Η Μαρώνεια δεν είναι ένα συνηθισμένο επιβλητικό τοπίο στην Ελλάδα. Συνδυάζει το αρχαίο Ελληνικό, το Ομηρικό με τον γρανίτη και το μάρμαρο, την ελιά και το πουρνάρι, το Θρακικό Πέλαγος και τον αντικρινό υποβλητικό όγκο της Σαμοθράκης. Είναι εδώ όπου η γεωλογία σμίγει με την αρχαιολογία. Όπου οι περιφερόμενοι σκαπανείς γεωλόγοι ανακαλύπτουν νέα θαύματα της γης με παγκόσμια μοναδικότητα και ανταμώνουν με τους σκαπανείς αρχαιολόγους που φέρνουν στο φως εντυπωσιακά ευρήματα με τις ανασκαφές τους.

Αν τύχει και σε φέρει ο δρόμος στην Μαρώνεια έχεις πολλά να δεις και να γνωρίσεις. Δεν είναι μόνο οι Κίκονες και οι αρχαίοι Μαρωνίτες που αποτύπωσαν με ανεξίτηλο τρόπο την παρουσία τους στην περιοχή. Είναι αυτό το επιβλητικό τοπίο, το Ομηρικό, το αρχαίο ελληνικό, που σε καθηλώνει και σε υποβάλλει. Ο γρανίτης και το μάρμαρο, η ελιά και το πουρνάρι, το Θρακικό πέλαγος και η Σαμοθράκη απέναντι. Είναι οι μορφές του γρανίτη που λες και τις σμίλεψε κάποιος υπεράνθρωπος, είναι το τεράστιο σχίσιμο του μαρμάρου στην Μαρμαρίτσα, απότομο και ολισθηρό, που λες ότι κάποιος Θεός ξέσπασε την μανία του. Είναι τα χρώματα και τα σχήματα στα ορυκτά, τα σπάνια μέταλλα, τα λαξευμένα πατητήρια, εκεί που οι Κίκονες παρασκεύαζαν το περίφημο κρασί τους, τα λατομεία μαρμάρου, από τα οποία οι αρχαίοι Μαρωνίτες κατασκεύασαν τα ιερά τους, τα δημόσια κτήρια, τις επιτύμβιες στήλες, τους κίονες…. Είναι η Μαρώνεια, μοναδικός γεώτοπος στην Ελλάδα. Εκεί που η γεωλογία σμίγει με την αρχαιολογία. Εκεί που οι περιφερόμενοι σκαπανείς γεωλόγοι ανακαλύπτουν νέα θαύματα της Γης, με παγκόσμια μοναδικότητα, και ανταμώνουν με τους σκαπανείς αρχαιολόγους που φέρνουν στο φως εντυπωσιακά ευρήματα με τις ανασκαφές τους. Η έρευνα, η αναζήτηση, οι ανακαλύψεις δεν τελειώνουν ποτέ στην Μαρώνεια. Η Μαρώνεια είναι ανεξάντλητη.

Η Ομηρική Ίσμαρος και η αρχαία Μαρώνεια

Στούς Κίκονες ὁ ἂνεμος με ξώριασε ἀπ’ τήν Τροία

στήν Ἴσμαρο, ὃπου κούρσεψα καί κάστρο και κατοίκους.

Ὃμηρος, Ὀδύσσεια, Ι, 39-40

Όταν τελείωσε ο Τρωικός Πόλεμος και ο Οδυσσέας έφυγε από το Ίλιο μαζί με τους άνδρες του για την επιστροφή τους στην Ιθάκη, τα άγρια κύματα του Θρακικού πελάγους τον έριξαν στην Ίσμαρο, στην χώρα των Κικόνων, ενός Θρακικού φύλλου που κατοίκησε την περιοχή κατά την πρώιμη εποχή του Σιδήρου (1150-650 π.Χ.). Η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη και η αγριότητα τεράστια. Οι άνδρες του Οδυσσέα ήταν πιο δυνατοί και επιβλήθηκαν, κούρσεψαν την Ίσμαρο και από την βιαιότητά τους κινδύνεψε ο ιερέας του Απόλλωνα, ο Μάρωνας, και η οικογένειά του. Τότε παρενέβη ο Οδυσσέας σώζοντάς τους από την μανία των πολεμιστών του. Ο Μάρωνας θέλοντας να τιμήσει τον Οδυσσέα για την γενναιοδωρία του, του χάρισε επτά τάλαντα από χρυσάφι καλοδουλεμένο, έναν κρατήρα από ατόφιο ασήμι και έπειτα του γέμισε δώδεκα στάμνες με κρασί γλυκό, άκρατο, θεϊκό ποτό, τον περίφημο οίνο, τον Ισμαρικό. Με αυτό το κρασί που ο Όμηρος εξυμνεί για την ευωδιά και το κόκκινο χρώμα του, ο Οδυσσέας θα μεθύσει και θα τυφλώσει αργότερα τον Κύκλωπα Πολύφημο. Τα γεγονότα αυτά τα περιγράφει με γλαφυρό τρόπο ο Όμηρος και χρονολογικά τοποθετούνται μεταξύ του 12^ου και 8^ου αι. π.Χ. Οι ακροπόλεις των Κικόνων εντοπίζονται στις κορυφές του Ίσμαρου και του Αγ. Γεωργίου, ενώ στην θέση Κουβούκι, στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του Αγ. Γεωργίου, διατηρείται μέχρι σήμερα η οχύρωση με τη μεγαλιθική πύλη, η οποία ταυτίζεται με την Ίσμαρος. Η κεραμική η οποία βρέθηκαν στην περιοχή χρονολογείται από τον 9^ο με 8^ο αι. π.Χ.

Αργότερα, κατά τον 7^ο αι. π.Χ., στο Β’ μεταναστευτικό κύμα των Ελλήνων, έρχονται στην περιοχή άποικοι από την Χίο που ήταν γνώστες της τεχνικής της οινοποιίας και ιδρύουν την Μαρώνεια. Όχι εκεί που ήταν η Ίσμαρος αλλά λίγο πιο δυτικά. Και φαίνεται ότι συνυπήρξαν με τους Κίκονες, ζώντας μάλλον ειρηνικά, μέχρι που αυτοί αποσύρθηκαν στα ενδότερα της Ροδόπης. Η Μαρώνεια υπήρξε μία ακμάζουσα πόλη με μακρά ιστορία και διατηρείται μέχρι και σήμερα. Όμως, κατά τον 17^ο αι. μ.Χ., λόγω της απειλής από τους πειρατές, μεταφέρθηκε μακριά από την θάλασσα, περίπου 4 χλμ. βορειότερα, στους πρόποδες του όρους Ίσμαρος, εκεί όπου βρίσκεται σήμερα. Η εξιστόρηση αυτή βασίζεται στον Όμηρο, στον Ηρόδοτο, στον Στράβωνα, στο Διόδωρο Σικελιώτη και σε άλλους αρχαίους συγγραφείς, αλλά επιβεβαιώνεται και από τα ιστορικά στοιχεία και τα αρχαιολογικά ευρήματα.

Η εξαιρετικά προνομιακή γεωγραφική θέση της Μαρώνειας κατά την αρχαιότητα ήταν ιδανική για την ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας, αφού αποτελούσε πέρασμα που οδηγούσε στον Ελλήσποντο και την Μικρά Ασία. Η σημαντική οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη κατά τα Κλασικά, Ελληνιστικά, Ρωμαϊκά και Βυζαντινά χρόνια πιστοποιείται από το λιμάνι με τον αρχαίο λιμενοβραχίονα του 4^ου αι. π.Χ., τις αρχαίες ελληνιστικές οικίες με ψηφιδωτά, το αρχαίο θέατρο της Μαρώνειας, τα ιερά, το πρόπυλο του Αδριανού, τον βυζαντινό πύργο, καθώς και τμήματα από τα εκτεταμένα τείχη. Όλα αυτά έχουν προκύψει από τις αδιάκοπες αρχαιολογικές ανασκαφές που γίνονται εδώ και πολλές δεκαετίες από την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Κομοτηνής και αναδεικνύουν την σπουδαιότητα αυτής της πόλης στην Θράκη.

Επίσης στην θέση «Σύναξη», σύμφωνα με την παράδοση και τις υποθέσεις των αρχαιολόγων, ξεκινούσε όποιος ήθελε για να μεταβεί ως προσκυνητής στο Ιερό των Μεγάλων Θεών στην Σαμοθράκη για να λάβει μέρος στα Καβείρια Μυστήρια. Στη Σύναξη γίνονταν η προετοιμασία των μυστών. Εδώ έχει ανασκαφεί παλαιοχριστιανική Βασιλική και Βυζαντινή μονή που χτίστηκαν επάνω σε αρχαίο ναό. Στην Σύναξη ένας ελαιώνας και οι γρανιτένιοι όγκοι συνθέτουν το τυπικό μεσογειακό περιβάλλον, ενώ από επάνω δεσπόζει το όρος Χλωμό, το γνωστό στους ντόπιους Σαρί Καγιά, και απέναντι στέκεται αγέρωχη η Σαμοθράκη.

Ο γεώτοπος της Μαρώνειας με τα εντυπωσιακά γεωαρχαιολογικά θαύματα

Η ευρύτερη περιοχή της Μαρώνειας αποτελεί έναν μοναδικό γεώτοπο στην Θράκη, από τους λίγους που διατηρούνται ακόμη άθικτοι στην Ελλάδα. Ιδιαίτερα η έκταση από το αρχαίο θέατρο Μαρώνειας έως την Σύναξη και από την ακτή του Θρακικού πελάγους έως τα υψώματα Άγ. Αθανάσιος (Ίσμαρος), Καλυμάφκι (Καμλαφκιά), Άγ. Γεώργιος και Χλωμό (Σαρί Καγιά), η περιοχή χαρακτηρίζεται από ένα εξαιρετικά πλούσιο και άγριο φυσικό περιβάλλον με την παρουσία μοναδικών γεωλογικών φαινομένων και σπάνιων ορυκτολογικών παραγενέσεων και μετάλλων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η γεωλογική δομή της περιοχής είναι αρκετά περίπλοκη, αποτέλεσμα διαρκών και δυναμικών γεωτεκτονικών μεταβολών μέσα στον γεωλογικό χρόνο.

Ειδικά κάποιες τοποθεσίες αποτελούν γεωλογικούς, παλαιοντολογικούς, ορυκτολογικούς, πετρολογικούς και κοιτασματολογικούς θησαυρούς, μοναδικούς στην Ελλάδα και ίσως και παγκόσμια, που αξίζουν ανάδειξης και προστασίας. Μάγματα που μετέφεραν μέταλλα, μερικά από αυτά σπάνια, όπως το μολυβδαίνιο και το ρήνιο, σχημάτισαν πριν από 30 εκατομμύρια χρόνια πλουτωνικά και ηφαιστειακά πετρώματα που διείσδυσαν στα προϋπάρχοντα μεταμορφωμένα πετρώματα. Οι γρανιτένιοι αυτοί όγκοι υψώνονται απότομα και δημιουργούν ένα αρχαϊκό τοπίο. Δημιούργησαν όμως και ένα περίπλοκο επιστημονικό παζλ που η λύση του απαιτεί πολύχρονες έρευνες και μελέτες.

Στην Μαρώνεια μπορεί κάποιος να διαπιστώσει την άρρηκτη και στενή σχέση μεταξύ του γεωλογικού περιβάλλοντος και της ανάπτυξης των διάφορων πολιτισμών. Η περιοχή κατοικείται αδιάλειπτα από τη Νεολιθική περίοδο, περισσότερο από 6.000 χρόνια, με αποτέλεσμα να παρατηρείται μία διαχρονική σχέση των κατοίκων με το γεωλογικό περιβάλλον και ιδιαίτερα με τα πετρώματα που χρησιμοποιήθηκαν ως πρώτες ύλες για τις διάφορες δραστηριότητές τους.

Το σπήλαιο Μαρώνειας, το ρήγμα και το μετάλλευμα σιδήρου στην Μαρμαρίτσα, το πορφυριτικό κοίτασμα χαλκού-μολυβδαινίου στον λόφο Κτίσματα (Μαλ Τεπέ) με το εξαιρετικά σπάνιο μέταλλο που ονομάζεται ρήνιο και το αρχαίο μεταλλείο χαλκού, η λατόμηση του γρανιτικού πετρώματος που ονομάζεται μονζονίτης στην αρχαία Ίσμαρο που χρονολογείται περίπου στον 9^ο έως 8^ο αι. π.Χ., τα αρχαία λατομεία λευκού μαρμάρου στην Μαρμαρίτσα, οι σπάνιες σφαιροειδείς γεωμορφές στους γρανιτικούς όγκους του Αγ. Γεωργίου και του Σαρί Καγιά και τα απολιθώματα, αποτελούν ένα σύνολο γεωλογικών φαινομένων που δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε η περιοχή να χαρακτηριστεί ως ένας μοναδικός γεώτοπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους με μείζον επιστημονικό ενδιαφέρον. Το γεγονός ότι ο τόπος αυτός βρίσκεται κατά μήκος του Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Μονοπατιού Ε6, τον καθιστά ακόμη πιο σημαντικό.

Ταυτόχρονα η χρήση του τοπικού μαρμάρου και του ασβεστολίθου στην κατασκευή του αρχαίου θεάτρου δείχνει την υψηλή ποιότητα των δομικών λίθων της περιοχής. Επίσης, σύμφωνα με τους Μπακιρτζή και Τριαντάφυλλο (1988), τα αρχαία αργυρά νομίσματα που κυκλοφόρησαν το 520 π.Χ. δείχνουν ότι στην περιοχή γινόταν πιθανώς εκμετάλλευση μεταλλικών ορυκτών. Την άποψη αυτή στηρίζουν στην ύπαρξη ενός υπόγειου μεταλλείου στο Μαλ Τεπέ καθώς και στο γεγονός ότι το όνομα Μαρώνεια υπήρχε και σε μία περιοχή του Λαυρίου στην Αττική, που ήταν εξαιρετικά πλούσια σε μέταλλα και κυρίως σε άργυρο.

Αυτός είναι ο λόγος που η περιοχή Μαρώνειας προσελκύει το ενδιαφέρον πολλών διεθνών ερευνητικών ομάδων από Πανεπιστήμια όπως του Erlangen στην Γερμανία, της Λωρρραίνης στην Γαλλία, της Iowa στις Η.Π.Α., του British Columbia στον Καναδά, του ETH Ζυρίχης στην Ελβετία, της Σόφιας στην Βουλγαρία, του Ζάγκρεμπ στην Κροατία, του Leicester και του Bristol στην Αγγλία. Κατά την συνεργασία των ομάδων αυτών με Καθηγητές και ερευνητές από τα Πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας έχουν εξαχθεί πολύ σημαντικά και χρήσιμα επιστημονικά συμπεράσματα σχετικά με την επιστήμη της Γεωλογίας, τα οποία δημοσιεύονται σε διεθνή συνέδρια και κυρίως σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά υψηλού κύρους.

Επιπλέον φοιτητές από ελληνικά και διεθνή Πανεπιστήμια επισκέπτονται μαζί με τους Καθηγητές τους κάθε χρόνο την περιοχή για υπαίθρια διδασκαλία σε διάφορα γεωλογικά επιστημονικά αντικείμενα, όπως η τεκτονική, η ορυκτολογία, η πετρολογία, η κοιτασματολογία, η σπηλαιολογία κ.ά. Κάθε χρόνο το Τμήμα Γεωλογίας Α.Π.Θ. διοργανώνει άσκηση υπαίθρου εκπαιδευτικού χαρακτήρα με 40 περίπου φοιτητές, με σκοπό την διδασκαλία των παραπάνω αντικειμένων. ΟΙ φοιτητές με τους Καθηγητές τους περιηγούνται πεζοί μία απόσταση 17 χλμ., κατά μήκος της διαδρομής που ενώνει τον Αγ. Χαράλαμπο με την παραλία Πετρωτών, με στόχο να γνωρίσουν και να διδαχθούν τα σημαντικά γεωλογικά φαινόμενα από κοντά. Με λίγα λόγια η Μαρώνεια αποτελεί ένα σπάνιο υπαίθριο εργαστήριο για επιστημονική έρευνα και πανεπιστημιακή διδασκαλία.

Σπήλαιο Μαρώνειας

Ένα από τα σημαντικότερα γεωλογικά φαινόμενα στην περιοχή που αποτελεί μνημείο της φύσης και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα γεωλογικά, γεωμορφολογικά και παλαιοντολογικά του στοιχεία, είναι το σπήλαιο Μαρώνειας. Πρόκειται για το σημαντικότερο σπήλαιο της Θράκης που εντοπίζεται στην τοποθεσία «Κουφόπλατη», περίπου 2,5 χλμ βορειοδυτικά της Μαρώνειας και 1 χλμ ανατολικά των Προσκυνητών. Σχηματίστηκε κατά μήκος δύο ρηγμάτων και έχει συνολικό μήκος διαδρόμων 2.000 μέτρα και η έκτασή του καλύπτει 10.000 τετραγωνικά μέτρα. Χωρίζεται σε δύο τμήματα, το βόρειο και το νότιο και έχει δύο φυσικές εισόδους, οι οποίες ρυθμίζουν το μικροκλίμα.

Χαρακτηρίζεται από πλούσιο διάκοσμο με εντυπωσιακούς μανιταροειδείς σταλαγμίτες και σταλακτίτες, ελικτίτες, μαργαριτάρια και κοράλλια των σπηλαίων, ενώ το πιο σημαντικό φαινόμενο είναι οι δίσκοι. Το σπήλαιο διακρίνεται και για την βιοποικιλότητά του εξαιτίας της παρουσίας 11 ειδών νυχτερίδων και 31 ειδών ασπόνδυλων μερικά από τα οποία ζουν αποκλειστικά μόνο σε αυτό το σπήλαιο.

Λόγω της εξαιρετικής του σημασίας στην ανάπτυξη και τουριστική αναβάθμιση της περιοχής, αλλά κυρίως για την προστασία του, εκπονήθηκε το 2006 μία λεπτομερής ολοκληρωμένη μελέτη από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης µε επιστημονικό υπεύθυνο τον Καθηγητή Σ. Παυλίδη, η οποία χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Δυστυχώς αυτή η μελέτη δεν αξιοποιήθηκε και έτσι το σπήλαιο δεν είναι σήμερα επισκέψιμο.

Ρήγμα και μετάλλευμα σιδήρου στην Μαρμαρίτσα

Το ρήγμα Μαρώνειας-Μάκρης είναι ένα ενεργό ρήγμα, το οποίο οριοθετεί τις ακτές της Θράκης μεταξύ Αγ. Χαραλάμπους Μαρώνειας και Αλεξανδρούπολης. Στην Μαρμαρίτσα το ρήγμα χαρακτηρίζεται από μία εντυπωσιακή κατοπτρική επιφάνεια ολίσθησης (καθρέπτης ρήγματος), από τις ελάχιστες που υπάρχουν στην Ελλάδα και βρίσκεται σε άριστη κατάσταση. Η επιφάνεια του ρήγματος που αναπτύσσεται στα μάρμαρα, υπερβαίνει τα 5 μέτρα ύψος, είναι τεκτονισμένη και λειασμένη με χαρακτηριστικά αυλάκωσης και γραμμώσεις τεκτονικής ολίσθησης. Αυτά τα χαρακτηριστικά εμφανίζονται σπάνια και για τον λόγο αυτό το ρήγμα Μαρμαρίτσας αποτελεί μοναδικό παράδειγμα στον Ελληνικό χώρο.

Ολόκληρη η έκταση καλύπτεται από μεταλλικές φλέβες οξειδίων του σιδήρου που αποτελούνται από μαύρο συμπαγή και σπογγώδη γκαιτίτη και από κόκκινο αιματίτη που είναι τα πιο συνηθισμένα και γνωστά δευτερογενή ορυκτά του σιδήρου. Ο γκαιτίτης και ο αιματίτης εξορύχθηκαν εντατικά κατά το παρελθόν ίσως και κατά την αρχαιότητα, αλλά δεν υπάρχουν ενδείξεις. Η σημαντικότερη θέση εξόρυξης που χρονολογείται στην δεκαετία 1930 βρίσκεται στην βραχώδη και αφιλόξενη ακτή ανατολικά της Μαρμαρίτσας, στην θέση Κάβος του Ιατρού. Εδώ υπάρχει μεγάλο μεταλλείο ενώ το ορυκτολογικό ενδιαφέρον συγκεντρώνεται στα όμορφα δείγματα γκαιτίτη και τις εντυπωσιακές εμφανίσεις ασβεστίτη σε διάφορες κρυσταλλικές, σφαιροειδείς και επιμηκυμένες μορφές.

Πορφυριτικό κοίτασμα χαλκού-μολυβδαινίου με το ρήνιο και το αρχαίο μεταλλείο

Στην τοποθεσία «Κτίσματα» (Μαλ Τεπέ) υπάρχει ένα γρανιτικό πέτρωμα που εξέρχεται απότομα από την θάλασσα, σε ύψος 150 μέτρων, και το οποίο σχετίζεται με κοίτασμα χαλκού-μολυβδαινίου «πορφυριτικού τύπου». Το κοίτασμα αυτό, αν και μικρό σε έκταση, έχει αποκαλύψει αρκετά επιστημονικά ενδιαφέροντα στοιχεία. Ένα από τα σημαντικά ορυκτά στην τοποθεσία αυτή είναι ο μολυβδαινίτης, σχετικά σπάνιος στην Ελλάδα.

Χημικές αναλύσεις που έγιναν σε εξειδικευμένα εργαστήρια της Γερμανίας και της Σουηδίας έδειξαν ότι ο μολυβδαινίτης της Μαρώνειας περιέχει ένα πολύ σπάνιο μέταλλο, το ρήνιο (Re), οι περιεκτικότητες του οποίου ανέρχονται έως 2,88 %, από τις υψηλότερες σε παγκόσμιο επίπεδο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι αντίστοιχες, και ακόμη μεγαλύτερες περιεκτικότητες στο σπάνιο αυτό μέταλλο έχουν παρατηρηθεί και σε άλλες τρεις τοποθεσίες της Θράκης, στην Κίρκη του Ν. Έβρου (Re έως 4,69 %), στον Κώνο Σαπών (Re έως 3,11 %) και στην Μελίταινα του Ν. Ξάνθης (Re έως 1,74 %). Συγκρίνοντας λοιπόν τα δεδομένα αυτά με τη διεθνή βιβλιογραφία, συμπεραίνουμε ότι οι περιεκτικότητες ρηνίου στη Θράκη είναι οι υψηλότερες που έχουν αναφερθεί μέχρι σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το ρήνιο είναι από τα σπανιότερα μέταλλα, έχει την 3^η ψηλότερη θερμοκρασία τήξης (3186 °C) και το ψηλότερο σημείο βρασμού (5596 °C) από όλα τα χημικά στοιχεία. Δεν υπάρχει ελεύθερο στη φύση. Εμφανίζεται σε ίχνη μέσα στον μολυβδαινίτη που αποτελεί και τη μεγαλύτερη εμπορική του πηγή. Δύο είναι οι βασικές χρήσεις του μετάλλου αυτού: α) στην παραγωγή υπερκραμάτων με σκοπό την αύξηση της αντοχής τους στις υψηλές θερμοκρασίες, ιδιαίτερα στην αεροναυπηγική, και β) ως καταλύτης στη βιομηχανία πετρελαίου για την παραγωγή βελτιωμένων υγρών καυσίμων μαζί με την πλατίνα (λευκόχρυσος). Επίσης ενώσεις του ρηνίου χρησιμοποιούνται στην ιατρική, καθώς και στην κατασκευή ευαίσθητων οργάνων τα οποία θα πρέπει να αντέχουν σε απότομες και μεγάλες αλλαγές θερμοκρασίας. Εξαιτίας της χαμηλής διαθεσιμότητάς του σε σχέση με τη ζήτηση, το ρήνιο είναι ένα από τα πιο ακριβά βιομηχανικά μέταλλα.

Άρα η περιοχή της Θράκης, μαζί και η Μαρώνεια, συγκεντρώνουν ένα παγκόσμιο ενδιαφέρον για την επιστημονική διερεύνηση ενός τόσο σπάνιου φαινομένου που είναι η υψηλή συγκέντρωση σε ρήνιο.

Στο Μαλ Τεπέ, στο ίδιο κοίτασμα, έχει ανακαλυφθεί και ένα αρχαίο υπόγειο μεταλλείο. Το μεταλλείο αυτό αποτελείται από ένα πηγάδι βάθους 7 μέτρων, το οποίο καταλήγει σε τρεις πολύ στενές στοές μήκους έως 25 μέτρα. Στις αρχαίες αυτές στοές οι μεταλλωρύχοι που ήταν συνήθως δούλοι ή αιχμάλωτοι πολέμου κινούνταν με πολύ δυσκολία σε εξαιρετικά απάνθρωπες συνθήκες. Το μεταλλείο αυτό χρονολογείται από τον 3^ο-2^ο αι. π.Χ., με βάση την κεραμική που εντοπίστηκε σ’ αυτό από τους αρχαιολόγους, και πιθανώς αποσκοπούσε στην εξόρυξη μεταλλεύματος χαλκού.

Λατόμηση μονζονίτη, Μεγαλιθική Πύλη και  Ληνοί από τον 9^ο-8^οαι. π.Χ.

Το οχυρωματικό τείχος με τη Μεγαλιθική Πύλη στην θέση Κουβούκι και στην ακρόπολη του Άγ. Γεωργίου έχει ταυτιστεί από τους αρχαιολόγους με την Ομηρική Ίσμαρο. Σε όλη την έκταση κατά μήκος του τείχους εντοπίζονται ίχνη κοπής και κατεργασίας του μονζονίτη από τον 9^ο-8^ο αι. π.Χ. Η παρουσία των κατεργασμένων λίθων και το μεγάλο μέγεθος των ογκολίθων δείχνει ότι ο μονζονίτης χρησιμοποιήθηκε ως δομικό υλικό, κυρίως για την οχύρωση των ακροπόλεων και της πόλης. Αν και έχουν περάσει σχεδόν 3 χιλιάδες χρόνια, διακρίνονται ακόμη τα ίχνη από τις εγκοπές στις οποίες προσαρμόζονταν οι ατσάλινες σφήνες που χρησιμοποιήθηκαν για την κοπή του σκληρού αυτού γρανιτικού πετρώματος.

Τα ίχνη κατεργασίας αποτελούν επάλληλες εγκοπές στο πέτρωμα, μήκους από 0,20 έως 0,40 μ. με τραπεζοειδές ή σπανιότερα με θολωτό σχήμα, η μία δίπλα στην άλλη, σε σχετικά μικρή απόσταση μεταξύ τους. Στις εγκοπές αυτές τοποθετούσαν χαλύβδινες σφήνες και με συνεχή και ρυθμική κρούση αποσπούσαν τους γρανιτικούς ογκόλιθους τεμαχίζοντάς τους. Τα τεμάχια που έκοβαν με τον τρόπο αυτό είχαν βάρος 1 με 2 τόνους, ενώ σε μερικές περιπτώσεις έφθανε τους 4 τόνους.

Ήταν μία διαδικασία αρκετά επίπονη που απαιτούσε δύναμη και δεξιότητα. Και δεν ήταν μόνο η κοπή του σκληρού πετρώματος. Οι ογκόλιθοι θα έπρεπε να μεταφερθούν σε κακοτράχαλο έδαφος και να τοποθετηθούν στο οχυρωματικό τείχος έτσι ώστε οι εξωτερικές πλευρές να είναι επίπεδες και ομαλές.

Στην θέση Κουβούκι υπάρχουν δύο αρχαίοι «ληνοί» (πατητήρια σταφυλιού) λαξευμένοι στον σκληρό μονζονίτη, τους οποίους χρησιμοποιούσαν για την παραγωγή του γνωστού από τον Όμηρο Ισμαρικού οίνου, με το κόκκινο χρώμα και την υπέροχη ευωδία του. Η μορφολογία των ληνών αυτών δείχνει την υψηλού επιπέδου τεχνολογίας όχι μόνο στην παρασκευή του κρασιού αλλά και στην κατασκευή τους.

Ένας ακόμη ληνός, το ίδιο εντυπωσιακός, είχε λαξευτεί από τους Κίκονες στα σκληρά σχιστολιθικά πετρώματα στην κορυφή του όρους Ίσμαρος, στα όρια του οχυρωματικού τείχους της ακρόπολης που υπάρχει εκεί. Πρόκειται για δύο τετραγωνισμένα λαξευμένα ανοίγματα με αρκετή κλίση, τα οποία συνδέονται με μία οπή. Το πάτημα των σταφυλιών γινόταν στο ένα άνοιγμα και ο μούστος κυλούσε στην κεκλιμένη επιφάνεια και μέσω της οπής διοχετευόταν στο δεύτερο άνοιγμα.

Αλλά και το οχυρωματικό τείχος στην κορυφή του Ισμάρου είναι εντυπωσιακό, αν και έχει καταρρεύσει. Η μία του πλευρά έχει μήκος 300 μέτρα και περίπου στο μέσο υπάρχει ένα μεγάλο κενό, εκεί όπου βρισκόταν η πύλη για την είσοδο στην ακρόπολη. Θα πρέπει να πούμε ότι η πρόσβαση στις κορυφές όπου οι Κίκονες είχαν κατασκευάσει τις οχυρωμένες ακροπόλεις τους είναι εξαιρετικά δύσκολη και απότομη, αφού βρίσκονται σε πολύ μεγάλο υψόμετρο, περίπου στα 600 μέτρα.

Αρχαία λατομεία λευκού μαρμάρου στην Μαρμαρίτσα

Έξι συνολικά αρχαία λατομεία λευκού μαρμάρου εντοπίζονται στην τοποθεσία Μαρμαρίτσα, κατά μήκος του ρέματος «Συκιά». Τα λατομεία σε σχέση με την αρχαία πόλη της Μαρώνειας βρίσκονταν έξω από το ανατολικό τείχος και σε απόσταση περίπου 700 μέτρα από αυτό.

Η εξόρυξη μαρμάρου γινόταν με ανοιχτά κλιμακωτά μέτωπα, όπως γίνεται και σήμερα. Έχουν εντοπιστεί έως και 4 διαδοχικά επίπεδα εξόρυξης. Διακρίνονται επίσης τα ίχνη από τα εργαλεία λατόμησης και τις μεταλλικές σφήνες. Γενικά η τεχνική ήταν απλή και ακολουθούσε τα γεωλογικά και τεκτονικά χαρακτηριστικά του ίδιου του πετρώματος (σχιστότητα, ρήγματα, διακλάσεις κλπ.), τα οποία καθόριζαν τους τύπους των αρχιτεκτονικών μελών που θα παραγόταν. Το ύψος του μετώπου εξόρυξης σε όλα τα λατομεία φθάνει έως 5 μέτρα. Εκτιμάται ότι κατά τη διάρκεια λειτουργίας τους θα πρέπει να εξορύχθηκαν συνολικά πάνω από 4.500 κυβικά μέτρα.

Η έναρξη λειτουργίας των λατομείων μαρμάρου στη Μαρώνεια δεν είναι με ακρίβεια γνωστή. Με βεβαιότητα λειτουργούσαν κατά την Ελληνιστική εποχή έως και τη Ρωμαϊκή περίοδο και προμήθευσαν τα υλικά για την κατασκευή μεγάλων οικοδομικών κτισμάτων, αρχιτεκτονικών μελών, κιόνων, επιτύμβιων στηλών και γλυπτών σε δημόσια κτήρια, στο αρχαίο θέατρο, σε ιερά, στο πρόπυλο του Αδριανού (124-125 μ.Χ.) και στην αρχαία αγορά. Από το ίδιο μάρμαρο κατασκευάστηκε και ένας εντυπωσιακός τεράστιος μονολιθικός σταθμός θυρώματος Ρωμαϊκής περιόδου, της εποχής των Αντωνίνων (96-192 μ.Χ.), μήκους 3,95 μέτρων.

Σφαιροειδείς γεωμορφές στον μονζονίτη

Οι σφαιροειδείς γεωμορφές στους μονζονιτικούς όγκους του Αγ. Γεωργίου που έχουν δημιουργηθεί από την χημική και αιολική αποσάθρωση και διάβρωση, προσελκύουν το ενδιαφέρον των επιστημόνων αλλά και μη ειδικών, που θέλουν να θαυμάσουν τα εντυπωσιακά αυτά και σχετικά σπάνια δημιουργήματα της φύσης. Οι όγκοι αυτοί που μερικές φορές ξεπερνούν σε διάμετρο τα 20 μέτρα, είναι διασκορπισμένοι περιμετρικά του όρους Αγ. Γεώργιος και αποτελούσαν για τους Κίκονες ένα φυσικό οχυρό καθιστώντας την ακρόπολή τους απόρθητη.

Οι επιβλητικοί αυτοί ογκόλιθοι τροφοδότησαν τη φαντασία των κατοίκων της περιοχής που κατά το παρελθόν έπλασαν διάφορους θρύλους. Όπως μας μετέφερε πριν από χρόνια ο κ. Παναγιώτης Δαλατσούδης, κάτοικος Μαρώνειας, όταν κτιζόταν η Αγιά Σοφιά στην Κωνσταντινούπολη, λίθοι από όλη την Ελλάδα ξεκίνησαν για να βοηθήσουν στο κτίσιμο.  Όταν έφθασαν στην Μαρώνεια έκατσαν να ξαποστάσουν και από την εκθαμβωτική ομορφιά του τοπίου αποφάσισαν να μείνουν εκεί για πάντα. Έτσι δημιουργήθηκε αυτός ο πελώριος σωρός στον Άγ. Γεώργιο.

Θρύλοι όμως παράγονται και σήμερα. Υπάρχουν περιηγητές που είναι πεπεισμένοι ότι κάποιες από αυτές τις γεωμορφές, λόγω της γεωμετρίας τους και των έντονων χρωματισμών τους, χρησιμοποιούνται από εξωγήινους ως βάσεις για την προσεδάφισή των σκαφών τους στην Γη. Αυτό που σίγουρα ισχύει και δεν αποτελεί γέννημα της φαντασίας, είναι ότι οι χαρακτηριστικές σφαιρικές μορφές στην Μαρώνεια που ονομάζονται «boulders», χρησιμοποιούνται για εξάσκηση στο άθλημα που ονομάζεται «bouldering», δηλαδή αναρρίχηση με μεγάλο βαθμό δυσκολίας (πληροφορία από τον κ. Γιώργο Βολουδάκη).

Απολιθώματα

Στα πετρώματα της ευρύτερης περιοχής της Μαρώνειας εντοπίζονται κατάλοιπα ζωικών και φυτικών οργανισμών που έζησαν πριν από εκατομμύρια χρόνια και διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα ως απολιθώματα. Απολιθωμένα οστά, ελασματοβράγχια, γαστερόποδα, ξύλα, κοράλλια και άλλοι οργανισμοί είναι μερικά μόνο δείγματα από τα απολιθώματα αυτά. Ανάμεσά τους συμπεριλαμβάνονται θαλάσσιοι ασπόνδυλοι οργανισμοί, Ηωκαινικής ηλικίας (που έζησαν δηλαδή πριν από περίπου 50 εκατομμύρια χρόνια), όπως αχινοί, αχιβάδες, γιγάντιες όστρεες, εξακοράλλια, γαστερόποδα, ελασματοβράγχια (κυρίως Pectenidae και Cardiidae) και τρηματοφόρα (κυρίως Νummulites) που σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν ιδιαίτερα μεγάλο μέγεθος. Επίσης τα απολιθωμένα ξύλα από την περιοχή των Προσκυνητών, αλλά και τα οστά και τα δόντια μεγάλων θηλαστικών από την περιοχή του σπηλαίου Μαρώνειας, όπως η στικτή ύαινα των σπηλαίων, ο δασύµαλλος ρινόκερος, το άγριο βόδι, το άλογο και το ελάφι, που έζησαν στο Πλειστόκαινο (10-100 χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα), βοηθούν στην αναπαράσταση του παλαιοπεριβάλλοντος και της παλαιογεωγραφίας της περιοχής πριν από εκατομμύρια χρόνια.

Επίλογος

Στην Μαρώνεια όσο και να περιηγηθείς, δεν πρόκειται να τα ανακαλύψεις όλα. Υπάρχουν πολύ δύσβατα μέρη που για να τα επισκεφθείς μπορεί να μην σου φθάνει μία μέρα. Και εμείς εδώ εξιστορήσαμε λίγα, τα πιο σημαντικά και τα πιο εντυπωσιακά. Σε ένα τέτοιο μοναδικό περιβάλλον αλληλοεπιδρούν οι πολιτισμοί με τα πετρώματα, τα ζώα και τα φυτά με τον άνθρωπο, η ψυχή με το σώμα, η γνώση με την εμπειρία, οι άνθρωποι μεταξύ τους, οι κτηνοτρόφοι με τους αγρότες, οι ψαράδες με τους κυνηγούς, οι γεωλόγοι με τους αρχαιολόγους, οι ντόπιοι με τους ξένους, οι δραπέτες της ζωής με τους αναχωρητές. Στην Μαρώνεια τίποτα δεν είναι προβλέψιμο.

Έχουμε περιηγηθεί για ατελείωτες ώρες και μέρες με ντόπιους και επισκέπτες (ενδεικτικά αναφέρουμε τον Παναγιώτη Δαλατσούδη, το Θόδωρο Περβανά, την Μελαχροινή Μαρτίδου), συζητώντας ατελείωτες ώρες για την Μαρώνεια, ως έννοια που περιλαμβάνει τα πάντα. Και ακόμη δεν ξέρουμε τίποτα για αυτήν την απόμερη περιοχή της Θράκης όπου θα πρέπει να έρθεις επί τούτου, αφού δεν γίνεται να είσαι περαστικός. Γιατί στην Μαρώνεια δεν υπάρχουν περαστικοί. Όποιος πάει μία φορά και ανακαλύψει αυτό το διαφορετικό, θα ξαναπάει και θα ξαναπάει…

Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Melfos, V., Voudouris, P., Melfou M., et al. (2020). Mineralogical Constraints on the Potassic and Sodic-Calcic Hydrothermal Alteration and Vein-Type Mineralization of the Maronia Porphyry Cu-Mo ± Re ± Au Deposit in NE Greece. Minerals, 10, 182.

Voudouris P., Melfos V., Spry P.G., et al. (2013). Extremely Re-Rich Molybdenite from Porphyry Cu-Mo-Au Prospects in Northeastern Greece: Mode of occurrence, causes of enrichment, and implications for gold exploration. Minerals, 3, 165-191.

Μέλφος Β., Χατζηπέτρος Α., Χατζοπούλου Α., κ.ά. (2005). Γεωλογική, Πετρολογική και Παλαιοντολογική μελέτη του Σπηλαίου της Μαρώνειας στους Ηωκαινικούς Νουμμουλιτοφόρους ασβεστολίθους στη Θράκη. Δελτ. Ελλην. Γεωλ. Εταιρ., XXXVII, 153-167.

Μπακιρτζής, X. και Τριαντάφυλλος, Δ. (1988). Θράκη. ΕΤΒΑ, ΕΟΤ, ΕΟΜΜΕΧ. Αθήνα, 80 σ.

Χατζηπέτρος Α., Παυλίδης Σ. (2005). Γεωμετρία και κινηματική του ενεργού ρήγματος Μαρώνειας – Μάκρης (Θράκη). Πρακτικά Περιλήψεων της Επιστημονικής Συνεδρίας της ΕΓΕ «Γεωλογία της Θράκης-Σεισμοτεκτονική του ΒΑ Αιγαίου», Σαμοθράκη, 69.