Πρόλογος

Η λήθη είναι ο καημός των νεκρών κι ο ξεπεσμός των ζώντων! Με καλλιεργημένη μνήμη, βαθιά γνώση της ιστορίας, κι εύθικτη συνείδηση, πολλά δεινά θα είχαν αποφευχθεί και δη για το φυσικό μας περιβάλλον! Σε προσωπικό επίπεδο, μέσα από την ενασχόληση και τις δράσεις μου για τη Λίμνη, αναβίωσε όλη η μνήμη για την μητέρα μου Αγλαΐα, η οποία αγάπησε αυτόν τον τόπο και του αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής της. Κι αν με ρωτήσει κάποιος πού πιστεύω, θα απαντήσω στα παιδιά, στη γενιά που έρχεται! Στα παιδιά που χρωστάμε πίσω τα δανεικά που μας έδωσαν και τη μητέρα Φύση αλώβητη!

Προσανατολισμός

Στην κεντρική Ελλάδα, στα ανατολικά της Θεσσαλίας και καταλαμβάνοντας δύο νομούς, της Μαγνησίας και της Λάρισας, τα όρια της αρχαίας λίμνης Βοιβιήδας περιβάλλονται βορειοανατολικά από το όρος Μαυροβούνι, νοτιοανατολικά από το ορεινό βόρειο Πήλιο, και δυτικά από τον Θεσσαλικό κάμπο. Λίγο μακρύτερα, στη νότια πλευρά, υψώνεται το όρος Όθρυς και νοτιοδυτικότερα ο ορεινός όγκος των Φαρσάλων. Βορειότερα της λίμνης, τα όρη Κίσσαβος κι Όλυμπος, αλλά και στο βάθος της δυτικής της πλευράς τα όρη της Πίνδου και των Αγράφων είναι ορατά από τη Λίμνη Κάρλα, την αρχαία Βοιβιής.

Η ιστορία μου με τη Λίμνη

Πρωτογνώρισα τη Λίμνη Κάρλα τη δεκαετία του 1990 όταν, παιδί ακόμα, ακολουθούσα τους γονείς μου, Δημήτρη και Αγλαΐα Οικονομίδη, στις φυσιοδιφικές τους εξορμήσεις στην περιοχή! Το ενδιαφέρον τους για τους τότε μικρούς μεν ταμιευτήρες νερού αλλά την τόσο πλούσια ορνιθοπανίδα που διατηρούσαν δε, εξελίχθηκε σε συστηματική έρευνα που κατέληξε σε επιστημονική ανακοίνωση τουλάχιστον 148 είδη πουλιών το 1992. Ανάμεσα σε αυτά, 12 είδη αρπακτικών συμπεριλαμβανομένου και του Γυπαετού!

Η Αγλαΐα έφυγε νωρίς, αφήνοντας πίσω βαθιά ριζωμένους τους σπόρους της αναζήτησης, της εξερεύνησης, της παρατηρητικότητας και της καταγραφής. Έπρεπε να περάσουν 15 τουλάχιστον χρόνια για να περπατήσω ξανά στη Λίμνη Κάρλα και να συναντήσω τα εντυπωσιακά Φλαμίνγκο και τους ακριβοθώρητους Μαυροπελαργούς της μητέρας μου, μα και τους τεράστιους Ροδοπελεκάνους που γέμιζαν τις παιδικές μου ελπίδες όταν ξεφύλλιζα τα πρώτα εικονογραφημένα βιβλία για πουλιά! Η αλήθεια είναι ότι δεν περίμενα να τα δω όλα αυτά στη Λίμνη. Τη Λίμνη που μέσα σε 50 χρόνια βίωσε την αποξήρανσή της, τη μικρογραφία της σε ταμιευτήρες νερού, τη μερική τεχνητή ανασύστασή της με τον μεγάλο πλέον ταμιευτήρα των 45,000 στρεμμάτων στο Στεφανοβίκειο Μαγνησίας, την ιστορική της φυσική ανασύσταση με τις καταστροφικές πλημμύρες του 2023 που επέστρεψαν την έκτασή της στα πρότερα ιστορικά 200,000 στρέμματα, και την εκ νέου αποξήρανση των πλημμυρισμένων εκτάσεών της έναν χρόνο μετά την καταιγίδα Daniel. Αυτή η πολύπαθη Λίμνη μετράει σήμερα περισσότερα από 70 είδη παρυδάτιων πουλιών και 36 είδη αρπακτικών. Στην περιοχή διαβιούν, επίσης, άγρια θηλαστικά όπως ο λύκος, το τσακάλι, το ζαρκάδι και η βίδρα, ενώ η ιχθυοπανίδα της Λίμνης συντηρεί με επιτυχία το πλούσιο οικοσύστημά της.

Τα αρπακτικά πουλιά στο μοναδικό οικοσύστημα της Λίμνης

Εάν θέλαμε να έχουμε έναν δείκτη υγείας του οικοσυστήματος της Λίμνης Κάρλας, αυτός εξ’ ορισμού θα ήταν η ύπαρξη και η αναπαραγωγή αρπακτικών πτηνών, μιας και κατέχουν την υψηλότερη θέση στην τροφική αλυσίδα. Ο δείκτης αυτός, λοιπόν, μετράει σήμερα 36 είδη αρπακτικών-παραμέτρων παρακολούθησης της ευημερίας του βιοτόπου. Κι αν θεωρήσουμε τον θεσσαλικό κάμπο μια λεκάνη ανάμεσα σε τόσους ορεινούς όγκους, η Λίμνη Κάρλα είναι το αποστραγγιστικό της σημείο που συνεχώς τροφοδοτείται από τον ποταμό Πηνειό. Οι καιρικές συνθήκες είναι εύκρατες, με θερμά καλοκαίρια και ήπιους χειμώνες, αλλά ενίοτε και ισχυρές βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις. Η γεωμορφολογία αυτή διατηρεί μια τεράστια ποικιλία χλωρίδας από το επίπεδο των καλλιεργημένων εκτάσεων του κάμπου μέχρι τις αλπικές ζώνες των κορυφών των ορέων – ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι άγριες Ορχιδέες του ορεινού βορείου Πηλίου –, ενώ η πανίδα συμπληρώνεται από πλήθος ειδών ορνίθων και θηλαστικών.  Τα καταγεγραμμένα είδη στην περιοχή συνθέτουν με μοναδικό τρόπο την πλειοψηφία της ηπειρωτικής βιοποικιλότητας της Ελλάδας! Σε αυτό συμβάλλει ιδιαίτερα το ότι η Λίμνη Κάρλα αποτελεί ένα από τα λίγα μεταναστευτικά σταυροδρόμια της δυτικής ακτής του Αιγαίου.

Ο Σύλλογος Ελληνικής Ιερακοθηρίας και ο πρώτος ορνιθοτουριστικός οδηγός

Ο Σύλλογος Ελληνικής Ιερακοθηρίας (Σ.Ε.Ι.) ιδρύθηκε επίσημα το 2017 με κύριους σκοπούς την πολιτιστική ανάδειξη και διάδοση της τέχνης της ιερακοθηρίας, τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος, την επιστημονική έρευνα για τα εκτρεφόμενα και άγρια αρπακτικά πτηνά και τα θηράματά τους, και την εθελοντική κοινωνική προσφορά. Στη Λίμνη Κάρλα έχει πολλαπλώς και πολλάκις συνδράμει σε δράσεις προστασίας, διάσωσης και περίθαλψης τραυματισμένων πτηνών, ενώ έχει συμμετάσχει σε ειδικές ενημερωτικές ημερίδες για τα αρπακτικά πουλιά και τη χρησιμότητα τους στην περιοχή.

Τον Δεκέμβριο του 2024, ο πρώτος ορνιθοτουριστικός οδηγός στα χρονικά της Λίμνης Κάρλας εκδόθηκε από τον Σ.Ε.Ι. τηρώντας την καταστατική του δέσμευση για έρευνα και αειφορική διαχείριση των αρπακτικών πουλιών στην Ελλάδα. Πρόκειται για την πολυετή φωτογραφική κι ερευνητική δράση μου για τα αρπακτικά πουλιά της περιοχής, που πλέον είναι διαθέσιμη σε έναν τρίγλωσσο εικονογραφημένο οδηγό πεδίου. Επιστημονική επιμέλεια της έκδοσης ανέλαβε ο αντιπρόεδρος του Σ.Ε.Ι. κι εξειδικευμένος κτηνίατρος με πολυετή εμπειρία στα αρπακτικά πτηνά,  Δρ. Αζμάνης Παναγιώτης.

Σημεία θέασης αρπακτικών και μεγάλων υδρόβιων πουλιών στη Λίμνη

Οι εξορμήσεις στη Λίμνη Κάρλα έχουν φυσικά όρια τους επαρχιακούς δρόμους που ενώνουν τα χωριά Βελεστίνο-Κανάλια (νότια), Κανάλια-Πλασιά (ανατολικά), Πλασιά-Ελευθέριο (βόρεια) και Ελευθέριο-Βελεστίνο (δυτικά), καλύπτοντας περίπου 150 χλμ. σε λιγότερο από 5 ώρες οδήγησης (συμπεριλαμβανομένων ολιγόλεπτων στάσεων στα σημεία ενδιαφέροντος ή εσωτερικές διαδρομές στους ταμιευτήρες νερού). Απαραίτητα είναι το τετρακίνητο επιβατικό όχημα, ανάλογη με την εποχή ενδυμασία, καθώς και είδη πρώτης ανάγκης (φαρμακείο, θερμιδικό σνακ, νερό, κινητό τηλέφωνο).

Κομβικά σημεία παρατήρησης αποτελούν το μικρό τεχνητό υγροτοπάκι πίσω από το νότιο ανάχωμα του μεγάλου ταμιευτήρα του Στεφανοβικείου Μαγνησίας, και οι ταμιευτήρες των Ναμάτων Λάρισας. Με τον ορνιθοτουριστικό οδηγό πλέον ανά χείρας, ο οικοτουρίστας έχει τη δυνατότητα να περπατήσει σε σημεία θέασης και να παρατηρήσει μεγάλους αετούς όπως ο Κραυγαετός, εντυπωσιακούς κίρκους όπως ο Στεπόκιρκος, αλλά και τους γρήγορους Πετρίτες και τα σπάνια Χρυσογέρακα. Στα ίδια σημεία θα απολαύσει πελώριους Πελεκάνους κι εντυπωσιακά Φλαμίνγκο, ενώ θα θαυμάσει όλα τα είδη των ερωδιών ανάλογα με την εποχή του χρόνου. Τον χειμώνα μπορεί να αναζητήσει το μυθικό θεριό της Λίμνης, τον Ήταυρο, μα και τους Αγριόκυκνους από τον μακρινό Βορρά ανάμεσα σε τεράστια κοπάδια παπιών που στο πέταγμά τους ταράζουν τη γαλήνη της στιγμής.

Ορνιθοπαρατήρηση δίχως τέλος

Στη Λίμνη Κάρλα, τα 12 είδη αρπακτικών της δεκαετίας του 1990 έγιναν 36 και τα 148 είδη πουλιών σχεδόν 200, μετά από 30 χρόνια! Προφανώς συνετέλεσε η καλύτερη καταγραφική μεθοδολογία, κανένας όμως δε θα διαφωνήσει ότι ο Ροδοπελεκάνος ήρθε γιατί η Λίμνη πήρε εν μέρει το νερό της πίσω. Για τον ίδιο λόγο η Αγκαθοκαλημάνα καταγράφηκε για πρώτη φορά μετά την ανασύστασή της, η Καστανόχηνα φώλιασε στα νερά της και οι Γερανοί την έχουν ως σημείο ανάπαυσης στα μεταναστευτικά τους ταξίδια… και κάπως έτσι, κάθε χρόνο όλο και κάπως διαφορετικά σε εντυπωσιάζει το οδοιπορικό στη Λίμνη Κάρλα!

 Επίλογος

Έτσι άρχισε να φυτρώνει ο σπόρος της αναζήτησης και της εξερεύνησης που φύτεψε κάποτε η Αγλαΐα! Κι ο σπόρος έγινε φυτό, το φυτό δέντρο, και το δέντρο έβγαλε καρπούς, ελπίζοντας όταν πέσουν, να βρουν ακόμα πιο πρόσφορο έδαφος για να συνεχίσουν τον κύκλο της εξερεύνησης…