Δεν μπορώ να ξέρω πόση σχέση είχε το πυκνοδασωμένο μονοπάτι των Πιερίων με τον θρυλικό Μακεδόνα στρατηλάτη. Και μόνη η ονομασία, ωστόσο, και η αφετηρία του από την περίφημη Βεργίνα ήταν ένα σπουδαίο κίνητρο για να το γνωρίσουμε. Πόσο μάλλον που είχαμε εξασφαλίσει τη συμμετοχή και συνοδοιπορία του καλού μας φίλου Αιμίλιου Αδάμου, ενεργού μέλους του ορειβατικού συλλόγου Σ.Ε.Ο Κοζάνης.
Σας προσκαλούμε, λοιπόν, σ’ αυτό το οδοιπορικό στο πανέμορφο δάσος των Πιερίων, για να γνωρίσουμε την φιλοξενία της γυναικείας αδελφότητας στο μοναστήρι των Αγίων Πάντων και να φτάσουμε στον βράχο του Παλαιόκαστρου τόπο θυσίας 7 Ελληνίδων στο βάραθρο Γαλακτού.
-Το «Μονοπάτι του Μεγαλέξανδρου» το έχετε περπατήσει;
Το ερώτημα τέθηκε από τον Αιμίλιο Αδάμο, μέλος του ορειβατικού συλλόγου Σ.Ε.Ο. Κοζάνης.
-Δεν ξέρουμε καν μονοπάτι μ’ αυτή την ονομασία.
-Όποτε μπορείτε, σας περιμένω να το γνωρίσουμε.
Αυτά λέγονταν ένα βροχερό πρωινό στις 6 του περασμένου Μάρτη. Τη μέρα εκείνη διασχίζαμε με μια πολυμελή ομάδα -στην οποία συμμετείχε κι ο Αιμίλιος Αδάμος- το μακρύτερο μονοπάτι του Πηλίου, απ’ το Πουρί ως το Βένετο. Στους μήνες που ακολούθησαν, το μονοπάτι του Μεγαλέξανδρου καταδικάστηκε σε λήθη. Ως τη μέρα που το επανέφερε στο προσκήνιο η υπενθύμιση του Αιμίλιου. Στις 13 Αυγούστου λοιπόν, τότε που όλη σχεδόν η Ελλάδα αναζητούσε στις θάλασσες χαλάρωση και δροσιά, εμείς ξεκινούσαμε για τα πυκνοδασωμένα Πιέρια. Για να βρεθούμε, έστω και νοερά, στα χνάρια του τρισένδοξου Μακεδόνα στρατηλάτη. Αφετηρία μας είχαμε την περίφημη Βεργίνα.
ΒΕΡΓΙΝΑ
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Η παγκοσμίως διάσημη κωμόπολη της Βεργίνας είναι νέος οικισμός. Δημιουργήθηκε μόλις το 1922 από πρόσφυγες του Πόντου. Ως τότε υπήρχαν μόνον οι δυο μικροί οικισμοί «Κούτλες» και «Μπάρμπες». Η ονομασία Βεργίνα οφείλεται στην μυθική βασίλισσα που ζούσε κάποτε στο παλάτι της περιοχής. Στα ερείπια αυτά οφείλουν την ονομασία τους τα γειτονικά «Παλατίτσια», γνωστά από τους βυζαντινούς χρόνους. Το παρελθόν, ωστόσο, του τόπου είναι πολύ παλαιότερο, αφού ήδη κατοικείται από το 1000 π.Χ. Αυτό αποδεικνύεται από τα ποικίλα κτερίσματα, που βρέθηκαν στα αποκαλυφθέντα νεκροταφεία. Η ζωή συνεχίστηκε αδιάσπαστα από το 1000 ως το 700 π.Χ. Τότε την περιοχή κατέλαβαν οι Μακεδόνες, που ίδρυσαν εδώ την πρώτη τους πρωτεύουσα, τις Αιγές.
Στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. ο βασιλιάς Αρχέλαος δημιούργησε την νέα πρωτεύουσα στην Πέλλα. Οι Αιγές, ωστόσο, διατήρησαν την παλιά τους αίγλη, και το απαραβίαστο έθιμο να θάβονται στην παλιά τους πρωτεύουσα οι βασιλιάδες των Μακεδόνων.
Οι ανασκαφές στην περιοχή της Βεργίνας ξεκίνησαν το 1855 από τον Γάλλο αρχαιολόγο Leon Heuzey και συνεχίστηκαν το 1937 από τον καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης Κ. Α. Ρωμαίο. Από το 1952 την ανασκαφική έρευνα ανέλαβε ένας μαθητής του Ρωμαίου, ο Μανόλης Ανδρόνικος. Σε συνεργασία με τον Γ. Μπακαλάκη, ο Ανδρόνικος αποκάλυψε βασιλικούς τάφους, με αντικείμενα μοναδικού πλούτου και καλλιτεχνικής αξίας. Τα εκπληκτικά ευρήματα που ήρθαν στο φως οδήγησαν τον ανασκαφέα στο συμπέρασμα, ότι ο ένας τάφος ανήκε πιθανότατα στον Φίλιππο Β’, τον πατέρα του Αλέξανδρου. Η Βεργίνα βρέθηκε οριστικά στο επίκεντρο του παγκοσμίου ενδιαφέροντος και θαυμασμού. (1)
ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ
Διασχίζουμε τον οικισμό της Βεργίνας με κατεύθυνση νότια προς τα Πιέρια Όρη. Κάτω από την εκκλησία της Κοίμησης Θεοτόκου, μια μικρή πινακίδα με σχετικές φθορές, μας κατευθύνει στα τελευταία σπίτια, στο νοτιότερο άκρο του οικισμού.
09:45’. Ξεκινάμε από υψόμετρο 125 μέτρων, με καλό χωματόδρομο. Δυο λεπτά μετά διασχίζουμε στενή κοίτη μικρορρέματος και συνεχίζουμε σε μονοπάτι φαρδύ κι ανηφορικό. Στην αντικρινή πλαγιά, πάνω από το ρέμα της «Παλιοπαναγιάς», υπάρχουν μαντριά.
Συνεχίζουμε στο αριστερό πρανές του ρέματος, που είναι κατάφυτο με πουρνάρια, γάβρους και κέδρα. Αντίθετα, η αντικρινή δεξιά πλαγιά είναι σε μεγάλο βαθμό αποψιλωμένη εξαιτίας των κατσικιών.
09:55’. Φτάνουμε σε υψόμετρο 185 μέτρων, μπροστά σε τοιχαλάκι με τσιμεντόλιθους, όπου αναγράφεται «Σ.Ε.Ο. Κοζάνης». Στενεύει το μονοπάτι, γίνεται ανηφορικό και πετρώδες αλλά πάντα ομαλό. Στα πόδια μου μοσχοβολάει ένα χόρτο. Σκύβω και το μαζεύω. Μένω έκπληκτος όταν διαπιστώνω, ότι το ίδιο έχουμε συναντήσει πριν λίγο καιρό στη Θύμαινα και στους Φούρνους. Είναι το «Δεσποινόχορτο».
10:15’. Συναντάμε στ’ αριστερά του μονοπατιού μισοθαμμένους πήλινους σωλήνες νερού, απροσδιόριστης εποχής. Βρισκόμαστε ήδη σε δάσος γάβρων και δρυών. Σε υψόμετρο 300 μέτρων περνάμε από ρυάκι με αδύνατη ροή. Η σήμανση με κόκκινα σημάδια είναι πάντα πυκνή, κυρίως πάνω σε κορμούς. Ο Αιμίλιος, ενισχύει την σήμανση, όπου το θεωρεί επιβεβλημένο.
Το δάσος σταδιακά μεταβάλλεται, γίνεται πυκνότερο, παραδίδεται στην απόλυτη σχεδόν κυριαρχία των γάβρων. Που συνωθούνται με πλεγμένα τα κλαδιά τους σε ελάχιστη απόσταση πάνω απ’ τα κεφάλια μας. Είναι μια φυσική αψίδα τόσο χαμηλή, που αν ήταν έτσι και στην αρχαιότητα, δεν θα χωρούσε ο Αλέξανδρος πάνω στη ράχη του Βουκεφάλα. Η σκιά επίσης είναι αδιαπέραστη, μια συνεχής φυσική ασπίδα προστασίας από τις ακτίνες του ήλιου. Δύσκολα μπορούμε να πεθυμήσουμε ιδανικότερες συνθήκες διαδρομής.
10:45’. 1 ώρα μετά την αναχώρησή μας βγαίνουμε ξαφνικά σε δασικό δρόμο, σε υψόμετρο 445μ. 30 βήματα μετά ξαναβρίσκουμε στ’ αριστερά μας το μονοπάτι.
Σε υψόμετρο 520μ. εμφανίζονται, μετά την κυριαρχία των γάβρων, τα πρώτα πεύκα. Ήδη ο συνεχής ανήφορος φτάνει στο τέλος του. Το μονοπάτι γίνεται χωμάτινο, μαλακό, στρωμένο με φρύγανα των πεύκων.
11:15’. Φτάνουμε σε μικρό ξέφωτο του δάσους, στα 530μ. Το μονοπάτι κατηφορίζει απότομα, γίνεται σε κάποια σημεία κακοτράχαλο και ολισθηρό. Ξαφνικά προβάλλουν χαμηλότερα οι κεραμιδένιες σκεπές του μοναστηριού. Σφενδάμια, φουντουκιές και μεγάλες καστανιές.
11:25’. 1 ώρα και 40’ από την αναχώρησή μας βρισκόμαστε μπροστά στο μοναστήρι Αγ. Πάντων, σε υψόμετρο 420 μέτρων. Έξω από την είσοδο της μονής περνάει ο δασικός δρόμος, που μετά από 4χλμ. συναντάει το ασφάλτινο οδικό δίκτυο προς Παλατίτσια και Βεργίνα. Θαυμάσιες οι κτιριακές εγκαταστάσεις της μονής, άψογα ανακαινισμένες μετά την κατοίκηση το 2005 από γυναικεία αδελφότητα. Εξίσου εντυπωσιακός είναι και ο αύλειος χώρος, με περιποιημένους θάμνους και λουλούδια, πλακόστρωτο δάπεδο και γρασίδι. Το έξοχο έργο των ανθρώπων συμπληρώνει ολόγυρα η φύση, με τις πλαγιές των Πιερίων ασφυκτικά καλυμμένες από μεγάλη ποικιλία δέντρων.
Μοναστηριακό κέρασμα και δροσερό νερό πηγής. Προσκύνημα στο μικρό, μονόχωρο καθολικό του 1750, όπως μας πληροφορεί μια μοναχή. Στο μισόφωτο δυσκολευόμαστε να διακρίνουμε τις παλιές τοιχογραφίες που καλύπτουν τα χαμηλότερα τμήματα των τοίχων.
Δεν είναι ιστορικά βεβαιωμένη η ακριβής χρονολογία ίδρυσης της Μονής των Αγ. Πάντων. Κατά πάσα πιθανότητα τοποθετείται στον 18ο αιώνα. Στο μοναστήρι φυλασσόταν η κάρα του Αγίου Προδρόμου, που μεταφέρθηκε αργότερα στο ομώνυμο μοναστήρι των Πιερίων. Ο τελευταίος μοναχός ήταν ο Βενιαμίν, που οι ντόπιοι ονόμαζαν Διαμήνη. Μετά την αποχώρησή του το μοναστήρι έμεινε άδειο και άνοιγε μόνον στο πανηγύρι των Αγ. Πάντων, την πρώτη Κυριακή μετά την Πεντηκοστή. Το πανηγύρι αυτό είναι κοινό για τα τρία χωριά, Βεργίνα, Παλατίτσια και Συκιά. Επιπλέον, ο Πολιτιστικός Σύλλογος της Βεργίνας «Αιγές», έχει καθιερώσει από το 2002 μια ετήσια διάσχιση του ονομαζόμενου «Μονοπατιού του Μεγάλου Αλεξάνδρου», μέσα στην Μεγάλη Εβδομάδα. Η κατάληξη της πορείας είναι στον υπαίθριο χώρο έξω απ’ τη μονή, όπου προσφέρεται ζεστή φασολάδα και άλλα νηστήσιμα φαγητά.
Ένας απότομος λόφος δεσπόζει ψηλά, μερικές εκατοντάδες μέτρα ΝΔ του μοναστηριού. Είναι ο βράχος του Παλιόκαστρου, που έχει συνδεθεί αναπόσπαστα με την ηρωική θυσία 7 γυναικών από τα Παλατίτσια. Συγκεκριμένα, στις 15 Μαρτίου 1878, οι 7 γυναίκες προτίμησαν να πέσουν στον γκρεμό του Γαλακτού κάτω από το Παλιόκαστρο, για ν’ αποφύγουν την αιχμαλωσία και την ατίμωση απ’ τους Τούρκους.
-Κάποια άλλη μέρα, με περισσότερο χρόνο στη διάθεσή σας, αξίζει ν’ ανηφορίσετε ως το μνημείο του Γαλακτού, λέει ο Αιμίλιος. Η θέα από κει πάνω είναι εκπληκτική.
Επιστρέφουμε στη Βεργίνα ακολουθώντας αντίστροφα την ίδια διαδρομή. Με χαλαρό ρυθμό δεν χρειαζόμαστε περισσότερο από 1 ώρα και 15’.
ΣΤΟΝ ΒΡΑΧΟ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΚΑΣΤΡΟΥ
Δεν ξέρω αν ο Μεγαλέξανδρος είχε συμπεριλάβει στο μονοπάτι του και τον φοβερό βράχο του Παλιόκαστρου. Εμείς πάντως είμαστε αποφασισμένοι να γνωρίσουμε από κοντά το Μνημείο και τον τόπο θυσίας των 7 γυναικών. Τούτη τη φορά έχουμε συνοδοιπόρο και οδηγό τον Σταμάτη Σταματίου, παλιό ορειβάτη, μέλος του ΣΧΟΒ και αντιπρόεδρο της ΕΟΟΑ.
Φτάνουμε και πάλι στην Μονή των Αγ. Πάντων, τούτη τη φορά με αυτοκίνητο (2). Τα τελευταία 4.3χλμ. του καλού χωματόδρομου ως τη Μονή διασχίζουν ένα εκπληκτικό δασωμένο τμήμα στις βόρειες υπώρειες των Πιερίων. Στα ενδιάμεσα της απόστασης αξίζει ν’ αναφέρουμε την ύπαρξη τσιμεντένιας ποτίστρας, με θαυμάσιο και πολύ κρύο νερό.
9:15’. Από υψόμετρο 420μ. ξεκινάμε τον πολύ καλό χωματόδρομο πάνω απ’ τη Μονή. Μερικά λεπτά μετά τελειώνει τ’ ανηφοράκι, προβάλλει απέναντί μας το Παλιόκαστρο. Ειν’ ένας εντυπωσιακός κάθετος βράχος, που σχηματίζει το χαοτικό βάραθρο του Γαλακτού. Αθέατη στα ριζά του Βράχου είναι η κοίτη μιας κατάφυτης ρεματιάς, απ’ όπου ακούγεται ροή νερού.
9:30’. Με χαλαρό ρυθμό φτάνουμε στο ρέμα, διασχίζουμε εύκολα τη στενή κοίτη κι αρχίζουμε ν’ ανηφορίζουμε τον χωματόδρομο για Παλιόκαστρο. Με ήπιες κλίσεις ο δρόμος, μας χαρίζει μια πορεία ξεκούραστη και ευχάριστη. Το κύριο, ωστόσο, χαρακτηριστικό της διαδρομής είναι η πυκνότητα της βλάστησης και η απίθανη ποικιλία των δέντρων. Στα λίγα λεπτά που βαδίζουμε, έχουμε ήδη επισημάνει, αρχικά καστανιές φουντουκιές και βαλανιδιές και αμέσως μετά, σε μια αδιάσπαστη ενότητα, γάβρους, μηλιάρια, αγριοκαστανιές, κέδρα και φλαμουριές. Δεν λείπουν τα πουρνάρια, τα φιλίκια και τα σφενδάμια. Πανέμορφες χρυσοξυλιές στις άκρες του δρόμου βιάζονται να μας επιδείξουν -πρώτες απ’ όλα τα δέντρα του φθινοπώρου- κάποια φυλλαράκια τους, που έχουν βαφτεί με χρώμα πορτοκαλί. Ενδιάμεσα βρίσκουν χώρο και μερικές κρανιές, με τους καρπούς τους ακόμα κοκκινωπούς. Πολλά κλαδιά, κυρίως από αγκαθωτές αβατσινιές, είναι ατίθασα, ξεφεύγουν από το όριο της φύσης και μπαίνουν στο δρόμο των ανθρώπων. Εδώ έχουν την ατυχία να συναντήσουν το κλαδευτήρι του Σταμάτη, που φροντίζει να τα «κουρεύει».
10:00’. 45’ μετά την αναχώρησή μας φτάνουμε σε πλάτωμα του δρόμου, που στην ευθεία συνεχίζει για τον οικισμό της Χαράδρας, ενώ αριστερά οδηγεί -θεωρητικά- στον βράχο του Παλιόκαστρου. Και λέμε θεωρητικά, γιατί μετά από μερικές δεκάδες μέτρα διακρίνουμε το τελευταίο σημάδι. Αμέσως μετά εξαφανίζεται οποιαδήποτε δυνατότητα πρόσβασης. Τα πάντα έχουν κυριευτεί από την άναρχη ανάπτυξη κλαδιών και φυλλωμάτων ενός αδιαπέραστου δάσους από γάβρους, βαλανιδιές, κέδρα, πουρνάρια και πλήθος άλλων δέντρων.
–Έχει να χρησιμοποιηθεί τουλάχιστον 4 χρόνια το μονοπάτι, λέει ο Σταμάτης και το κλαδευτήρι στα χέρια του παίρνει φωτιά.
10:45’. Μετά από μάχη 45’ με τη ζούγκλα, φτάνουμε στον βράχο του Παλιόκαστρου, στο Μνημείο του Γαλακτού. Εδώ, σε υψόμετρο 560 μέτρων, εξέχει από βράχο ένας λιτός ξύλινος σταυρός. Δίπλα του μια μεγάλη μαρμάρινη πλάκα με ανάγλυφο σταυρό και χρονολογία 1878. Πιο κάτω η φράση: «Εκ του βράχου τούτου του Παλαιοκάστρου αυτοεκρημνίσθησαν γυναίκες Ελληνίδες εις το βάραθρον του Γαλακτού την 15ην Μαρτίου 1878, φεύγουσαι τους μαινόμενους Τούρκους. Η Πατρίς ευγνωμονούσα. 25 Μαΐου 1969».
Αυτά υπάρχουν στον βράχο του Παλιόκαστρου, για να θυμίζουν τις γυναίκες από τα Παλατίτσια, που, μετά το Ζάλογγο και την Αράπιτσα της Νάουσας, συνέχισαν κι εδώ να συμπληρώνουν σελίδες θυσίας και αυταπάρνησης. Για να τιμήσουμε τη μνήμη τους αναφέρουμε τα ονόματά τους: Κυράτσα Γκοδουβάνου, Ελένη Τούλη, Σάντα Τούλη, Μαρία Μαρίτση, Βαγγελιώ Μητριώνη, Σούλα Μητριώνη (κόρη της προηγούμενης) και Αικατερίνη Νιώπα, που έπεσε με το βυζανιάρικο αγοράκι στην αγκαλιά της. Είναι το παιδί, που ως εκ θαύματος επέζησε και έζησε στην Βέροια, όπου σήμερα υπάρχουν απόγονοί του.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Ευχαριστούμε:
-Τον ορειβάτη του Σ.Ε.Ο. Κοζάνης Αιμίλιο Αδάμο.
-Τον ορειβάτη του ΣΧΟ Βεροίας και αντιπρόεδρο της ΕΟΟΑ Σταμάτη Σταματίου.
-Τον Πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Βεργίνας «Αιγές», Βαγγέλη Μητρόπουλο.
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Αποστάσεις
ΘΕΣ/ΝΙΚΗ – ΒΕΡΓΙΝΑ: 90 χλμ.
ΒΕΡΓΙΝΑ – Ι.Μ. ΑΓ. ΠΑΝΤΩΝ: 10.5 χλμ.
Μονοπάτι Αγ. Πάντων
Κάθε χρόνο ετήσια διάσχιση με Σύλλογο «ΑΙΓΕΣ» (Μ. ΕΒΔΟΜΑΔΑ. Πληροφ. ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ: 6972-254487).
«ΜΟΝΟΠΑΤΙ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ» ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
ΤΜΗΜΑ Α’
ΒΕΡΓΙΝΑ – ΜΟΝΗ ΑΓ. ΠΑΝΤΩΝ
Αφετηρία: Νοτιώτερο άκρο Βεργίνας, υψόμ. 125μ.
Τερματισμός: Μονή Αγ. Πάντων, υψόμ. 420μ.
Υψομ. Διαφορά: 295μ.
Υψηλότερο σημείο διαδρομής: 530μ. (υψομ. Διαφορά: 405μ.)
Χρόνος: 1.40’ – 2 ώρες
Πορεία: Εύκολη. Στο μεγαλύτερο τμήμα ανηφορική. Κλίσεις ήπιες.
Μονοπάτι: Ευκολοδιάβατο, άριστη σήμανση, μεγάλα τμήματα σε σκιά.
ΤΜΗΜΑ Β’
Ι.Μ. ΑΓ. ΠΑΝΤΩΝ – ΠΑΛΙΟΚΑΣΤΡΟ
Αφετηρία: Ι.Μ. Αγ. Πάντων, υψ. 420μ.
Τερματισμός: Παλιόκαστρο, υψ. 560μ.
Υψομ. Διαφορά: 140μ.
Χρόνος: 50’ – 1 ώρα
Πορεία: Εύκολη, σε χωματόδρομο με ήπιες κλίσεις. Τα τελευταία 250 περίπου μέτρα είναι δασικό μονοπάτι, που απαιτεί περαιτέρω συντήρηση και σήμανση.
Συνολικός χρόνος (Α+Β): 2.30’ – 3 ώρες.
Αξιοθέατα: Θαυμάσια μονοπάτια στα πυκνοδασωμένα Πιέρια, Μονή Αγ. Πάντων, θέα από Παλιόκαστρο, Αρχαιολογικός Χώρος Βεργίνας με κορυφαίο ενδιαφέρον.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
(1) Τα ανωτέρω στοιχεία έχουν ληφθεί από την Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE BRITANNICA, Τόμος 11, σελ. 400 κ. επ.
(2) Από την είσοδο της Βεργίνας η Μονή απέχει 10.5χλμ. (σχετικές πινακίδες υπάρχουν στα Παλατίτσια και στον επαρχιακό δρόμο Συκιάς-Ελαφίνας.
