Το 1962 αποφασίστηκε η αποστράγγιση της λίμνης Κάρλας, οι βάρκες αποσύρθηκαν. Το τοπίο άλλαξε, μα ο βυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου Καναλίων υπήρξε σημείο αναφοράς για τους παρακάρλιους κατοίκους. Ο Άγιος Νικόλαος συνδέθηκε ποικιλότροπα με τη ζωή τους, και ως προστάτης άγιος των παλιών Καναλιωτών ψαράδων, αλλά και του χωριού από τους Τούρκους, όπως διασώζουν θρύλοι λαϊκοί. Σ΄αυτόν απεύθυναν τις προσευχές οι συγγενείς κάθε φορά που η λίμνη Κάρλα αγρίευε και άπλωνε το πέπλο της ομίχλης πυκνό κι αδιαπέραστο.

Οι μεγαλύτεροι ίσως θυμούνται τη λίμνη Κάρλα στους παλιούς σχολικούς χάρτες ή στα μαθήματα ιχνογραφίας, τότε που οι παλιοί δάσκαλοι στο μάθημα της Πατριδογνωσίας ζητούσαν από τους μαθητές να ιχνογραφήσουν στα μπλοκ με το ρυζόχαρτο τους νομούς της Ελλάδας. Και τότε, ξεπατικώναμε από τους Άτλαντες τα όρια, και με το μολύβι πατούσαμε έντονα στο ρυζόχαρτο, ώστε να σχεδιαστούν στο σκληρό φύλλο από κάτω. Και μετά ξύναμε ξυλομπογιές, τρίβαμε τα ξύσματα απαλά με ένα κομμάτι βαμβάκι και ξεπρόβαλλαν μπροστά μας οι λίμνες, οι θάλασσες και οι πεδιάδες.
Στην ιχνογραφία της Θεσσαλίας έπρεπε να ξύσεις πολύ πράσινο μολύβι για τον θεσσαλικό κάμπο, αλλά και αρκετό μπλε, για να χρωματίσεις με τα ξύσματα τη μεγάλη λίμνη, την Κάρλα, πριν από την αποξήρανσή της. Ήταν η αρχαία λίμνη Βοιβηίς, με αρχική επιφάνεια 190.000 στρέμματα. Γύρω της συμβίωναν για αιώνες μικρές παραλίμνιες κοινότητες, δημιουργώντας σπουδαίο λιμναίο πολιτισμό, με τους ψαράδες και τα «καράβια» τους, τις ψαροκαλύβες, τους πυκνούς καλαμιώνες, και τα μεταναστευτικά πουλιά. Οι ψαράδες των παρακάρλιων χωριών αναζητούσαν τον προστάτη άγιό τους. Ποιος θα ήταν πιο κατάλληλος από τον απανταχού κι ανέκαθεν προστάτη των ναυτικών – έστω και των ναυτικών του γλυκού νερού – τον άη Νικόλα; Δίπλα στα νερά της λίμνης Κάρλας, κοντά στο χωριό Κανάλια, σε έναν μικρό τεχνητό λοφίσκο διασώζεται ένας μικροσκοπικός ναός κόσμημα: το βυζαντινό εξωκκλήσι του Αγίου Νικολάου. Από τα σπουδαιότερα εκκλησιαστικά μνημεία στη Θεσσαλία, γιορτάζει στις 20 Μαΐου, στις 6 Δεκεμβρίου, και του αγίου Πνεύματος.
Το 1962 αποφασίστηκε η αποστράγγιση της φυσικής υδάτινης δεξαμενής, η οποία άλλαξε άρδην τα έως τότε δεδομένα. Στέγνωσαν τα σωθικά της λίμνης. Άλλαξε το μικροκλίμα. Οι βάρκες αποσύρθηκαν και οι ψαράδες γίναν γεωργοί, καθώς εξασφαλίσθηκαν 80.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης. Όμως το εκκλησάκι πάντα εκεί, στη θέση του, παρά τις μεταβολές της λίμνης. Πρόκειται για ναό με ιστορία, καθώς εντάσσεται στα κτίσματα της υστεροβυζαντινής περιόδου, στα τέλη δηλαδή του 12ου ως τις αρχές του 13ου αιώνα. Το ξωκκλήσι είδε πολλά και άντεξε στον χρόνο: από τα βυζαντινά χρόνια, τη Φραγκοκρατία και την Οθωμανική περίοδο, ακόμη και τα χρόνια της Κατοχής. Και μέσα σε όλα αυτά δέχτηκε πλήγματα και από σεισμούς, κυρίως αυτούς του 1955. Σύμφωνα με μαρτυρίες περιηγητών, όπως ο Leake, στον ναό υπάρχουν «μερικά κομμάτια από ραβδωτές, δωρικές κολώνες», ενώ το 1815 ο Φιλιππίδης μνημονεύει το ξωκκλήσι ως «μια εκκλησία παλαιά, από των Ρωμαίων». Κατά τη συνήθη τακτική, για το κτίσιμο της εκκλησίας προτιμήθηκαν «παλιότερα μάρμαρα, λιθόπλινθοι και πωρόλιθοι, λαξεμένοι προσεκτικά κυρίως στην ορατή τους όψη», υλικά της αρχαιότητας και παλαιοχριστιανικά γλυπτά αρχιτεκτονικά στοιχεία προερχόμενα από κάποιον κοντινό αρχαιολογικό χώρο.
Στο πέρασμα των δεκαετιών, ωστόσο, διαπιστώθηκε ότι οι επιπτώσεις στο οικοσύστημα της περιοχής από την αποξήρανση της λίμνης ήταν μεγαλύτερες από τα προσδοκώμενα οφέλη. Όσο για τον ναό; Μια ερειπωμένη βυζαντινή εκκλησία παρέμενε δίπλα σε μια αποξηραμένη λίμνη. Η σκεπή είχε πέσει, ζώα εύρισκαν καταφύγιο στο εσωτερικό του, σκέτο ερείπιο είχε απογίνει. Σαν τη λίμνη που λίμνη πια δεν ήταν. Από το 2010 άρχισαν οι προσπάθειες επανασύστασης της λίμνης με άντληση νερού από τον Πηνειό. Σαν να ακολουθεί τον ρου της λίμνης, την ίδια περίοδο το ξωκκλήσι του Αγίου Νικολάου ξαναζωντανεύει ως διατηρητέο ιστορικό μνημείο. Η λίμνη ξαναγεμίζει σιγά σιγά και το ξωκκλήσι αποκαθίσταται σταδιακά, μέχρι που στις 20 Μαΐου 2015, ημέρα ανακομιδής των λειψάνων του Αγίου Νικολάου, αρχιεπισκόπου Μύρων, έγιναν τα θυρανοίξια. Ξανάνοιξε ο μονόχωρος κεραμοσκέπαστος ναός, πέταξε τα δεκανίκια-υποστυλώματα, που για χρόνια συγκρατούσαν την τοιχοποιία του, και στάθηκε ξανά ορθός αναδεικνύοντας τη μοναδική αρχιτεκτονική ομορφιά του.
Και ξαφνικά ένας Daniel και λίγο αργότερα ένας Elias επανέφεραν τη λίμνη στο παλιό της μεγαλείο, αυτό της αρχαιότητας. Ξαναγεννήθηκε η λίμνη Κάρλα, καθώς μετά τα δύο αυτά πρωτοφανή πλημμυρικά φαινόμενα του Σεπτεμβρίου 2023, τα νερά όχι μόνο κάλυψαν ολόκληρη την επιφάνεια της λίμνης πριν από την αποξήρανσή της, αλλά και την επέκτειναν στο διπλάσιο. Το εκκλησάκι άντεξε και τη θεομηνία. Το προστάτεψε η επιλογή της θέσης του σε υπερυψωμένο έδαφος, καθώς και το ότι όλο το κτίσμα πατάει πάνω σε ψηλό κρηπίδωμα. Ίσως και οι προστάτες άγιοί του, καθώς ο ναός είναι εσωτερικά κατάγραφος με αγιογραφίες βυζαντινές και μεταβυζαντινές. Και ο φύλακας-φρουρός του, ο πατέρας Αθανάσιος Σκοπιανός, ιερέας του ναού της Κοιμήσεως Θεοτόκου Καναλίων και ψυχή της αποκατάστασης του ναού. Δικό του είναι και το βιβλίο σχετικά με τον ναό που συμβουλευτήκαμε.
Ο περιβάλλων χώρος του ναού είναι εξαιρετικός. Κάθε εποχή και κάθε ώρα της ημέρας. Στο παρελθόν πρόσφερε την απλωσιά του για τη συσκευασία και το εμπόριο των φρούτων, ενώ σήμερα αποτελεί ιδανικό χώρο για αναψυχή και φυσιολατρικές δραστηριότητες. Δίπλα στη λίμνη, κάτω από βαθιά σκιά, με κοντινή πρόσβαση στις πανέμορφες πλατείες των γειτονικών χωριών –Κανάλια, Κερασιά, Κεραμίδι, Βένετο-, το υπέροχο ξωκκλήσι περιμένει τους απανταχού προσκυνητές του.
Πάνω από το ξωκκλήσι πετούν πουλιά ξεχωριστά, καθώς η πανίδα της Κάρλας είναι εντυπωσιακή. Η λίμνη αποτελεί καταφύγιο για πάνω από 200 καταγεγραμμένα είδη υδρόβιων πουλιών, κάνοντας την περιοχή ιδανική για ορνιθοπαρατήρηση. Πάρτε τα κιάλια σας, λοιπόν, και περπατήστε στο ανάχωμα. Στα 9 χιλιόμετρα της παρόχθιας διαδρομής θα σας αποκαλυφθούν μαγευτικές εικόνες με πρωταγωνιστές πελαργούς και ροδοπελεκάνους, φλαμίνγκο, ερωδιούς και κορμοράνους, πάπιες, νερόκοτες και φαλαρίδες, αλλά και σταχτοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες. Κι όλα αυτά σε απόσταση μόνο 25 χιλιομέτρων από τον Βόλο, είτε ακολουθώντας τον επαρχιακό δρόμο Βόλος-Κανάλια είτε μέσω Στεφανοβικείου.
Και για όσους θέλουν να γνωρίσουν καλύτερα την περιοχή, θα μάθουν τα πάντα με μια επίσκεψη στο Μουσείο Λιμναίου Πολιτισμού Κάρλας, έναν πολυχώρο πολιτισμού που λειτουργεί στο κτίριο του παλιού κινηματογράφου των Καναλίων (τηλ.: 24210 58659). Ο επισκέπτης θα αντικρίσει τον ιδιόμορφο, σχεδόν πρωτόγονο, τρόπο ζωής των παρακάρλιων κατοίκων, τον θάνατο του βάλτου, την αποξήρανση της λίμνης, τον αγώνα των αγροτών για απόκτηση γης. Αξιόλογο επίσης είναι το Εκθεσιακό Κέντρο Φυσικής Ιστορίας και Πολιτισμού Λίμνης Κάρλας και Μαυροβουνίου (τηλ.: 24280 73856) που δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες να γνωρίσουν το φυσικό περιβάλλον της λίμνης (χλωρίδα, πανίδα, οικοσυστήματα) και τη μακρόχρονη αλληλεπίδρασή του με την ανθρώπινη παρουσία.
Εν κατακλείδι, μια λίμνη που γεννιέται, αποξηραίνεται, ξαναγεμίζει, πλημμυρίζει, αναγεννιέται, κι ένα ξωκκλήσι πλάι της που χτίζεται, εγκαταλείπεται, αναστυλώνεται, εγκαινιάζεται – όλα δηλώνουν τις αλλαγές της ζωής, του κύκλου τα γυρίσματα, το απρόβλεπτο μα και το ντετερμινιστικό συνάμα, καθώς φάνηκε ότι η λίμνη, μετά τις πρόσφατες πλημμύρες της Θεσσαλίας, διεκδίκησε και πήρε δικαιωματικά τον χώρο που της ανήκε.
Βιβλιογραφία
Σκοπιανός Αθανάσιος, Ο Βυζαντινός Ναός Του Αγίου Νικολάου Καναλίων Μαγνησίας και οι τοιχογραφίες του. Κανάλια, 2024