ΜΙΑ ΚΑΛΛΟΝΗ 3.000 ΕΤΩΝ.

Τελευταίο σταθμό στην πολυήμερη περιήγηση της Ρόδου αφήσαμε τη Λίνδο. Όχι τυχαία. Είναι πάντα καλύτερα ο επίλογος -ο κάθε επίλογος- να περιλαμβάνει το πιο συναρπαστικό κομμάτι ενός έργου, αυτό που θα παραμείνει περισσότερο στη μνήμη. Η απόφασή μας για τη Λίνδο αποδείχτηκε σωστή. Γιατί, όσο κι αν προσπαθούμε, αδυνατούμε να φέρουμε στο μυαλό μας κάποιον τόπο, όχι μόνο στη Ρόδο αλλά και σ’ ολόκληρη την Ελλάδα, με χαρακτηριστικά παρόμοια αυτών που συγκεντρώνει η Λίνδος. Χαρακτηριστικά που αρχίζουν να ξεδιπλώνονται και να γεμίζουν το οπτικό μας πεδίο, μόλις πάρουμε την τελευταία στροφή του δρόμου κι αποκαλυφθεί απέναντί μας η χερσόνησος της Λίνδου.

Αρχικά ένας ορμίσκος βελούδινος, με ανοιχτογάλαζα νερά. Αμέσως μετά τα σπιτάκια του παραδοσιακού οικισμού, χτισμένα σφιχτά, το ένα δίπλα στο άλλο, σαν μια λευκή ανάλαφρη πινελιά, που φωτίζει και ημερεύει τον σκουρόχρωμο όγκο της χερσονήσου. Και πιο πάνω ακόμη ο μονοκόμματος βράχος, η κορυφή της Λίνδου, το σύνορό της με τον ουρανό. Εκεί ψηλά είναι η Ακρόπολη κι όλα τα διαχρονικά μνημεία του παρελθόντος, αψευδής μάρτυρας της τρισχιλιετούς πορείας μιας πόλης, που δεν έπαψε ούτε στιγμή να κατοικείται και να ζει.

Θαυμάζουμε, φωτογραφίζουμε και κατηφορίζουμε αργά προς τον πιο διάσημο, τον πιο εμβληματικό προορισμό της Ρόδου. Τρεις φορές, σε μια εβδομάδα, τα βήματά μας μάς οδήγησαν στη Λίνδο. Μα κι άλλες τόσες αν αφιερώναμε, πάλι θα ήταν λίγες. Πάντα κάποια συναρπαστική λεπτομέρεια θα μας είχε διαφύγει, ένα αρχαίο μνημείο, ένα οικόσημο, ένα λιθανάγλυφο, μια παλιά χρονολογία, ένα σοκάκι. Σε τούτη την πρώτη λοιπόν, προσέγγιση θα προσπαθήσουμε να μοιραστούμε μαζί σας μια ανάλαφρη μόνον αύρα του τόπου. Νομίζουμε, ότι θα είναι αρκετή για να εντάξετε τη Λίνδο στους μελλοντικούς σας προορισμούς.

ΣΟΚΑΚΙΑ, ΑΝΗΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ ΑΡΚΕΤΟΣ

Είναι 20 Απριλίου ακόμη, το αυτοκίνητο, ωστόσο, δεν φτάνει ως την Πλατεία Ελευθερίας ή μάλλον, όπως φτάνει έτσι ξαναφεύγει.

–Αυτό δεν είναι τίποτε, μας λένε στην πλατεία, που να δείτε τι γίνεται το καλοκαίρι.

Μας φαντάζομαι δύο-τρεις μήνες μετά να πασχίζουμε ν’ ανοίξουμε δρόμο ανάμεσα στα συνωστισμένα στενοσόκακα, στις ανηφοριές και στα σκαλοπάτια, μπροστά στα κατάφορτα από souvenir και ποικίλες πραμάτιες μαγαζιά.

–Δεν θα το άντεχα, μου λέει η Άννα. Άν και θα ήμουν περίεργη να το ζήσω, για λίγη έστω ώρα.

Μια χτιστή κρήνη από λαξευτό πωρόλιθο, στην πλατεία Ελευθερίας, τρέχει άφθονο νερό. Η εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα φέρει ανάγλυφους αραβικούς χαρακτήρες.

Πολύ γρήγορα φτάνουμε από την πιάτσα των πετρελαιοκίνητων ΤAXI στην πιάτσα των “τετράποδων TAXI”. Είναι τα συμπαθέστατα γαϊδουράκια, τουλάχιστον 40, που δίπλα-δίπλα στη σκιά περιμένουν υπομονετικά τους “πελάτες” τους, τους αναβάτες τους. Είναι όσοι επιλέγουν να φτάσουν “έφιπποι” ή μάλλον επί ράχης όνου, ως τα ψηλώματα της Ακρόπολης της Λίνδου.

–Τα γαϊδουράκια είναι “Λιντιακά“, ντόπια ράτσα, μας λέει ο Δημήτρης. Απ’ αυτά ζούνε γύρω στις 60 οικογένειες του χωριού.

Ξεκινάει η αργή περιήγησή μας στον πανέμορφο παραδοσιακό οικισμό. Στην εξαιρετική έκδοση του ΤΑΠΑ (1) ο Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων Ι. Παπαχριστοδούλος αναφέρει: “η έγκαιρη επέμβαση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, με την κήρυξη του μοναδικού οικισμού και της ακρόπολης ως διατηρητέου μνημείου, επέτρεψε ουσιαστικά να παραμείνει, με μικρές σχετικά εξαιρέσεις, αλώβητος ο συνολικός αρχιτεκτονικός χαρακτήρας και η φυσιογνωμία του τόπου και να αποφευχθούν δραστικές αλλοιώσεις και επεμβάσεις, όπως έχει συμβεί δυστυχώς σε άλλα σημεία του νησιού και σε όλη την Ελλάδα, σε όσα μέρη δεν υπήρξε έγκαιρη ανάλογη παρέμβαση”.

Χάρη σ’ αυτή τη διάσωση της φυσιογνωμίας του τόπου έχουμε κι εμείς την τύχη να περιδιαβαίνουμε στα δρομάκια και να θαυμάζουμε την αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα του οικισμού, που την μεγαλύτερη ακμή του έζησε τον 17ο αιώνα. Από την περίοδο εκείνη σώζεται ένας σημαντικός αριθμός από αξιόλογα αρχοντικά, με εμβληματικές εισόδους από λαξευτό πωρόλιθο και ανάγλυφες χρονολογίες του 17ου αιώνα. Το πιο αντιπροσωπευτικό αλλά και ωραιότερα διακοσμημένο αρχοντικό είναι του Παπακωνσταντή, που χρονολογείται στο 1626

Σ’ όλη τη διάρκεια της περιδιάβασής μας εναλλάσσονται ποικίλες εικόνες, λαβυρινθώδη δρομάκια, μερικά πολύ στενά, κάποια καμαροσκέπαστα, σπίτια με χρονολογίες παλιές, σε βάθος τριών και παραπάνω αιώνων.

Σημαντική είναι η  εκκλησιά της Παναγίας, επίκεντρο του μεσαιωνικού και νεότερου οικισμού. Σύμφωνα με τον Ι.Χ Παπαχριστοδούλου, κτισμένη στον βυζαντινό τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλλο, επισκευάστηκε το 1489–1490 επί Μεγάλου Μαγίστρου του Τάγματος Pierre d’ Aubusson.

Το μνημείο όμως είναι παλαιότερο και ανάγεται στην ύστερη βυζαντινή περίοδο κτισμένο στη θέση ίσως ακόμη παλαιότερου ναού. Εντυπωσιακό είναι το 5ώροφο, από λαξευτό πωρόλιθο νεώτερο καμπαναριό με χρονολογία 1834. Δεν θα ‘πρεπε επίσης να παραλείψουμε την πολύ συχνή και ευχάριστη παρουσία των εξαιρετικής τέχνης βοτσαλωτών σε αυλές, σε σκάλες, μικρές εξωτερικές επιφάνειες και σε πολλά κατώφλια σπιτιών.

Πριν καν το καταλάβουμε, βρισκόμαστε κάτω από τις επάλξεις του Κάστρου.

ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Με την είσοδο στο Κάστρο, μας εντυπωσιάζει η ημικυκλική εξέδρα, λαξευμένη σε μεγάλο κάθετο βράχο καθώς και η ανάγλυφη πρύμνη πολεμικού πλοίου -“τριημιολίας”. «λαλούν» σύμβολο της Λίνδου (αρχές 2ου αι. π.χ.)

Αποτελούσε τη βάση για τον χάλκινο ανδριάντα του Αγησάνδρου, τον οποίο οι Λίνδιοι ετίμησαν για κάποια ναυτική νίκη των Ροδίων. Το άγαλμα φιλοτέχνησε ο περίφημος Ρόδιος γλύπτης Πυθόκριτος, στον οποίο κάποιοι αποδίδουν και το άγαλμα της Νίκης της Σαμοθράκης.

Αμέσως μετά, μια απότομη λίθινη κλίμακα με 77 συνεχόμενα σκαλοπάτια μας οδηγεί στην είσοδο του Ιπποτικού Διοικητηρίου, του 14ου και 15ου αιώνα. Ψηλότερα η είσοδος προστατεύεται από τον “φονιά“, την καταχύστρα δηλαδή, μέσα από την οποία έριχναν καυτό λάδι στους επιτιθέμενους. Το εντυπωσιακό αυτό κτίριο ήταν η έδρα του Διοικητή του φρουρίου κατά τα ιπποτικά χρόνια. Στα άδυτά του στεγάζει σήμερα τις Υπηρεσίες Αναστήλωσης των μνημείων της Λίνδου. Είναι ένας χώρος μεγαλόπρεπος, μη επισκέψιμος για το ευρύ κοινό. Εδώ έχουμε το προνόμιο να μας υποδεχθεί η Μαρία Πίκουλα, που με την ιδιότητα του Πολιτικού Μηχανικού ασχολείται επί 25 χρόνια με την επίβλεψη των αναστηλώσεων στον αρχαιολογικό χώρο της Λίνδου.

Την ρωτάμε πώς είναι να ζει και να εργάζεται 25 χρόνια σ’ έναν τόπο σαν τη Λίνδο.

–Αν εξαιρέσουμε τους δύο-τρεις καλοκαιρινούς μήνες με τον συνωστισμό και την πασίγνωστη ζέστη της Λίνδο, όλο το υπόλοιπο διάστημα θεωρώ πολύ προνομιούχο τον εαυτό μου. Είν’ ένας τόπος από κάθε άποψη μοναδικός, με αναρίθμητες γοητευτικές όψεις, κάθε ώρα της ημέρας κάθε εποχή του χρόνου. Ελάτε όμως να περιηγηθούμε μαζί την ακρόπολη της αρχαίας πόλης.

Είναι ένας ευρύτατος χώρος, που στο ανώτερο τμήμα του καταλαμβάνει 11 στρέμματα, με υψόμετρο 116 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Σε επίκαιρα σημεία του συνολικού αρχαιολογικού χώρου βρίσκονται τοποθετημένες 32 καλαίσθητες πινακίδες πληροφόρησης, στα ελληνικά και αγγλικά. Καμία πινακίδα, ωστόσο, δεν  μπορεί να υποκαταστήσει την ζωντάνια και την γλαφυρότητα της περιγραφής της Μαρίας. Η οποία μας επισημαίνει πολλές αθέατες αλλά σημαντικές λεπτομέρειες των μνημείων και επιπλέον διανθίζει τις περιγραφές της και με άφθονα ιστορικά μνημεία από τις αρχαιότερες καταβολές της πολιτείας ως το μεσαιωνικό και πρόσφατο παρελθόν της.’

Εντυπωσιακός είναι ο αριθμός των αρχαίων μελών που έχουν καταγραφεί και φτάνουν τα 1985(!) με 74 διαφορετικά είδη. Ανάμεσά τους υπάρχουν βάσεις αγαλμάτων, βάθρα και επιστέψεις των βάσεων, βωμοί, στήλες, εξέδρες, βάσεις τριπόδων, πολεμικά αναθήματα και πολλά άλλα.

Εξίσου εντυπωσιακός είναι και ο αριθμός των ενεπίγραφων μελών που ανέρχονται σε 535. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται 106, άγνωστες έως σήμερα στην επιστημονική κοινότητα επιγραφές.

–Είναι ένα απέραντο και μοναδικό υπαίθριο επιγραφικό μουσείο, επισημαίνει η Μαρία.

Αν θέλουμε ν’ αναφερθούμε στο απώτατο παρελθόν της Λίνδου, πρέπει να πούμε, ότι μερικά σποραδικά ευρήματα στον βράχο της ακρόπολης μαρτυρούν για την ύπαρξη ζωής ήδη από την Νεολιθική Εποχή και την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (4η και 3η χιλιετία π.χ).

Στα Γεωμετρικά χρόνια (9ος αιώνας π.χ.) χρονολογείται στην ακρόπολη η ίδρυση ιερού της Αθηνάς Λινδίας.

Ωστόσο, η πρώτη διαμόρφωση στην ακρόπολη έγινε από τον περίφημο “Κλεόβουλο τον Ρόδιο“, τύραννο της Λίνδου και ένα από τους επτά σοφούς της Αρχαίας Ελλάδας στον 6ο αιώνα π.χ. Σ’ αυτόν αποδίδεται το θρυλικό απόφθεγμα “Μέτρον άριστον“. Ο Κλεόβουλος κυβέρνησε επί 40 χρόνια με σοφία και μετριοπάθεια την πόλη, που επί των ημερών του γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή της.

Στο πρώτο μισό του 3ου αι. π.χ οικοδομήθηκαν τα Προπύλαια και η μνημειακή κλίμακα που οδηγούσε στον ναό. Στο τέλος του 3^ου αι. π.χ. κατασκευάστηκε η μεγάλη Στοά σε σχήμα Π. Τα νέα οικοδομήματα προσέδωσαν στην ακρόπολη μνημειακή, ανδηρωτή (βαθμιδωτή) μορφή και θεαματικότητα και το μοναδικό αυτό σύνολο αποτέλεσε πρότυπο για την αρχιτεκτονική της ελληνιστικής εποχής.

Ο οχυρωματικός χαρακτήρας της ακρόπολης διατηρήθηκε σε όλες τις ιστορικές φάσεις από την αρχαϊκή περίοδο έως τους βυζαντινούς, μεσαιωνικούς και οθωμανικούς χρόνους. Οι Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννου κατέλαβαν το κάστρο τον Οκτώβριο του 1307. Η οικοδόμηση της ιπποτικής οχύρωσης άρχισε κατά τον 14^ο και συμπληρώθηκε τον 15^ο αιώνα. Στις 30 Σεπτεμβρίου του 1522 η φρουρά της Λίνδου παρέδωσε τα κλειδιά στους Τούρκους και μικρή τουρκική φρουρά παρέμενε μέχρι το 1844.

Η ανασκαφική έρευνα στη Λίνδο, πραγματοποιήθηκε από την Δανική Αρχαιολογική Αποστολή, από το 1902 ως το 1905. Έφερε στο φως τα μνημεία της ακρόπολης και πλήθος κινητών ευρημάτων που σήμερα βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο της Κωνσταντινούπολης και κυρίως της Κοπεγχάγης.

Στην εποχή της Ιταλοκρατίας, από το 1938 ως το 1940, έγιναν εκτεταμένες αναστηλωτικές επεμβάσεις στα μνημεία. Η μέθοδος όμως και τα υλικά των επεμβάσεων δεν άντεξαν στο χρόνο και κυρίως προκάλεσαν καταστρεπτικές συνέπειες στα αναστηλωθέντα μνημεία. Έτσι το 1985 μια 5μελής επιτροπή που ορίστηκε από το ΚΑΣ με συντονίστρια την αείμνηστη Ηώ Ζερβουδάκη, ανέλαβε το μεγάλο έργο της πλήρους αποκατάστασης, αναστήλωσης και ανάδειξης των μνημείων της Ακρόπολης της Λίνδου. Μια πλήρως οργανωμένη ομάδα με αρχαιολόγο, αρχιτέκτονα, πολιτικό μηχανικό, σχεδιαστή, αρχιτεχνίτες και ειδικευμένους τεχνίτες, καθώς και με υποστήριξη γερανών, συνεχίζουν έκτοτε το σημαντικό αυτό έργο με εξαιρετικά αποτελέσματα.

Θαυμάζουμε γύρω μας τα πάντα: τον βυζαντινό ναό του Αγ. Ιωάννη του 12^ου –13^ου αιώνα, τις Ελληνιστικές και Μεσαιωνικές οχυρώσεις, τις αναρίθμητες επιγραφές, τις βάσεις αναθηματικών και τιμητικών αγαλμάτων, τις εντυπωσιακές εξέδρες των διαφόρων Ιερέων, τα Προπύλαια και τον Ναό της Λινδίας Αθηνάς. Ελάχιστοι επισκέπτες ανεβοκατεβαίνουν τις μνημειακές σκάλες, κινούνται στα επίπεδα του μεγάλου αρχαιολογικού χώρου.

-Αυτή η εικόνα δεν θα υπάρχει σε λίγο καιρό λέει η Μαρία. Το καλοκαίρι κάποιες μέρες, οι επισκέπτες πλησιάζουν τις τρεις χιλιάδες.

Πριν εγκαταλείψουμε το χώρο ρίχνουμε μια ματιά από τον χαοτικό γκρεμό του Ν. άκρου του τείχους. Εκεί 116 μέτρα χαμηλότερα, μας αφήνει εκστατικούς ο όρμος του Αγ. Παύλου, που έχει από κάποια οπτική γωνία το σχήμα καρδιάς και μοιάζει με φυσική πισίνα. Κάτω απ’ αυτό το Ν. τμήμα της Ακρόπολης βρίσκεται  και το Αρχαίο Θέατρο της πόλης, λαξευμένο σε βράχο τον 4^ου αι. π.χ. με χωρητικότητα περίπου 2.000 θεατών. Τέλος, σε μικρή απόσταση Δ. του θεάτρου σώζεται το Τετράστοον, ένα εντυπωσιακό ορθογώνιο οικοδόμημα της ελληνιστικής εποχής, πιθανότατα ιερό του Διονύσου Σμινθέως.

Με την σύντομη αυτή αναφορά κλείνουμε την πρώτη μας προσέγγιση στην Λίνδο. Για πολύ περισσότερες πληροφορίες συνιστούμε θερμά το εξαιρετικό βιβλίο του Ι.Χ. Παπαχριστοδούλου, έκδοσης ΤΑΠΑ του Υπουργείου Πολιτισμού. Ακόμη περισσότερο όμως, συνιστούμε μια προσωπική επίσκεψη στη Λίνδο. Είναι μια αξεπέραστη εμπειρία.