Μετά τον γιγάντιο και τον επιβλητικό στη θωριά και στις αιχμηρές κορυφές του Ταϋγετο, ο Πάρνωνας είναι το δεύτερο μεγάλο βουνό της Λακωνίας, ήπιος, κατάφυτος και ειδυλλιακός.

Και κατάσπαρτος επίσης με πέτρινα, ορεινά και πολύ ειδυλλιακά χωριά. Ένα από αυτά ανακαλύπτουμε στις Καρυές, χτισμένο αμφιθεατρικά και κυκλωμένο από απέραντα δάση δρυός, καρυδιές και καστανιές. Η περιήγηση στον τόπο μας αποκαλύπτει έξοχα σχεδιασμένα και αξιοποιημένα μονοπάτια, ένα θαυμάσιο φυσικό και δομημένο περιβάλλον, εξαιρετικά φιλόξενους ανθρώπους και παραδοσιακή τοπική κουζίνα, που όλα μαζί συνθέτουν έναν γοητευτικό προορισμό για όλες τις εποχές.

Οι Καρυές είναι ένα ωραίο, μεγάλο κεφαλοχώρι, χτισμένο στις ορεινές πλαγιές του Πάρνωνα σε υψόμετρο 950 μέτρων. Η πέτρινη αμφιθεατρικότητά του είναι προικισμένη από παντού με απέραντες δρυοσκέπαστες, καρυδοσκέπαστες και καστανοσκέπαστες πλαγιές.

Το άρθρο που ακολουθεί περιλαμβάνει 2 μέρη: Το πρώτο μέρος ονομάζεται : ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝ. Αποτελείται από την αναλυτική παρουσίαση και περιγραφή των υπέροχων φυσιολατρικών μονοπατιών, όπως τα σχεδίασε και τα αξιοποίησε ο Στέφανος Ψημένος και η ομάδα του, δουλεύοντας για μεγάλο διάστημα συστηματικά στην περιοχή.

Το δεύτερο μέρος ονομάζεται : ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ. Είναι οι εντυπώσεις της συντακτικής ομάδας του περιοδικού ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ για τον τόπο: τα μονοπάτια, το φυσικό και το πέτρινο περιβάλλον του χωριού, τα μνημεία του, τους απίστευτα φιλόξενους και καλωσυνάτους ανθρώπους του αλλά και την σημαντική του τουριστική υποδομή, με τα θαυμάσια καταλύματα, τους χώρους εστίασης με τις νοστιμότατες ντόπιες σπεσιαλιτέ αλλά και τα υπέροχα προϊόντα που γενναιόδωρα προσφέρει η φύση του χωριού.

Τα κείμενα και τις  περιγραφές συντροφεύει ένα φωτογραφικό υλικό που πιστεύουμε ότι με την ζωντάνια του θα παρακινήσει τους αναγνώστες να γίνουν επισκέπτες και αμέσως μετά ενθουσιώδεις πρεσβευτές των Καρυών, ως έναν προορισμό από τους συναρπαστικότερους ορεινούς προορισμούς αυτής της χώρας.

Απολαύστε, λοιπόν, έστω και νοερά τις Καρυές

ΜΕΡΟΣ Α΄

Με τα μάτια των δημιουργών:

(από τον Στέφανο Ψημένο)

ΟΙ ΠΕΖΟΠΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ «CARYATIDES TRAILS».

Οι διαδρομές του Caryatides Trails δίνουν την ευκαιρία στον πεζοπόρο να γνωρίσει όλα τα αξιοθέατα και τα μνημεία των Καρυών, τις γειτονιές του χωριού, να επισκεφθεί τα κτήματα όπου καλλιεργούνται και παράγονται τα διάσημα προϊόντα του τόπου (κάστανα, καρύδια, πατάτες, μέλι, αρωματικά βότανα) και να διασχίσει μαγευτικά τοπία μέσα στο πανέμορφο βελανιδόδασος που σκεπάζει τις πλαγιές του Πάρνωνα έξω από το χωριό. 

Το δίκτυο σηματοδοτημένων πεζοπορικών διαδρομών Caryatides Trails σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε από την εταιρία TERRAIN (www.terrainmaps.gr) με ανάθεση από το «Σωματείο Διαχείρισης Καταπιστεύματος Παναγιώτη Κερχουλά», την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2020. Αποτελείται από 7 κύριες διαδρομές και 2 συνδετικά / παρακαμπτήρια σκέλη, συνολικού μήκους 58 χιλιομέτρων. Περιλαμβάνει διαδρομές όλων των βαθμών δυσκολίας, από σύντομες και  ξεκούραστες για όλη την οικογένεια, έως ολοήμερες διαδρομές με μεγάλη υψομετρική διαφορά (ανάβαση) για δυνατούς πεζοπόρους.

Η σηματοδότηση έχει γίνει με υλικά κορυφαίας ποιότητας και με τεχνικές που διασφαλίζουν την αντοχή στο χρόνο. Έχουν τοποθετηθεί μόνο τα απολύτως απαραίτητα υλικά σήμανσης, προκειμένου να μην επιβαρυνθεί ένα τόσο όμορφο φυσικό τοπίο με τεχνητές παρεμβάσεις.  Τα μεταλλικά πινακίδια αρίθμησης είναι από ανακλαστικό υλικό, έτσι ώστε να βοηθούν τον πεζοπόρο να βρει το μονοπάτι σε περίπτωση που τον πιάσει η νύχτα στο βουνό. Είναι βιδωμένα πάνω σε βράχια, στύλους της ΔΕΗ ή άλλες σταθερές επιφάνειες, αλλά όχι πάνω στα δέντρα ή σε μνημεία. Στις διασταυρώσεις έχουν τοποθετηθεί ξύλινοι πάσσαλοι πάνω στους οποίους είναι βιδωμένα τα πινακίδια σήμανσης και κατεύθυνσης. Στις αφετηρίες/τερματισμούς και σε κρίσιμες διασταυρώσεις έχουν τοποθετηθεί ψηλοί ξύλινοι στύλοι με ξύλινες πινακίδες που αναγράφουν τους προορισμούς στα ελληνικά και τα αγγλικά, την απόσταση και το χρόνο πορείας. Σε πολλούς ξύλινους στύλους έχουν τοποθετηθεί μεταλλικές πινακίδες-χάρτες που σημειώνουν τη θέση του πεζοπόρου, καθώς και αισθητήρες NFC στους οποίους μπορείτε να πλησιάσετε το κινητό σας τηλέφωνο και να δείτε στην οθόνη σας πληροφορίες για την πανίδα, τη χλωρίδα, την ιστορία και πολλά άλλα.

1.ΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

4,7 χλμ. / 1ώρα και 15 λεπτά / 219 μ. υψομετρική διαφορά (ανάβαση)

Μια απολαυστική και ξεκούραστη πεζοπορική διαδρομή κατάλληλη για όλους, ιδανική για να γνωρίσετε  τις πανέμορφες Καρυές! Δεν έχει σημαντικές υψομετρικές διαφορές και το μήκος της  είναι όσο χρειάζεται για μια ολοκληρωμένη και χορταστική πεζοπορία, κατά την οποία: θα γνωρίσετε τις γειτονιές του χωριού, το μνημείο των Καρυάτιδων, το παλιό ρολόι, τη λοφοπλαγιά με τα παλιά πέτρινα αλώνια, το πέτρινο δημοτικό σχολείο, τον παλιό ναό της Αγίας Παρασκευής, την παλιά πέτρινη βρύση του χωριού, το ξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου στην κορυφή του πευκοσκεπασμένου λόφου όπου μπορείτε να κάνετε στάση για πικνίκ. Θα περάσετε δίπλα από κτήματα με καρυδιές και κερασιές, και στο τέλος θα καταλήξετε στην όμορφη πλακοστρωμένη πλατεία του χωριού με τις θαυμάσιες ταβέρνες και τα καφέ.

2.ΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΤΩΝ ΒΟΣΚΩΝ

7,4 χλμ. / 3 ώρες / 227 μ. υψομετρική διαφορά (ανάβαση)

Το Μονοπάτι των Βοσκών διασχίζει ένα λοφώδες τοπίο σκεπασμένο με πουρνάρια και πανέμορφες «γκορτσιές» (άγριες αχλαδιές) που κάθε άνοιξη μετατρέπονται σε μια έκρηξη από λευκά άνθη, ανάμεσα στα εκατομμύρια πολύχρωμα αγριολούλουδα που σκεπάζουν τα παλιά λιβάδια. Στη δυτική άκρη της διαδρομής θα συναντήσετε τη βρύση Σκαφίδια με το κρυστάλλινο δροσερό νερό, και από εκεί θα ακολουθήσετε την κοίτη του ποταμού Δειρού με την πυκνή βλάστηση.

3.ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ

11,1 χλμ. / 5 ώρες / 346 μ. υψομετρική διαφορά (ανάβαση)

Είναι ο παλαιότερος “δρόμος” που θυμούνται οι γέροι των Καρυών. Ξεκινάει από τη δυτική άκρη του χωριού και καταλήγει στην περιοχή Αγορά, όπου η παράδοση λέει ότι γινόταν μεγάλη εμποροπανήγυρη ήδη από τα χρόνια της αρχαιότητας. Η διαδρομή συνεχίζει προς τα βόρεια σε αγροτικό δρόμο, μπαίνει μέσα στο ελατόδασος στην περιοχή Μαυρογιάννη όπου μπορείτε να γεμίσετε το παγούρι σας με δροσερό νερό στη βρύση Κρίτσοβα, και από εκεί συνεχίζει προς τα νότια, δίπλα στα παλιά  χωράφια. Στη συνέχεια ακολουθείτε ένα μονοπάτι που διασχίζει τον ορεινό βοσκότοπο και σας φέρνει στα Δέντρα Κάκαρη, μια εντυπωσιακή  συστάδα από μεγάλες γέρικες βελανιδιές. Πολύ ενδιαφέρον είναι και το τμήμα του μονοπατιού στο λόφο του Αηλιά, που προσφέρει εξαιρετική θέα προς το χωριό. Στο τέλος της πεζοπορίας θα περάσετε από το ναό της Παναγίας (1900) όπου υπάρχει πηγή με δροσερό νερό και τρία υπεραιωνόβια πλατάνια, τα «Πλατάνια του Μενελάου», που έχουν ηλικία άνω των 2500 ετών! Στην περιοχή αυτή εικάζεται ότι βρισκόταν το υπαίθριο ιερό της θεάς Αρτέμιδος, όπου γινόταν ο τελετουργικός χορός των Καρυάτιδων, των λυγερόκορμων κοριτσιών του αρχαίου οικισμού που ενέπνευσαν τους γλύπτες της αρχαίας Ελλάδας για να δημιουργήσουν τα περίφημα αγάλματα του Ερεχθείου της Ακρόπολης και πολλά άλλα.

4.ΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

4,4 χλμ. / 1 ώρα και 45 λεπτά / 216 μ. υψομετρική διαφορά (ανάβαση)

Αν δεν έχετε χρόνο ή δυνάμεις για μεγάλες πεζοπορίες, το Μονοπάτι του Νερού είναι μια θαυμάσια επιλογή για μια βόλτα στη φύση, σε μια από τις πιο δροσερές γωνιές του χωριού! Το μονοπάτι ξεκινάει από το Κοιμητήριο του Αγίου Νικολάου και για 1.400 μέτρα ακολουθεί το παλιό τσιμεντένιο αυλάκι που έφερνε νερό στα χωράφια βόρεια από το χωριό  Από τη λιμνοδεξαμενή, που οι ντόπιοι την ξέρουν με το όνομα «Λίμνη», μπορείτε να γυρίσετε στο χωριό ακολουθώντας αντίστροφα το ίδιο μονοπάτι, ή να ολοκληρώσετε την κυκλική διαδρομή ακουλουθώντας το δασικό δρόμο με τη σήμανση 4 προς τα ανατολικά και μετά προς τα νότια.

5.ΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ

9,5 χλμ. / 5 ώρες / 465 μ. υψομετρική διαφορά (ανάβαση)

Μια μεγάλη πεζοπορική διαδρομή για τους απαιτητικούς. Παρά τη συνολική ανάβαση των 465 μέτρων, είναι σχετικά ξεκούραστη και χωρίς δύσκολα σημεία, στη σκιά του δάσους. Η πεζοπορία γίνεται κυρίως σε δασικούς δρόμους, αλλά και σε ένα τμήμα παλιού μονοπατιού που περνάει από εγκαταλειμμένα κτήματα και ερειπωμένες αγροικίες. Νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα, έχετε πολλές πιθανότητες να δείτε αγριογούρουνα, αλεπούδες, λαγούς ή κάποιο πανέμορφο ζαρκάδι.

6.ΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΤΗΣ ΚΑΣΤΑΝΙΑΣ

9,7 χλμ. / 5 ώρες και 30 λεπτά / 219 μ. υψομετρική διαφορά (ανάβαση)

Είναι η δυσκολότερη διαδρομή του δικτύου Caryatides Trails, μια ολοήμερη πεζοπορία σχεδιασμένη για πεζοπόρους σε άριστη φυσική κατάσταση. Θα διασχίσετε τα πανέμορφα καστανοδάση που σκεπάζουν τη βουνοπλαγιά στα ανατολικά του χωριού, θα ακολουθήσετε καταπράσινες σκιερές ρεματιές, θα δείτε παλιές βρύσες, αγροικίες και κτήματα. Ένα τμήμα της, μήκους 600 μέτρων, ακολουθεί την κοίτη του ρέματος του Αη Γιώργη μέσα από ένα παραμυθένιο δασικό τοπίο με πλατάνια και βελανιδιές.

6Α. ΤΟ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ

3,9 χλμ. / 1 ώρα και 35 λεπτά / 219 μ. υψομετρική διαφορά (ανάβαση)

Ένα χρήσιμο σκέλος για όσους θέλουν να συνδυάσουν ένα τμήμα της Διαδρομής 6 με ένα τμήμα της Διαδρομής 7. Σημείο προσοχής: ο δασικός δρόμος, στο σημείο που διασταυρώνεται με το ρέμα του ΑηΓιώργη, έχει κατολισθήσει και θέλει προσοχή για να περάσετε απέναντι.

6Β. ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΜΠΤΗΡΙΟ ΣΚΕΛΟΣ

1,7 χλμ. / 50 λεπτά / 152 μ. υψομετρική διαφορά (ανάβαση)

Για τους αθλητές πεζοπόρους που θέλουν να προσθέσουν βαθμούς δυσκολίας (+ 900 μέτρα μήκος και + 150 μέτρα υψομετρική διαφορά/ανάβαση) στην πιο δύσκολη διαδρομή του δικτύου! Περίπου 300 μέτρα είναι σε μονοπάτι, και τα υπόλοιπα είναι δασικός δρόμος μέσα από ένα τοπίο γεμάτο μεγάλα μαυρόπευκα, βελανιδιές, και κτήματα με καστανιές.

7. ΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ ΤΗΣ ΒΕΛΑΝΙΔΙΑΣ

5,8 χλμ. / 2 ώρες και 30 λεπτά / 345 μ. υψομετρική διαφορά (ανάβαση)

Αυτή η διαδρομή διασχίζει τα πιο όμορφα και πυκνά τμήματα του δρυοδάσους των Καρυών. Θα δείτε και πολλές καστανιές, καρυδιές, έλατα και άλλα δέντρα, ανάμεσά τους και τη βασίλισσα του δάσους, την περίφημη Βελανιδιά του Αη Θανάση,  που είναι σύμφωνα με την παράδοση η μητέρα όλων των βελανιδιών που σκεπάζουν σήμερα τον Πάρνωνα! 

ΟΙ ΠΟΔΗΛΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Με περισσότερα από 300 χιλιόμετρα δασικών δρόμων και μονοπατιών στις καταπράσινες πλαγιές γύρω από το χωριό, οι Καρυές είναι ο ιδανικός προορισμός για τους λάτρεις της ποδηλασίας βουνού! Χάρη στο εξαιρετικό αυτό περιβάλλον, στις Καρυές διεξάγονται αγώνες του Πανελλήνιου Πρωταθλήματος καθώς και διεθνείς αγώνες ΜΤΒ. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καρυών έχει σχεδιάσει στην ευρύτερη περιοχή 4 σηματοδοτημένες ποδηλατικές διαδρομές, συνολικού μήκους 52 χιλιομέτρων,  όλων των βαθμών δυσκολίας, που θα ικανοποιήσουν από τον απλό ερασιτέχνη ποδηλάτη μέχρι τους ποδηλάτες αγωνιστικής ορεινής ποδηλασίας. Με πρωτοβουλία και δαπάνες του Σωματείου «Παναγιώτης Κερχουλάς», οι ποδηλατικές αυτές διαδρομές απέκτησαν νέα σύγχρονη σηματοδότηση την οποία σχεδίασε και υλοποίησε η TERRAIN.

ΜΕΡΟΣ Β’

Με τα μάτια των Περιηγητών

Από τον Κυριακό Παπαγεωργίου

Ομολογώ ότι ζήλεψα τη ζωή δύο ανθρώπων: Toυ Ηρόδοτου και του  Πάτρικ Λη Φέρμορ. Τον Ελληνα δηλαδή που περπάτησε τον μισό και παραπάνω από τον γνωστό τότε πλανήτη της εποχής του και τον Άγγλο που περπάτησε τη μισή και παραπάνω Ευρώπη, από την Ολλανδία ίσαμε την Κωνσταντινούπολη κι από κει στο Άγιο Όρος. Διασχίζοντας επί πλέον ολόκληρο τον κορμό της Ηπείρου, της Ρούμελης και του Μοριά.  Ο ένας με πλοίο ή με άλογο. Κι ο άλλος με τα πόδια.

Περπάτησα μιαν Ελλάδα, οσμίστηκα και  λάτρεψα για σαράντα χρόνια, οδοιπορώντας χιλιάδες χιλιόμετρα…

Ο στόχος δεν είναι το βάδισμα, αλλά ο στοχασμός…

Έτσι το περπάτημα γίνεται πραγματικό προσκύνημα, ένα ταξίδι με εργαλεία το σώμα, το μυαλό.

Η γεωθεσία

Έτσι έφτασα στα όρια της Αρκαδίας με τη Λακωνία. Την χώρα που περιλαμβάνεται στον περίφημο Ταξιδιωτικό Τόμο ΑΝΕΞΕΡΕΥΝΗΤΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ, του πολυπράγμονα ταξιδευτή, ερευνητή, συγγραφέα και χαρτογράφου ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΨΗΜΕΝΟΥ. Αυτόν τον άνθρωπο περιμένουμε να μας μυήσει τόσο στα μυστικά της Καριώτικης τοπογραφίας όσο και στο δυναμικό της ανθρώπινης γεωγραφίας και του φυσικού πλούτου της περιοχής. Ήρθε το ίδιο βράδυ που φτάσαμε κι εμείς και αναλάβαμε δράση από την επομένη.

Η αφήγησή μας θα χωριστεί σε έξι ενότητες που θα ονομαστούν «Στάσεις» και θ’ αποτελέσουν τον άξονα της παρουσίας αυτού  του ιστορικού χωριού της Λακωνίας, τις Καρυές.

Στρίβοντας από το Χάνι του Αρδάμη, καθώς έρχεσαι από την Τρίπολη για τη Σπάρτη (ακολουθώντας τον παλιό δρόμο), το πρώτο μεγάλο κι εκτεταμένο χωριό που συναντάς είναι οι Καρυές (παλιό όνομα Αράχωβα).

Πρώτη μας υποδέχτηκε μια Μούσα καθιστή, έπειτα ένα γεφύρι δίτοξο κι αμέσως μετά μια περίεργη πινακίδα που γράφει “Προς Άγιο Πέτρο και Πλατάνους του Μενελάου”…

Κι ενώ τσιμπούσαμε ένα ελαφρύ δείπνο με την Άννα στο ζεστό εστιατόριο «Πλάτανος» του Θόδωρου Κουτσόγιωργα, ωσάν σίφουνας μπουκάρησε  ο Στέφανος Ψημένος με τη συνοδεία του (πέντε ακόμη άτομα) με πλήρη ορειβατικό εξοπλισμό και περιβολή, έτοιμοι όλοι για την αποστολή της γνωριμίας μας με το χωριό, τα τοπία και τους ανθρώπους του.

Στάση πρώτη

Ο Στέφανος Ψημένος άπλωσε σε ένα τραπέζι τον πεζοπορικό και τουριστικό χάρτη που έχει εκδώσει για τις Καρυές, και μας έδειξε τις πεζοπορικές διαδρομές που σηματοδότησε η εταιρία του (TERRAIN) στην περιοχή, τα αξιοθέατα του χωριού, και μας μίλησε για τους ανθρώπους που έχουν αφήσει το στίγμα τους στη σημερινή ζωή του τόπου. Εξετάσαμε αναλυτικά επί χάρτου και τις 7 πεζοπορικές διαδρομές που συνθέτουν το δίκτυο Caryatides Trails, και βγάλαμε το πρόγραμμα των επόμενων ημερών.

Στάση δεύτερη

Το ίδιο βράδυ στο ξενοδοχείο που μας φιλοξενεί, “το Αρχοντικό του Πάρνωνα”, του Γιάννη Κουτσόγιωργα, θα γνωρίσουμε τον δεύτερο άνθρωπο που έχει σχέση με τον τόπο, τον Μιχάλη Χικάρα, πολιτικό μηχανικό και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Σωματείου «Παναγιώτης Κερχουλάς», που έχει αναλάβει την αξιοποίηση του τοπογραφικού δυναμικού της περιοχής, με τον όρο να διατεθούν όσα κονδύλια απαιτούνται για τον εμπλουτισμό, την αξιοποίηση, αποκάλυψη, προβολή και προώθηση όλων των θεμάτων που αφορούν στην ευρύτερη ζώνη των Καρυών. Είτε αυτό αφορά το περιβαλλοντικό πλαίσιο των Καρυών είτε και το πολιτισμικό υπόβαθρο, σε συνδυασμό με το ιστορικό και μυθικό υπόστρωμα της περιοχής.

Ο Μιχάλης και η σύζυγός του Εύα, εκτός από υψηλοί θα έλεγα γνώστες των προβλημάτων της περιοχής, ως εγκατεστημένοι επί δυο χρόνια στις Καρυές, γνωρίζουν άριστα, ανθρώπους, μνημεία, ιστορία, θέσεις και ανάγκες των Καρυών έτσι που να είμαστε πολλαπλώς ωφελημένοι από τη γνωριμία τους. Αλλά δεν είναι μοναχά οι γνώσεις, οι ιδιότητες ή τα πτυχία που κάνουν τους ανθρώπους. Είναι σαφώς και επί πλέον το υψηλό επίπεδο ευαισθησίας και καλλιέργειας από το οποίο διέπονται, σταθμίζοντας τα προβλήματα και τις ανάγκες της περιοχής, αλλά και κάτι ακόμη. Το ύφος, ο λόγος και το ήθος των ανθρώπων αυτών που ως ξένοι πολιτογραφήθηκαν Καρυώτες και από τη θέση τους – θέση νευραλγική και ιθύνουσα – οδηγούν και κατευθύνουν το σκάφος της Καρυώτικης φρεγάτας στις πιο εύπλοες θάλασσες του Πάρνωνα και της Λακωνικής “ακτογραμμής” του.

Στάση τρίτη

Όταν ξεκινούσαμε το άλλο πρωί την πεντάωρη δοκιμασία στις δειράδες (πλαγιές και ρόγια) του δυτικού πυλώνα του Πάρνωνα, ο Στέφανος Ψημένος είχε λάβει όλα τα μέτρα μιας έντεχνης, θα την αποκαλούσα, πεζοπορίας, την οποία μπορεί να ολοκληρώσει κάθε έμπειρος πεζοπόρος, αρκεί να διαθέτει τσαγανό και εύρωστη ψυχή.

Μας οδήγησε μέσα από τον κεντρικό δρόμο των Καρυών ως την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και το παλιό δημοτικό ολοπέτρινο σχολειό, στον «Κάτω Μαχαλά». Υστερα πήραμε το δρόμο που φεύγει απ’ το χωριό και κατευθύνεται προς την Βαρβίτσα (που απέχει έξι χιλιόμετρα από τις Καρυές) και τη Βαμβακού (που απέχει δώδεκα χιλιόμετρα).

Περνώντας απ’ την ωραία δίτοξη στέγη της πηγής Σάκαλη, στην άκρη του χωριού, στρίψαμε σε μονοπάτι δασωμένο κι ανηφορικό. Από εδώ και πάνω όλη η διαδρομή στεφανώνεται από εκπληκτικά δάση κωνοφόρων, καστανιάς και βελανιδιάς, τα οποία διχάζουν αλλεπάλληλα ρέματα και χαράδρες, όλα με τρεχούμενα νερά, ενώ σε διάφορα επίπεδα της ευδιάκριτης πορείας του χαραγμένου μονοπατιού συναντούμε άφθονες καρυδιές φορτωμένες ψυχωμένο καρπό.

Η βλάστηση, οι χείμαρροι στις ρεματιές, o δασικός υπόροφος, τα καστανωτά, τα δρυοδάση, η πανίδα (αγριογούρουνα, λαγοί και ζαρκάδια), οι λόφοι, οι σκιερές λαγκαδιές, οι ράχες και οι ρεματιές, οι περιβολαριές με τα ξινόμηλα και τις καρυδιές ως και οι αναπάντεχοι λειμώνες με τα διάσπαρτα κυκλάμινα που φιλοτεχνούν στο μαλακό τελάρο της γης αποτελούν την πεμπτουσία της Καρυώτικης φυσιολογίας και των περιβαλλοντικών δώρων της περιοχής. Θα κάνουμε στάση για πικ-νικ στη σκιά της πιο ωραίας βελανιδιάς του Πάρνωνα, τη βασίλισσα του δρυοδάσους, η οποία θεωρείται, κατά την παράδοση, ως η μητέρα όλων των βελανιδιών του βουνού. Η τοποθεσία καλείται “Δέντρο του Αη-Θανάση” κι είναι ένα σπινθηροβόλο λειμωνάριο, διάφωτο από κεφαλαιούχα κυκλάμινα που γαλαζώνουν την ωχρή επιφάνεια του δρυοδάσους.

Θα τελέψουμε την πρώτη μέρα της Καρυώτικης Δημιουργίας με την ολοκλήρωση αυτού του εξαίσιου κυκλικού οδοιπορικού.

Στάση τέταρτη

Νωρίς το βράδυ θα μας περιμένουν δυο υπέροχοι άνθρωποι στο παλιό εστιατόριο της Αρετής, στην κάτω πλατεία του χωριού που τώρα πλακοστρώνεται και σε λίγο καιρό θα ανταγωνίζεται σε ομορφιά την επάνω πλατεία.

Μπαίνοντας στο όμορφο κατώι του Τάκη Κουτσόγιωργα, που σήμερα λειτουργεί ως εστιατόριο από τη σύντροφο της ζωής του Αρετή, έχουμε την αίσθηση ότι κατρακυλούμε στον χρόνο προς τα πίσω, δεκαετίες πριν, όταν ο πολυπράγμων ετούτος θυμόσοφος άνδρας, το λειτουργούσε ως μπακάλικο και καφενέ.

Σήμερα, δεκαετίες αργότερα, το ξανάπλασε με καινούργια υλικά αλλά και με παλιό μεράκι, φτιάχνοντας μια γωνιά, στην οποία μπορείς να κουρνιάσεις και να πιεις το κρασάκι σου νοσταλγώντας τις παλιές όμορφες εποχές που οι άνθρωποι καθόντουσαν γύρω από το τζάκι και κουβέντιαζαν βγάζοντας τη σκούφια τους, για να φανεί ο μόχθος και οι ρυτίδες μιας ολοήμερης δουλειάς στο χωράφι με τις πατάτες, αποκαλύπτοντας τις ροζιασμένες παλάμες τους με χειρονομίες και σκέψεις αταβιστικές.

Μπαίνοντας λοιπόν στο μαγαζί της Αρετής, παρατηρούμε ένα ρωμαλέο 85άρη έφηβο, να στέκει κολώνα του χαμηλοτάβανου κατωγιού, στο περιθώριο του τζακιού ανακρατώντας στο σίγουρο χέρι του το γυάλινο με το μπρούσκο και να σιγοσκαλίζει τις αναμνήσεις του.

Δεν θέλει και πολύ για να ξεκλειδώσει τις αρμαθιές μιας γιγάντιας μνήμης που στέκει στα πόδια της ακλόνητη, ζωντανή κι αφηγήσιμη, τέτοια που μόνο από τα χείλια και την καρδιά ενός Μαθουσάλα της ζωής μπορείς ν’ ακούσεις και ν’ αφουγκραστείς.

Ο Τάκης ο Κουτσόγιωργας παλιός μπακάλης και πρόεδρος επί χρόνια των Καρυών, ανακατεύει τον χυλό με τις φλογερές του αναμνήσεις και μας κάνει κοινωνούς ενός τρόπου σκέψης και δράσης παρελθούσας εποχής

Πώς ξεκίνησε απ’ το χωριό, πώς πήγε στην Τριπολιτσά, στη Σπάρτη, στην Αθήνα, στο Σικάγο, στη Βόρεια Καρολίνα, στη Φλώριδα, στο Τορόντο, στο Λονδίνο και πώς γύρισε από την Αγγλία με ένα δεξιοτίμονο αμάξι στις Καρυές. Και πώς ξαναπήγε στο Νέο Κόσμο, στη Νέα Υόρκη, ξαναγυρίζοντας δεκάδες φορές στην παλιά του πατρίδα, το χωριό που τίμησε και τιμάει με όλη τη σοφία που έχει συνάξει τόσους χρόνους στο νέο και στον παλιό του Κόσμο…

Ενώ ακούμε τις ιστορίες του μπαρμπα-Τάκη, η γυναίκα του η Αρετή  μπαινοβγαίνει στην κουζίνα με τα χέρια γεμάτα από πιάτα δικής της μαγειρικής δημιουργίας. Και να τα ρεβύθια με κάστανα στο φούρνο, η σκορδαλιά με καρύδια, τα ξινόχορτα, οι μακαρούνες έπειτα, το στιφάδο αγριογούρουνο και το κατσικάκι στη λαδόκολλα.

Η Αρετή κι ο Τάκης Κουτσόγιωργας θα μας εμπνέουν με τη ζωντάνια τους, θα μας θερμαίνουν με τη ζεστασιά της ψυχής τους και θα μας δείχνουν σαν πολικοί αστέρες το δρόμο για την αρετή και την ευποιία αυτής της ζωής…

Στάση πέμπτη

Το άλλο πρωί κι αφού πάρουμε πρωινό στο Αρχοντικό του Πάρνωνα, με τα καλούδια πάλι της κυρα – Αρετής, θα αναχωρήσουμε για να περπατήσουμε στη σηματοδοτημένη πεζοπορική διαδρομή με την αρίθμηση 3 και την ονομασία «Το Αρχαίο Μονοπάτι». Η όλη διαδρομή είναι έντεκα χιλιόμετρα και εκατό μέτρα, διανύεται κατά μέσον όρο σε πέντε ώρες, έχει υψομετρική διαφορά 346 μέτρα και βαθμό δυσκολίας 3/5.

Η διαδρομή αυτή έχει την αφετηρία της στην πλατεία του χωριού (από όπου ξεκινούν και οι περισσότερες πεζοπορικές διαδρομές του δικτύου Caryatides Trails) και ανηφορίζει διασχίζοντας βοσκότοπους και παλιά κτήματα μέχρι την περιοχή που τη λένε «Αγορά», όπου κατά την παράδοση γινόταν μεγάλη εμποροπανήγυρη από τα χρόνια της αρχαιότητας.

Φτάνοντας σε μια χαρακτηριστική στάνη κι αφού περάσουμε από το δίτοξο γεφύρι που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού θα δούμε τον χαρακτηριστικό πάσσαλο σήμανσης με την αρίθμηση 3 που μας οδηγεί στο ευδιάκριτο μονοπάτι που πλαισιώνεται από κάθετους τοπικούς λίθους κι ανηφορίζει ελαφρά διασχίζοντας μικτή ζώνη αγριελιάς και πουρναριού.

Το μονοπάτι που σε πολλά σημεία του εκτιμάται ότι διατηρεί στοιχεία της αρχαίας διαδρομής, περνάει από μία χτιστή πέτρινη κατασκευή απορροής των όμβριων υδάτων, κατασκευασμένης με την τεχνοτροπία των γεφυριών της μυκηναϊκής εποχής, ενώ η λιθοδομή του οδοστρώματος εμφανίζεται ενισχυμένη όσο κερδίζουμε ύψος και ο ορίζοντας ανοίγει για να φανεί η κορυφή Τσούκα (1232 μ.) πάνω από τα μαντριά του Μαυρογιάννη και διάφοροι άλλοι πετρόλοφοι με διάσπαρτα βοσκοτόπια.

Μόλις φτάσουμε σε ένα χαρακτηριστικό ευρύστερνο λιβάδι θα εγκαταλείψουμε τη σηματοδοτημένη πεζοπορική διαδρομή, για να ακολουθήσουμε τον Στέφανο Ψημένο στην αναζήτηση και τη χαρτογράφηση ενός βοηθητικού συνδετήριου σκέλους, με στόχο να σηματοδοτηθεί στο εγγύς μέλλον μια συντομότερη εναλλακτική διαδρομή στο Αρχαίο Μονοπάτι. Η παράκαμψη επιφέρει δυο δυσκολίες και μάλιστα μεγάλου βαθμού. Η πρώτη είναι το πολύ δύσβατο και πετρώδες έως αιχμηρό έδαφος (αφού ακόμα δεν έχουν ξεκινήσει οι εργασίες καθαρισμού της βλάστησης και της ομαλοποίησης του καταστρώματος του μονοπατιού), το οποίο επί πλέον είναι ανηφορικό αφού κόβει δρόμο και να περάσει το θαμνόλοφο κατάκορφα, και η δεύτερη είναι η ξαφνική επιδρομή ενός βίαιου κύματος αέρα, μεγάλης έντασης που παρασύρει τα πάντα. Ο Στέφανος μου προσφέρει τα μπατόν του, ώστε να στηρίζομαι καλύτερα και να  μην παρασύρομαι λόγω και του ελλιποβαρούς σωματότυπού μου, αφού ο αγέρας με παίρνει και με σηκώνει στο κάθε του φύσημα.

Μετά από λίγο πέφτουμε ξανά στη σηματοδοτημένη διαδρομή 3, την οποία ακολουθούμε μέχρι που φτάνουμε  στο λιβάδι με τις βελανιδιές, σε μια μαγευτική και άκρως ειδυλλιακή τοποθεσία που αποκαλείται «Δέντρα Κάκαρη». Mια εντυπωσιακή συστάδα υπεραιωνόβιων βελανιδιών εκτείνεται μέσα από το λιβάδι, όπου αρχίζει το αρχαίο ιερό δρυοδάσος του Διός Σκοτίτα.

Από εδώ το μονοπάτι θα συνεχίσει ήπιο και δίχως τις μαστιγιές του αέρα. Μια ομάδα υπό τον Στέφανο θα συνεχίσει στο τελευταίο σκέλος της σηματοδοτημένης διαδρομής 3 που ανηφορίζει στο λόφο του ΑηΛιά και από εκεί κατηφορίζει στο χωριό, ενώ εγώ θα συνεχίσω ευθεία στον αγροτικό δρόμο και στην άσφαλτο, με στόχο να κερδίσω χρόνο για να προλάβω το γλυκό απογεματινό φως που θα λούζει τα υπερήλικα ιστορικά πλατάνια στην πηγή της Αρτέμιδος, πολύ κοντά στο χωριό των Καρυών.

Πράγματι, νωρίτερα από τους άλλους που καθυστερούν ανηφορίζοντας και εν συνεχεία κατηφορίζοντας την απότομη πλαγιά του Αη-Λιά, προσεγγίζω το προαύλιο του Ναού της Κοίμησης, στη βόρεια άκρη του χωριού, ο οποίος χτίστηκε με λίθους που φέρεται ότι είχαν χρησιμοποιηθεί για να υψώσουν το Ιερό της Αρτέμιδος, ιέρειες της οποίας υπήρξαν οι καλλίγραμμες κόρες των Καρυών. Δηλαδή οι Καρυάτιδες.

Αλλά εκείνο που κλέβει την παράσταση είναι τα τέσσερα θεόρατα πλατάνια που τα λένε Πλατάνια του Μενελάου, που σύμφωνα με το θρύλο τα φύτεψε ο βασιλιά της Σπάρτης Μενέλαος. Πόσων χρονών είναι κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει με ακρίβεια, αλλά σύμφωνα με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο η ηλικία τους ξεπερνάει τα 2.500 χρόνια.

Όμως τι γύρευε η Άρτεμη στις Καρυές; Ας δούμε τι λένε τα κιτάπια των αρχαιολόγων.  Στο σημερινό προαύλιο του Ναού της Κοίμησης (1900), κατά τις ιστορικές αναφορές βρισκόταν το αρχαίο ιερό της Αρτέμιδος Καρυάτιδος όπου ετελούντο ετήσιες λατρευτικές εκδηλώσεις, τα Καρυάτεια. Οι ιέρειες της Αρτεμης χόρευαν λατρευτικό χορό, τον χορό των Καρυάτιδων, ο οποίος ήταν αρχικά τοπικός χορός κι αργότερα πανελλαδικός. Ο αρχαίος ναός και το άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος βρισκόταν στην είσοδο του χώρου, πάνω από την πηγή του νερού, ενώ υλικά από τα ερείπιά του διακρίνονται στη λιθοδομή του νεότερου ναού.

Στάση έκτη

Την τρίτη και τελευταία μέρα μας στις Καρυές, θα την αφιερώσουμε στα μνημεία του χωριού, αλλά και στους ανθρώπους που τον κρατάνε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ζωντανό και δραστήριο.

Πρώτος και καλύτερος ο πρόεδρος του Τοπικού Συμβουλίου Γιώργος Ντεβέκος. Είναι ο άνθρωπος που μας είχε υποδεχτεί θερμά τη μέρα που φτάσαμε στο χωριό, στην ταβέρνα του Θοδωρή. Πρώτο και καλύτερο όπλο του – όπλο ισχυρού βεληνεκούς – το αγνό και μεταδοτικό του χαμόγελο που αφοπλίζει τους πάντες.

Μας πήρε με το αυτοκίνητό του και μας ανέβασε στο μαρμάρινο μνημείο των Καρυάτιδων, ένα εξαιρετικό αντίγραφο του Ερεχθείου της Ακρόπολης χτισμένο στο ψηλότερο σημείο του χωριού. Ήταν η πιο καλή ώρα για φωτογράφιση με τη λάμψη της σπειρωμένης χαίτης του ήλιου να αναδίδει την ομορφιά του. Μετά μας κατέβασε στο πέτρινο Ρολόι απ’ όπου απλώθηκε μπροστά στα μάτια μας η θέα όλου του χωριού εντυπωσιακά μαζί με τα κοντοράχια της απέναντι βουνοπλαγιάς. Ύστερα περπατήσαμε μέσα στα στενά του χωριού, την απάνω και την κάτω ρούγα,  και το λιτό μνημείο στην κεντρική πλατεία,  μπροστά  από το Κοινοτικό κατάστημα.

Αλλά η πιο μεγάλη έκπληξη ήρθε τελευταία, όταν μας οδήγησε στην περιοχή Ντάρμου Αλώνια, στη νότια άκρη του χωριού, απ’ όπου διέρχεται και η σηματοδοτημένη πεζοπορική διαδρομή με την αρίθμηση 1 και την ονομασία «Το Μονοπάτι του Χωριού».

Διαγράφοντας μια σφηνοειδή πορεία με το αμάξι του Γιώργη μεσ’ από στενάδια έρημων σπιτιών, φτάσαμε σε μιαν άκρη του χωριού, με μια μόνη καρυδιά να οριοθετεί τρεις τέσσερις διαδοχικές σειρές από λάκκες, πάνω στις οποίες ερημικά και αλειτούργητα στεκόντουσαν ξεδοντιασμένα, καμιά δεκαριά αλώνια, το ένα δίπλα στ’ άλλο, στηριγμένα σε αναλημματικά τειχία.

Η εικόνα των αλλεπάλληλων, διαδοχικών και ανισοϋψών ετούτων αλωνιών ήταν πραγματικά συγκλονιστική.

Ο Γιώργης ο Ντεβέκος, ένας καλλιεργημένος άνθρωπος, μπροστάρης και διορατικός, θα κλείσει την περιήγησή μας με μιαν επίσκεψη στον Άγιο Ανδρέα που είναι η κεντρική εκκλησία του χωριού, και στο Κοινοτικό κατάστημα, όπου θα μας γνωρίσει τους υπέροχους ανθρώπους της τοπικής κοινωνίας, που όλοι τους θα έχουν κι από ένα καλό λόγο να πουν για το χωριό των Καρυών, την περιοχή, την ιστορία και τους ξενητεμένους τους…

Εντύπωση θα μου κάνει το χαμόγελο ολονών και η ανοιχτοσύνη, μαζί με την ευρυμάθεια, τη διάθεση προσφοράς  και την φιλοξενία τους.

Ιδιαίτερη αναφορά οφείλω στον εξ αγχιστείας Καρυώτη Παναγιώτη Καραχάλιο, έναν γοητευτικό μεσήλικα, που με τον ωραίο και μεστό του λόγο θα παραθέσει για χάρη μας μια σειρά από λεπτομέρειες και πληροφορίες που θα ήταν αδύνατο, διαφορετικά, να αντλήσουμε και να γίνουμε αποδέκτες τους.

Αφήνω στο τέλος σαν ένα είδος επίμετρου – όχι επίλογου – την απροσδόκητη  γνωριμία μας με τον “καλλιτέχνη” του χωριού, τον Θωμά τον Κονταλώνη.

Δυο ώρες πριν την αναχώρησή μας βρίσκομαι στο όμορφο παρασκευαστήριο ειδών γλυκαντικής αρτοποιίας και ζυμαρικών της Τασίας, όπου παρακολουθώ τη διαδικασία ζύμωσης, στέγνωσης, κοπής και διπλώματος από τις  ντόπιες χυλοπίτες, μια διαδικασία που μου άρεζε να παρακολουθώ από τα χρόνια της μάνας μου, στο αρκαδικό χωριό της.

Εβλεπα τα χέρια της Τασίας, (παλάμες, δάχτυλα και κλειδώσεις) να ταλαντεύονται μέσα στη ζύμη κι ύστερα να απλώνουν, να κόβουν, να διαιρούν και να πολλαπλασιάζουν τον καρπό της ευποιίας, τον καμωμένο  από δικό της αλεύρι, φρέσκα αυγά από το κοτέτσι και γάλα από τις κατσίκες της και δεν έλεγα να πάρω τα μάτια μου από πάνω της.

Ώσπου η φωνή της Άννας και το τηλέφωνο του Στέφανου με ανακαλούσαν στην τάξη. Όπου τάξη ήταν η άμεση επίσκεψή μου στο κατώι του Θωμά του Κονταλώνη, κάμποσα μέτρα παρακάτω από το ζυμωτήριο της Τασίας.

Έτρεξα για να προλάβω τον ωραίο μα “φευγάτο” τύπο των Καρυών που μας κάλεσε να πιούμε “τριωλογιώ” κρασιά συνοδεία καρυδιών και γραβιέρας σε ένα αληθινό κουτούκι που έπαιζαν “μουσικοί” πολλών ειδών. Ποτοποιοί, βαρελάδες, μικροτεχνουργοί, ζωγράφοι, ξυλουργοί, σκαλιστές, μα και πότες της παλιάς εποχής.

Κάτω από ένα ταβάνι με απλωμένες τις δούγες απ’ τα βαρέλια σε παράταξη στεφανωμένων απλικών, ο Θωμάς είχε κρεμάσει όλα τα μικροσύνεργα της καλλιτεχνικής του μέγκλας, μυώντας μας σε έναν κόσμο ασύλληπτα θυμοσοφικό, διεγερτικό της μνήμης και κατασταλτικό της τυποποιημένης συνήθειας.

Κάθισα δίπλα του κι ανάσανα τον περιούσιο λιτό του λόγο, τα μάτια του τα μεθυστικά και την ασκητική αύρα που απέπνεε ένας παλιός χαμένος σύντροφος των καλών εποχών, της φίλιας κουβέντας, του ζωντανού χορού και του αμέθυστου πιοτού.

Δίπλα του – ή απέναντί του – ένα αμερικανόπουλο – δεύτερης ή τρίτης γενιάς ελληνάκι – που άφησε τον Νέο Κόσμο για νάρθει στον “Παλιό”, μιλούσε με κόπο τα ελληνικά, αλλά και με τεράστια αγάπη για τον τόπο, τη γλώσσα που τώρα μαθαίνει, τους ανθρώπους με την ανοιχτή καρδιά, τη χώρα που τώρα γνωρίζει και τη μαγευτική της φύση που δεν θα την άλλαζε με τίποτα στον κόσμο…

Ε π ί λ ο γ ο ς

Στις Καρυές σήμερα τίποτα δεν πάει χαμένο. Ο Στέφανος και η ομάδα του τα έχουν όλα στην εντέλεια σημαδεμένα. Όπως σημαδεμένο είναι το κάθετι, σε κάθε μια από τις επτά διαδρομές που έχει χαράξει με ιδιαίτερη φροντίδα, ευαισθησία και αγάπη για το συγκεκριμένο αντικείμενο.

Πινακίδες, ξύλινοι πάσσαλοι, μεταλλικά πινακίδια, κόκκινα σημάδια, βέλη, ένθετες πληροφορίες, ιστορικά βοηθητικά υποστρώματα, εξοπλίζουν τις πορείες και τις στάσεις κάθε τόσο και κάνουν τη ζωή του οδοιπόρου εύκολη και την πορεία  αναγνωρίσιμη.

Υστερόγραφο

Οι Καρυές βρίσκονται σε υψόμετρο 950 μέτρα, στις παρυφές του Πάρνωνα, δυτικά της ψηλότερης κορυφής του Μεγάλης Τούρλας (1.935 μ.) και απέχει οκτώ χιλιόμετρα από τον πλησιέστερο άξονα για τη Σπάρτη και δέκα από τον αντίστοιχο της Τρίπολης (Παλιός εθνικός δρόμος Τρίπολης-Σπάρτης).

Σπάρτη – Καρυές 35 χιλιόμετρα, Τρίπολη – Καρυές 37 χιλιόμετρα.

Οι ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:

Ξενώνες – Ξενοδοχεία

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΤΟΥ ΠΑΡΝΩΝΑ, Ξενοδοχείο 3*, 1,2 χιλ. από το κέντρο, Γιάννης Κουτσόγιωργας: 2731095014, 2731095350, 6974192261, hotelparnona@gmail.com, Site: www/achontiko-parnona.gr

ΤΑ ΠΕΤΡΙΝΑ, Επιπλωμένα διαμερίσματα, 230 μέτρα από το κέντρο, Μαρία Πουλοκέφαλου-Κολοβού: 2731095043, 6973983063, mariapoulokefalou@gmail.com

Stefania’s Stonebuilt House, Κατάλυμα (τύπου παλιό αρχοντικό), 500 μέτρα από το κέντρο, AirBnB Stefania’s Stonebuilt House: 6975944023

TO ΑΓΝΑΝΤΙΟ, Επιπλωμένα διαμερίσματα, 300 μέτρα από το κέντρο, Βασιλική Τσερώνη: 2731095188, 2731095229,  6974975387, wood-es@hotmail.com

ΑΡΑΧΩΒΙΤΙΚΑ ΚΑΛΥΒΙΑ, Ξενοδοχείο 3*, 4,6 χιλ. από το κέντρο, Μαρία Μπακιρτζή: 6972252945, arachovitikakalivia@gmail.com

Ταβέρνες – Εστιατόρια

Ταβέρνα “Ο ΠΛΑΤΑΝΟΣ”, Κεντρική Πλατεία, Θοδωρής Κουτσόγιωργας: 2731095366,  6978199150

Ταβέρνα “Ο ΠΑΡΝΩΝΑΣ”, Κεντρική Πλατεία, Κώστας Παπασταύρου: 2731095496

Ταβέρνα “ΑΡΕΤΗ”, Πλατεία Ράχης, Γιάννης Κουτσόγιωργας: 2731095350,  6973409022

Εστιατόριο “ΑΡΔΑΜΗΣ”, 10ο χιλ. Καρυών – Τρίπολης, Ευάγγελος Αρδάμης: 2710382594

Καφενεία – Καφεμπάρ

Καφέ Μπαρ “SAVAS”, Κεντρική Πλατεία, Κωνσταντίνος Βαστής: 2731095553

Καφενείο “Λάσσου”, Κεντρική Πλατεία, Σοφία Λάσσου: 2731095144

Καφέ -Τσιπουράδικο “Τράκα”, Κεντρική Πλατεία, Παναγιώτα Τράκα: 2731095238, 2731095210

Καφέ Μπαρ “Σαρρής”, Πλατεία Ράχης, Γεώργιος Σαρρής: 2731095092

Φαρμακείο, Κεντρική οδός, πλησίον Κεντρικής Πλατείας, Περικλής Τζανετάκης: 2731095166

Μάρκετ – Παντοπωλείο – ΕΛΤΑ, Κεντρική οδός, πλησίον Κεντρικής Πλατείας, Αφροδίτη Μανιάτη-Διαμαντούρου: 2731095154

Εργαστήριο Παραδοσιακών Προϊόντων, έναντι εισόδου Κεντρικής Πλατείας, Τασία Αρφάνη – Μαχαίρα: 2731095508

Πρατήριο Παραδοσιακών Προϊόντων, 10ο χιλ. Καρυών – Τρίπολης, Εστιατόριο “Αρδάμης”, Ευάγγελος Αρδάμης: 2710382594

Παραγωγή και Συσκευασία Μελιού

Διαμαντούρος Γεώργιος: 2731095438, 2731095251

Λεβεντάκης Χρήστος: 6972460436

Σιούτος Ανδρέας: 6981738895

Σιούτος Αχιλέας: 6981306196

Σταθάκης Θεόδωρος: 2731095233, 6977073406