έθιμο της Μ. Παρασκευής.

ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΤΟΥ “ΖΑ”. 1004μ.

Από τις πρώτες μέρες μαγνητίζει το βλέμμα μας, από διάφορες οπτικές γωνίες, ο Ζας. Απότομος, βραχώδης και αυστηρός είναι ο κώνος, που με υψόμετρο 1.004 μέτρων δεσπόζει στο υψηλότερο σημείο της ραχοκοκκαλιάς της Νάξου. Είναι η μεγάλη, σχεδόν συνεχής και αδιάσπαστη κορυφογραμμή, που εκτείνεται από Β προς Ν και χωρίζει σε δυο ανεξάρτητα τμήματα το νησί: το ανατολικό και το δυτικό.

Ως αργά τη νύχτα της Μ. Παρασκευής λάμπει ο ουρανός από άστρα και φεγγάρι. Νωρίς τα χαράματα του Μ. Σαββάτου ξεσπάει δυνατή βροχή. Λίγο αργότερα η μέρα ξημερώνει υγρή, συννεφιασμένη και σκοτεινή, με αέρα δυνατό. Προβληματιζόμαστε σοβαρά για τις συνθήκες που θα συναντήσουμε στην πορεία μας προς την κορυφή. Η απόφαση, ωστόσο, έχει ληφθεί: το σημερινό πρωινό είναι αφιερωμένο στον Νάξιο Δία, τον Ζα.

Για την ανάβασή μας επιλέγουμε την διαδρομή από τα Β, με αφετηρία την Αγία Μαρίνα. Η προσέγγιση από τα Α, μέσω της χαράδρας με την σπηλιά του Ζα, είναι μεν σε απόσταση συντομότερη αλλά πιο χρονοβόρα και πολύ πιο απότομη.

10:30′. Αναχωρούμε από την Αγία Μαρίνα, σε υψόμετρο 600 μέτρων. Φυσάει δυνατά. Αρχικά ανηφοράκι και μονοπάτι ανάμεσα σε πουρνάρια και σφενδάμια. Πιο πάνω καλντερίμι χοντροφτιαγμένο και χαραγμένη σε βράχο αρχαία επιγραφή.

10:50′. Φτάνουμε στην υπόγεια πηγή Λευγάσα, σε υψόμετρο 680 μέτρων. Αρχίζει ανηφορικό, ελικοειδές καλντερίμι, με μεγάλα πέτρινα σκαλοπάτια. Σταδιακά, κυριαρχεί η χαμηλή βλάστηση με αστιβιές, θυμάρι και αχινοπόδια.

11:05. Φτάνουμε σε υψόμετρο 770 μέτρων. Εμφανίζονται δυο υπόγεια κυκλικά χτίσματα με επιμελημένη λιθοδομή. Είναι ίσως δεξαμενές νερού. Το μονοπάτι κινείται παράλληλα σε μακρύ μαντρότοιχο με στερεότατη ξερολιθιά. Χαμηλότερα στ΄ ανατολικά, υπάρχουν εκτεταμένα βοσκοτόπια, με τις ξερολιθιές να εξέχουν σαν μακρυές ραχοκοκκαλιές. Ανάμεσά τους κινούνται, με τους ήχους των κουδουνιών, οι σιλουέττες των κατσικιών.

Ο  άνεμος δυναμώνει, ταυτόχρονα αυξάνει κι η κλίση της ανηφόρας. Το έδαφος μεταβάλλεται κι αυτό, γίνεται κακοτράχαλο και πετρώδες, το μονοπάτι πάντως εξακολουθεί να είναι εμφανές. Λιγοστά είναι τα αγριολούλουδα, τόσο σε ποικιλία όσο και σε αριθμό. Στην συντριπτική πλειονότητά τους είναι κίτρινα.

11:30′. Βγαίνουμε σε εκτεταμένο αυχένα, σε υψόμετρο 850 περίπου μέτρων. Ένας σφοδρός μαΐστρος αρχίζει να μας χτυπάει με ανυπόφορη επιμονή. Πιάνω σφιχτά το χέρι της Αθηνάς, χαμηλώνουμε το κεφάλι και το σώμα και κάνουμε τα βήματά μας μικρά και προσεχτικά. Για την επόμενη μισή ώρα ο αέρας φυσάει ακατάπαυστα, είναι ψυχρότατος, από τα μαύρα σύννεφα μας στέλνει αραιές σταγόνες βροχής. Κάποιες στιγμές μετά βίας διατηρούμε την όρθια στάση του σώματός μας. Ακόμα και το έδαφος έχει συμμαχήσει εναντίον μας. Ενώ αρχικά είναι πλάκες στη συνέχεια καλύπτεται με σαθρό χαλικάκι.

12:00′. Μιάμιση ακριβώς ώρα μετά την αναχώρησή μας αγναντεύουμε τον ορίζοντα του Αιγαίου από την υψηλότερη κορυφή της Νάξου και των Κυκλάδων. Όλα τα νησιά είναι γύρω μας, ξυπνούν αναμνήσεις και προσδοκίες επιστροφής.

Με τον άνεμο ούριο σχεδόν, δεν χρειαζόμαστε ως την Αγια-Μαρίνα περισσότερα από 55 λεπτά.

ΚΑΘΩΣ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΑΣ ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ

Μοιάζει κυριολεκτικά, ατελείωτη η Νάξος. Όσο κι αν τρέχουμε με τον Μανώλη, πάντα μας περιμένει κάτι καινούριο στην επόμενη στροφή. Δεκάδες σελίδες σημειώσεων και εκατοντάδες φωτογραφίες προστίθενται κάθε μέρα. Η Νάξος είναι αληθινή ευτυχία της περιήγησης. Και είμαστε πολύ τυχεροί εμείς, που έχουμε καθημερινά μαζί μας, από νωρίς το πρωί ως αργά το βράδυ, έναν λάτρη της ιδιαίτερης πατρίδας του, έναν ιδεολόγο της περιήγησης και ακούραστο ερευνητή.

Δεν θα μπορούσαμε, βέβαια, να παραλείψουμε την Απείρανθο, “τ’ Απεράθου” δηλαδή, την γενέτειρα του θρυλικού Μανώλη Γλέζου, για την οποία αξίζει ένα ιδιαίτερο άρθρο. Εκπληκτικό ήταν και το κολοσσιαίο ημιτελές άγαλμα του Διονύσου, του δεύτερου μισού του 6ου αι. π.Χ, στα λατομεία του Απόλλωνα καθώς και το Αρχαίο Υδραγωγείο Μελάνων – Χώρας. Εντυπωσιακό ήταν το Κάστρο τ΄Απαλίρου, καθώς και το Απάνω Κάστρο, με το αρχαίο νεκροταφείο και την περίφημη “Στητή Πέτρα”, το θεαματικό Μενχίρ.

Αρχαιολογικός χώρος του Γύρουλα, εκπληκτικός αρχαίος πύργος του Χειμάρρου και τόσα άλλα ακόμη…Και τι να πούμε, βέβαια, για το σήμα κατατεθέν της Χώρας, την διάσημη “Πορτάρα”, δηλαδή την μνημειακή πύλη του ναού του Απόλλωνα, που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Κατά εκατοντάδες συρρέουν οι επισκέπτες στη νησιδούλα “Παλάτια”, δίπλα στο λιμάνι, για να φωτογραφηθούν με την Πορτάρα ή να αιχμαλωτίσουν πίσω της, στο Αιγαίο, τις τελευταίες στιγμές του ήλιου που βασιλεύει…

–  Θέλω να γνωρίσετε ένα παντοπωλείο, που όμοιό του δεν έχετε ξαναδεί; λέει μια μέρα ο Μανώλης.

Έρχονται στον νου μου παραδοσιακά παντοπωλεία σε διάφορους τόπους της Ελλάδας. Τι παραπάνω θα μπορούσε να είχε τούτο; Το διαπιστώσαμε μετά από λίγο στο Παντοπωλείο του Τζιπλάκη. Όταν μείναμε έκπληκτοι, μπροστά στον απίστευτο αριθμό των αντικειμένων και προϊόντων αυτού του μαγαζιού, που λειτουργεί στην ίδια θέση από το 1938. Αρχικά από τον παππού Γιάννη και στη συνέχεια από τον γιο του Αντώνη και τον εγγονό Κυριάκο.

Υπέροχα Ναξιώτικα προϊόντα, ελιές “ασκούδες” (θρούμπες), πατάτες, όσπρια και λάδι, ρακές και κρασιά, βότανα και μπαχαρικά σε ποικιλία μαγευτική. Μαζί τους καλαθάκια χειροποίητα, κουδούνια απ΄ το Φιλώτι, τυροκομικά απίθανης νοστιμιάς, με την αυθεντική γραβιέρα Νάξου και το περίφημο “αρσενικό τυρί” (το κεφαλοτύρι) και άλλα παραδοσιακά προϊόντα, ών ουκ έστιν αριθμός…

Τέτοιο μπακάλικο, όντως, δεν έχουμε ξαναδεί.

– Τι σημαίνει όταν κάποιος αφήνει στο πιάτο του το φαΐ; ρωτάει ένα μεσημέρι ο Μανώλης.

– Ότι δεν του άρεσε, απαντάμε.

– Ή ότι ήταν τόσο πολύ, που δεν μπόρεσε να το φάει. Πάμε να γνωρίσετε την “Μάρω”.

Στην πλατεία “Πρωτοδικείου”, λοιπόν, βρίσκουμε την “Μάρω”, το όμορφο ταβερνάκι. Ευγένεια, άμεση εξυπηρέτηση και, λίγη ώρα αργότερα, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες μας, περισσεύει το φαγητό.

Απειραθίτικες συνταγές, χειροποίητες πίτες, ρόστο χοιρινό με σκορδάκι, μοσχαράκι κρασάτο και γαρδουμπάκια. Αρνάκι μεγειρεμένο με εφτά διαφορετικούς τρόπους, που εναλλάσσονται καθημερινά και αναρίθμητες άλλες λιχουδιές. Η Μάρω είναι, από κάθε άποψη, μια ιδιαίτερη περίπτωση.

Εξίσου ιδιαίτερη είναι και η PIZZADELIA, στην πλατεία Πρωτοδικείου κι αυτή. Τέτοια νόστιμη πίτσα πρέπει να ψάξουμε πολύ στη μνήμη μας για να βρούμε.

Πολλές ήταν και οι περιπλανήσεις μας στο “Μπούργο”, στα λαβυρινθώδη του στενά, όπου και το πατρογονικό σπίτι του Μανώλη. (Για το “ΚΑΣΤΡΟ ΤΩΝ ΣΑΝΟΥΔΩΝ έχει δημοσιευτεί ιδιαίτερο άρθρο στο ΕΛΛ. ΠΑΝ. τεύχος 41, ΣΕΠ.-ΟΚΤ. 2004).

Απολαυστικό ήταν και το καφεδάκι μας στην Παλιά Πόλη, στο ξενοδοχειάκι “ANIXIS“, του Δημήτρη Σιδερή. Από την εκπληκτική βεραντούλα η θέα είναι μοναδική στην πόλη, στην Πορτάρα και στο Αιγαίο. Εξαίρετα είναι και τα δωμάτια με ξεχωριστό στυλ, και παραδοσιακή διακόσμηση και επίπλωση.

Δεν ξεχνάμε ακόμη την ταβέρνα του Γιάννη στις Μέλανες, με την πανέμορφη θέα και τα σαλιγκάρια, με κόκκινη σάλτσα ή λαδολέμονο.

Στο γλυκοπωλείο “Γλυκειά Ζωή”. στο Χαλκί, θα μπορούσαμε καθημερινά ν΄ απολαμβάνουμε- με τις αναπόφευκτες βέβαια συνέπειες- πορτοκαλόπιτες και σοκολατόπιτες.

Ιδανικός για αναπόληση του παρελθόντος και καφεδάκι ελληνικό ήταν ο εξαίρετος, εσωτερικός και εξωτερικός, χώρος του αναπλασμένου παλιού ελαιοτριβείου στις Εγγαρές.

Για πολλά από τα ραντεβού μας επιλέγαμε το “ΡΑΝΤΕΒΟΥ”, το θαυμάσιο ζαχαροπλαστείο- καφετέρια του Γιάννη Παπαδόπουλου, στην παραλιακή λεωφόρο του λιμανιού. Χειροποίητες πίτες, μεγάλη ποικιλία γλυκών και σπιτικών παγωτών, σε συνδυασμό με άψογη εξυπηρέτηση και κορυφαία θέση, κάνουν το Ραντεβού, από τους πιο προνομιακούς χώρους συνάντησης και χαλάρωσης στην Χώρα της Νάξου. Ενός νησιού, που ευχόμαστε να έχουμε τη δυνατότητα να επισκεφθούμε πολλές ακόμη φορές.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Την τελευταία μέρα εμφανίστηκε αργοπορημένος στο ραντεβού μας, ο Μανώλης. Ανάμεσα στα άλλα αποχαιρετιστήρια δώρα του κρατούσε κι ένα σακκουλάκι, μικρό, αλλά- για το μέγεθος του-υπερβολικά βαρύ. Περιείχε δυο σκουρόχρωμες, καφεκόκκινες πέτρες.

–Είναι πέτρες από “σμυρίγλι”, λέει ο φίλος μας, έψαχνα αρκετή ώρα για να τις βρω. Σκέφτηκα όμως να έχετε ένα μικρό ενθύμιο από το έδαφος ή-μάλλον- το υπέδαφος της Νάξου. Δεν προλάβαμε τούτη τη φορά αλλά σας υπόσχομαι την επόμενη να σας πάω στα σμυριδωρυχεία του νησιού.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΝΑΞΟΥ

(1) Γ. Μαστορόπουλος: α) “Βυζαντινά Μνημεία της Νάξου” στο συλλογικό έργο: “ΝΑΞΟΣ, αρμενίζοντας στο χρόνο”, Δήμος Νάξου 2006 και β) στο “ΝΑΞΟΣ, ΤΟ ΑΛΛΟ ΚΑΛΛΟΣ”.

(2) Ν. Κεφαλληνιάδης, “ΠΟΤΑΜΙΑ, το καταπράσινο παραδοσιακό χωριό της Νάξου”, ΑΘΗΝΑ 1996.

(3) Ν. Κεφαλληνιάδης, “ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΩΝ ΣΑΝΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΝΑΞΟΥ”.

(4) Μονόχωρος, σταυροειδής με τρούλλος ναΐσκος, 11-13ου αιώνα.

(5) Είναι πυργομονάστηρο του 11ου αιώνα.

(6) Ο Αγ. Νικήτας ή Αφέντης Χριστός είναι καμαροσκεπής ναΐσκος του 13ου αιώνα με λείψανα τοιχογραφιών.

(7) Β. Λαμπρινουδάκης, “Η Νάξος κατά τους ιστορικούς χρόνους”, στο συλλογικό έργο “ΝΑΞΟΣ, αρμενίζοντας στο χρόνο” ό.π.

(8) Η μεγάλη παραγωγή πατάτας στην περιοχή ξεκίνησε από το 1953 με τη ίδρυση του “Κέντρου Σποροπαραγωγής”.

(9) Στην Χερσόνησο του Αλυκού υπάρχει ένα από τα μεγαλύτερα και πυκνότερα κεδροδάση στην Ελλάδα, 600 περίπου στρεμμάτων.

(10) Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στ΄ Αδησαρού είναι μονόχωρος ναός με χαμηλό τρούλλο, στηριζόμενο σε τέσσερα τόξα που βαίνουν σε πλευρικούς πεσσούς.

(11) Γιώργος Ανωμερίτης, “ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΑΡΚΟ ΤΡΑΓΑΙΑΣ ΝΑΞΟΥ”, Αθήνα 2009.

(12) Το ηδύποτο “Κίτρο” είναι ένα παραδοσιακό και πολύ ιδιαίτερο προιόν της Νάξου με “προστατευόμενη ονομασία προέλευσης”. Παράγεται από απόσταξη των φύλλων κίτρου από τις ποτοποιΐες Βαλληνδρά και Προμπονά.

(13) Η ζοφερή περίοδος της Εικονομαχίας στο Βυζάντιο διήρκεσε 117 χρόνια, από το 726 ως το 843 μ.Χ.

(14) Κατά τον Γ. Μαστορόπουλο (“ΝΑΞΟΣ, ΤΟ ΑΛΛΟ ΚΑΛΛΟΣ”), οι Άγιοι Απόστολοι είναι ο πλέον περίτεχνος ναός της Νάξου.

ΠΗΓΕΣ

– “ΝΑΞΟΣ, ΑΡΜΕΝΙΖΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ”, Συλλογικό έργο, Δήμος Νάξου 2006.

-Ν. Κεφαλληνιάδης, “ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΩΝ ΣΑΝΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΝΑΞΟΥ”, Δήμος Νάξου.

– Γ. Μαστορόπουλος, “ΝΑΞΟΣ, ΤΟ ΑΛΛΟ ΚΑΛΛΟΣ”, ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΟΜΟΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ.

– Γ. Ανωμερίτης, “ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΑΡΚΟ ΤΡΑΓΑΙΑΣ ΝΑΞΟΥ”, ΜΙΛΗΤΟΣ, Αθήνα 2009.

– Κ. Κατσουρός, “ΝΑΞΟΣ Το Άνθος της Ανατολής”, ΙΣΤΟΡ. ΟΜ. ΝΑΞΟΥ (ΑΡΣΟΣ).

– Μ. Σαντοριναίος, “TOP 7 NAXOS”, ΝΑΞΟΣ 2010.

– Γ. Βερώνης, “Το παραδοσιακό λιοτρίβι του Δαμαλά”, Συλ. Δαμαλιωτών Νάξου, 2001.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Ευχαριστούμε θερμά:

-Τις Δημοτικές Αρχές Δήμου Νάξου.

-Την Δ/νση και το Προσωπικό του ξενοδοχειακού συγκροτήματος “NAXOS RESORT”, για την φιλικώτατη και υψηλού επιπέδου φιλοξενία.

– Τις ενοικιάσεις Αυτοκινήτων

-Τους εκλεκτούς Ναξιώτες επιχειρηματίες για τη συμμετοχή τους στο αφιέρωμα.

Τέλος, ξεχωριστές ευχαριστίες οφείλονται στον καλό φίλο Μανώλη Σαντοριναίο, που όχι μόνον υπήρξε η κύρια αφορμή της επίσκεψης μας στην Νάξο αλλά και έκανε τα πάντα κατά τη διάρκεια της παραμονής μας.

ΧΑΡΤΕΣ

1. ΝΑΞΟΣ 1:40.000, Anavasi
2. ΝΑΞΟΣ 1:40.000, Terrain