Στη φωτεινή ηλιοκαμμένη σκηνή του Αιγαίου που έχει επικρατήσει τα μεταπολεμικά χρόνια σαν τουριστική κονσέρβα εξαγωγής, αλλά κι επιτόπιας κατανάλωσης, πρέπει να παλέψει κανείς αρκετά για να ανακαλύψει τις αληθινές στιγμές, στα παρασκήνια, εκεί που οι πραγματικοί πρωταγωνιστές ετοιμάζονται να βγουν στο σανίδι χωρίς μακιγιάζ.

Μιλάμε για την πιο προβεβλημένη και γι’ αυτό παραποιημένη εικόνα της πραγματικής Ελλάδας: Το νησιώτικο Αιγαίο. Η προβολή του πολλές φορές είναι τόσο ισοπεδωτική και βάναυση που συνθλίβεται κάτω από μιαν επιφανειακή «αισθητική ομοιομορφία».

Ένας ανεμόμυλος, οικισμοί άσπροι «σαν περιστέρια», μωβ βουκαμβίλιες, παραλίες που τα νερά τους λάμπουν σα χειροποίητο γυαλί, χταπόδια που αφυδατώνονται στον ήλιο και εκκλησάκια – ναοί «στο σχήμα του ουρανού»!

Κοντά σ’ αυτά η ανδροπρέπεια που φορά ανοιχτό πουκάμισο και κρατάει κομπολόϊ, μια ομάδα κομπάρσων που χοροπηδούν, χαζογελώντας μεσ’ τα νεανικά εύρωστα κορμιά τους, προσπαθώντας να «χορτάσουν τις αισθήσεις μας», όπως εξ’ άλλου λέει και το παγκόσμιας εμβέλειας σποτάκι του τουρισμού μας.

Ο κόσμος της Αιγαιοπελαγίτικης ανθρωποκοινωνίας μοιρασμένος στις βουνοκορφές που εξέχουν απ’ τη θάλασσα και που είναι τα νησιά μας, πλέει χρόνια τώρα οικοδομώντας ένα πολιτισμό μ’ έντονο το στοιχείο της συνέχειας. Τυλιγμένο στους Μύθους το Αιγαίο, μπόρεσε να διασώσει πολλά στοιχεία απ’ τη φυσιογνωμία του, αλλά και να επιβιώσει πουλώντας τα «υπάρχοντά» του (γη και ύδωρ), όχι πάντα χωρίς βαρύ τίμημα.

Αυτές οι σκέψεις αναπόφευκτες σχεδόν κάθε φορά που κατευθύνεται κανείς στο Αιγαίο, με συνόδευσαν και στο ταξίδι μου στη Μήλο.

Την είχα δει παλιότερα από ψηλά, με δεκάδες σκαμμένες πληγές στη γη της, αφημένες μετά την εκμετάλλευση του ορυκτού της πλούτου χέρσες και σκονισμένες και με το πολύτιμο πράσινο του νησιού αφανισμένο και λεηλατημένο.

Η θαλασσινή της προσέγγιση σε γλυτώνει από τέτοιες αλγεινές εικόνες.

Η αλματώδης τουριστικοποίησή της έγινε τα τελευταία 10 – 15 και φιλοδοξεί να καταλάβει την 3^η θέση μετά τη θορυβώδη Μύκονο και την πολυεθνική Σαντορίνη. Μια σειρά νησιά στο Αιγαίο άργησαν να παρελάσουν στη σκηνή του μαζικού τουρισμού για διαφορετικούς λόγους το καθένα: Η Τήνος σώθηκε χάρη στη Μεγαλόχαρη, για την οποία φθάνουν καραβάνια πιστών στη χώρα, αφήνοντας απάτητα τα 40 χωριά της. Στη Λέρο το ψυχιατρείο που λειτουργούσε μέχρι τη δεκαετία του ’80, και η μνήμη του χουντικού στρατοπέδου συγκέντρωσης, απωθούσε τους επισκέπτες.

Και η Μήλος με το μεγάλο αριθμό ορυχείων στο έδαφός της, ταυτιζόταν με ένα «βιομηχανικό» ρυπογόνο τόπο.

Ευρισκόμενη στα δυτικά του ηφαιστειακού τόξου του νότιου Αιγαίου, η Μήλος, παρουσιάζει ίσως μαζί με τη Σαντορίνη, την πιο ενδιαφέρουσα ηφαιστειακή γεωλογία.

Στο βάθος του πεταλώδους σχήματός της κρύβεται ένα απ’ τα πιο ασφαλή λιμάνια του Αιγαίου και στην απέραντη σκιερή (απ’ τις πυκνές αλμύρες) παραλία του Αδάμαντα, την Παπικινού, τα νερά είναι μονίμως ακύμαντα. Ακόμη κι όταν φυσάει βοριάς, ώσπου να διασχίσει τον κόλπο, ως την ακτή, ξεψυχά.

Νωρίς το καλοκαίρι, Ιούνη μήνα, πριν τα κύματα των τουριστών αναστατώσουν το νησί, η Μήλος σου γεννά μια πραότητα κι αβίαστα νοιώθεις πως θάθελες να μείνεις εδώ, σ’ ένα τόπο οικείο, με βαρειά ιστορία.

Μήλος: Τόπος με πολλές ερμηνείες κι ένδοξο παρελθόν

Απ’ τη Δήλο ξεκίνησε κάποτε ο ήρωας Μήλος κι έφτασε στην Κύπρο. Εκεί συνδέθηκε με την οικογένεια του βασιλιά Κινύρα, και μια βαθειά αγάπη τον συνέδεσε με το γιο του Άδωνη. Παντρεύτηκε την Πελία, συγγενή της βασιλικής οικογένειας. Όταν όμως πέθανε ο Άδωνης, ο Μήλος δεν άντεξε το χαμό του και κρεμάστηκε από ένα δέντρο (που ήταν μηλιά). Μην αντέχοντας τον θάνατο του Μήλου η Πελία πεθαίνει κι αυτή. Ο γιος του ζευγαριού που λεγόταν κι αυτός Μήλος, μεγάλωσε στο ιερό της Αφροδίτης και η θεά μεταμόρφωσε τον πατέρα του Μήλο στον καρπό του μήλου και την Πελία σε περιστέρι. Το γιο του Μήλο, τον έστειλε σε νησί του Αιγαίου όπου ίδρυσε πόλη που πήρε έτσι το όνομά του (Μήλος).

Ο Μήλος ο νεότερος δίδαξε εδώ την τέχνη του κουρέματος των προβάτων και την κατασκευή των μάλλινων ρούχων.

Το η της λέξης Μήλος στη δωρική διάλεκτο είναι α. Έτσι το Μάλον είναι Μήλον και σημαίνει ταυτόχρονα τόσο το φρούτο όσο και το πρόβατο (το Μάλον), ένα ζώο απ’ όπου παίρνουμε το μαλλί του για να κάνουμε ρούχα.

Από το αρχαίο επίθετο μάλυς προέρχεται το νεότερο μάλλινος – η – ο. Μια ερμηνεία που συνδέει το φρούτο μήλο με το πρόβατο (μήλον), αποδίδει τη λεκτική ομοιότητα στο γεγονός ότι τα πρώτα εκείνα μήλα, πιθανόν να καλύπτονταν στην φλούδα τους από κάποιο χνούδι (όπως σήμερα τα ροδάκινα), ή από το χνούδι των φύλλων του δέντρου.

Έχει πολύ ενδιαφέρον ότι τη δίσημη έννοια της λέξης «Μήλον», οι Μηλιοί την αποτύπωσαν στα νομίσματά τους, πριν ακόμη απ’ τους Περσικούς πολέμους, όπου η μια πλευρά απεικόνιζε το φρούτο και η άλλη την κεφαλή ενός κριού, αμφότερα θεωρούμενα ως «λαλούντα σύμβολα».

Ένας άλλος μύθος αναφέρει ότι ο Μήλος ήταν γιος του Σκάμανδρου και τον διεκδικούσαν ως ιερέα οι Ήρα, Αφροδίτη και Αθηνά. Αυτή η διένεξη ως γνωστό κατέληξε στο να δώσει ο Πάρις το μήλο στην Αφροδίτη επιβραβεύοντας την ομορφιά της.

Ο Αριστείδης ο Γραμματικός μας λέει ότι η Μήλος ονομαζόταν Βιβλίς ή Βυβλίς και ήταν αποικία της Βύβλου των Φοινίκων*(*πρόκειται για την αρχαία πόλη στο σημερινό Λίβανο που βομβαρδίστηκε το καλοκαίρι του 2006 απ’ τους Ισραηλινούς).

Ο Αριστοτέλης ονομάζει το νησί με το όνομα που είχε η παλιά μεσαιωνική πρωτεύουσα: Ζεφυρία. Ο ποιητής Καλλίμαχος την ονομάζει Μιμαλλίδα απ’ την ομώνυμη νύμφη που λατρευόταν στο νησί.

Ο Ηράκλειτος ο Γραμματικός την ονομάζει Άκιτον. Και τα ονόματα δεν έχουν τελειωμό: Μεμβλίς, Συρίφη, Βύαλος αλλά και Βήλος.

Οι Τούρκοι αποκαλούσαν τη Μήλο Δειρκίν – αντασί δηλ. νησί της μυλόπετρας, επειδή απ’ τα λατομεία της βγαίναν πολύ καλές μυλόπετρες.

Ακριβώς μια μεταγενέστερη ερμηνεία του ονόματος το αποδίδει στη μεγάλη παραγωγή μυλόπετρας που υπήρχε ήδη απ’ την αρχαιότητα. Αλλά εκτός απ’ την ηχητική ομοιότητα της λέξης, η ορθογραφική διαφορά (Μύλος – Μήλος), κάνει αυτή την ερμηνεία ατυχή και μη πειστική.

Η μικρή απόσταση του νησιού απ’ τη Δ Πελοπόννησο την κατέστησε αποικία των Λακεδαιμονίων. Έτσι την έφερε και σ’ αντίθεση με την πανίσχυρη Αθήνα.

Ο Ηρόδοτος μας λέει: «Μήλιοι μεν γένος εόντες από Λακεδαίμονος», και ο Θουκυδίδης: «οι δε Μήλιοι Λακεδαιμονίων εισίν άποικοι».

Και είναι γνωστή η εμβληματική διαχρονικότητα, μέχρι τις ημέρες μας που απέκτησε η καταστροφή της Μήλου απ’ τους κυρίαρχους Αθηναίους.

Πολύ μεγάλης σημασίας και η πόλη της Φυλακωπής στα ΒΑ, σύγχρονης με τη Μινώα της Αμοργού και το ακρωτήρι της Θήρας, εκεί στα 2000 π.Χ.

Τα χρόνια που ακολούθησαν απ’ το νησί πέρασαν Φράγκοι, Ενετοί, όχι πάντως Τούρκοι και για πολλούς αιώνες αποτελούσε ορμητήριο πειρατικών επιδρομών με εμπλοκή και των ίδιων των κατοίκων.

Τα Σύρματα: Οι ιδιότυποι ψαράδικοι οικισμοί στη Μήλου.

Πουθενά αλλού σ’ άλλο νησί (ίσως μόνο στη Σαντορίνη με τα υπόσκαφα), τα πετρώματα και το υπέδαφος δε διαμόρφωσαν και δεν καθόρισαν, ακόμη και την ιστορία, όσο στο εντυπωσιακό νησί της Μήλου.

Η προχριστιανική περίοδος τοποθετεί το νησί μαζί με τη Ρώμη και την Παλαιστίνη στους τόπους όπου δημιουργήθηκαν κατακόμβες. Τη γέννησή τους διευκόλυνε το σαθρό και εύσκαπτο έδαφος στην περιοχή της Τρυπητής. Τα ίδια μαλακά χώματα που φιλοξένησαν τους «κεκοιμημένους εν Χριστώ», προσφέρθηκαν να στεγάσουν και να προστατέψουν τα εργαλεία δουλειάς των κατοίκων – ψαράδων στο Κλήμα. Έτσι τα σπίτια εδώ, τα «θεόκτιστα» όπως θάλεγε ο Άρης Κωνσταντινίδης, είναι διώροφα, με τον πάνω όροφο για τον ιδιοκτήτη – ψαρά και τον κάτω για την …βάρκα!

Έτσι γεννήθηκε το ψαροχώρι του Κλήματος. Είναι η πόλη που χτίζουν οι Μηλιοί μετά την παρακμή της Φυλακωπής, όταν υποχρεώθηκαν κι απ’ τους πειρατές να καταφύγουν στο εσωτερικό του κόλπου. Εδώ είναι το πρώτο λιμάνι του νησιού. Η πόλη έχει αποβάθρα και αποτελεί τη διέξοδο προς τη θάλασσα της αρχαίας πόλης που βρίσκεται πάνω στο λόφο. Στη στενή αμμουδιά υπάρχει ακόμη ένα άμορφο τμήμα της παλιάς (ίσως Ρωμαϊκής) αποβάθρας.

Το Κλήμα είναι η πεμπτουσία της θαλασσινής πολιτείας. Τα σπίτια σήμερα παρατεταγμένα, σε μια σειρά (αφού πίσω υψώνεται το Κληματοβούνι) με την Τρυπητή και τον Τριοβάσαλο, βρέχονται απ’ τα κύματα του κόλπου, ειδικά όταν φυσά δυτικός άνεμος.

Ψαράδες οι ιδιοκτήτες τους, ζούσαν για πολλά χρόνια απομονωμένοι απ’ το υπόλοιπο νησί, αφού η ανυπαρξία αμαξωτού δρόμου προς το εσωτερικό του (εκτός απ’ το μονοπάτι προς την Τρυπητή) τους υποχρέωνε να επικοινωνούν δια θαλάσσης κυρίως με τον Αδάμαντα.

Το Κλήμα παρά την πολυφωτογράφησή του θυμίζει εκείνους τους προπολεμικούς θαλασσινούς οικισμούς της Μεσογείου, με την αυστηρή ηθική των οικογενειών, που ήταν αποτέλεσμα και των σκληρών συνθηκών εργασίας.

Όπως στη θαυμάσια ασπρόμαυρη ταινία του Λουκίν ο Βισκόπι «La terra trema = η γη τρέμει» στο Ατσι Τρέτσα της Κατάνης στη Σικελία.

Σήμερα παρά το ενδιαφέρον κάποιων να αγοράσουν εκεί σπίτι και ελάχιστα «rooms to let», οι κάτοικοί του εξακολουθούν να κινούνται νωχελικά, τυλιγμένοι μεσ’ τον αλμυρό μικρόκοσμο, συνομιλώντας με τις βάρκες τους που – παρκάρουν μεσ’ το σαλόνι ή την τραπεζαρία σε μια αρμονία και συνύπαρξη ανθρώπων και πραγμάτων. Η οικιστική αυτή ιδιομορφία συναντιέται και σε τρεις άλλους οικισμούς: στα Μανδράκια, στο Φουρκοβούνι και κυρίως στο Φυροπόταμο. Αλλά και στον οικισμό της Γούπας, στη γειτονική Κίμωλο.

Μεμονωμένα παλιότερα συναντούσαμε το φαινόμενο και σ’ άλλα νησιά, όπως μέχρι πριν 10 χρόνια στο Καραβοστάσι στη Φολέγανδρο με το ίδιο όνομα: Σύρματα. Γιατί με χοντρά σύρματα σέρναν τραβώντας τα πλεούμενα μεσ’ το στεγασμένο χώρο. Σήμερα τα «Σύρματα» γίναν στο Καραβοστάσι…μπαράκι!

Η περιοχή του Χάλακα: τοπία απόκοσμα, θάλασσες μοναχικές.

Τι παράξενο στ’ αλήθεια μ’ αυτό το νησί. Με μια έκταση 151 τ.χλμ. δεν κατοικείται παρά μόνο ένα μικρό του κομμάτι, το ΒΑ τμήμα της δεξιάς πλευράς του πεταλώδους σχήματός του. Εκεί είναι συγκεντρωμένοι όλοι οι ιστορικοί οικισμοί με τη σύγχρονή τους συνέχεια. Οι οικισμοί Παλιοχώρι, Αγ. Κυριακή και Προβατάς στο δυτικό νότο είναι νεότεροι σχηματισμοί. Έτσι ένα τεράστιο τμήμα του νησιού όπου και η ψηλή κορυφή του Προφ. Ηλία, βρίσκεται ακόμη στη γαλήνη της ιδιόμορφης και ποικιλόμορφης φύσης της.

Είναι μοναδική εμπειρία οι διαδρομές στο Χάλακα, μια περιοχή που έχει ήδη ανακηρυχθεί υπό καθεστώς προστασίας απ’ τη Natura 2000.

Απ’ την κορυφή του βουνού (748 μ.) κατηφορίζουν φαράγγια, άλλα ήρεμα κι άλλα άγρια, όπως αυτό του Κακοπόταμου, δασωμένα με σχοίνα, αγριοκυπάρισσα, χαμηλόκλαδες κουμαριές, σκληροτράχηλα σφενδάμια και πουρνάρια.

Η «είσοδος» κατά κάποιο τρόπο στην περιοχή του Χάλακα, ξεκινά λίγο πριν απ’ την Αχιβαδολίμνη.

Ένας δρόμος αριστερά θα μας οδηγήσει στο νότο της δυτικής πλευράς κι ένας άλλος δεξιά μας θα μας μπάσει στο άγριο βασίλειο του ορεινού Χάλακα. Τελευταίο κατοικήσιμο μέρος εδώ η όμορφη εκκλησία της Αγ. Μαρίνας. Από δω μπορούμε να ακολουθήσουμε τον παραλιακό δρόμο, εσωτερικά του κόλπου, κι ύστερα από 6 – 7 χιλιόμετρα να χαλαρώσουμε στον Εμπουρειό, μια τοποθεσία με προπολεμική νοσταλγική ατμόσφαιρα. Τότε που οι διακοπές λέγονταν ξεκαλοκαιριό και σύμπασα ή οικογένεια (συν γυναιξί και τέκνοις), κολυμπούσε, έτρωγε καλά και κοιμόταν τα μεσημέρια. Στα διαλείμματα οι γυναίκες έπλεκαν τα χειμωνιάτικα ρούχα και τα παιδιά παίζαν ασυγκράτητα παιχνίδια που είχαν σαν υλικό το χώμα, το νερό, τα ξύλινα καράβια και τις αυτοσχέδιες κατασκευές. Τώρα εδώ ο παλιός ανεμόμυλος που στέκεται σχεδόν μεσ’ τη θάλασσα χωρίς τα αιθεροβάμονα φτερά του, μοιάζει ξεχασμένος και αλλοτινός. Η μικρή όμως ταβερνούλα που πλέει πάνω στο κύμα, μαζεύει κάποιους από κείνους τους παλιούς παραθεριστές, τους αντιπάλους των θορυβοδών παραλιών με τις ξαπλώστρες και τις μυρωδιές των φρουτένιων αντιηλιακών.

Μετά λοιπόν από τη μικρή αυτή ανάπαυλα στον Εμπουρειό, κατευθυνόμαστε στη μέση της δυτικής πλευράς, αναζητώντας μια ομάδα παραλιών έξω απ’ την τουριστική αγορά. Οι δρόμοι πολλοί και δαιδαλώδεις ζώνουν κυριολεκτικά το βουνό του Προφ. Ηλία. Η εξορυκτική δραστηριότητα στο νησί έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο οδικό δίκτυο που οργώνει ατίθασα τον τόπο απ’ άκρη σ’ άκρη.

Η περιοχή ξαφνιάζει με την πλούσια – για κυκλαδονήσι – βλάστησή της. Αν εξαιρέσει κανείς την Άνδρο, πουθενά αλλού δε θα συναντήσεις στις Κυκλάδες, τέτοια πυκνότητα δέντρων – θάμνων, που συγκροτούν την ενότητα του δάσους, έστω κατά διαστήματα.

Ξερές κοίτες χειμμάρων καλύπτονται από αγριοκυπάρισσα (juniperus exceisa), μερικά απ’ τα οποία φθάνουν και τα…30 μ. ακολουθούν την κατηφόρα του χειμμάρου και κάπου εκεί 100 – 200 μ. πριν το κύμα σταματούν για να δώσουν τη θέση τους στην αμμουδιά και σε θαμνώδη κέδρα.

Ο χωμάτινος δρόμος που πήραμε ύστερα από 10 περίπου χιλιόμετρα απ’ την Αγ. Μαρίνα, μέσα από χωράφια και συστάδες δασώδους βλάστηση, σταματά μπροστά στην πρώτη παραλία απ’ τις Τριάδες, τρεις συνεχόμενες παραλίες που στην πραγματικότητα είναι….5!

Οι δυο πρώτες, μήκους 500 μ. η κάθε μια, κι άλλο τόσο βάθος, που χάνεται μέσα σε θαμνώδη και δεντρώδη βλάστηση, λαμποκοπούν πάλλευκες στην ανοιχτόχρωμη αμμουδιά τους, χωρισμένες από ένα βραχώδη αυχένα.

Και μετά το τέλος της δεύτερης παραλίας, βυθιζόμενοι μεσ’ τους αμμόλοφους που δυσκολεύουν το βάδισμα, βρισκόμαστε στην τρίτη, μήκους 200 μ., περίκλειστη από κατάλευκα βράχια που αντανακλώντας τον μεσημεριανό ήλιο σε τυφλώνουν.

Αύγουστος μήνας και στις Τριάδες ελάχιστοι οι επισκέφτες, λάτρεις του γυμνισμού και της απόλυτης επαφής με τη φύση.

Δυο άλλες μικρότερες παραλίες πιο νότια (αριστερά μας) με το Αμμουδαράκι αποτελούν συνέχεια των Τριάδων. Εδώ θάρθουν οι ανιχνευτές της άφθαρτης Μήλου, εκφράζοντας τον θαυμασμό της σ’ αυτό το κομμάτι του νησιού που μένει ακόμη απόρθητο.

Επιστρέφοντας για τον Αδάμαντα, στο ύψος της Αχιβαδολίμνης παίρνουμε το δρόμο δεξιά για τη νότια πλευρά του Χάλακα.

Εδώ οι παραλίες είναι λιγοστές, όμως ανάμεσα στην Παναγιά του Κήπου και στον απόμακρο οικισμό Ψαθάδικα συναντάμε δεξιά μας μια περιοχή αλλόκοτη, που τεράστια βράχια, που κάποια στιγμή του απώτερου γεωλογικού παρελθόντος, εκτινάχθηκαν άτακτα προς κάθε κατεύθυνση, σκηνογραφούν μια κοιλάδα που θυμίζει το Βόλακα της Τήνου με περισσότερη όμως αγριότητα της φύσης. Κι ανάμεσά τους τεράστιες φραγκοσυκιές, χαρουπιές, σχοίνα και κέδρα. Ο δρόμος ύστερα από λίγο σταματά. Βράχια αδιάβατα κρύβουν την περιοχή του Κλέφτικου που βρίσκεται πίσω απ’ αυτά.

Ο περίπλους της Μήλου: Ένα ταξίδι μεσ’ το ταξίδι

Ο γύρος της Μήλου είναι μια άσκηση γεωλογικής παρατήρησης με το νησί που αναδύθηκε και μορφοποιήθηκε, πριν 500 χιλιάδες χρόνια στο σημερινό σχήμα.

Στα 125 χιλ. που είναι η περίμετρος, παρακολουθεί κανείς τα στάδια της ηλικίας του και τους πολύμορφους παραθαλάσσιους σχηματισμούς.

Απ’ τον Αδάμαντα τραβάμε προς την έξοδο του κόλπου δυτικά. Στο «έμπα», οι δίδυμες νήσοι Ακραδιές με υπολείμματα Μοναστηριού κι αρχαίας αποίκησης. Αριστερά μας οι παραλίες του Αγ. Δημητρίου. Φθάνουμε στο Βάνι, ένα ακρωτήρι με παροπλισμένες ήδη απ’ το 1928, τις εγκαταστάσεις εξόρυξης βαρυτίνης και μαγγανίου. Στο βάθος, βόρεια ο σκοτεινός κώνος της Αντιμήλου με 671 μ. ύψος, τόπος αφιλόξενος κι αλίμενος για ανθρώπους.

Τοπίο επιβλητικό, χαλκοκόκκινο. Στρίβοντας στη δυτ. πλευρά θ’ αρχίσουμε να μετράμε παραλίες. Πρώτη και καλύτερη τα Αγκάθια, προσιτή από ξηρά. Και σε λίγο οι αγαπημένες μας Τριάδες και το Αμμουδαράκι.

Λίγο πιο κάτω οι 4 παραλίες δίπλα – δίπλα του Μοναστηριού του Αγ. Ιωάννη του Σιδεριανού κι αμέσως μετά η μυστηριώδης μεγάλη σπηλιά της Συκιάς με τη βουλιαγμένη «σκεπή» και τη μικρή εσωτερική αμμουδιά.

Κάπου εδώ η ΑΓΕΤ – ΗΡΑΚΛΗΣ εξορύσει μέσα σε μιαν αντάρα σκόνης, την ποζολάνη, συστατικό του τσιμέντου που θα σταλεί σ’ όλη την Ελλάδα για να τσιμεντώσει πολλές φορές άστοχα κι ασφυκτικά τις ήδη κορεσμένες πόλεις μας.

Στρίβοντας στη νότια πλευρά εισχωρούμε στο πολύπτυχο θαλασσινό τοπίο του Κλέφτικου: Σπηλιές, παραλίες με χαλίκι, βράχοι – φρούρια, ξεπετάγονται μεσ’ απ’ το νερό. Πολυφωτογραφημένο τοπίο, ξακουστό σ’ όλη τη Μεσόγειο.

Οι επόμενες παραλίες που ακολουθούν, του Γέροντα και του Ψαθιού, φτωχούλες, ώσπου μπαίνουμε στο ανατολικό τμήμα της κάτω πλευράς.

Προβατάς με πέντε παραλίες. Η περιοχή πάλλεται από εσωτερικές ανακατατάξεις, αλλοιώνοντας πολλές φορές τις παραλίες του νότου, όπως στη Φυρίπλακα που άλλοτε μεγαλώνει κι άλλοτε οι κατακρημνίσεις τη στενεύουν.

Το Τσιγκράδο, μια τεχνητή παραλία, φτιαγμένη από το αναξιοποίητο υλικό του περλίτη που πετιέται απ’ την παρακείμενη εξορυκτική μονάδα στο γκρεμό που μεταμορφώθηκε σε «αμμουδερή» παραλία. Η κάθοδος και η άνοδος σ’ αυτήν είναι μια περιπετειώδης εμπειρία.

Και Ω του θαύματος, στρίβοντας ένα μικρό κάβο μπροστά μας η απρόσιτη από ξηρά παραλία του Κάλαμου!

Μια μεγαλόπρεπη και παράξενη παραλία, ίσως η ωραιότερη της Μήλου. Πίσω και πάνω απ’ τη γκριζόασπρη αμμουδιά υψώνονται βράχια μέσα απ’ τα οποία «κυλλάνε» ποταμοί άμμου που διαμόρφωσαν έτσι την αμμουδιά.

Η γυάλινη διαύγεια των νερών της είναι ονειρική.

Αμέσως μετά η πολυσύχναστη Αγία Κυριακή και πίσω από ένα βράχο οι 3 ερημικές παραλίες της Ψαροβολάδας.

Εδώ, στη ξηρά η γη χάσκει και απ’ τα ανοίγματα ατμίδες θολώνουν τη μέρα. Η μυρωδιά του θειαφιού φθάνει απ’ τον αέρα μέχρι τη θάλασσα. Στο Παλιοχώρι που ακολουθεί στη τεράστια σε μήκος παραλία πάντα υπάρχει θέση ακόμη και για τους μοναχικούς κολυμβητές, στο τελευταίο τμήμα της.

Παίρνουμε τη στροφή κι ανηφορίζουμε το ανατολικό κομμάτι της Μήλου.

Παραλία Σπαθί, παραλία Φυρλίγκου κι άλλες 5 – 6 ακόμη μέχρι που φθάνουμε στα «νεκρά» σήμερα και σκουριασμένα Θειορυχεία. Στην υπέροχη παραλία τους με την μικρή πέτρινη γέφυρα απ’ όπου περνάει νερό, όποτε ο χείμαρρος γεμίσει, κάποιοι στήσαν σκηνή αναζητώντας την απόλυτη μοναξιά.

Ανεβαίνοντας προς τα πάνω περνάμε την Αγκάλη, τον Κολυμπισιώνα, τα Τρία Πηγάδια, τον Καστανά κι άλλες μικρότερες ανάμεσά τους, ανώνυμες νησίδες αμμουδιές. Μετά από μια σύντομη στάση για φαγητό στο παιδικό λιμανάκι της Κιμώλου, την Ψάθη ξαναγυρνάμε στη ρότα της Μήλου.

Στον τεράστιο αμμουδερό όρμο, στα Βούδια, οι γιγαντιαίες εγκαταστάσεις της Βαρυτίνης σκιάζουν τους λόφους με το θυμάρι και την κόνιζα.

Περνώντας έξω απ’ τα Πολλώνια, διαπιστώνουμε πως ένα ήσυχο λιμανάκι – πέρασμα στην Κίμωλο, πλάτυνε τα τελευταία χρόνια, ευτυχώς καλαίσθητα κι ανθρώπινα.

Διαπλέουμε ήδη τη βόρεια πλευρά και η θέα των Γλαρονησιών σ’ απόσταση αναπνοής μας αποσβολώνει, όπως ακριβώς πάγωσαν τα πετρώματα που ξέρασε η τελευταία μεγάλη ηφαιστειακή δραστηριότητα, και μέσα απ’ τη θάλασσα αναδύθηκε η λάβα κομματιασμένη σε εκατομμύρια πρίσματα και ράβδους.

Αυτή την εικόνα αντίκρυζαν και οι κάτοικοι της αρχαίας Φυλακωπής που βρίσκεται απένταντί μας.

Πέντε – έξη όλα κι όλα τα Γλαρονήσια με πρωταγωνιστή τον ολόμαυρο όγκο του Καλόγερου.

Στην ακτή η δαιδαλώδης σπηλιά του Παπάφραγκα, ένα ιδιόρυθμο δίδυμο φιορδ με μια μινιατούρα αμμουδιάς στο μυχό του ενός κόλπου.

Πλάθαινα και Καφτό οι επόμενες παραλίες ώσπου να ξεδιπλωθεί το φτιαγμένο από κίσσερη και μπετονίτη Σαρακήνικο.

Ένα σύμπλεγμα κατάλευκων όγκων ανισόμετρων, γύρω από μια ολίγων μέτρων παραλία – είσοδο στη θάλασσα. Η πολυπροβολή του δε μειώνει σε τίποτα την εκτυφλωτική φυσιογνωμία του.

Περιπλέουμε τώρα το δυτικό άκρο του ανατολικού κομματιού της Μήλου. Εδώ είναι συγκεντρωμένοι όλοι οι κάτοικοι με τους οικισμούς τους.

Τα ψαροχώρια Μανδράκια και Φυροπόταμος.

Η χερσόνησος του σβησμένου ηφαιστείου του Τράχηλα με διάσπαρτες αγκαλιές – αμμουδιές.

Μπαίνοντας στην ηρεμία του κόλπου νοιώθεις ότι το ταξίδι δεν κράτησε μερικές ώρες αλλά πολλούς αιώνες ή εκατομμύρια χρόνια. Όσα χρειάστηκαν για να γεννηθεί αυτό το νησί που καταδύθηκε και αναδύθηκε μέσα στο θαλασσινό σύμπαν που το περιέβαλε πολλές φορές ώσπου να λάβει τη σημερινή γεωλογική του ταυτότητα.

Το Φουρκοβούνι, το ιστορικό Κλήμα και η Σχινωπή είναι τα τελευταία οικιστικά σύνολα μετά από…60 περίπου μικρές και μεγάλες παραλίες που μας υποδέχονται λίγα μέτρα πριν το γυρισμό μας στον επίπεδο Αδάμαντα.

Ο Αδάμαντας, η Πλάκα και οι άλλοι οικισμοί

Στα 151 τ.χλμ έκταση της Μήλου οι Μηλιοί χτίσαν τα χωριά τους σ’ ένα τμήμα που δεν ξεπερνά τα 21 τ.χλμ, στα ίδια χώματα που οι πρόγονοί τους στήσαν τις δικές τους πολιτείες, σκάψαν τις κατακόμβες, και σχεδίασαν το θέατρο και την Ακρόπολή τους. Μια οικιστική παράδοση αδιάλειπτη εδώ και 4000 χρόνια.

Το λιμάνι του Αδάμαντα μεγάλωσε την πόλη και τα νέα σπίτια απλώθηκαν στον πάλαι ποτέ κάμπο του, με τους μπαξέδες και τα προπολεμικά μαγγανοπήγαδα. Μόνο οι καλαμιές έχουν απομείνει για να θυμίζουν το υγρό έδαφος.

Ο παλιός πυρήνας πάντως, με κέντρο την εκκλησία της Παναγιάς της Πορτιανής, ορθώνεται στο χαμηλό λόφο σ’ ένα ισοσκελές τρίγωνο με κορυφή το καμπαναριό της εκκλησίας.

Σήμερα η πρωτεύουσα, Πλάκα, ανακαινισμένη, κυρίως χάρη στην αγορά σπιτιών από ημεδαπούς κι αλλοδαπούς, δείχνει ανανεωμένη και τα βράδυα του καλοκαιριού λάμπει χαρωπή στο πλάτωμα πάνω απ’ την αρχαία Μήλο, διατηρώντας ακόμη τη φρεσκάδα της.

Όσο για τα υπόλοιπα χωριά, την Τρυπητή, τον Τριοβάσαλο, και τον πέρα Τριοβάσαλο μαζί με τις Πλάκες, τα όρια έχουν χαθεί και τα χωριά έχουν ενωθεί μεταξύ με μεγάλη ανοικοδόμηση όχι πάντα με την απαιτούμενη αισθητική.

Επίλογος

Η Μήλος δεν είναι ένα ακόμη Κυκλαδονήσι. Όποιος τη μελετήσει, την περπατήσει και την αισθανθεί, αποφεύγοντας τις αισθητικές παγίδες της εκθαμβωτικής της φύσης, θα διαπιστώσει τη μοναδικότητά της.

Σήμερα μπορεί να μην είναι το μεγάλο κέντρο των πειρατών που δράσαν στα λιμάνια της το 16^ο και 17^ο αιώνα, αλλά το μεγαλύτερο κέντρο παραγωγής κι επεξεργασίας περλίτη και μπετονίτη στην Ε.Ε.

Καταλαβαίνει κανείς ότι η πορεία της μέσα σ’ ένα κόσμο που οι οικονομικοί νόμοι κυριαρχούν, δε θαναι εύκολη

Η σύγκρουση της αχαλίνωτης οικονομικής ανάπτυξης με τη διατήρηση ενός περιβάλλοντος αλώβητου και φυσικού είναι σχεδόν αναπόφευκτη.

Με την κοινή Υπουργική απόφαση (ΚΥΑ) υπ’ αριθμόν 49567 της 22/12/2006, επιχειρείται η προστασία της χλωρίδας και της πανίδας του νησιού κι ο περιορισμός της οικοδόμησης (κυρίως ξενοδοχειακών) κτισμάτων, ενώ επιτρέπεται η εγκατάσταση νέων εξορυκτικών δραστηριοτήτων.

Τα κοιτάσματα χρυσού που μάλλον κρύβονται στα σωθικά του Χάλακα θα οδηγήσουν το νησί σ’ εντάσεις. Ήδη οι κάτοικοι και οι σύλλογοί τους κατέφυγαν στο Σ.τ.Ε για την ανάκληση της Κ.Υ.Α.

Η εύθραυστη εικόνα του Αιγαίου κλονίζεται από πολλές μεριές. Μπορεί να αίρεται το υποχρεωτικό άσπρισμα των οικισμών (που είχε επιβληθεί με τη δικτατορία Μεταξά) και τα χρώματα ελεύθερα να επιστρέφουν ξανά στις νησιώτικες πολιτείες, ενώ οι ξερολιθιές, χωρίς επίχρισμα, να αντικαταστούν τις χτιστές σύγχρονες περιφράξεις, όμως η «θαλασσινή Πολιτεία», ή η «Διάσπαρτη πόλη του Αιγαίου», όπως περιγράφει και χαρακτηρίζει την πολιτιστική και κοινωνική ενότητα των νησιών, ο ιστορικός Σπύρος Ασδραχάς, είναι μακρυά απ’ την πραγμάτωσή της.

Στη νέα εικόνα της Μήλου, που θα φιλοτεχνηθεί στο μέλλον απ’ τους κατοίκους της, ελπίζω να χρησιμοποιηθεί η «Μηλία Γη» ή «Μηλιάδα Γη» του Θεόφραστου, όπως την περιγράφει στο ορυκτολογικό βιβλίο του «Περί λίθων». Το χώμα αυτό ανακάτευαν οι αρχαίοι ζωγράφοι με το χρώμα, για να παρατείνουν τη ζωντάνια του πίνακα. Σ’ αυτόν τον πίνακα δικαιωματικά θα πρέπει να συνυπάρξουν ισόροπα, οι ανθρώπινες δραστηριότητες με την απρόσκοπτη λειτουργία της φύσης και των πλασμάτων της. Η ήπια χρήση της Γεωθερμίας και των Ιαματικών πηγών, με την πρότυπη καλλιέργεια παλιών ποικιλιών φρούτων και λαχανικών, που ευνοούνται απ’ το θερμό κλίμα του νησιού.

Διαφορετικά οποιαδήποτε μονομερής προοπτική της οικονομίας θα οδηγήσει ή σ’ ένα πολυθόρυβο τουριστικό χωριό ή σε μια βαρειά βιομηχανοποιημένη περιοχή, απωθητική για ντόπιους και ξένους επισκέπτες.

Και ως τότε οι 60 παραλίες του νησιού πρέπει να μείνουν καθαρές κι αμόλυντες. Οι αρχαιότητες και οι μοναδικές κατακόμβες να λάμψουν διεθνώς και τα εκκλησιαστικά μνημεία να δυναμώσουν τον προσκυνηματικό περιηγητισμό. Και παράλληλα να υπάρξει χώρος για τη σπάνια οχιά του νησιού, το υπό εξαφάνιση κρίνο της θάλασσας και τα παραμελημένα αγριοκάτσικα της Αντιμήλου.

Στα πανηγύρια του καλοκαιριού στη Μήλο

6 Ιουλίου στην Αγ. Κυριακή

16 Ιουλίου στην Αγία Μαρίνα, στο Χάλακα

19 Ιουλίου στον Προφ. Ηλία στο Χάλακα

21 Ιουλίου στην Αγία Μαρκέλλα

25 Ιουλίου στην Αγία Παρασκευή στα Πολλώνια

5 Αυγούστου της Μεταμόρφωσης στον Παράσπορο

14 Αυγούστου στην κοίμηση της Θεοτόκου στη Ζεφυρία

15 Αυγούστου στην κοίμηση της Θεοτόκου στον Άγιο Χαράλαμπο, Αδάμαντα

22 Αυγούστου, στην Παναγιά τη Γιάτρισσα στην Κώμια

22 Αυγούστου στην Παναγιά του Κήπου

28 Αυγούστου στον Αγ. Ιωάννη τον Πρόδρομο, στις Αγριλιές

30 Αυγούστου του Παντοκράτορα στον Μύτηκα

6 Σεπτεμβρίου στον Αγ. Σώστη στον Προβατά

8 Σεπτεμβρίου στην Παναγιά την Κορφιάτισσα, στην Πλάκα

16 Σεπτεμβρίου στην Αγιά Σοφιά στο Χάλακα

25 Σεπτεμβρίου στον Άγιο Ιωάννη στο Χάλακα

Το πρώτο δεκαήμερο του Ιουλίου πραγματοποιείται από το Δήμο το Φεστιβάλ Μήλου με διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Ευχαριστίες

Ευχαριστούμε θερμά το τουριστικό γραφείο της κ. Αθηνάς Σούλη στον Αδάμαντα για τις διευκολύνσεις και τις πληροφορίες που μας παραχώρησε

Ευχαριστούμε την οικογένεια των Γεωργίου, Αντωνίου και Στέλιου Αϊβαλιώτη, στον Αδάμαντα, για τη φιλοξενία που μας πρόσφεραν.

Ευχαριστούμε τις ταβέρνες «Αλευρόμυλος» και «Σπιτικό», στον Αδάμαντα, για τα υπέροχα εδέσματα που γευτήκαμε.

Βιβλιογραφία

• Μανώλης Γλέζος: Η συνείδηση της Πετραίας Γης.
• Γρ. Μπελιβανάκης: Η ιστορία της Μήλου, Αθήνα 2001
• Μαργαρίτα Βρεττού – Σούλη: Η Μυλόπετρα
• Το Αιγαίο, μια διάσπαρτη πόλη: 10^η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής Μπενάλε Βενετίας, εκδ. Υπουργείο Πολιτισμού 2006
• Φώτης Κόντογλου: Ταξείδια, Αθήνα 1928
• Η νήσος Μήλος, επτά ημέρες, εφημ. Καθημερινή 1995
• Μήλος: Θύελλα για την τσιμεντοποίηση, εφημ. «ΝΕΑ», 17 -18/3/2007