Εκεί που το φως δεν φτάνει για να δούμε χρώματα, σε βάθη που ξεπερνούν τα 25 μέτρα, στα σκιερά μέρη των υφάλων, αναπτύσσεται ένας απίστευτος πολύχρωμος κόσμος. Πρόκειται για τους κοραλλιγενείς σχηματισμούς της Μεσογείου, που σε αντίθεση με τα μακρινά ξαδέρφια τους, τους κοραλλιογενείς υφάλους, δεν μπορούν στο φως. Αναπτύσσονται εκεί που φτάνει λιγότερο από 3% του ηλιακού φωτός, μεγαλώνουν αργά, μιας και η βάση των σχηματισμών είναι ενασβεστωμένα φύκη, φιλοξενούν πολύχρωμα σφουγγάρια και σπάνια κοράλλια, ανάμεσα τους και το ακριβοθώρητο κόκκινο κοράλλι. Όλα αυτά απειλούνται από την κλιματική κρίση, την αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας και την αλιεία, καθώς τα αλιευτικά εργαλεία συχνά πιάνονται στους σχηματισμούς και καταστρέφουν τμήματα αυτών.
Εκεί που το φως δεν φτάνει για να δούμε χρώματα, σε βάθη που ξεπερνούν τα 25 μέτρα, στα σκιερά μέρη των υφάλων, αναπτύσσεται ένας απίστευτος πολύχρωμος κόσμος. Πρόκειται για τους κοραλλιγενείς σχηματισμούς της Μεσογείου, που σε αντίθεση με τα μακρινά ξαδέρφια τους, τους κοραλλιογενείς υφάλους, δεν μπορούν στο φως. Αναπτύσσονται εκεί που φτάνει λιγότερο από 3% του ηλιακού φωτός, μεγαλώνουν αργά, μιας και η βάση των σχηματισμών είναι ενασβεστωμένα φύκη, φιλοξενούν πολύχρωμα σφουγγάρια και σπάνια κοράλλια, ανάμεσα τους και το ακριβοθώρητο κόκκινο κοράλλι. Όλα αυτά απειλούνται από την κλιματική κρίση, την αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας και την αλιεία, καθώς τα αλιευτικά εργαλεία συχνά πιάνονται στους σχηματισμούς και καταστρέφουν τμήματα αυτών.
Στους ελληνικούς βυθούς, μετά τα περίπου 30 μέτρα βάθος, ανάλογα την περιοχή, εκεί που το φως έχει ένταση λιγότερη από το 3% της έντασης που έχει στην επιφάνεια, αναπτύσσεται ένας κόσμος τεσσάρων διαστάσεων, καθώς ο χρόνος καθορίζει ποικίλες βιολογικές διεργασίες. Πρόκειται για τους κοραλλιγενείς σχηματισμούς που σχηματίζονται αργά από βιογενείς κατασκευές.
Η βάση του σχηματισμού είναι κυρίως φύκη, κόκκινα και πορτοκαλί και μοβ, που έχουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: έναν μηχανισμό για να επενδύουν τα κυτταρικά τοιχώματα με ασβεστίτη, μια από τις κρυσταλλικές μορφές του ανθρακικού ασβεστίου που βρίσκεται διαλυμένο στο θαλασσινό νερό και διαθέσιμο σε διάφορες μορφές για χρήση από τις μορφές ζωής στη θάλασσα. Αυτή είναι η βάση για να αναπτυχθούν τα πετρολούλουδα, που μοιάζουν με τριαντάφυλλα που ανοίγουν αργά. Τόσο αργά, που μεγαλώνουν μόνο 2 χιλιοστά τον χρόνο. Στο διάβα της ανάπτυξής τους σχηματίζουν τρύπες, εξογκώματα και άλλους τρισδιάστατους σχηματισμούς που επιτρέπουν με ασφάλεια να αναπτυχθούν εκεί άλλες μορφές ζωής όπως θαλασσινά σκουλήκια, γαστερόποδα και δίθυρα μαλάκια, που θα κρυφτούν στις τρύπες ξεπροβάλλοντας όταν οι θηρευτές δεν είναι παρόντες. Ψάρια κάθε λογής θα τραφούν με τις διαθέσιμες μορφές ζωής, σπόγγοι πολύχρωμοι σε διάφορες μορφές θα δημιουργήσουν έναν ιμπρεσιονιστικό καμβά, με χρώματα αλλά και υφές μοναδικές.
Αποκορύφωμα των κοραλλιγενών σχηματισμών είναι τα δάση των κοραλλιών. Κόκκινα, μοβ, κίτρινα, χρυσά, ροζ και άσπρα είναι τα χρώματα που μπορούν να συνυπάρχουν. Κόκκινα, από το κόκκινο κοράλλι, το εμβληματικό και πολύτιμο, που έδωσε και το όνομά του στους σχηματισμούς (το ονόμασε έτσι ο Γάλλος Antoine-Fortuné Marion). Το κόκκινο κοράλλι απαντάται σε νερά βαθύτερα των 50 μέτρων. Αποτελεί στόχο για ειδική αλιεία, καθώς χρησιμοποιείται στην κατασκευή κοσμημάτων. Οι πληθυσμοί του είναι υπό πίεση και έχει εξαφανισθεί από πολλές περιοχές του Αιγαίου.
Μοβ, κίτρινα, χρυσά, άσπρα και ροζ, τα χρώματα των γοργονιών. Μοιάζουν με κοράλλια, αποτελούν μια συμβίωση ανθόζωων, είναι μαλακά και αναπτύσσονται σε διάφορα βάθη. Σχηματίζουν μεγάλες βεντάλιες που προσελκύουν πλειάδα οργανισμών για να κρυφτούν, τραφούν ή να αποθέσουν τα αυγά τους, όπως διάφορα είδη καρχαριοειδών που «δένουν» τους αυγόσακους στις βεντάλιες τους. Η έκταση, η πυκνότητά τους και τα μεγέθη τους σε κάνουν να τα δεις ως κήπους, ανάλογους των καλοφροντισμένων κήπων που την άνοιξη ανθίζουν και πλημυρίζουν με χρώματα τη ζωή μας.
Στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Thalassa, πραγματοποιήθηκε το 2021 για πρώτη φορά η μελέτη των κήπων των κοραλλιών. Στη ζώνη του μεσόφωτος, στη βαθυμετρική ζώνη των 30-50 μέτρων, σε 5 διαφορετικές περιοχές, με χρήση πρωτοκόλλων τεχνικής κατάδυσης και μεθόδους επιστημονικής κατάδυσης, συλλέχθηκαν δεδομένα με μη καταστρεπτικές μεθόδους. Καταγράφηκαν πολλές αποικίες της μοβ γοργονίας Paramuricea clavata και της κίτρινης γοργονίας Eunicella cavolinii ενώ καταγράφηκαν και μεμονωμένες αποικίες της ροζ γοργονίας Eunicela verrucosa.
Εξαιρετικά σημαντική είναι η μεμονωμένη καταγραφή κόκκινου κοραλλιού, λίγων ατόμων μήκους ελάχιστων εκατοστών, ενώ βρίσκονται στο βαθύ όριο της ζώνης με την οποία ασχολήθηκε το ερευνητικό έργο. Η καταγραφή έγινε με τη χρήση ψηφιακών συστημάτων βίντεο και εικόνας με κατάλληλες αδιάβροχες θήκες που έφεραν και δείκτες laser για τη μέτρηση αποστάσεων. Με τον τρόπο αυτό, οι ερευνητές μπορούν στην συνέχεια να μετρήσουν στο βίντεο και στις εικόνες τις διαστάσεις κάθε αποικίας και να κατανοήσουν την κατάσταση αλλά και τις πιέσεις που δέχονται οι κοραλλόκηποι, τόσο τώρα, αλλά και σε παρελθοντικούς χρόνους.
Το υλικό αναλύθηκε από τους επιστήμονες της ομάδας και τα δεδομένα συνηγορούν πως, αν και πλούσιο και εύρωστο ως οικοσύστημα, συνεχίζει να αντιμετωπίζει απειλές και πιέσεις που σχετίζονται με την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή και με τη δραστηριότητα της αλιείας, καθώς αποτελεί ένα εξαιρετικά σημαντικό αλιευτικό πεδίο. Κύριες πιέσεις που σχετίζονται με την κλιματική κρίση είναι: α) η αύξηση της θερμοκρασίας τής θάλασσας, η οποία επηρεάζει τις αποικίες που αναπτύσσονται στο πάνω όριο, δηλαδή στα 30-35μέτρα, προκαλώντας νέκρωση στα «κλαδιά» των «δένδρων», β) η ύπαρξη θερμόφιλων θηρευτών, οι οποίοι ευνοούνται από την αύξηση της θερμοκρασίας και μέσω της αλλαγής του θερμοκλινούς μετακινούνται βαθύτερα και τρέφονται με τις αποικίες των ανθόζωων, γ) η ανάπτυξη μακροφυκών σε μεγάλες επιφάνειες, τα οποία καλύπτουν τα πετρολούλουδα και τις γοργονίες και τα οδηγούν σε νέκρωση.
Η πίεση που σχετίζεται με μια σημαντική οικοσυστημική υπηρεσία είναι η αλιεία, καθώς δίχτυα και παραγάδια μπλέκονται σε αυτό το τρισδιάστατο οικοσύστημα και είτε σπάνε και ξηλώνουν ό,τι προεξέχει είτε παραμένουν στον βυθό, επειδή οι ψαράδες τα εγκαταλείπουν, και συνεχίζουν να σκοτώνουν, καθώς ψάρια παγιδεύονται σε αυτά και οδηγούνται σε έναν αργό θάνατο.
Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων σιγά σιγά αποκαλύπτει τα μυστικά που κρατάει στο βαθύ γαλάζιο. Με τη βοήθεια του Ιδρύματος Thalassa, ξεδιπλώσαμε μια πτυχή τους, ένα μικρό ποσοστό αυτών που παραμένουν άγνωστα. Θα υπάρξει συνέχεια σε νέες περιοχές, σε μεγαλύτερα βάθη και με τεχνολογικά εργαλεία που θα επιτρέψουν την αποκωδικοποίηση των μυστικών, προωθώντας τον σχεδιασμό δράσεων και πολιτικών για τη διατήρηση των οικοσυστημάτων για τις επόμενες γενιές.
«Δεν μπορείς να προστατεύσεις έναν τόπο έως ότου τον κατανοήσεις. Δεν μπορείς να τον αγαπήσεις αν δεν τον γνωρίσεις». Είναι δυο φράσεις που είπε η Kristine Tompkins, πρόεδρος και συνιδρύτρια του ιδρύματος Tompkins, πρώην διευθύντρια της εταιρίας βιώσιμων ρούχων Patagonia και σύζυγος του ιδρυτή της εταιρίας ορειβατικού εξοπλισμού The North Face.
Οι δυο αυτές φράσεις αποτελούν την κινητήριο δύναμη για να προχωρήσουμε τις εξερευνήσεις και τη μελέτη των κοραλλιγενών οικοσυστημάτων της ζώνης του μεσόφωτος (mesophotic coral ecosystems) με την ελπίδα πως τα ευρήματα θα μπορέσουν να οδηγήσουν στην προστασία και διατήρησή τους για τις επόμενες γενιές.
Χρήσιμες πληροφορίες:
https://www.terrasolutions.eu/
https://www.facebook.com/terrasolutions.m.e.r
