Στη μυθολογία των Μπαντού, κατοίκων με κοινή γλώσσα και μυθολογία της υποσαχάριας Αφρικής, αναφέρεται ο Χαμαιλέοντας. Ο θεός, θέλοντας να ανακοινώσει στον άνθρωπο την αθανασία, του έστειλε τον Χαμαιλέοντα ως αγγελιοφόρο. Αυτός ξεκίνησε με το γνωστό αργό του βήμα και, τρώγοντας έντομα στη διαδρομή, κατευθύνθηκε προς τους ανθρώπους. Ο ένας και μοναδικός θεός άλλαξε γνώμη και έστειλε την πιο γρήγορη στα πόδια σαύρα να ενημερώσει τον άνθρωπο ότι θα είναι θνητός. Η πιο γρήγορη σαύρα, χωρίς να χρονοτριβεί, έφτασε και έδωσε το μήνυμα στους ανθρώπους, καθιστώντας τους θνητούς. Από τότε ο Χαμαιλέοντας αποτελεί σημάδι κακής τύχης για τους Αφρικανούς Μπαντού.

Όταν έμαθα ότι θα βρισκόμουν στη Σάμο για δύο εβδομάδες, ενθουσιάστηκα με την ιδέα μιας συνάντησης με το μικρό ερπετό. Φτάνοντας στο νησί με κατέκλισαν πληροφορίες για το πού και το πώς θα τον βρω αλλά και για το λαθρεμπόριο, που είναι ο νούμερο δύο κίνδυνος μετά τα τροχοφόρα. Μια φίλη με πληροφόρησε ότι στο αμπέλι της έχει πολλούς, πήγαμε, ψάξαμε αλλά δυστυχώς τίποτα. Έψαξα παντού και με τις μέρες να περνούν και την απογοήτευση να μεγαλώνει, ξέμεινα από χρόνο. Δυστυχώς, σχεδόν κάθε χρόνο η Σάμος καίγεται, με αποτέλεσμα το θάνατο πολλών ερπετών.

Για να ξεφύγω από την εμμονή να βρω τον Χαμαιλέοντα αποφάσισα να δω τον αρχαιολογικό χώρο στο Ηραίο, ο οποίος ήταν κλειστός λόγω εργασιών, την τελευταία φορά που ήμουν στο νησί. Ξεκινήσαμε οδικώς από το Βαθύ με προορισμό το Ηραίο. Αφού περπάτησα, είδα και φωτογράφησα τον χώρο, μπήκαμε στο αυτοκίνητο και με οδηγό την γυναίκα μου ξεκινήσαμε για πίσω, στο Βαθύ. Ένα απότομο φρενάρισμα, και μία προτροπή “Κοίτα, κοίτα!”. Από τη μεριά του οδηγού δεν μπορούσα να δω αλλά και δεν ήξερα πού να κοιτάξω. “Δεν το βλέπεις;” , “Πού;” ρωτάω και ταυτόχρονα βγαίνω από τη θέση του συνοδηγού και τρέχοντας κάνω τον κύκλο του αυτοκινήτου. Στο αντίθετο ρεύμα νάτος ο πολυπόθητος Χαμαιλέοντας. Το αυτοκίνητο πίσω μας, σταματά και αυτό και  οι τουρίστες, βλέποντας εμένα, με ακολουθούν και θαυμάζουν τον μικρό φίλο. Από απέναντι έρχεται ένα αυτοκίνητο, σηκώνω τα χέρια φωνάζοντας, ευτυχώς σταματούν και ενώνονται μαζί μας για να θαυμάσουν το μικρό ερπετό. Γυρνάω πίσω στο αυτοκίνητο, ενόσω ο Χαμαιλέοντας βγαίνει από το δρόμο και περπατά μέσα στον ελαιώνα. Κουμπώνω στη μηχανή το φακό μάκρο, που έχω πάντα μαζί μου, για να τον φωτογραφίσω. Τα καρέ πολλά και τα χαμόγελα μοιράζονται με τη γυναίκα μου αλλά και τους τουρίστες, που τον λατρεύουν και τον φωτογραφίζουν με τα κινητά τους. Μετά από λίγα λεπτά, και μην θέλοντας να τον ενοχλήσουμε άλλο τον αποχαιρετούμε ενθουσιασμένοι.

Σε όλη τη διαδρομή μονοπωλεί το ενδιαφέρον μας. Συζητώ χαρούμενος, όμως μέσα μου αγωνιώ για την ποιότητα των φωτογραφιών μου. Τίποτα δεν είναι σίγουρο μέχρι να δω τις πόζες στον υπολογιστή. Πίσω στο σπίτι, ανοίγω και ελέγχω τις φωτογραφίες του Χαμαιλέοντα. Όλα καλά, θα ήθελα φυσικά και άλλες συναντήσεις που θα οδηγούσαν σε περισσότερες πόζες αλλά και αυτή ήταν αρκετή. Έπρεπε να ετοιμάσω βαλίτσες, θα φεύγαμε το πρωί.

Οι χαμαιλέοντες είναι ερπετά με περισσότερα από 150 είδη παγκοσμίως. Έχουν πολύ μεγάλη ποικιλία χρωμάτων και κάποιοι έχουν την ικανότητα να αλλάζουν το χρώμα του δέρματός τους. Διακρίνονται από τα δάκτυλά τους και την πολύ μακριά σε μήκος γλώσσα τους. Το κουνιστό βάδισμά τους είναι χαρακτηριστικό και αστείο καθώς πισωγυρνούν συνέχεια. Είναι δεινοί αναρριχητές δέντρων και κυνηγούν χρησιμοποιώντας κυρίως την όρασή τους. Τους συναντάμε  σε ζεστά κλίματα από ερήμους μέχρι και ζούγκλες, απαντώνται στην Αφρική, τη νότια Ευρώπη και τη νότια Ασία. Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο είδη Χαμαιλέοντα: ο Μεσογειακός Χαμαιλέοντας (Chamaeleo chamaeleon) που συναντάται πλέον μόνο στη Σάμο, ενώ παλαιότερα ζούσε στην Κρήτη και τη Χίο, και ο Αφρικανικός Χαμαιλέοντας (Chamaeleo africanus), που εντοπίζεται στο νομό Μεσσηνίας και συγκεκριμένα στη Γιάλοβα.

Η λέξη Χαμαιλέοντας είναι σύνθετη από το χαμαί “επί του εδάφους” και λέων “λιοντάρι”. Η ελληνική λέξη κυριολεκτικά σημαίνει «λιοντάρι του εδάφους». Όνομα τρομακτικό για ένα τελείως ακίνδυνο για τον άνθρωπο ζώο.

Το μήκος του κυμαίνεται από 20 έως 40 εκατοστά.  Έχει μακριά συλληπτήρια ουρά που τον βοηθά στη αναρρίχηση, εξογκωμένα μάτια κινούμενα ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Απίστευτα μεγάλη και ταχύτατα εκτινασσόμενη γλώσσα με την οποία συλλαμβάνει την τροφή του. Στο πόδι του διακρίνονται δύο ζεύγη από δύο δάχτυλα. Κάθε πόδι έχει νύχι που βοηθάει στην αναρρίχηση στα κλαδιά των δέντρων.

Οι χαμαιλέοντες είναι εντομοφάγοι και χρησιμοποιούν, για να τρέφονται την μεγάλη, κολλώδη γλώσσα τους. Ακίνητος ενεδρεύει και εκτινάσσει τη γλώσσα του συλλαμβάνοντας έντομα που αποτελούν την τροφή του. Αν απειληθεί, μένει ακίνητος για να παραπλανήσει τον εχθρό του. Χρειάζεται ελάχιστο νερό, γιατί λαμβάνει τα υγρά που χρειάζεται από τους χυμούς των εντόμων που τρώει. Είναι ζώα ωοτόκα. Αφού το θηλυκό σκάψει μια τρύπα 10 – 30 cm βάθος, γεννά 30-40 αυγά το φθινόπωρο στις αμμώδεις εκτάσεις της περιοχής. Τα αυγά εκκολάπτονται μετά από 10 έως 12 μήνες,  δηλαδή τα μικρά θα γεννηθούν το επόμενο καλοκαίρι. Το μέγεθος κατά την εκκόλαψη είναι περίπου 6 cm και πριν ξεκινήσει ο χειμώνας θα πρέπει να το διπλασιάσουν. Με τη έλευση του χειμώνα θα σταματήσουν να μεγαλώνουν, μέχρι την επόμενη άνοιξη όταν θα ξαναρχίσουν να τρέφονται. Μετά τη χειμερία νάρκη το μέγεθός τους θα φτάσει τα 37 cm, μέγεθος που τα κάνει έτοιμα για την πρώτη αναπαραγωγή.

Οι Χαμαιλέοντες έχουν την ικανότητα να αλλάζουν το χρώμα του δέρματός τους. Χρήσιμο πολύ όταν κυνηγούν αλλά και για να προστατεύονται από τους θηρευτές τους. Όμως και στο ζευγάρωμα χρησιμοποιούν την αλλαγή του χρώματος στο δέρμα τους. Ανάλογα λοιπόν πότε καμουφλάρονται και πότε έρχονται σε απόλυτη αντίθεση, αναλόγως τι θέλουν να καταφέρουν. Τα αρσενικά παίρνουν έντονα χρώματα στην προσπάθειά τους να γοητεύσουν το θηλυκό. Το εντονότερο και μεγαλύτερο αρσενικό χρίζεται νικητής και έχει την ευκαιρία να ζευγαρώσει. Αν το θηλυκό έχει ήδη γονιμοποιηθεί από κάποιο άλλο αρσενικό σκουραίνει και επιτίθεται εμποδίζοντας τις προσπάθειες ζευγαρώματος του αρσενικού. Αντίθετα, αν το θηλυκό είναι διαθέσιμο, διατηρεί το χρώμα του φυσιολογικό σε τόνους καφέ και πράσινου. Η χρωματική αλλαγή του δέρματος του ερπετού βοηθά να διατηρήσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους σταθερή. Τα ερπετά για να διατηρήσουν τη θερμότητα τους πρέπει να ζεσταθούν χρησιμοποιώντας τον ήλιο. Τα πιο σκούρα χρώματα απορροφούν περισσότερο φως, άρα και θερμότητα. Οι χαμαιλέοντες έχουν επομένως την τάση να σκαρφαλώνουν σε βράχους ή κορμούς δέντρων με σκούρα χρώματα και να παράγουν μεγαλύτερες ποσότητες μελανίνης, ώστε να πάρουν κι αυτοί σκούρο χρώμα και να απορροφήσουν μεγαλύτερη ποσότητα θερμότητας.

Στο νησί της Σάμου συνεχίζει να επιβιώνει ο τελευταίος πληθυσμός του Μεσογειακού Χαμαιλέοντα στην Ελλάδα. Αν και στο παρελθόν είχαν εντοπιστεί Μεσογειακοί Χαμαιλέοντες στην Χίο και την Κρήτη, δυστυχώς πλέον δεν υπάρχουν επιβεβαιωμένες αναφορές για την ύπαρξή τους στα νησιά αυτά. Έτσι μόνο στη Σάμο υπάρχει, και δυστυχώς, όπως και με άλλα κινδυνεύοντα είδη, η πολιτεία δεν έχει συγκεκριμένο σχέδιο διάσωσης.

Σε περίπτωση που εντοπίσετε ένα χαμαιλέοντα, μην τον ακουμπήσετε και μην τον ενοχλήσετε. Την άνοιξη και το καλοκαίρι είναι πιθανό να παρατηρήσουμε χαμαιλέοντες να διασχίζουν το δρόμο. Εάν δεν θέτει σε κίνδυνο εμάς, τους πεζούς ή τα υπόλοιπα οχήματα, μπορούμε να σταματήσουμε και να τοποθετήσουμε τον Χαμαιλέοντα μακριά από τον δρόμο σε σημείο με βλάστηση και δέντρα. Καλό είναι να αποφύγετε την επαφή με γυμνά χέρια. Εάν απειλείται από κάποιο κατοικίδιο, σκύλο ή γάτα, τοποθετήστε τον σε ένα κλαδί του κοντινότερου θάμνου ή δέντρου, μακριά από τα ζώα. Εάν εντοπίσετε έναν τραυματισμένο Χαμαιλέοντα ή παρατηρήσετε κάποιον να κατέχει ή να πουλάει Χαμαιλέοντες και βρίσκεστε στη Σάμο, επικοινωνήστε άμεσα με το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» στο τηλέφωνο 22730 61191 (και για έκτακτα περιστατικά στο 6974 744949). Για τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας επικοινωνήστε με δασαρχεία της περιοχής σας. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, μην αγγίξετε τον χαμαιλέοντα! Σε καμία περίπτωση μην πάρετε το ζώο μαζί σας στο σπίτι, το είδος αυτό προστατεύεται από την ελληνική και διεθνή νομοθεσία. Τα ζώα αυτά είναι πολύ ευάλωτα στην ανθρώπινη παρουσία και αυτό μπορεί να έχει επιπτώσεις στην υγεία τους λόγω υπερβολικού άγχους.

Γνωρίζοντας τα παραπάνω και έχοντας ενημερωθεί, δεν αγγίξαμε τον Χαμαιλέοντα, αλλά τον παροτρύναμε να διασχίσει το δρόμο. Όταν έφτασε σε ασφαλές σημείο μέσα στον ελαιώνα, και αφού είχε γίνει ο αστέρας της ημέρας, τον αποχαιρετίσαμε. Τι μορφή και αυτή, σχεδόν εξωγήινη, αλλόκοτη αλλά και τόσο ενδιαφέρουσα.

Όλα κύλησαν ομαλά και στο πλοίο κατά την επιστροφή αναπολούσαμε τις όμορφες στιγμές που περάσαμε στη μοναδική Σάμο. Συμφωνήσαμε ότι η Σάμος πρέπει να περιέλθει σε καθεστώς Υψηλής Προστασίας, γιατί φιλοξενεί, εκτός από τον Χαμαιλέοντα και το Τσακάλι, και είναι το μοναδικό νησί αυτού του μεγέθους που έχει πληθυσμό Τσακαλιού, επιπλέον η Σάμος αποτελεί παράδεισο μικτών δασών. Η συζήτηση όμως ξαναγυρνούσε συνέχεια στο μικρό ερπετό. Δεν μπορείς να διανοηθείς ότι ένα τόσο τροπικό και περίεργο ερπετό ζει στη δική μας Σάμο. Το περπάτημα αλλά και η όψη του ξαφνιάζουν. Δεν πρέπει να χαθεί ο μικρός μας φίλος, εκατομμύρια χρόνια ζει εκεί, πρέπει όλοι να κάνουμε κάτι…