Στη λεία υδάτινη επιφάνεια η λυγερόκορμη σιλουέτα ενός ερωδιού αντικατοπτρίζεται με την παραμικρή λεπτομέρεια. Στέκεται ακίνητος και καθώς η φιγούρα του σκιάζει τα ήσυχα αβαθή νερά, αναμένει με καρτερικότητα τη λεία του. Πότε-πότε προχωράει με αθόρυβες κινήσεις, λυγίζει το μακρύ λαιμό του αναζητώντας την τροφή και ύστερα μένει πάλι ασάλευτος. Σχεδόν ακίνητοι, αλλά ταυτόχρονα συνεπαρμένοι, παρακολουθούμε το εντυπωσιακό άνοιγμα των σκουρόχρωμων φτερών και την απογείωσή του στον καθαρό ουρανό. Πιο πέρα, οι νεοσσοί λευκοί ερωδιοί κοσμούν τα γυμνά κλαδιά των δέντρων, ενώ οι μεγαλύτεροι αργυροτσικνιάδες επιδεικνύουν το χιονόλευκο φτέρωμά τους.
Κινούμαστε σχεδόν αθόρυβα με το αυτοκίνητο στο χωμάτινο δρόμο, περιτριγυρισμένο από τους χαμηλούς καλαμιώνες, που επιτρέπουν στο βλέμμα μας να περιπλανηθεί στα ειδυλλιακά κανάλια της λίμνης Βιστωνίδας, κάπου στη δυτική της όχθη.

Στη λεία υδάτινη επιφάνεια η λυγερόκορμη σιλουέτα ενός ερωδιού αντικατοπτρίζεται με την παραμικρή λεπτομέρεια. Στέκεται ακίνητος και καθώς η φιγούρα του σκιάζει τα ήσυχα αβαθή νερά, αναμένει με καρτερικότητα τη λεία του. Πότε-πότε προχωράει με αθόρυβες κινήσεις, λυγίζει το μακρύ λαιμό του αναζητώντας την τροφή και ύστερα μένει πάλι ασάλευτος. Σχεδόν ακίνητοι, αλλά ταυτόχρονα συνεπαρμένοι, παρακολουθούμε το εντυπωσιακό άνοιγμα των σκουρόχρωμων φτερών και την απογείωσή του στον καθαρό ουρανό. Πιο πέρα, οι νεοσσοί λευκοί ερωδιοί κοσμούν τα γυμνά κλαδιά των δέντρων, ενώ οι μεγαλύτεροι αργυροτσικνιάδες επιδεικνύουν το χιονόλευκο φτέρωμά τους.
Κινούμαστε σχεδόν αθόρυβα με το αυτοκίνητο στο χωμάτινο δρόμο, περιτριγυρισμένο από τους χαμηλούς καλαμιώνες, που επιτρέπουν στο βλέμμα μας να περιπλανηθεί στα ειδυλλιακά κανάλια της λίμνης Βιστωνίδας, κάπου στη δυτική της όχθη. Συντροφιά με τον Βασίλη Τερζή, οδηγό και πολύτιμο ξεναγό μας από την πρώτη στιγμή της περιήγησής μας, απολαμβάνουμε την ομορφιά του τοπίου ένα ζεστό ηλιόλουστο πρωινό. Τα καλάμια και τα σάζια χρυσίζουν, τα λιμνόδεντρα μαυρίζουν από τους κορμοράνους, ενώ τα αβαθή νερά καθρεφτίζουν το μεγαλείο της φύσης. Σε μια στιγμή, η προσοχή μας στρέφεται προς τον γαλάζιο ουρανό, όπου παρεμβάλλονται τα λευκά φτερώματα των πουλιών που καταφθάνουν προς το μέρος μας.
– Είναι χουλιαρομύτες, λέει ο Βασίλης καθώς παρατηρούμε πλέον από κοντά το μακρύ, πλατύ, σκουρόχρωμο ράμφος τους.
Μας χαρίζουν μια εικόνα αξέχαστη περνώντας σε μικρή απόσταση από πάνω μας και ύστερα χάνονται στον ορίζοντα. Η παρουσία μας δεν μοιάζει να ενοχλεί τους νεαρούς ερωδιούς που στέκονται ακόμα στα κλαδιά των δέντρων προσμένοντας την τροφή τους. Με κινήσεις προσεκτικές, ο Γιώργος επιχειρεί να απαθανατίσει τις μικρές, κομψές ολόλευκες φιγούρες τους, όμως σύντομα μας αντιλαμβάνονται, πετούν χαμηλά και κρύβονται στις συστάδες των καλαμιών.
ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥ
Η πρώτη μας γνωριμία με τη Βιστωνίδα είναι μια γοητευτική προσέγγιση με τον υγρότοπο και τον θαυμαστό κόσμο των πουλιών. Στα νότια όρια των νομών Ξάνθης και Ροδόπης, η λίμνη Βιστωνίδα και η λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος συνθέτουν έναν τόπο με ανυπολόγιστη αξία για το οικοσύστημα. Η οικολογική και βιολογική σημασία του υγροτόπου αναγνωρίστηκε παγκόσμια και προστατεύεται από τη “Σύμβαση για τους Υγρότοπους Διεθνούς Σημασίας ως Ενδιαιτήματος για Υδρόβια Πουλιά”, γνωστή ως “Σύμβαση Ραμσάρ”, η οποία υπογράφηκε το 1971 στην πόλη Ραμσάρ του Ιράν και τέθηκε σε ισχύ το 1975. Η Ελλάδα υπέγραψε και ενεργοποίησε τη Σύμβαση Ραμσάρ ανακηρύσσοντας 11 υγροτοπικές περιοχές που περιλαμβάνονται στον κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας. Για τις 11 υγροτοπικές περιοχές της Ελλάδας υπήρχαν προτάσεις για την οριοθέτηση ζωνών προστασίας ήδη από το 1986. Όμως, μέχρι το 1994, είχαν οριοθετηθεί με υπουργική απόφαση μόνο τέσσερις υγρότοποι (Αμβρακικός Κόλπος, Λίμνη Κερκίνη, Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου, Λιμνοθάλασσα Κοτύχι), ενώ το καθεστώς προστασίας της Λίμνης Βιστωνίδας και της λιμνοθάλασσας του Πόρτο Λάγος καθώς και των υπόλοιπων πέντε περιοχών (Λίμνη Ισμαρίδα, Δέλτα Νέστου, Δέλτα Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα, Δέλτα Έβρου, Λίμνες Βόλβη και Κορώνεια) εκκρεμούσε.
Μόλις το 1996 έγινε το πρώτο βήμα για την ουσιαστική προστασία του υγροτόπου, καθώς και της πλούσιας χλωρίδας και πανίδας που φιλοξενεί. Με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 5796/16.9.96, οι υγρότοποι του Δέλτα του Νέστου, της Λίμνης Βιστωνίδας και Λιμνοθάλασσας του Πόρτο Λάγος, της Λίμνης Ισμαρίδας και των λιμνοθαλασσών της Θράκης χαρακτηρίστηκαν ως Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης. Η περιοχή χωρίστηκε σε πέντε ζώνες ανάλογα με το βαθμό προστασίας του περιβάλλοντος: τις ζώνες Α΄ (περιοχές προστασίας της φύσης), τις ζώνες Β΄ (περιοχές ενδιάμεσης προστασίας), τις ζώνες Γ΄1 και Γ΄1α (περιοχές ελεγχόμενης ανάπτυξης), και τις ζώνες Γ΄2 (περιοχές ελεγχόμενης τουριστικής ανάπτυξης και αναψυχής). Από το 1999 συνεχίζονται οι προσπάθειες παγίωσης του καθεστώτος προστασίας του Εθνικού Πάρκου, το οποίο αποτελεί τη μεγαλύτερη χερσαία προστατευόμενη περιοχή της χώρας, δεδομένου ότι περιλαμβάνει τρία ευρέα υγροτοπικά συμπλέγματα, από τα 11 που προστατεύονται από τη σύμβαση Ραμσάρ στην Ελλάδα.
Σήμερα, η προστασία της περιοχής δεν είναι ουσιαστική. Η πρόσφατη ίδρυση φορέα διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου αποτελεί την αισιόδοξη πλευρά της ισχύουσας κατάστασης. Με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των κατοίκων της περιοχής και των επισκεπτών για τη σημασία της διατήρησης των υγροτόπων, και με φιλοσοφία την αρ-μονική συνύπαρξη ανθρώπων και πανίδας, ο φορέας διαχείρισης εκτιμάται ότι θα δώσει λύσεις για την προστασία και την αποκατάσταση της φύσης στην περιοχή.
Μετά τη Σύμβαση Ραμσάρ ακολούθησαν και άλλες διεθνείς ρυθμίσεις για την προστασία των υγροτόπων και της πανίδας. Σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1981, η λίμνη Βιστωνίδα και η λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος έχουν ανακηρυχθεί ως “Περιοχές Ειδικής Προστασίας” και επομένως η Ελλάδα ως κράτος – μέλος της Ε.Ε. έχει την υποχρέωση να διατηρήσει όχι μόνο τους πληθυσμούς των άγριων πουλιών, αλλά και επαρκή έκταση και ποικιλία βιοτόπων για να επιτευχθεί η προστασία τους. Η οδηγία αυτή είναι πολύ ισχυρή καθώς επιβάλλει αυστηρές νομικές υποχρεώσεις που η παρά-βασή τους μπορεί να οδηγήσει ένα κράτος-μέλος στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Παράλληλα, η περιοχή αποτελεί Ειδικά Προστατευόμενη Μεσογειακή Περιοχή σύμφωνα με τη Σύμβαση της Βαρκελώνης, ενώ επίσης έχει ενταχθεί στο ευρωπαϊκό δίκτυο “Φύση 2000” (Natura 2000).
ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ
Τα νότια σύνορα των νομών Ξάνθης και Ροδόπης διασχίζουν την απεραντοσύνη της λίμνης Βιστωνίδας από το βορειοδυτικό μέχρι το νοτιοανατολικό της άκρο. Ως συνδετικός κρίκος των δύο νομών, η Βιστωνίδα, μία από τις ωραιότερες και μεγαλύτερες λίμνες της Ελλάδας, σχηματίζεται στο μέσον μιας ευρείας, γόνιμης πεδινής έκτασης. Στραμμένη προς τη Δύση αγναντεύει την Ξάνθη και προς την Ανατολή την Κομοτηνή. Επάνω από το βόρειο άκρο της κρέμεται η οροσειρά της Ροδόπης, ενώ στο νότο λευκάζει η μικρή πολιτεία του Πόρτο Λάγος με τη λιμνοθάλασσα.
Η διαδρομή από την Ξάνθη έως την Κομοτηνή αποτελούσε μέχρι πρόσφατα μια ευκαιρία να ατενίσουμε, έστω και για λίγο, την αχανή έκταση της Βιστωνίδας αλλά και το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου να ξεπροβάλλει από τα ακύμαντα νερά της λιμνοθάλασσας του Πόρτο Λάγος. Σήμερα, η κατασκευή της Εγνατίας Οδού μείωσε μεν τις αποστάσεις για τον ταξιδιώτη της Θράκης, του στέρησε όμως τη δυνατότητα να αντικρίζει έναν τόπο μοναδικής φυσικής ομορφιάς και σπάνιας οικολογικής σημασίας. Αυτό τον τόπο θα απολαύσουμε, αν εγκαταλείψουμε για λίγο την Εγνατία και ακολουθήσουμε την παλιά Εθνική Οδό προς Πόρτο Λάγος. Το γραφικό ψαροχώρι απέχει μόλις 24 χιλιόμετρα από την Ξάνθη και 240 από τη Θεσσαλονίκη.
Δεν είναι τυχαία η ονομασία που έδωσαν στο λιμάνι οι Ιταλοί ναυτικοί, Βενετσιάνοι και Γενουάτες, που πέρασαν από την περιοχή το 19ο αιώνα. Το Πόρτο Λάγος, το “Λιμάνι της Λίμνης”, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τους μύθους και την ιστορία της Βιστωνίδας.
Πώς, όμως δημιουργήθηκε η λίμνη Βιστωνίδα ή Βιστονίδα; Πριν από 5.000.000 έτη περίπου, η θάλασσα εισχώρησε στην περιοχή της σημερινής λίμνης και με την δράση των κυμάτων της επεκτάθηκε προς το εσωτερικό δημιουργώντας μια μορφή κλειστής λιμνοθάλασσας. Όμως, τα ρεύματα που άρχισαν να δρουν μέσα στη λεκάνη με φορά αντίθετη με αυτή της θάλασσας, δημιούργησαν ένα φυσικό αμμώδες φράγμα που την απέκοψε από τη θάλασσα. Η λεκάνη άρχισε να τροφοδοτείται από ποτάμια, χειμάρρους και λιμναία ιζήματα, ενώ στο νότιο τμήμα της επικοινωνούσε με τη θάλασσα μέσω στενών διαύλων.
Με αυτόν τον τρόπο σχηματίστηκε η λίμνη, η οποία πήρε το όνομα της από τους Βίστωνες ή Βίστονες, την αρχαία θρακική φυλή που κατοικούσε στην περιοχή. Εδώ τοποθετούνται τα ανάκτορα του βασιλιά των Βιστώνων Διομήδη, γνωστά και ως Tirida ή “Kαρτερά κώμη”, και οι στάβλοι των περίφημων αλόγων του, που αποτέλεσαν τον στόχο του όγδοου άθλου του Hρακλή. Τα σαρκοφάγα άλογα λέγεται ότι έπιναν νερό από τον ποταμό Κόσυνθο που περνούσε πλάι από την αρχαία πόλη Κόσυνθο, η οποία πιστεύεται ότι ήταν στη θέση της σημερινής Ξάνθης. Πρωτεύουσα της περιοχής ήταν η Καρτέρα που πιθανόν βρισκόταν πολύ κοντά στη λίμνη. Kατά τον Στράβωνα, η λίμνη είχε περίμετρο 200 σταδίων (περίπου 36 χλμ.) και η δημιουργία της οφειλόταν στον Hρακλή. Σύμφωνα με τη μυθολογία, όταν ο Ηρακλής ήρθε να πάρει τα άλογα του Διομήδη για να τα πάει στο βασιλιά των Μυκηνών, Ευρυσθέα, μεγάλο μέρος της περιοχής βρισκόταν κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, όμως φυσικά εμπόδια στις ακτές δεν άφηναν τη θάλασσα να εισχωρήσει στην ξηρά. Όταν, λοιπόν, ο Ηρακλής αντιμετώπισε την επίθεση των Βιστώνων, έσκαψε μία διώρυγα από όπου εισχώρησε η θάλασσα στα χαμηλότερα εδάφη της πεδιάδας, πλημμυρίζοντας τα πάντα και εξαφανίζοντας την πόλη Καρτέρα.
Η ξεχωριστή γεωγραφική θέση και η μορφολογία της λίμνης την κατέστησαν πέρασμα και μέσο επικοινωνίας από την αρχαιότητα. Η περιοχή του Πόρτο Λάγος και της Βιστωνίδας αποτελούσε αφετηρία μιας φυσικής οδού που οδηγούσε από τη θάλασσα στο εσωτερικό της Θράκης και έφθανε μέχρι τον Δούναβη. Τον 6ο αιώνα π.Χ. δημιουργήθηκαν εδώ δύο πόλεις-κράτη, τα Άβδηρα και η Δίκαια, με πιθανό μεταξύ τους όριο τη λίμνη. Ανάμεσα στη λίμνη και τη θάλασσα υπήρχε στενό πέρασμα ξηράς. Ο Ηρόδοτος, ο Πλούταρχος και ο Αρριανός αναφέρουν σε κείμενά τους, ότι από αυτό το στενό πέρασμα γινόταν η επικοινωνία των κατοίκων της περιοχής. Ο Ηρόδοτος, μάλιστα, περιγράφοντας την πορεία του Ξέρξη, αναφέρει πως αυτός πέρασε από τη λίμνη Ισμαρίδα που βρίσκεται μεταξύ Μαρώνειας και Στρύμης, και τη Βιστονίδα κοντά στην πόλη Δίκαια, όπου χύνουν το νερό τους δύο ποταμοί, ο Τραύος και ο Κομψάτος. Ο Αριστοτέλης μας διέσωσε τη μαρτυρία ότι στη λίμνη Βιστωνίδα υπήρχαν τα περισσότερα είδη ψαριών. Ήδη, λοιπόν, από την αρχαιότητα η λίμνη φημιζόταν για την αφθονία και την ποικιλία των ψαριών της.
Τη ρωμαϊκή εποχή υπήρχε λιμάνι κοντά στο Πόρτο Λάγος και τότε κατασκευάστηκε η πε-ρίφημη Εγνατία Οδός που ένωνε την Αδριατική με τον Βόσπορο. Στις αρχές του 6ου αιώνα μ.Χ. κτίστηκε στη βορειοδυτική όχθη της λίμνης από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Αναστάσιο, η Αναστασιούπολη. Την εποχή εκείνη, το λιμάνι κοντά στο Πόρτο Λάγος ονομαζόταν Πόροι, δηλαδή περάσματα, προφανώς γιατί στο μέρος αυτό υπήρχε η μεγάλη διώρυγα που ένωνε τη λίμνη με τη θάλασσα. Μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα περνούσαν από τη διώρυγα τα καράβια και έφταναν ως το βόρειο μυχό της λίμνης, όπου βρισκόταν η Αναστασιούπολη. Οι Πόροι αποτελούσαν βυζαντινό οικισμό με εμπορικό, στρατιωτικό και αλιευτικό χαρακτήρα. Ο οικισμός διέθετε ισχυρό φρούριο και επισκοπικό ναό. Το λιμάνι του ήταν κέντρο οστρεοκαλλιέργειας και ψαρότοπος, που ήλεγχε την είσοδο στη Bιστωνίδα λίμνη, ανοιχτή προς τη θάλασσα εκείνη την εποχή.
Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, η ονομασία Πόροι άλλαξε σε Πόρου και αργότερα σε Μπουρού. Με το όνομα αυτό αναφερόταν ολόκληρη η λίμνη Βιστωνίδα καθώς και η νησίδα απέναντι από το Πόρτο Λάγος. Τον 19ο αιώνα δημιουργήθηκε ο σημερινός οικισμός του Πόρτο Λάγος πλάι στην αρχαία πόλη, αφού η τοποθεσία δεν έχασε το στρατηγικό της χαρακτήρα. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα το Πόρτο Λάγος ήταν ένα από τα σημαντικά εξαγωγικά λιμάνια του Θρακικού χώρου – μαζί με το Δεδέαγατς (Aλεξανδρούπολη), τη Pαιδεστό και την Kαλλίπολη – κυρίως για τον καπνό και τα δημητριακά. Η παραγωγή χελιών, κεφάλων, κυπρίνων και αυγοτάραχου παρέμενε σημαντική. H εμπορική δραστηριότητα ανακόπηκε κυρίως μετά τον A’ Παγκόσμιο πόλεμο.
Η ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ
Η αχανής έκταση της Βιστωνίδας αποτελεί μια υδάτινη δεξαμενή που καταλαμβάνει το χαμηλότερο τμήμα μιας μεγάλης λεκάνης απορροής έκτασης 130 τετρ. χλμ.. Το εμβαδόν της λίμνης φτάνει τα 46 τετρ. χλμ., όμως η έκταση αυτή αυξομειώνεται αναλόγως με την εποχή γύρω στα 6 τετρ. χλμ.. Το μέσο βάθος της κυμαίνεται από 2-2,5 μέτρα και το μέγιστο αγγίζει τα 3,5μέτρα.
Χάρη στην ιδιαίτερη μορφολογία της, η λίμνη χαρακτηρίζεται από ένα μοναδικό για την Ελλάδα φαινόμενο. Το βόρειο τμήμα της έχει γλυκά νερά καθώς το χειμώνα τροφοδοτείται από τα ποτάμια Κόσυνθος ή Ξανθιώτης, Κομ-ψάτος ή Πολύανθος και Τραύος ή Ασπροπόταμος. Το νότιο τμήμα της, που δέχεται θαλασσινό νερό από τα τρία κανάλια με τα οποία επικοινωνεί με τη λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος, είναι υφάλμυρο. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η παροχή των ποταμών μειώνεται και το νερό της λίμνης μεταβάλλεται σταδιακά σε υφάλμυρο. Η περιεκτικότητα του νερού σε αλάτι διαφέρει από τόπο σε τόπο ανάλογα με το πώς μετακινούνται τα νερά από και προς τη λίμνη. Εξαιτίας αυτής της ιδιαιτερότητας έχει δημιουργηθεί μια μεγάλη ποικιλία συνθηκών περιβάλλοντος κάτω από τις οποίες προτιμούν να ζουν τα διάφορα είδη των υδρόβιων πουλιών. Εξαιτίας της θέσης της, η λίμνη Βιστωνίδα μπορεί να χαρακτηριστεί ως λιμνοθάλασσα καθώς διαχωρίζεται από τη θαλάσσια περιοχή από έναν ηθμό από θίνες (περιοχή Πόρτο Λάγος) και επικοινωνεί με αυτή με κανάλια κάθετα προς τον ηθμό.
Η λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος, έκτασης 2.50 τετρ. χλμ., συνδέεται αφενός με τη θάλασσα μέσω φυσικού διαύλου, μήκους 500 μ. και πλάτους 60, και αφετέρου με τη λίμνη που εκτείνεται στα βόρεια μέσω τριών στομίων, πλάτους 5-10 μ.. Είναι και αυτή αβαθής και στα δυτικά της έχει κατασκευαστεί μια σειρά από τάφρους ενώ στα βορινά της υπάρχουν αλυκές. Το υγροτοπικό σύμπλεγμα της Βιστωνίδας συμπληρώνουν οι λιμνοθάλασσες Λάφρη και Λαφρούδα στα δυτικά του όρμου της Βιστωνίας, η λιμνοθάλασσα Νταλιάνι στα ανατολικά, μία μικρότερη στη Νέα Κεσσάνη, τα ποτάμια Κόσυνθος, Κομψάτος και Τραύος καθώς και εκτεταμένα έλη γλυκού νερού.
Η ποικιλομορφία στη βλάστηση εντυπωσιάζει. Καλαμιώνες, θαμνώνες με αρμυρίκια, αλίπεδα, παραποτάμια δάση, υγρά λιβάδια, φυτά που ζουν πάνω ή μέσα στο νερό (νούφαρο, ποταμογείτονας), φυτά ανθεκτικά στο αλάτι ή προσαρμοσμένα να ζουν στις αμμουδιές και καλλιεργημένες εκτάσεις συνθέτουν το ψηφιδωτό της πλούσιας βλάστησης. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του τοπίου αποτελούν οι δύο νησίδες όπου δεσπόζουν οι εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και της Παναγίας Παντάνασσας της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου.
Η λίμνη Βιστωνίδα και η λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος έχουν μοναδική οικολογική αξία και αποτελούν τον κρίκο της ευρύτερης αλυσίδας υγροτόπων της Δυτικής Θράκης.
ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Οι κομψές ψηλόλιγνες φιγούρες των φλαμίγκο ξεχωρίζουν στα αβαθή νερά της λιμνοθάλασσας. Με το χαρακτηριστικό ράμφος τους βυθισμένο στο νερό, φιλτράρουν τα λασπόνερα και κατακρατούν μικρά οστρακοειδή, γαρίδες και σκουλήκια. Μετά από αρκετή ώρα, σηκώνουν το μακρύ λαιμό τους και βαδίζουν κουνώντας με χάρη το κεφάλι τους δεξιά και αριστερά. Τρεις-τέσσερις γλάροι και μερικές πάπιες περιβάλλουν τις ροδόχρωμες φιγούρες τους, ενώ οι κορμοράνοι λιάζονται με ανοιχτές φτερούγες στους ξύλινους πασσάλους. Η ζωή σφύζει σε όλες της τις μορφές στον υγρότοπο της Βιστωνίδας και του Πόρτο Λάγος. Στις όχθες, στους καλαμιώνες, στα υγρόφιλα δάση, στα λασποτόπια, στα λιβάδια και στους άλλους βιότοπους ζουν και αναπτύσσονται χιλιάδες πουλιά. Στα γλυκά και υφάλμυρα νερά, η ποικιλία και οι μεγάλοι πληθυσμοί των ψαριών δικαιολογούν την σημαντική αλιευτική παραγωγή. Αμφίβια, ερπετά και θηλαστικά βρίσκουν έναν πρόσφορο τόπο για να ζήσουν.
Ο θαυμάσιος αυτός υγρότοπος αποτελεί ένα από τα γνωστότερα μέρη της νοτιοανατολικής Ευρώπης σε ό,τι αφορά την εμφάνιση σπάνιων ειδών πουλιών που με κανονικές συνθήκες δεν παρατηρούνται στον γεωγραφικό μας χώρο, ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες. Ο φτερωτός κόσμος των πουλιών κυριαρχεί με τους μεγάλους αριθμούς των πληθυσμών και την ποικιλία των ειδών του. Σχεδόν 300 είναι τα είδη που έχουν καταμετρηθεί. Από αυτά 141 αναπαράγονται στην περιοχή, 144 ξεχειμωνιάζουν και 214 αναπαύονται εδώ κατά το μεταναστευτικό τους ταξίδι.
Δεν είναι λίγα τα είδη πουλιών που εξαρτούν την ύπαρξή τους από τη διατήρηση του υγροτόπου, καθώς είναι παγκόσμια απειλούμενα. Από τα είδη που φωλιάζουν και αναπαράγονται στον υγρότοπο κινδυνεύοντα ή τρωτά είναι ο Θαλασσαετός (Haliaaetus albicilla), ο Κραυγαετός (Aquila pomarina), η Αγκαθοκαλημάνα (Hoplopterus spinosus), ο Πορφυροτσικνιάς (Ardea purpurea), η Πετροτριλίδα (Burhinus oedicnoemus), η Βαλτόπαπια (Aythya nyroca), ο Καλαμοκανάς (Himantopus himantopus), το Γελογλάρωνο (Gelochelidon nilotica), το Νεροχελίδονο (Glareola pratincola), το Νανογλάρωνο (Sterna hirundo).
Αρκετά από τα κινδυνεύοντα είδη πουλιών διαχειμάζουν στην περιοχή: ο Αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus), για τον οποίο το Πόρτο Λάγος είναι η δεύτερη σε σημασία περιοχή στην Ελλάδα ως σταθμός κατά τη μετανάστευση και τη διαχείμαση, ο Στικταετός (Aquila clanga), Βασιλαετός (Aquila heliaca), το Κεφαλούδι (Oxyoura leucocephala), η Λαγγόνα (Phalacrocorax pygmaeus), η Νανόχηνα (Anser erythropus), η Κοκκινόχηνα (Branta ruficollis), ο Αργυροτσικνιάς (Egretta alba). Το κεφαλούδι, είδος πάπιας, και η λαγγόνα, το μικρότερο είδος κορμοράνων, αποτελούν δύο παγκοσμίως απειλούμενα είδη στα Βαλκάνια. Για την προστασία τους ορνιθολογικές οργανώσεις στην Ελλάδα, τη Ρουμανία και την Τουρκία και το τμήμα Ζωολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης συνεργάζονται στο κοινό πρόγραμμα DAC. Η Βιστωνίδα είναι μία από τις δύο σημαντικότερες λίμνες στον κόσμο για το κεφαλούδι (η άλλη είναι η λίμνη Μπουρντούρ στην Τουρκία), καθώς κάθε χειμώνα συγκεντρώνονται εδώ μερικές χιλιάδες κεφαλούδια. Ο παγκόσμιος πληθυσμός τους δεν ξεπερνά πλέον τα 13.000 άτομα, ενώ στις αρχές του αιώνα υπήρχαν περισσότερα από 100.000. Η παγκόσμια κατανομή της λαγγόνας περιορίζεται στις ακτές της Αδριατικής, το Β. Αιγαίο, την Μαύρη Θάλασσα, την Κασπία και το Ιράκ. Ο πληθυσμός της δεν υπερβαίνει τα 30.000 ζευγάρια, ενώ η ενόχληση και η καταστροφή των παραποτάμιων δασών είναι οι κυριότερες αιτίες που έπαψε να φωλιάζει σε αρκετές περιοχές.
Ο υγρότοπος αποτελεί σημαντικό σταθμό ανάπαυσης και διατροφής κατά τις μεταναστευτικές περιόδους για την παγκόσμια απειλούμενη με εξαφάνιση Λεπτομύτα (Numenius tenuirostris), για την οποία η περιοχή είναι η δεύτερη σημαντικότερη στην Ελλάδα, τη Χουλιαρoμύτα (Platalea leucorodia), την Τρανομουγγάνα (Botaurus stellaris), τη Χαλκόκοτα (Plegadis falcinellus), το Ροδοπελεκάνο (Pelecanus onocrotalus) και για τα τρία είδη Μουστακογλάρων (Chlidonias hybrida, Chlidonias leucopterus, Chlidonias niger).
Από το 1983 εμφανίστηκαν στη λίμνη και τα εντυπωσιακά Φοινικόπτερα (Phoenicopterus ruber) ή Φλαμίγκο των οποίων ο αριθμός έχει αυξηθεί σημαντικά. Οι πανέμορφοι ερωδιοί είναι τα πιο χαρακτηριστικά πουλιά του υγροτόπου. Τα ποικίλα είδη τους διαφέρουν στο μέγεθος και στο χρώμα, ξεχωρίζουν όμως με τα μακριά πόδια και το μακρύ, ευλύγιστο λαιμό τους. Ο Λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta), ο Αργυροτσικνιάς (Egretta alba), ο Σταχτοτσικνιάς (Ardea cinerea), ο Πορφυροτσικνιάς (Ardea purpurea), ο Μικροτσικνιάς (Ixobrychus minutus), ο Νυχτοκόρακας (Nycticorax nycticorax) και ο Κρυπτοτσικνιάς (Ardeola ralloides) προσδίδουν αισθητική και βιολογική αξία στην περιοχή. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα εμφανίζονται στον υγρότοπο μεγάλοι αριθμοί υδρόβιων πουλιών, όπως ο Κορμοράνος (Phalacrocorax carbo) και η Φαλαρίδα (Fulica atra) των οποίων οι πληθυσμοί έχουν σημειώσει αύξηση, καθώς και η Ασπρομέτωπη χήνα (Anser albifrons).
Εξίσου σημαντικός είναι ο υγρότοπος για το σιωπηλό κόσμο των ψαριών. Στην Βιστωνίδα και στο Πόρτο Λάγος έχουν καταγραφεί περίπου 50 είδη τα οποία ποικίλουν στις μορφές και στις προτιμήσεις τους. Ορισμένα είδη ζουν αποκλειστικά σε τόπους με γλυκό νερό, δηλαδή στο βόρειο τμήμα της Βιστωνίδας, άλλα ανέχονται την ύπαρξη αλατιού στο νερό και επομένως ζουν σε πολλές τοποθεσίες με γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό νερό, και άλλα ζουν μόνο σε αλμυρό νερό δηλαδή στη λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος ή στο νότιο τμήμα της Βιστωνίδας. Η Θρίτσα (Alosa caspia vistonica) είναι είδος ενδημικό και ζει μόνο στα γλυκά νερά της Βιστωνίδας. Όμως, τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι έχει εξαφανιστεί λόγω αύξησης της αλατότητας της λίμνης. Άλλα τρωτά ή σπάνια είδη είναι η Γελάρτζα (Chalcalburnus chalcoides macedonicus), η Θρακοβελονίτσα (Cobitis strumiae), το Τυλινάρι (Leuciscus cephalus macedonicus). Εμπορικό ενδιαφέρον έχουν κυρίως οι κέφαλοι και τα χέλια που αποτελούσαν πριν από μερικά χρόνια την κύρια παραγωγή της λίμνης και της λιμνοθάλασσας. Η αλιεία των κεφάλων ήταν πολύ διαδεδομένη στην αρχαία Ελλάδα. Η αλιευτική παραγωγή συμπληρώνεται από γριβάδια και ποικίλα ευρύαλα είδη, κυρίως λαβράκια, μουρμούρες, τσιπούρες και γλώσσες. Επίσης, η αθερίνα αναπαράγεται στην περιοχή και παρουσιάζει σημαντικές ποσότητες παραγωγής. Για την βελτίωση της αλιευτικής απόδοσης, ο Αλιευτικός Συνεταιρισμός Βιστωνίδας έχει δημιουργήσει ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις που βρίσκονται στο δίαυλο μεταξύ λίμνης και λιμνοθάλασσας.
Την πλούσια πανίδα της περιοχής συμπληρώνουν τα αμφίβια που συναντώνται σε μεγάλους αριθμούς. Κυριαρχούν οι βάτραχοι (Rana dalmatina, Rana ridibunda), οι φρύνοι (Bufo bufo), οι πρασινόφρυνοι (Bufo viridis), οι μπομπίνες (Bombina variegata) και οι δεντροβάτραχοι (Hyla arborea). Την ησυχία των νερών αναταράζουν οι ποταμοχελώνες (Mauremus caspica), οι βαλτοχελώνες (Emys orbicularis) και τα νερόφιδα (Natrix natrix), ενώ και η ξηρά έχει να επιδείξει μια μεγάλη ποικιλία ερπετών: χελώνες, σαύρες και φίδια. Στον υγρότοπο αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του, στα δέλτα των ποταμών, στα δάση, στους θαμνώνες, στις βουνοπλαγιές, βρίσκουν καταφύγιο περίπου 25 είδη θηλαστικών. Από αυτά η Βίδρα (Lutra lutra), ο Λύκος (Canis Lupus) και το Τσακάλι (Canis aureus) αναφέρονται στο Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας ως τρωτά.
ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΠΟΡΤΟ ΛΑΓΟΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΟΧΘΕΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ
Οι ψαρόβαρκες καθρεφτίζονταν στα ήρεμα νερά της λιμνοθάλασσας ενώ ο ήλιος είχε μόλις αρχίσει να μας ζεσταίνει, όταν φτάσαμε στο Κέντρο Πληροφόρησης Λίμνης Βιστωνίδας στο Πόρτο Λάγος. Η συνάντησή μας με τον Βασίλη Τερζή, υπεύθυνο του Κέντρου, ήταν προγραμματισμένη για νωρίς το πρωί, καθώς η επιθυμία μας να γνωρίσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες από τις φυσικές ομορφιές του υγροτόπου απαιτούσε άνεση χρόνου.
– Τι θα έλεγες αν σήμερα γνωρίζαμε τη λίμνη γύρω από τις όχθες της; ρωτάω τον Βασίλη.
– Σύμφωνοι, αλλά η πρόσβαση μέχρι τις όχθες δεν είναι δυνατή στα περισσότερα σημεία της λίμνης. Ωστόσο θα προσπαθήσουμε να περιηγηθούμε κυκλικά ξεκινώντας από το Πόρτο Λάγος.
Επιβιβαζόμαστε στο 4Χ4 του Βασίλη και διασχίζουμε τον Εθνικό δρόμο που συνδέει την Ξάνθη με την Κομοτηνή και περνά μέσα από το Πόρτο Λάγος. Προλαβαίνω να αποτυπώσω τις πρώτες εικόνες του τοπίου που απλώνεται γύρω μου: τα περιποιημένα χωριατόσπιτα, τις λωρίδες στεριάς να εισχωρούν στα αβαθή νερά και στο στενό κανάλι, κάτω από τη γέφυρα, αγκυροβολημένα όλα τα μικρά πλεούμενα με την ποικιλία των χρωματικών τους συνδυασμών. Ο οικισμός του Πόρτο Λάγος αγναντεύει τον ομώνυμο κόλπο του καθώς είναι κτισμένος επάνω σε μια στενή λωρίδα γης ανάμεσα στη λίμνη και το μυχό του κόλπου.
Από την παραλία απλώνεται μπροστά μας ένα περίτεχνο δημιούργημα της φύσης, ο κόλπος του Πόρτο Λάγος, κλεισμένος γύρω-γύρω από στεριές και νησάκια με μια στενή διέξοδο προς τη θάλασσα. Όλο το χρόνο, μεγάλα και μικρά πλοία μπαίνουν στο λιμάνι για να αφήσουν ή να παραλάβουν εμπορεύματα. Όμως, το Πόρτο Λάγος παραμένει ένα γραφικό ψαροχώρι. Οι κάτοικοι δεν ξέχασαν την παραδοσιακή τους ασχολία, το ψάρεμα. Δεκάδες μικρά επαγγελματικά σκάφη δίνουν καθημερινά το δικό τους αγώνα για την συμπλήρωση του εισοδήματος, ενώ υπάρχουν και επαγγελματίες που προμηθεύουν με δολώματα τα καταστήματα ειδών αλιείας. Αλλά και οι ερασιτέχνες αλιείς βρίσκουν στο λιμάνι ένα καλό ψαρότοπο για το χόμπι τους ολόκληρο σχεδόν τον χρόνο. Δίπλα στην εκκλησία, η πλατεία με την παιδική χαρά και τους χώρους πρασίνου αποτελεί υπόδειγμα ανάπλασης. Κατά μήκος της παραλίας, αλλά και επάνω στον κεντρικό δρόμο, τα γραφικά ταβερνάκια με τους νοστιμότατους μεζέδες και τα ολόφρεσκα ψάρια της περιοχής αποτελούν πρόκληση οποιαδήποτε ώρα της ημέρας. Κα-πνιστό χέλι, λυκουρίνος (καπνιστός κέφαλος), κεφαλόπουλα, σαρδέλλες, μουρμούρες και λα-βράκια είναι μερικά από τα εκλεκτά ψάρια της περιοχής.
Απέναντι από το λιμάνι, επάνω σε μια μύτη στεριάς, το βαθυπράσινο των πεύκων συμπληρώνει την πανδαισία εικόνων και χρωμάτων. Προχωρούμε προς το τεχνητό άλσος θαλάσσιας Πεύκης με την ελπίδα να αντικρίσουμε κάποια από τα σπάνια πουλιά που φωλιάζουν στις κορυφές των δέντρων.
– Στο πευκοδάσος έχει βρει καταφύγιο ένας σημαντικός πληθυσμός ερωδιών, αφού δεν υπάρχει στην περιοχή άλλο δάσος με μεγάλα δέντρα τα οποία θα μπορούσαν να αντέξουν το βάρος της φωλιάς. Οι ερωδιοί φωλιάζουν κοντά στα σημεία όπου τρέφονται, σε αντίθεση με τους πελεκάνους που μπορούν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις για να βρουν τροφή για τα μικρά τους. Η αποικία των ερωδιών στο πευκοδάσος αποτελεί την τρίτη σε μέγεθος στην Ελλάδα και είναι πολύ σημαντική για το είδος. Έχουν καταμετρηθεί 640 φωλιές περίπου, μας πληροφορεί ο Βασίλης.
– Και ποια είναι η κατάλληλη εποχή για να παρατηρήσει κανείς τους ερωδιούς; τον ρωτάω.
– Φυσικά η περίοδος της αναπαραγωγής, δηλαδή από τον Μάρτιο ως τον Αύγουστο. Στο πευκοδάσος φωλιάζουν δύο είδη ερωδιών: ο λευκοτσικνιάς και ο σταχτοτσικνιάς. Στις αρχές Μαρτίου έρχεται ο σταχτοτσικνιάς και φωλιάζει. Γύρω στον Ιούλιο έχουν αρχίσει να πετάνε τα μικρά του. Τον Μάιο έρχεται ο λευκός ερωδιός και τα μικρά του πετούν τον Αύγουστο. Βέβαια, οι επισκέπτες την περίοδο της αναπαραγωγής καλό είναι να απευθύνονται στο Κέντρο Πληροφόρησης ώστε να παίρνουν και τις απαραίτητες οδηγίες για το πώς μπορούν να κινηθούν χωρίς να δημιουργήσουν όχληση στα πουλιά.
Με τη σκέψη ότι η περίοδος αναπαραγωγής έχει τελειώσει και η ευκαιρία να παρατηρήσουμε την εκπληκτική αυτή διαδικασία έχει χαθεί, βαδίζουμε προς την πευκώδη έκταση. Όμως, από τα πρώτα μας βήματα τα δυνατά κρωξίματα που ακούγονται από ψηλά είναι οι μόνοι ήχοι που έρχονται στα αυτιά μας. Κινούμαστε σχεδόν αθόρυβα και υψώνοντας το βλέμμα μας ψάχνουμε ερευνητικά. Στην κορυφή ενός πεύκου, 20 περίπου μ. πάνω από τα κεφάλια μας, μόλις που διακρίνουμε το γκρίζο φτέρωμα ενός σταχτοτσικνιά.
– Μάλλον πρόκειται για σταχτοτσικνιάδες που άργησαν να αναπαραχθούν και τα μικρά τους δεν μεγάλωσαν ακόμα, μου λέει χαμηλόφωνα ο Βασίλης.
Παραμένουμε ακίνητοι προσπαθώντας μάταια να ξεχωρίσουμε τις κινήσεις του ερωδιού καθώς ταΐζει τα μικρά του. Οι διαπεραστικοί ήχοι εξακολουθούν να είναι δυνατοί ώσπου το μεγαλόσωμο πουλί ανοίγει τις φτερούγες και πετάει μακριά για την εξεύρεση τροφής. Ανεβαίνουμε στο παρατηρητήριο από όπου η θέα προς το πευκοδάσος είναι εκπληκτική. Διασχίζουμε το πευκοδάσος και φτάνουμε στην αμμουδερή ακρογιαλιά του Πόρτο Λάγος. Μπροστά μας ανοίγεται ο όρμος της Βιστωνίας. Η θάλασσα κατακερματίζεται ανάμεσα σε κολπίσκους και νησάκια. Στους λασπότοπους αναπαύονται δεκάδες γλαροπούλια. Ο όρμος της Βιστωνίας και οι λασπώδεις παραλίες του αποτελούν ένα σημαντικό σταθμό ανάπαυσης για τα πουλιά (αφρόπαπιες, φαλαρίδες, καστανόχηνες, τουρλίδες, γλάροι κ.ά.) που περνούν το χειμώνα τους εδώ.
Αφήνουμε πίσω μας το Πόρτο Λάγος, και ακολουθώντας πάλι το δρόμο Ξάνθης – Κομοτηνής, προσπερνάμε τη μικροσκοπική νησίδα του Αγίου Νικολάου που ξεπροβάλλει στα δεξιά μας, ενώ από την άλλη πλευρά η λίμνη μας χα-ρίζει ένα απέραντο σεργιάνι στα ακύμαντα νερά της.
Φτάνοντας στον οικισμό της Νέας Κεσσάνης αφήνουμε τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο και ακολουθούμε το χωματόδρομο που μας οδηγεί επάνω στο ανάχωμα το οποίο εκτείνεται κατά μήκος της δυτικής όχθης. Ο χωμάτινος δρόμος, προσβάσιμος ως ένα σημείο με συμβατικό αυτοκίνητο, κινείται ανάμεσα σε στενά κανάλια, καλαμιώνες και παραλίμνια δέντρα όπου βρίσκουν τροφή, αναπαύονται και φωλιάζουν χιλιάδες πουλιά.
– Όπου έχει νερό έχει και ζωή, λέει ο Βασίλης.
Σύντομα ο δρόμος δυσκολεύει και τα κανάλια δίνουν τη θέση τους σε εκτάσεις καλλιεργούμενης γης.
– Μέχρι πού οδηγεί το ανάχωμα; ρωτάει ο Γιώργος.
– Φτάνει μέχρι τις εκβολές του Κόσυνθου, αλλά δεν είναι πάντα ανοικτός αυτός ο χωματόδρομος. Μπορεί να κλείσει λόγω των βροχοπτώσεων, απαντάει ο Βασίλης. Εκεί κοντά βρίσκονται και τα ερείπια της Αναστασιούπολης, της βυζαντινής πόλης η οποία άνθισε οικονομικά επειδή χρησίμευε ως εμπορικό λιμάνι στη βορειοδυτική όχθη της λίμνης. Στον αρχαιολογικό χώρο έχει αναπτυχθεί ένα υδροχαρές δάσος εξαιρετικής ομορφιάς.
– Μπορούμε να επισκεφθούμε την περιοχή; ρωτάω τον Βασίλη
– Θα προσπαθήσουμε. Σίγουρα αξίζει τον κόπο. Αν και θα ήταν πιο εύκολο να την προσεγγίσουμε ακολουθώντας τον παλιό δρόμο Ξάνθης-Κομοτηνής και στρίβοντας από το χωριό Αμαξάδες. Από το χωριό περνάει και το μεγάλο τείχος που ξεκινούσε από τα βουνά της Ροδόπης και έφτανε μέχρι την Αναστασιούπολη.
Καταφέρνουμε να προσεγγίσουμε την περιοχή. Από μακριά διακρίνουμε το πυκνό δάσος από όπου υψώνονται οι μισογκρεμισμένοι πέτρινοι πύργοι της Βυζαντινής πολιτείας, ενώ καθώς πλησιάζουμε ο δρόμος γίνεται ιδιαίτερα δύσβατος. Αφήνουμε το αυτοκίνητο και δια-σχίζοντας το χωματόδρομο ανάμεσα σε πυκνή βλάστηση, φτάνουμε στην είσοδο του περιφραγμένου αρχαιολογικού χώρου. Ένα πυκνό υδροχαρές δάσος αναπτύχθηκε από τις προσχώσεις του χειμάρρου Κόσυνθου μέσα σε είκοσι χρόνια, από τότε δηλαδή που περιφράχτηκε ο αρχαιολογικός χώρος. Περιδιαβαίνοντας το δασικό μονοπάτι ανάμεσα σε ιτιές, λεύκες, πλατάνια, σκλήθρα, κρανιές και βελανιδιές με κορμούς τυλιγμένους από το σφιχτό πλέγμα των αναρριχώμενων φυτών, ανακαλύπτουμε την ιστορία του τόπου. Τεράστιοι τετράγωνοι και στρογγυλοί πύργοι ξεπροβάλλουν ανάμεσα στα πυκνά φυλλώματα. Με τη φαντασία μου γυρνώ στα χρόνια εκείνα, τότε που η πόλη έσφυζε από ζωή και τα καράβια κατέβαζαν στο λιμάνι τις πραμάτειες τους. Η ιστορία της Αναστασιούπολης ξεκινάει στη ρωμαϊκή εποχή, όταν η εμπορική και οικονομική δραστηριότητα μεταφέρθηκε στους πρόποδες της Ροδόπης. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι εδώ ήταν η θρακική πόλη TIRIDA ενώ ο Στράβων την αναφέρει Καρτερά κώμη. Στους Ρωμαϊκούς χάρτες και στο χάρτη του Petinger σημειωνόταν με το όνομα Stabulo Diomedis δηλ. “Σταύλος του Διομήδη”. Η πόλη επανιδρύθηκε στις αρχές του 6ου μ.Χ. αιώνα από τον αυτοκράτορα Αναστάσιο. Κτισμένη επάνω στον άξονα της Εγνατίας οδού, αποτέλεσε σημαντικό σταθμό και λιμάνι. Γίνεται κάστρο με πλούσια πολιτιστική άνθιση και έδρα Επισκόπου. Στους Βυζαντινούς χρόνους ο Ιουστινιανός επιδιορθώνει το κάστρο και κατασκευάζει μεγάλο μακρύ τείχος που γίνεται υδραγωγείο. Το τείχος ήταν μακρύ, μήκους 5 περίπου χλμ., διπλό και ξεκινούσε από τους πρόποδες της Ροδόπης. Αποστολή αυτού του τείχους ήταν να φέρνει το νερό στην πόλη αλλά και να εμποδίζει το πέρασμα από την πεδιάδα της Ξάνθης σε αυτήν της Κομοτηνής και αντίστροφα. Το 561 μ.Χ. οι Ούννοι λεηλάτησαν την Αναστασιούπολη, ενώ το 1206 καταστράφηκε από τον τσάρο των Βουλγάρων Ιωαννίτση. Το 1341 ο Ανδρόνικος Γ’ Παλαιολόγος ξαναέχτισε την πόλη και της έδωσε το όνομα Περιθεώριον. Το μονόγραμμά του σώζεται και σήμερα στη μεγάλη τοξωτή πύλη που οδηγούσε στο λιμάνι. Μετά την κατάκτησή της από τους Τούρκους το 1361 η πόλη παρήκμασε και εγκαταλείφθηκε. Από την ακμαία αυτή πόλη σήμερα σώζεται ο οχυρωματικός περίβολος, που ήταν ενισχυμένος με τετράπλευρους και κυκλικούς πύργους.
Στέκομαι και παρατηρώ με δέος την κεντρική τοξωτή πύλη διακρίνοντας με ευκολία το μονό-γραμμα των Παλαιολόγων, σημάδι μιας άλλης εποχής. Ύστερα από λίγο αναχωρούμε με προορισμό το Φυλάκιο του Αλιευτικού Συνεταιρισμού Βιστωνίδας στη Διαλαμπή, στο βορειοανατολικό άκρο της λίμνης. Στη διαδρομή μας ένα τηλεφώνημα που δέχεται ο Βασίλης μας υπενθυμίζει πόσο ευάλωτος είναι ο κόσμος των πουλιών και πόση ανάγκη έχει από τη δική μας φροντίδα και προστασία. Κάποιος ευσυνείδητος πολίτης περιμάζεψε από το δρόμο έναν τραυματισμένο τσαλαπετεινό και χωρίς να χάσει χρόνο ειδοποίησε τους υπεύθυνους του Κέντρου Πληροφόρησης. Ευτυχώς που παραδείγματα ευαισθητοποιημένων για το περιβάλλον ανθρώπων μας μεταφέρουν αισιόδοξα μηνύματα για το μέλλον των υγροτόπων. Έχουμε ήδη περάσει στο νομό Ροδόπης και διασχίζουμε τις ατέλειωτες εκτάσεις καλλιέργειας καπνού που περιβάλλουν τη βόρεια πλευρά της λίμνης. Το τοπίο όμως αλλάζει τελείως καθώς από το χωριό Διαλαμπή παίρνουμε το δρόμο για το Φυλάκιο, κοντά στις όχθες της λίμνης. Ο χωματόδρομος ολοένα και στενεύει από τους πυκνούς καλαμιώνες που σχηματίζουν στα αριστερά και δεξιά μας ένα αδιαπέραστο τείχος δυσκολεύοντας την πορεία μας. Φτάνοντας στον προορισμό μας ο Νατζέτ, άγρυπνος φρουρός της περιοχής, μάς υποδέχεται στο μικρό σπιτικό του. Είναι η ώρα για το μεσημεριανό φαγητό και ως φιλόξενος οικοδεσπότης ετοιμάζει το τραπέζι και για εμάς. Και τι άλλο θα μπορούσε να περιλαμβάνει το γεύμα από τα ολόφρεσκα ψάρια της περιοχής; Απολαμβάνουμε τα νοστιμότατα ψητά κεφαλόπουλα με συνοδεία σαλάτας και άφθονης ρετσίνας. Ανανεώνουμε το ραντεβού μας για την επόμενη ημέρα καθώς ο Νατζέτ αναλαμβάνει την περιήγησή μας στο εσωτερικό της λίμνης με το ψαροκάικό του.
Στο δρόμο της επιστροφής για το Πόρτο Λάγος ξεφεύγουμε για λίγο από την πορεία μας και κατευθυνόμαστε προς τα Άβδηρα προκειμένου να παραλάβουμε τον τραυματισμένο τσαλαπετεινό. Λίγο αργότερα, καθισμένη στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου κρατάω με προσοχή το χάρτινο κουτί στο οποίο έχει βρει προσωρινό καταφύγιο το άτυχο πουλί. Με τις άκρες των δαχτύλων μου περιεργάζομαι ένα κομμάτι από το σπασμένο ράμφος του.
– Δυστυχώς το πουλί δεν θα μπορέσει να τραφεί μόνο του, δεν είναι δυνατό να κολλήσουν το σπασμένο ράμφος, μας εξηγεί ο Βασίλης. Θα το στείλω στο ΕΚΠΑΖ για να το περιθάλψουν.
Το απόγευμα μάς βρίσκει σε ένα από τα ταβερνάκια του Πόρτο Λάγος να δοκιμάζουμε τους εκλεκτούς μεζέδες, τον νοστιμότατο τοπικό λυκουρίνο, (καπνιστό κεφαλόπουλο) και ολόφρεσκα θαλασσινά. Το βλέμμα μας ξεκουράζεται αγναντεύοντας τη λιμνοθάλασσα, στα ακύμαντα νερά της αναπαύονται δεκάδες γλαροπούλια και ερωδιοί.
ΣΤΑ ΑΝΟΙΧΤΑ ΤΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΔΑΣ
Κάτω από τον μουντό συννεφιασμένο ουρανό, η όχθη της λίμνης στο Φυλάκιο της Διαλαμπής φαντάζει διαφορετική από την προηγούμενη ημέρα. Το ψαράδικο σκάφος του Νατζέτ σκίζει απαλά τα σκοτεινά νερά που, πότε – πότε λαμπυρίζουν από το αδύναμο φως του ήλιου. Καθώς ξεμακραίνουμε, οι φτερωτοί κάτοικοι της λίμνης αναθαρρεύουν, ξεπετά-γονται από τους πυκνούς καλαμιώνες και πε-τούν με απίστευτη σβελτάδα από τη μια μεριά του καναλιού στην άλλη. Οι ορεινοί όγκοι της Ροδόπης ξεπροβάλλουν πίσω μας, ενώ από την έξοδο του καναλιού ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας η απεραντοσύνη της Βιστωνίδας. Μόνο ένα κομμάτι στεριάς που εισχωρεί στα σκούρα νερά εμποδίζει την ορατότητά μας σε όλη την έκταση της λίμνης. Σε αυτή τη λωρίδα στεριάς, όπου εκβάλλει ο ποταμός Κομψάτος, βρίσκει καταφύγιο πλήθος πουλιών.
Σε μια στιγμή, ξεχωρίζουμε μια συγκέντρωση πουλιών. Καθώς πλησιάζουμε, διακρίνουμε τις φιγούρες των μεγαλόσωμων πελεκάνων, γρήγορα όμως μάς αντιλαμβάνονται και ανοίγουν τα φτερά τους να πετάξουν. Κάποιοι από αυτούς πετούν για ελάχιστα δευτερόλεπτα κοντά στο καΐκι μας διαγράφοντας κυκλικούς σχηματισμούς στον ουρανό.
– Όταν πετούν με κύκλους σημαίνει ότι θα σηκώσει αέρα, μας λέει ο Νατζέτ.
Αν και ανήσυχοι για την πιθανή αλλαγή του καιρού, συνεχίζουμε την πορεία μας. Στη μύτη μιας νησίδας, ο Βασίλης ξεχωρίζει από μακρινή απόσταση έναν αετό.
– Πρέπει να είναι θαλασσαετός. Δες με τον τηλεφακό αν έχει κίτρινο ράμφος, λέει ο Βασίλης στο Γιώργο.
Πλησιάζουμε με αργή ταχύτητα ελπίζοντας ότι δεν θα γίνουμε αντιληπτοί. Μέσα από τα κιάλια διακρίνω, το κίτρινο ράμφος και το εντυπωσιακό του μέγεθος. Στέκεται αγέρωχος ανάμεσα στις φυλλωσιές της χαμηλής βλάστησης, αλλά σε ελάχιστα δευτερόλεπτα ανοίγει τις σκουρόχρωμες φτερούγες του και απομακρύνεται.
– Είμαστε τυχεροί που τον είδαμε. Ο θαλασσαετός κυνηγάει κυρίως εδώ, στη βόρεια πλευρά της λίμνης. Είναι όμως απειλούμενο είδος και η Βιστωνίδα είναι μία από τις τέσσερις περιοχές στην Ελλάδα όπου υπάρχουν φωλιές του. Άλλες περιοχές είναι ο Έβρος, το Δέλτα του Νέστου, η Ισμαρίδα και ενδεχομένως και η Κερκίνη. Σε όλη τη λίμνη ζει μόνο ένα ζευγάρι γιατί χρειάζεται μεγάλη επικράτεια. Μάλιστα, ο θαλασσαετός έχει μόνιμο ζευγάρι, μας πληροφορεί ο Βασίλης.
Κινούμαστε πλέον προς τα νότια. Τα απόνερα αφρίζουν ορμητικά στην επιφάνεια της λίμνης και ο καιρός αλλάζει αισθητά. Ο ουρανός σκοτεινιάζει, δυνατός άνεμος σηκώνεται και τα νερά της λίμνης μοιάζουν με φουρτουνιασμένη θάλασσα. Το πλεούμενο ταλαντεύεται πάνω στα κύματα. Ελπίζουμε ότι αυτή η ανέλπιστη κακοκαιρία στα ανοιχτά της Βιστωνίδας δεν θα κρατήσει για πολύ. Καθώς διασχίζουμε με μεγάλη ταχύτητα τη λίμνη, το τοπίο ημερεύει. Ο άνεμος ελαττώνεται και τα κύματα κοπάζουν. Κοιτάζουμε ερευνητικά προς την όχθη, το θέαμα που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας μάς ανταμείβει. Εκατοντάδες φλαμίγκο με τις λυγερό-κορμες σιλουέτες και το ροδαλό τους χρώμα σηκώνονται λίγα μέτρα επάνω από την επιφάνεια της λίμνης και ύστερα απογειώνονται στον ουρανό. Γρήγορα ακολουθούν και τα υπόλοιπα που σπεύδουν να συμπληρώσουν τους άψογους συνδυασμούς. Οι φτερούγες τους ξεδιπλώνουν ένα καταπληκτικό συνδυασμό άλικου και μαύρου χρώματος. Γοητευμένοι παρακολουθούμε τις κομψές σιλουέτες τους να χάνονται στο βάθος του ορίζοντα και ύστερα βάζουμε πλώρη για το Φυλάκιο.
Η είσοδός μας στα στενά κανάλια μας επιφυλάσσει μία ακόμα έκπληξη. Ένας πορφυροτσικνιάς ξεπροβάλλει από τους καλαμιώνες, πετάει με τις εντυπωσιακές φτερούγες του μέχρι την απέναντι όχθη και κρύβεται πάλι ανάμεσα στα καλάμια. Φεύγοντας από το Φυλά-κιο αποχαιρετούμε τον Νατζέτ και μαζί με αυτόν την εικόνα της λίμνης με τα ήσυχα νερά της να αστράφτουν κάτω από τις ακτίνες του ήλιου.
ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ “ΠΟΡΤΟ ΒΙΣΤΩΝΙΣ”
Οι βραδινές ώρες μάς βρίσκουν στον κήπο του ξενοδοχείου “Πόρτο Βιστωνίς” να απολαμβάνουμε το δροσερό αεράκι και την απόλυτη ησυχία. Χτισμένο κοντά στον όρμο της Βιστωνίας και στο λιμάνι του Πόρτο Λάγος, το ξενοδοχείο αποτελεί ορμητήριο για την εξερεύνηση του υγροτόπου. Η αρχιτεκτονική του συγκροτήματος έχει σχεδιαστεί ώστε να δένει αρμονικά με την αδόμητη περιοχή, η οποία χάρη στην ανεκτίμητη οικολογική της αξία δεν έχει αναπτυχθεί τουριστικά. Την απουσία τουριστικών υποδομών στην περιοχή αποφάσισαν να καλύψουν δύο αδέλφια, ο Θανάσης και ο Γιάννης Αράπης. Η αγάπη και η ευαισθησία για τον τόπο τους συνέβαλαν καθοριστικά στη δημιουργία του “ΠΟΡΤΟ ΒΙΣΤΩΝΙΣ” το 1998. Η οικοτουριστική μονάδα δημιουργήθηκε με τη συγχρηματοδότηση του ευρωπαϊκού προγράμματος LEA-DER II, και αποτελεί βάση για ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Το συγκρότημα διαθέτει μονόχωρα και δίχωρα επιπλωμένα δωμάτια με όλες τις ανέσεις καθώς και υπαίθριο μπάρμπεκιου στον χώρο του κήπου. Το ξενοδοχείο διαχειρίζεται η Οικοτουριστική – Ιχθυοτροφία Πόρτο Λάγος Α.Ε, η οποία στοχεύει στην ανά-πτυξη του οικοτουρισμού αλλά και στη διάσωση και ανάδειξη της πλούσιας ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Αναπτυξιακός Σύλλογος του Πόρτο Λάγος.
Κάπου ανάμεσα στις ατέλειωτες περιηγήσεις μας στην περιοχή, βρήκαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με τον Θανάση Αράπη, άνθρωπο με ευαισθησία για τον τόπο του, οράματα και πρωτοποριακές ιδέες. Βασικό μέλημά του αποτελεί η ενημέρωση των επισκεπτών για το οικολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η περιοχή.
– Ένα από το προτερήματα της περιοχής είναι ότι η θάλασσα του Πόρτο Λάγος είναι ιδιαίτερα ιαματική. Ο αμμώδης κόλπος της ενδείκνυται για τη θεραπεία διαφόρων παθήσεων. Επίσης ο επισκέπτης – τουρίστας, περιηγητής, οικολόγος, αθλητής – έχει τη δυνατότητα επιλογής από μια σειρά δραστηριοτήτων. Αρχίσαμε σιγά-σιγά να πραγματοποιούμε ολιγοήμερες περιηγήσεις για τους επισκέπτες μας στη γύρω περιοχή: στις λίμνες Βιστωνίδα και Ισμαρίδα, στα Πομακοχώρια, στους καταρράκτες του Λειβαδίτη, στο Νέστο και στους αρχαιολογικούς χώρους των Αβδήρων και της Μαρώνειας, εξηγεί ο Θανάσης Αράπης.
Μέσα από τις δράσεις του Αναπτυξιακού Συλλόγου έχουμε συγκεντρώσει στοιχεία για την ιστορία και τη λαογραφία του Πόρτο Λάγος και σχεδιάζουμε την έκδοση ενημερωτικών εντύπων. Όμως τα σχέδια δεν σταματούν εδώ. Σκεφτόμαστε να προχωρήσουμε στη δημιουργία ενός μουσείου και στην αναβίωση παλιών μεθόδων αλιείας.
– Aκούγονται πολύ ενθαρρυντικά όλα αυτά. Αρκεί, όμως, η δική σας πρωτοβουλία για την οικοτουριστική ανάπτυξη της περιοχής; τον ρωτάω.
– Σίγουρα χρειάζονται μεγάλες προσπάθειες και από τους κρατικούς φορείς. Μέσω του Αναπτυξιακού Συλλόγου έχουμε προτείνει στους αρμόδιους φορείς κάποιες δράσεις, όπως η θέσπιση τοπικών εορτών στο Πόρτο Λάγος. Για παράδειγμα το χέλι της Βιστωνίδας και ο λυκουρίνος αποτελούν τοπικά προϊόντα τα οποία θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για την προώθηση του τουρισμού.
Η ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥ
Πριν από αρκετές δεκαετίες, πυκνά υδροχαρή δάση κάλυπταν τα σημερινά απέραντα χωράφια γύρω από τη Βιστωνίδα, ενώ στους λόφους υπήρχαν δρυοδάση. Το 1922 με τη Μικρασιατική Καταστροφή χιλιάδες πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή και δημιούργησαν τους σημερινούς οικισμούς γύρω από τη λίμνη. Χιλιάδες στρέμματα αγροτικής γης διανεμήθηκαν, αφού όμως πρώτα εκχερσώθηκαν αντίστοιχες δασικές εκτάσεις. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ορισμένοι κάτοικοι της Νέας Κεσσάνης, του οικισμού στο δυτικό άκρο της Βιστωνίδας, θυμούνται ότι στα παιδικά τους χρόνια περνούσαν από μονοπάτια καλυμμένα με πυκνή βλάστηση για να πάνε από το χωριό στο χωράφι και από το χωράφι στο μαντρί.
Η γεωργία (σιτηρά, καπνός, ζαχαρότευτλα, αραβόσιτος, βαμβάκι) και η κτηνοτροφία (βοοειδή, αιγοπρόβατα) αποτέλεσαν και αποτελούν μέχρι σήμερα τις κύριες ασχολίες των κατοίκων. Η αύξηση του πληθυσμού οδήγησε στην αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων και των αναγκών για άρδευση. Οι εκχερσώσεις αλλά και οι αποξηράνσεις των παραλίμνιων περιοχών προς όφελος της γεωργίας καθώς και η χρησιμοποίηση υγροτοπικών εκτάσεων για βόσκηση, συνεχίζονται μέχρι σήμερα ελαττώνοντας σημαντικά την έκταση του υγροτόπου. Παράλληλα, η χρήση γεωργικών φαρμάκων, κυρίως γύρω από τα αρδευτικά κανάλια και τα σημεία άντλησης επιφανειακών νερών, συνέβαλαν στη ρύπανση των υδάτων.
Κάπως έτσι άνοιξε ο δρόμος για παρεμβάσεις, όπως η κατασκευή και η επέκταση του οδικού δικτύου, η κατασκευή αντιπλημμυρικών-αποστραγγιστικών έργων και η δημιουργία τουριστικών εγκαταστάσεων, που εξαφάνισαν τεράστιες εκτάσεις της πλούσιας χλωρίδας. Η κατασκευή παραλίμνιου αναχώματος κατά μήκος της δυτικής πλευράς της Βιστωνίδας και αποστραγγιστικών καναλιών οδήγησε στην αποξήρανση μεγάλων εκτάσεων γης οι οποίες αποδόθηκαν στη γεωργία. Οι συνέπειες ήταν δυσμενείς και για την διαβίωση πολλών ειδών της ορνιθοπανίδας που αντιμετώπισαν την συρρίκνωση των βιοτόπων τους.
Τα προγραμματιζόμενα αντιπλημμυρικά-αποστραγγιστικά και αγροτικά οδικά έργα, που ξεκίνησαν το 1997, περιελάμβαναν σημαντικές παρεμβάσεις στα ανατολικά και τα βόρεια της λίμνης, όπως διευθετήσεις ποταμών, κατασκευή αναχώματος και αποχετευτικών-αποστραγγιστικών δικτύων. Με επέμβαση της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας, κατασκευάστηκε μόνο το πρώτο τμήμα του έργου ενώ η δεύτερη φάση ακυρώθηκε. Ωστόσο, οι επιπτώσεις των έργων που πραγματοποιήθηκαν ήταν αρκετές για να διαταράξουν την χλωρίδα και την πανίδα του υγροτόπου. Η διευθέτηση και η καναλοποίηση του ποταμού Τραύου, στα ανατολικά της λίμνης, συνέβαλε στη σημαντική μείωση των εκτάσεων Νεροκάστανου (Trapa natans), ενός από τα πλέον απειλούμενα φυτικά είδη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βορειοανατολικά της Βιστωνίδας, τα έργα διευθέτησης του ποταμού Κομψάτου είχαν ως αποτέλεσμα την αποψίλωση μεγάλης έκτασης του παραποτάμιου δάσους με επακόλουθο να στερηθούν ποικίλα είδη πουλιών, κυρίως αρπακτικά και ερωδιοί, τον κατάλληλο για το φώλιασμα και την αναπαραγωγή τους βιότοπο. Το σύνολο των έργων οδήγησε στην αποξήρανση περίπου 3.000 στρεμμάτων υγροτόπου στα ανατολικά της Βιστωνίδας και επομένως στην καταστροφή μεγάλων εκτάσεων θαμνώνων με αρμυρίκια, βάλτων, ελών, καλαμώνων και περιοδικά κατακλυζόμενων εκτάσεων αλμυρού και γλυκού νερού, οι οποίες συνέβαλαν στο φυσικό σύστημα αυτοκαθαρισμού της λίμνης και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Εξαιτίας της αλλοίωσης των βιοτόπων, ελαττώθηκαν και υποβαθμίστηκαν πολύτιμοι χώροι όπου βρίσκουν τροφή, φωλιά-ζουν και αναπαύονται εκατοντάδες είδη πουλιών, ανάμεσά τους και πολλά απειλούμενα, όπως ο θαλασσαετός – ένα από τα 4-5 τελευταία ζευγάρια της Ελλάδας ζει στην περιοχή – ο βασιλαετός, η λαγγόνα, ο ροδοπελεκάνος, ο αργυροπελεκάνος, η λεπτομύτα. Ευτυχώς που οι εργασίες ολοκλήρωσης του έργου διεκόπησαν, ενώ οι εκτάσεις που αποκόπηκαν από τη λίμνη δεν έχουν δοθεί μέχρι σήμερα στη γεωργία διασώζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο σημαντικές εκτάσεις βιοτόπων.
Σοβαρές, όμως, είναι και οι επιπτώσεις στην ιχθυοπανίδα του υγροτόπου. Το γεγονός ότι οι ποταμοί Κόσυνθος και Κομψάτος παύουν να τροφοδοτούν τη λίμνη, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες, και η εκβάθυνση καναλιών που συνδέουν τη λίμνη με τη θάλασσα έχουν οδηγήσει στη σταδιακή αύξηση της αλατότητας της Βιστωνίδας. Από το 2000, εξαιτίας της έντονης λειψυδρίας, τα νερά της λίμνης είναι αλμυρά ακόμα και στο βόρειο τμήμα της με αποτέλεσμα να έχουν μειωθεί ή εκλείψει είδη του γλυκού νερού. Η Βιστωνίδα φημιζόταν για την παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας κυπρίνου (γριβάδι), το οποίο ήταν το κυρίαρχο ψάρι της λίμνης στις δεκαετίες 1970-1980, όμως τα τελευταία χρόνια η παραγωγή του έχει φτάσει σε μηδενική βάση. Μείωση των πληθυσμών τους παρουσιάζουν και άλλα είδη ψαριών, όπως το λαβράκι και το χέλι, το οποίο είναι εξαγώγιμο με ονομασία προέλευσης στην παγκόσμια αγορά.
Στη δεκαετία του ’20, η κατά έτος αλιευτική απόδοση της Βιστωνίδας άγγιζε τις 400.000 οκάδες, δηλαδή τους 512 τόνους. Η πραγματικότητα αυτή άλλαξε με το πέρασμα των χρόνων. Η αλιευτική παραγωγή απειλήθηκε από τη ρύπανση, καθώς μέχρι το 1990 η λίμνη δεχόταν αστικά και βιομηχανικά απόβλητα από την Ξάνθη και τη βιομηχανική περιοχή της μέσω του ποταμού Κόσυνθου. Σήμερα λειτουργεί βιολογικός καθαρισμός και τα απόβλητα διοχετεύονται στη θάλασσα, όμως ο κίνδυνος ρύπανσης παραμένει εξαιτίας της χρήσης λιπασμάτων που καταλήγουν στη λίμνη μέσω των πολυάριθμων τάφρων. Ασθένειες και μαζικοί θάνατοι ψαριών έχουν καταγραφεί λόγω της ρύπανσης του νερού με συνέπεια τον κίνδυνο εξάλειψης διαφόρων ειδών και την διατάραξη του οικοσυστήματος.
Η αλιεία εξακολουθεί να αποτελεί μια από τις κύριες ασχολίες των κατοίκων. Η Βιστωνίδα και η λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος παραμένουν μια σημαντική περιοχή εκτατικής ιχθυοκαλλιέργειας όπου γίνεται χρήση των ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων. Μεγάλα κοπάδια ψαριών – κέφαλοι, σαφρίδια, γαύροι, ζαργάνες, λαβράκια, μουρμούρες – εισέρχονται από τη θάλασσα στις τάφρους διαχείμασης τους ανοιξιάτικους μήνες και οι αλιείς τα συλλέγουν σε μεγάλες ποσότητες κατά την έξοδό τους το χειμώνα, όταν βγαίνουν για να γεννήσουν. Ωστόσο, υπάρχει μια τάση για εντατικοποίηση της ιχθυοκαλλιέργειας που θα επηρεάσει την ισορροπία της ιχθυοπανίδας, ενώ η λαθραλιεία αποτελεί αιτία της μείωσης της ιχθυοπανίδας.
Την υποβάθμιση του υγροτόπου εντείνει επί-σης η λαθροθηρία, σε σημείο που η ύπαρξη θηροφυλάκων να προβάλλει ως επιτακτική ανάγκη, καθώς το κυνήγι σε απαγορευμένες περιοχές αποτελεί πραγματικότητα.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Την πρώτη φορά που μίλησα στο τηλέφωνο με τον Βασίλη Τερζή, ένιωσα μια μικρή απογοήτευση όταν τον άκουσα να με πληροφορεί, ότι η εποχή που επιλέξαμε δεν ήταν η ιδανικότερη για να αντικρίσουμε σε όλο του το μεγαλείο τον θαυμαστό κόσμο των πουλιών, που φωλιάζει ή αναπαύεται στον υγρότοπο. Στις επισκέψεις που ακολούθησαν, η λίμνη με τις διαφορετικές της όψεις είχε πάντοτε κάτι ξεχωριστό να μας χαρίσει. Το απόλυτο καθρέφτισμα της γης και του ουρανού μέσα από τα ήρεμα νερά της, τα τρικυμιώδη της κύματα που την έκαναν να φαντάζει με φουρτουνιασμένη θάλασσα, την απεραντοσύνη της να χάνεται στην πρωινή αχλύ. Και μέσα σε αυτές τις εικόνες, τους φτερωτούς κατοίκους της, άλλοτε να μας αποκαλύπτουν απλόχερα την εξαίσια ομορφιά τους και άλλοτε να αναζητούν την ελευθερία στον απέραντο ορίζοντα της λίμνης, εκεί όπου τα νερά της σμίγουν με τις επιβλητικές οροσειρές της Ροδόπης. Καθώς οι εποχές κυλούν, η Βιστωνίδα και το Πόρτο Λάγος μεταμορφώνονται σε έναν κόσμο απαράμιλλου κάλλους, όπου η ζωή φτερουγίζει στα ξέφωτα των καλαμιώνων ή στην αχανή υδάτινη επιφάνεια.
Ευχαριστούμε θερμά:
– Τον υπεύθυνο του Κέντρου Πληροφόρησης Βιστωνίδας, ξεναγό περιβάλλοντος, Βασίλη Τερζή για την πολύωρη περιήγηση στον υγρό-τοπο και τις πολύτιμες πληροφορίες του.
– Τους ιδιοκτήτες του ξενοδοχείου “ΠΟΡΤΟ ΒΙΣΤΩΝΙΣ” Θανάση και Γιάννη Αράπη για την πρόθυμη φιλοξενία τους.
– Την δασολόγο-ορνιθολόγο Μαρία Παναγιωτοπούλου για τις χρήσιμες πληροφορίες της και το αξιόλογο υλικό που έθεσε στη διάθεσή μας.
– Την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία για τη βιβλιογραφία που έθεσε στη διάθεσή μας και ιδιαίτερα τον Γιώργο Υφαντή για την στήριξη του άρθρου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Χ. Μπακιρτζής -Τ. Διαμαντής, “ΘΡΑΚΗ Πολιτισμικός οδηγός”, ΕΤΒΑ – ΕΟΤ -ΕΟΜΜΕΧ, 1989.
ΘΡΑΚΗ, Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, 1994.
Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας ΕΚΒΥ, “ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ”, εκδ. Εμπ. Τράπεζα, ΑΘΗΝΑ 1996.
Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, “Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας”, 1994.
ΥΠΕΧΩΔΕ, “Πρόγραμμα αντιμετώπισης Ειδικών Περιβαλλοντικών Προβλημάτων και Συστήματος Λειτουργίας και Διαχείρισης της Προστατευόμενης Περιοχής του Δέλτα του Νέστου, του Συμπλέγματος Λιμνών Βιστωνίδας και Ισμαρίδας και της Ευρύτερης Περιοχής”, ΤΟΜΟΣ 1, ΝΟΕΜ. 1996.
Μ. Παναγιωτοπούλου, Σ. Μπουρδάκης, “Αναφορά για τα έργα στο Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και τις Επιπτώσεις τους στην Ορνιθοπανίδα: Λίμνη Βιστωνίδα”, Παγκόσμιο Ταμείο για την Φύση, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, ΦΕΒΡ. 1996
Μ. Παπαναγιωτοπούλου, “Πειράματα Λιμνολογίας”, περιοδικό ΟΙΩΝΟΣ, τεύχ. 4, 1997.
Μ. Παναγιωτοπούλου, “Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης: τοπίο οικολογικής και πολιτισμικής ποικιλότητας”, περιοδικό ΟΙΚΟ-ΤΟΠΙΑ, τεύχ. 14, 1999.
Πληροφοριακό υλικό από το Κέντρο Πληροφόρησης Λίμνης Βιστωνίδας.
Κέντρο Πληροφόρησης Λίμνης Βιστωνίδας: 2541- 0 96646 (τηλ. & fax)
e-mail: vistonis@xan.forthnet.gr
Λιμεναρχείο Πόρτο Λάγος: 2541- 0 96666
ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΡΤΟ ΛΑΓΟΣ
Από Θεσσαλονίκη: 239 χλμ.
Από Ξάνθη: 24 χλμ.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Πόρτο Λάγος (2541- 0)
Ξενοδοχείο “ΠΟΡΤΟ ΒΙΣΤΩΝΙΣ”: 96630, 20208, 96652, fax 96060
web site: www.portovistonis.gr
Ενοικιαζόμενα Δωμάτια
Παμπόρη Δήμητρα: 96611
Φανάρι (2535- 0)
Ξενοδοχείο “Βόσπορος”: 31216, 31212
Ξενοδοχείο “Φανάρι”: 31300, 31301
Νέα Κεσσάνη (2541 – 0)
Λουτρόπολη Ποταμιάς – Ν. Κεσσάνης: 96349 (λειτουργεί από 1/6 – 31/10, πληροφορίες: Δημοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης Δήμου Αβδήρων 25410 51480).