Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι η πόλη της Ιτέας είχε αποτελέσει ως τώρα ορμητήριο για τις περιηγήσεις μας στη Φωκίδα. Διαβατικοί καθώς είμασταν από τον τόπο περιοριζόμασταν σχεδόν πάντα σ’ ένα καλό γεύμα με ψαρομεζέδες στα γραφικά ταβερνάκια της παραλίας. Με το πρόσφατο άρθρο μας για τα αρχαία μονοπάτια των Δελφών είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε το μονοπάτι που συνέδεε τους Δελφούς με το επίνειό τους, την αρχαία πόλη της Κίρρας, Η συχνή επαφή μας με την διπλανή Ιτέα ήταν αναπόφευκτη, Υπήρξε όμως ταυτόχρονα και πολύ ευχάριστη. Γιατί μας αποκάλυψε μια μικρή, ήρεμη και ανθρώπινη πολιτεία, πραγματικό ησυχαστήριο σε σύγκριση με τη συντριπτική πλειοψηφία των θορυβωδών και συνωστισμένων Ελληνικών πόλεων, μεγάλων και μικρών. Είχαμε επιπλέον την ευκαιρία να διαπιστώσουμε, ότι η Ιτέα μπορεί να αποτελέσει έναν θαυμάσιο προορισμό και ένα βολικώτατο ορμητήριο για καθημερινές σύντομες ή και πολύωρες εξορμήσεις, τόσο στις εκτεταμένες παραλίες του Κορινθιακού ως τη Ναύπακτο, όσο και στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ηπειρωτική χώρα με την πόλη της Άμφισσας, τους διάσημους Δελφούς και τα ορεινά συγκροτήματα του Παρνασσού, των Βαρδουσίων και της Γκιώνας.

Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι η πόλη της Ιτέας είχε αποτελέσει ως τώρα ορμητήριο για τις περιηγήσεις μας στη Φωκίδα. Διαβατικοί καθώς είμασταν από τον τόπο περιοριζόμασταν σχεδόν πάντα σ’ ένα καλό γεύμα με ψαρομεζέδες στα γραφικά ταβερνάκια της παραλίας. Με το πρόσφατο άρθρο μας για τα αρχαία μονοπάτια των Δελφών είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε το μονοπάτι που συνέδεε τους Δελφούς με το επίνειό τους, την αρχαία πόλη της Κίρρας, Η συχνή επαφή μας με την διπλανή Ιτέα ήταν αναπόφευκτη, Υπήρξε όμως ταυτόχρονα και πολύ ευχάριστη. Γιατί μας αποκάλυψε μια μικρή, ήρεμη και ανθρώπινη πολιτεία, πραγματικό ησυχαστήριο σε σύγκριση με τη συντριπτική πλειοψηφία των θορυβωδών και συνωστισμένων Ελληνικών πόλεων, μεγάλων και μικρών. Είχαμε επιπλέον την ευκαιρία να διαπιστώσουμε, ότι η Ιτέα μπορεί να αποτελέσει έναν θαυμάσιο προορισμό και ένα βολικώτατο ορμητήριο για καθημερινές σύντομες ή και πολύωρες εξορμήσεις, τόσο στις εκτεταμένες παραλίες του Κορινθιακού ως τη Ναύπακτο, όσο και στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ηπειρωτική χώρα με την πόλη της Άμφισσας, τους διάσημους Δελφούς και τα ορεινά συγκροτήματα του Παρνασσού, των Βαρδουσίων και της Γκιώνας.
«ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΙΤΕΑ»
Βγαίνοντας από την πόρτα του ξενοδοχείου μας, του « ΝΑΥΣΙΚΑ PALACE», δεν χρειάζεται να μπούμε στο αυτοκίνητο. Τα σημαντικότερα και πιο ενδιαφέροντα σημεία της Ιτέας είναι ολόγυρά μας. Επιπλέον, μολονότι η Λεωφόρος Ηρώων βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και ένα βήμα από την προκυμαία και το λιμάνι, έχει την ηρεμία γειτονιάς. Πάντα υπάρχουν χώροι στάθμευσης, συνωστισμός και θόρυβοι είναι σε επίπεδα απολύτως φυσιολογικά. Επίσης η πρόσβαση από και προς την έξοδο της πόλης απαιτεί μόλις 2-3 απροβλημάτιστα λεπτά. Είναι μεγάλο προνόμιο να βρισκόμαστε σε μια πόλη τόσο φιλική. Αλλά παράλληλα και τόσο βολική, για ντόπιους και επισκέπτες. Μ’ ένα αξιοθαύμαστο ρυμοτομικό σχέδιο κάθετα τεμνόμενων δρόμων με σημαντικό φάρδος και πεζοδρόμια. Αυτή η ρυμοτομία της Ιτέας παραπέμπει στο λεγόμενο «Ιπποδάμειο» πολεοδομικό σύστημα, που εμφανίστηκε βέβαια πριν από τον Ιππόδαμο, εξελίχθηκε όμως – μαζί και με άλλες καινοτομίες – κυρίως από αυτόν. (1)
Υπήρχαν ευνοϊκές συγκυρίες για την άριστη ρυμοτομία της Ιτέας. Ήταν αφ’ ενός πεδινή και αφ’ ετέρου νέα πόλη, αφού ιδρύθηκε το 1830 με ψήφισμα του Καποδίστρια. Ο οικισμός, ωστόσο, άρχισε να δημιουργείται το 1855 από κατοίκους της Άμφισσας, των γύρω χωριών αλλά και Σουλιωτών. Πήρε το όνομά της από ένα μεγάλο δέντρο ιτιάς, που είχε αναπτυχθεί δίπλα σε ένα θολωτό πηγάδι με άφθονο νερό.
Ξεκινάμε να γνωρίσουμε την Ιτέα με τα πόδια. Από τα πρώτα κιόλας λεπτά είναι φανερό, πως πρωταγωνιστής εδώ είναι ο άνθρωπος και όχι το αυτοκίνητο. Πεζοί και ποδηλάτες κινούνται με ήρεμους ρυθμούς, χαιρετιούνται με χαμόγελα και πειράγματα, γνωρίζονται όλοι μεταξύ τους. Διάχυτη είναι μια γλυκειά αίσθηση γειτονιάς, μια αύρα ρομαντισμού ασπρόμαυρων ελληνικών ταινιών. Αυτή η γραφικότητα είναι πιο ευδιάκριτη σε δευτερεύοντες δρομίσκους, έξω από το κέντρο. Όπως για παράδειγμα στα δυτικά της πόλης, όπου υπερτερούν ακόμη μονοκατοικίες χαμηλές, με λουλούδια και αυλές. Εδώ βρίσκεται και ο όρμος της «Αγκάλης», όπου παλιά υπήρχε «σκάλωμα» για τα πλοία, η λεγόμενη «Σκάλα Σαλώνων». Η τοποθεσία είναι ιστορική αφού εδώ, στις 17 Σεπτεμβρίου του 1827, ο θερμός φιλέλληνας Φράνκ Αμπνεύ Άστιγξ, κυβερνήτης του πρώτου ατμοκίνητου πολεμικού πλοίου με το όνομα «Καρτερία», τίναξε στον αέρα την τουρκική ναυαρχίδα και άλλα 6 πολεμικά, αιχμαλώτισε 3 αυστριακά φορτηγά και αχρήστευσε τα τουρκικά πυροβόλα της ξηράς. Η ναυμαχία αυτή υπήρξε καθοριστικής σημασίας αφού σηματοδότησε την έναρξη της ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Καθιερώθηκε, βέβαια, ως τοπική επέτειος της Ιτέας, που γιορτάζεται επίσημα την τελευταία Κυριακή του Σεπτεμβρίου κάθε χρόνου.
Σήμερα εδώ βρίσκεται το ξενοδοχείο «Τροκαντερό» και η βραβευμένη με «Γαλάζια Σημαία» ομώνυμη αμμουδιά. Πολύς κόσμος κολυμπάει στα ρηχά, ήρεμα νερά, που δεν δείχνουν να επηρεάζονται από τις εγκαταστάσεις φόρτωσης βωξίτη στον μυχό του αντικρινού κόλπου. Κοντά στην πλαζ βρίσκεται και ένα αλιευτικό καταφύγιο, που προσφέρει ήρεμο αραξοβόλι σε πολλές ψαρόβαρκες. Μεγαλύτερο και πιο σύγχρονο αραξοβόλι αποτελεί η Μαρίνα της Ιτέας, που έχει θέσεις για 270 μικρά και μεγάλα σκάφη αναψυχής. Από εδώ, ουσιαστικά, αρχίζει η εκπληκτική προκυμαία της Ιτέας, που, με μήκος πάνω από 1.5 χλμ., είναι μια από τις μεγαλύτερες στην Ελλάδα. Παράλληλα όμως είναι και μια από τις πιο φιλικές, ιδανική για περίπατο, ποδήλατο ή και jogging.
Χαρίζουμε στους εαυτούς μας μια χαλαρωτική στάση για έναν καφέ. Αγναντεύουμε στ’ ανοιχτά τα μικρονήσια της Ιτέας και στον ορίζοντα τους ορεινούς όγκους της Πελοποννήσου, που μόλις διακρίνονται στην απογευματινή καταχνιά. Ύστερα συνεχίζουμε τον περίπατό μας δίπλα στα πυκνοφυτεμένα μεγάλα πεύκα και τους φοίνικες, που καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της παραλίας και δημιουργούν παχιά, φυσική σκιά.
Μεγάλο τμήμα της προκυμαίας είναι λιθόστρωτο και πολύ ευχάριστο στην όψη. Κάποια στιγμή αρχίζει το τσιμέντο. Την ίδια αντίθεση παρατηρούμε και στην παραλιακή οικοδομική γραμμή. Αρκετά σπίτια έχουν παραμείνει χαμηλά, κυρίως διώροφα νεοκλασσικά. Άν ήταν όλα έτσι, θα δημιουργούσαν μια εκπληκτική οικιστική πρόσοψη απερίγραπτα γραφική. Δυστυχώς, τα πανέμορφα αυτά σπιτάκια της Ιτέας διακόπτονται βίαια από άχαρους τσιμεντένιους όγκους, που φτάνουν ακόμη και τους 5 ορόφους! Δεν κατακρίνω τους ιδιώτες ιδιοκτήτες. Αν και δεν τους δικαιολογώ, κατανοώ, ωστόσο, την πρακτική τους να προτάσσουν έναντι της καλαισθησίας και της γραφικότητας, το κέρδος. Δεν μπορώ όμως παρά να καταφερθώ σφοδρά κατά της Ελληνικής Πολιτείας, που εδώ και μισό αιώνα υπήρξε ο βασικός αίτιος καταστροφής της αρχιτεκτονικής παράδοσης, ευτελισμού της ωραιότητας των ελληνικών πόλεων και εξαθλίωσης του επιπέδου ζωής των πολιτών. Ευτυχώς στο εσωτερικό της Ιτέας, μισοκρυμμένα βέβαια, απομένουν ακόμη αρκετά αξιόλογα οικήματα με κεραμοσκεπές και ωραίους χρωματισμούς. Μακάρι ν’ αντέξουν στους πειρασμούς όσο γίνεται περισσότερο.
Η παραλία της Ιτέας εξακολουθεί να επεκτείνεται, ήδη όμως έχει χάσει τη μορφή της προκυμαίας, έχει μεταβληθεί σε αμμουδερή ακτή, πολύ δημοφιλή σε ντόπιους και επισκέπτες. Εδώ είναι η πλαζ «Μαϊάμι», βραβευμένη κι αυτή με «Γαλάζια Σημαία». Όπως σ’ όλο το μήκος της προκυμαίας έτσι κι εδώ είναι στη σειρά αραδιασμένα καφέ και ταβερνάκια. Κάποιων τα τραπέζια είναι στην άμμο, πλάι στο κύμα.
Συνεχίζουμε ακόμη ανατολικότερα και περνάμε, χωρίς να το αντιληφθούμε, στον οικισμό της Κίρρας, που αποτελεί ενιαίο οικιστικό σύνολο με την Ιτέα. Δίπλα στην αμμουδερή ακτή, με τα καθαρά, αβαθή νερά, δεσπόζουν οι εγκαταστάσεις του ΝΑΥΣΙΚΑ BEACH, με τους εκτεταμένους υπαίθριους χώρους, το φροντισμένο γρασίδι, τα πολλά δέντρα, λουλούδια και φυτά. Ομπρέλλες, ξαπλώστρες και καφέ – μπαρ με ωραία μουσική. Μεγάλο προνόμιο για τους κατοίκους να βρίσκονται τα σπίτια τους από την αμμουδιά σε απόσταση αναπνοής. Στο τελείωμα της ακτής μας περιμένει ένα φαινόμενο πολύ ιδιαίτερο του τόπου. Είναι οι εκβολές στη θάλασσα του άφθονου, ακόμα κι αυτή την εποχή νερού, των 130(!) πηγών του «Αγιόνερου». Είναι ένα πεντακάθαρο, παγωμένο νερό, που πηγάζει από τους πρόποδες του «Κάτσικα» και θεωρείται ότι έχει καθαρκτικές και άλλες ιαματικές ιδιότητες. Χρησιμοποιείται είτε για πόση είτε για ποδόλουτρα δίπλα στη θάλασσα. (2)
Η επικράτεια της Κίρρας και του Δήμου Ιτέας τερματίζει στον δρόμο που ανηφορίζει για Δεσφίνα. Εδώ βρίσκεται το Camping AYANNIS και η δημοτική πλαζ «Βραχάκια» με βαθιά, καθαρά νερά. Το σημαντικότερο, ωστόσο, ενδιαφέρον του τόπου είναι ιστορικό και αρχαιολογικό, αφού βρισκόμαστε στην περιοχή της αρχαίας Κίρρας. Η αρχαιολόγος Δέσποινα Σκορδά είχε την ευγενή καλοσύνη να θέσει στη διάθεσή μας πολλά και σημαντικά στοιχεία ιστορικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος για την περιοχή της Ιτέας – Κίρρας. Σταχυολογούμε τα πιο χαρακτηριστικά.
Η ΚΙΡΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Η Κίρρα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των ανασκαφών, είναι ο μόνος αρχαίος οικισμός του κόλπου της Ιτέας, που παρουσιάζει συνεχή κατοίκηση από την πρώιμη μέχρι την ύστερη εποχή του Χαλκού. Η ζωή στον προϊστορικό αυτό οικισμό θα πρέπει να ήταν ακόμη πρωιμότερη αλλά δυστυχώς τα υπόγεια νερά που αναβλύζουν σε βάθος καθιστούν αδύνατη την έρευνα των βαθύτερων στρωμάτων, στα οποία φαίνεται ότι συνεχίζονται τα οικοδομικά λείψανα του οικισμού της πρωτοελλαδικής εποχής. Καλύτερα διατηρημένες είναι οι οικοδομικές φάσεις της αμέσως επόμενης, δηλαδή της μεσοελλαδικής περιόδου (1900 – 1600 π.Χ.). Οι ανασκαφές έχουν εντοπίσει πέντε διαδοχικές φάσεις της περιόδου αυτής, κατά την οποία ο οικισμός της Κίρρας εμφανίζει σημαντική έκταση και επίσης σημαντική πυκνότητα στον πολεοδομικό του ιστό.
Η ακμή της μεσοελλαδικής Κίρρας οφείλεται αναμφίβολα στην ευνοϊκή γεωγραφική της θέση, όπου διασταυρώνονται τρεις σπουδαίοι για την δυτική Ελλάδα δρόμοι: ο θαλάσσιος δρόμος του Κορινθιακού κόλπου, που οδηγεί στις χώρες του Νότου και της Δύσης και δυο χερσαίοι δρόμοι, μέσα από τις κοιλάδες του Πλειστού και του Ύλαιθου. Ο ένας οδηγούσε βόρεια προς τον Μαλιακό κόλπο και τη Θεσσαλία και ο άλλος ανατολικά προς την Βοιωτία και την Αττική. Τον ακμαίο αυτό οικισμό πλήττει στο τέλος της μεσοελλαδικής περιόδου ένας ιδιαίτερα ισχυρός σεισμός. Η σεισμικότητα του Κορινθιακού κόλπου ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες που ώθησαν ένα μέρος των κατοίκων της Κίρρας να μετοικήσουν στο γειτονικό βραχώδες ύψωμα του Αϊ – Γιώργη, στο νότια του Χρισού.
Στις ανατολικές παρυφές του προϊστορικού οικισμού της Κίρρας αποκαλύφθηκε το 1989 κεραμεικός κλίβανος με κυκλική κάτοψη και εσωτερική διάμετρο 2.30 μέτρων. Διατηρείται ολόκληρο το κάτω τμήμα του κλίβανου, δηλ. ο θάλαμος θερμάνσεως που ήταν κατασκευασμένος μέσα στο έδαφος, καθώς και το κατώτερο τμήμα του θαλάμου οπτήσεως. Διατηρείται επίσης το μεγαλύτερο τμήμα από διάτρητη εσχάρα, η οποία έχει πάχος 0.18μ. ικανό να δεχθεί την τοποθέτηση και μεγάλων αγγείων, όπως είναι τα πιθάρια.
Ολόκληρο το μνημείο είναι κατασκευασμένο από οπτοπλίνθους και όλες οι εσωτερικές επιφάνειές του καλύπτονται από παχύ πηλοκονίαμα πάχους 0.02μ. Η κεραμεική που βρέθηκε περιλαμβάνει όλες τις γνωστές κατηγορίες της μεσοελλαδικής εποχής, μεταξύ των οποίων ξεχωριστή θέση κατέχουν τα όστρακα από στιλβωτά και αμαυρόχρωμα αγγεία.(3)
Από τα σημαντικά αποτελέσματα της επιφανειακής έρευνας της εφορείας στην περιοχή Χρισού – Δελφών ήταν η ταύτιση του παλαιού ημιονικού της δρόμου με τον αρχαίο δρόμο, που συνέδεε τους Δελφούς με το λιμάνι τους, την Κίρρα. (4)
Καθώς περιδιαβαίνουμε την παραλία του σύγχρονου οικισμού είναι δυνατόν, ιδιαίτερα αν είναι ήρεμα και τραβηγμένα τα νερά, να διακρίνουμε τμήματα των αρχαίων λιμενικών εγκαταστάσεων. Εδώ, μεταξύ των άλλων εμπορευμάτων, ξεφορτώνονταν υλικά και μεγάλοι ογκόλιθοι που προορίζονταν για την ανοικοδόμηση των μνημείων των Δελφών. Μάλιστα στον μώλο που είχε διαμορφωθεί, υπήρχε κατά μία επιγραφή του 351 – 341 π.Χ, εκφορτωτικό μηχάνημα που διευκόλυνε την εκφόρτωση. Στην Κίρρα επίσης αποβιβαζόταν ο μεγαλύτερος αριθμός των επισκεπτών, που έρχονταν από όλα τα μέρη του τότε γνωστού κόσμου για να συμβουλευτούν το Μαντείο των Δελφών. (5)
Ανατολικά του σημερινού Δημοτικού Σχολείου της Κίρρας υπάρχει αρχαιολογικός χώρος όπου διακρίνουμε τα ερείπια του Νεωρίου, που ήταν κι αυτό τμήμα των λιμενικών εγκαταστάσεων. Η θέση λοιπόν και η ισχύς της Κίρρας της επέτρεπαν να διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο όχι μόνον στα ζητήματα της Φωκίδας αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Ήταν η μόνη πόλη που αντιστάθηκε σθεναρά στις επεκτατικές βλέψεις των Θεσσαλών για εξάπλωση της επιρροής τους προς τον νότο. Για την εξουδετέρωσή της ώθησαν τους Αμφικτίονες να κηρύξουν κατά της Κίρρας τον Α! ιερό πόλεμο, με την αφορμή της λεγόμενης «ασέβειας», της υπερβολικής δηλαδή εκ μέρους των Κιρραίων είσπραξης τελών από τους προσκυνητές που έφταναν στο λιμάνι της για να επισκεφθούν το Δελφικό ιερό. Οι προσκυνητές μάλιστα, όπως αναφέρει και ο Παυσανίας, επισκέπτονταν πρώτα το ιερό της Κίρρας, που ήταν επίσης αφιερωμένο στον Απόλλωνα αλλά και στην Άρτεμι και Λητώ.
Η πολιορκία της Κίρρας διήρκεσε 10 χρόνια (600 – 590 π.Χ.). Τελικά η πόλη υπέκυψε λόγω του ναυτικού αποκλεισμού που της στέρησε την δυνατότητα ανεφοδιασμού. Με τον Ιερό πόλεμο καταστράφηκε και η άλλη ισχυρή πόλη της περιοχής, η Κρίσσα, που ευρίσκετο ΝΔ των Δελφών, κοντά στον Πλειστό ποταμό και στον σημερινό οικισμό Χρισσό.
Η Κίρρα διατήρησε τη σπουδαιότητά της και στη βυζαντινή και τη μεταγενέστερη Μεσαιωνική εποχή, όπως μαρτυρούν μια Παλαιοχριστιανική Βασιλική με ωραία ψηφιδωτά δάπεδα και βαπτιστήριο, καθώς και ένας Μεσαιωνικός πύργος, υπολείμματα του οποίου από ογκόλιθους του αρχαίου λιμανιού σώζονται στην προκυμαία, δίπλα στη θάλασσα.
Το τέλος της Κίρρας δεν είναι γνωστό. Πάντως το Κρισσαίο πεδίο αποτέλεσε πολλές φορές θέατρο πολέμων που ξέσπασαν κυρίως για τα πλούτη των Δελφών και οι πόλεις του γνώρισαν την λεηλασία και την καταστροφή. Πολλοί ξένοι επιδρομείς όπως Πέρσες, Γαλάτες και Ρωμαίοι αλλά και Ελληνικά φύλα όπως Θεσσαλοί, Αινιάνες, Ακαρνάνες και Μακεδόνες, άφησαν θλιβερά σημάδια της διάβασής τους στην περιοχή. Η Κίρρα πιθανολογείται ότι καταστράφηκε το 740 μ.Χ. από μεγάλης έντασης σεισμό.
ΟΙ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΑΙΑΣ
Μετά τον οικισμό της παραθαλάσσιας Κίρρας η επικράτεια του Δήμου Ιτέας ολοκληρώνεται στα ΒΔ με τον ημιορεινό οικισμό της Τριταίας. Από την έξοδο της πόλης κατευθυνόμαστε προς Γαλαξείδι, περνώντας αρχικά πλάι από το κεραμιδόχρωμο τοπίο με τον σπαστήρα και τις εγκαταστάσεις φόρτωσης του βωξίτη. 4 χλμ. μετά συναντάμε δεξιά την πινακίδα προς Τριταία. Ανήφορος, τοπίο άγονο με χαμηλή βλάστηση, μερικές κλειστές στροφές, σημεία έξω από το δρόμο με ευδιάκριτα τμήματα του παλιού μονοπατιού Ιτέας – Τριταίας, ωραίο φαράγγι με κοκκινωπούς ασβεστόλιθους και σπηλιές.
9 χλμ. μετά την Ιτέα φτάνουμε στην είσοδο του χωριού. Βρισκόμαστε ξαφνικά σ’ ένα ευρύτατο υψίπεδο, απολύτως αθέατο απ’ τη θάλασσα. Εδώ, ανάμεσα σε ελαιώνες και εκτεταμένους αμυγδαλεώνες, φωλιάζει η Τριταία. Την εικόνα του οροπεδίου συμπληρώνουν οι εκατοντάδες χαρακτηριστικές, λεπτεπίλεπτες σιλουέττες μικρών και μεγάλων κυπαρισσιών.
Διασχίζουμε το χωριό ανάμεσα από σύγχρονα αλλά και παλιά σπίτια πετρόχτιστα, με πελεκητά αγκωνάρια στις γωνίες. Πολλά είναι ερειπωμένα και ακατοίκητα, κάποια όμως συντηρούνται και ξαναχτίζονται. Όσα κατοικούνται έχουν περιποιημένες αυλές με περιβολάκια και λουλούδια.
Ένας καινούργιος πλακοστρωμένος δρόμος μας οδηγεί στην επίσης πλακόστρωτη πλατεία. Μικρή και γραφική, με ταβέρνα και καφενείο. Χαιρετάμε τους θαμώνες, ηλικιωμένους κυρίως, και καθόμαστε για ένα καφεδάκι. Μετά την ζέστη στην επιφάνεια της θάλασσας, στο υψόμετρο των 400 μέτρων επικρατεί μια ευχάριστη δροσιά. Από τον λόφο που υψώνεται στα βόρεια του χωριού σχεδόν μόνιμα κατηφορίζει εν’ αεράκι. Ο Μπάμπης Σταθάκος, πάρεδρος του χωριού, μοιράζεται μαζί μας την ώρα αυτή του δειλινού.
Από τα στοιχεία που υπάρχουν για το χωριό (6) φαίνεται πως η ιστορία του είναι παλιά. Το 175 – 176 π.Χ. ο περιηγητής Παυσανίας στα «Φωκικά» του αναφέρεται σε μια μικρή ορεινή πολίχνη με το όνομα Ίπνια (Ύπνια) κοντά στην Μυονία (την σημερινή Αγία Ευθυμία). Οι κάτοικοί της ανήκουν στους Οζολούς – Λοκρούς. Το 1965 ο Γάλλος αρχαιολόγος Μπουσκέ δημοσιεύει σε δελτίο της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής τη συνθήκη των αρχαίων Λοκρικών πόλεων Μυανίας και Υπνίας που κατά πάσα πιθανότητα αντιστοιχούν στα σημερινά χωριά Αγ. Ευθυμία και Τριταία. Η συνθήκη ανακαλύφθηκε το 1938 χαραγμένη σε μια πέτρα που είχε αργότερα χρησιμοποιηθεί για πλακόστρωση στους Δελφούς. Ένα δεύτερο κομμάτι βρέθηκε το 1948. Οι δυο πέτρες με την αρχαία συνθήκη φυλάσσονται στο Μουσείο των Δελφών.
Η κατοπινή ονομασία του χωριού είναι «Καλοπετρίτζα» και αναφέρεται στα χειρόγραφα του καλόγερου Ευθυμίου, που βρέθηκαν από τον Κ. Σάθα το 1862 στο γκρεμισμένο μοναστήρι του Γαλαξειδίου. Αργότερα το χωριό αναφέρεται και με τα ονόματα Καλοπετινίτσα ή Κολοπετινίτσα. Το 1927 πήρε το όνομα «Μονοδένδρι», ενώ το 1928 μετονομάστηκε σε Τριταία.
Νυχτώνει. Δροσίζει ακόμη περισσότερο. Από την ταβέρνα αναδίδονται γαργαλιστικές μυρωδιές ψημένου κρέατος.
-Είναι κοντοσούβλι, λέει ο Μπάμπης, πολύ γνωστό στην περιοχή.
Καθόμαστε στην ταβέρνα, ανυπόμονοι να το γευτούμε. Δεν είμαστε όμως τυχεροί. Η συγκεκριμένη ποσότητα που διαθέτει το μαγαζί είναι παραγγελία μιας μεγάλης παρέας που ήδη καταφθάνει.
-Όποια μέρα θελήσετε, μπορείτε να μου δώσετε τη δική σας παραγγελία, μας λέει ο μαγαζότορας.
Περιοριζόμαστε λοιπόν σε διάφορα άλλα μεζεδάκια, από τα οποία ξεχωρίζουμε τα νοστιμώτατα ντολμαδάκια. Πριν φύγουμε, ανανεώνουμε το ραντεβού μας με τον Μπάμπη για το επόμενο πρωί. Θα επιχειρήσουμε να εντοπίσουμε ίχνη του αρχαίου οικισμού…
Εκτυφλωτικός ήλιος και ζέστη το επόμενο πρωί. Η γη είναι κατάξερη.
-Πάνω από ένα χρόνο έχει να πέσει πραγματική βροχή, μας λένε στο χωριό.
Μετά την εκκλησία του Αγ. Βλάσση στην είσοδο αρχίζει απότομη πλαγιά με ελιόδεντρα και πεζούλες. Στην κορυφή του λόφου οι πληροφορίες μιλούν για υπολείμματα αρχαίας ακρόπολης.
-Μ’ αυτή τη ζέστη δεν το συνιστώ, λέει ο Μπάμπης. Ας περιοριστούμε λοιπόν εδώ στα χαμηλά.
Έδαφος δύσβατο και αφιλόξενο, με αιχμηρές πέτρες και αγκαθωτούς θάμνους. Αρχίζουμε να ψάχνουμε εδώ κι εκεί. Πολύ γρήγορα ανακαλύπτουμε κάθετους λαξευτούς βράχους, που μοιάζουν ν’ αποτελούν τοίχους δωματίων. Βρίσκουμε επίσης ένα αρχαίο πατητήρι αλλά και μια σκάλα με σκαλοπάτια εξαιρετικά λαξευμένα στο βράχο. Αλλού ο λαξευτός βράχος σχηματίζει ορθογώνιο, που παραπέμπει σε είσοδο δωματίου.
Την τοποθεσία αυτή επισκέφτηκε το 1946 ο Lucien Lerat, μέλος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών. Σε κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο του (7) αναφέρει: «Παντού στις πλαγιές ο βράχος φέρει τα ίχνη της ανθρώπινης επέμβασης. Πού και πού φαίνεται λαξευμένος και πελεκημένος, έτσι ώστε να δεχτεί μία βάση. Εκεί, βρίσκεται μια κλίμακα με καλά διατηρημένα σκαλοπάτια. Αλλού διαγράφονται πραγματικά δωμάτια, που ορίζονται από διαχωριστικούς τοίχους…
Αλλά το πιο εκπληκτικό είναι ο αριθμός των δεξαμενών. Πάνω από 80 ήταν ακόμη ορατές στην περιοχή. Αυτό συμβαίνει, γιατί όλο αυτό το οροπέδιο υποφέρει από έλλειψη νερού και δεν μπορεί να υπολογίζει , παρά μόνο στη βροχή».
Την ύπαρξη πάμπολλων τέτοιων πηγαδιών σ’ όλο το οροπέδιο επισημαίνουμε κατά την διάρκεια της περιήγησής μας με τον Μπάμπη. Έρχεται όμως η στιγμή να γνωρίσουμε έναν παραδοσιακό μελισσοκόμο, τον μπαρμπα – Θύμιο Λαΐνη. Μας υποδέχεται με την κυρα – Θεμιστώ, τη γυναίκα του. Σε ηλικία 83 ετών ο μπαρμπα – Θύμιος, δεν λέει να εγκαταλείψει τις αγαπημένες του μέλισσες, που τις γνωρίζει ήδη από 10 ετών, μαθητεύοντας στον πατέρα του. Ποτέ δεν μετακινεί τα μελίσσια του. Έτσι το μέλι προέρχεται μόνον από το θυμάρι και τ’ αγριολούλουδα του τόπου. Το δοκιμάζουμε. Είναι εκπληκτικό σε άρωμα και γεύση. Δεν παραλείπουμε να πάρουμε μαζί μας. (τηλ: 22650-67135 και 22650-67285).
Η Τριταία όμως έχει και άλλα ενδιαφέροντα, αθέατα στο ευρύ κοινό. Όπως το παλιό μονοπάτι που την συνδέει με το Γαλαξείδι. Ο πιο κατάλληλος άνθρωπως να μας οδηγήσει εκεί είναι ο Γιώργος Λαΐνης, που, σε ηλικία 82 ετών είναι ενεργό μέλος του Ορειβατικού Συλλόγου Ιτέας. Τον συναντάμε με τη γυναίκα του το απόγευμα, στον εκπληκτικό κήπο του σπιτιού του. Άνθρωπος γλυκύτατος, διατηρείται σε θαυμάσια φόρμα.
-Καλό είναι να ξεκινήσουμε πρωί, ν’ αποφύγουμε τη ζέστη, λέει ο κυρ – Γιώργης.
Στις 6:15’ το επόμενο πρωί ξεκινάμε για την Τριταία. Διασχίζουμε το οροπέδιο και στο ΝΔ άκρο του συναντάμε την αρχή του μονοπατιού. Είναι 6:40’, ο ήλιος δεν έχει ακόμη βγεί. Κυρίαρχος στον ουρανό είναι το φεγγάρι. Ξεκινάμε από υψόμετρο 420 μέτρων. Πολύ καλό και εμφανέστατο μονοπάτι. Τοπίο σκληρό με πουρνάρια, ασφάκες και ξερό θυμάρι. Να κι η αρχή μεγάλου φαραγγιού.
–Πρωτοπερπάτησα αυτό το μονοπάτι πριν 75 χρόνια, λέει ο κυρ – Γιώργης, όταν από την Τριταία κατεβαίναμε να καλλιεργήσουμε τα χωράφια μας στα ψηλώματα του Γαλαξειδιού.
Στις 7 ακριβώς φτάνουμε σ’ ένα οροπέδιο στην τοποθεσία Κολμπού. Για πρώτη φορά αντικρύζουμε τη θάλασσα. Ο ουρανός κοκκινίζει πίσω απ’ τους Δελφούς.
Το μονοπάτι κατευθύνεται Ν – ΝΑ και είναι λίγο ασαφές, χρειάζεται σήμανση. Πολύ γρήγορα όμως ξαναγίνεται ορατό. Ξεμυτίζει ο ήλιος. Ταυτόχρονα αντικρύζουμε κι ένα μικρό κομμάτι από τα ηπειρωτικά του Γαλαξειδιού. Στις 7:30 συναντάμε αριστερά μας πηγάδι με καθαρό νερό. Φτάνουμε στην επίπεδη περιοχή Ξερολίμνη, που κάποτε έβγαζε πολύ σιτάρι.
Σε 1 ώρα ακριβώς περνάμε αριστερά, πολύ κοντά από μια μεγάλη, μοναχική βαλανιδιά. Εδώ χρειάζεται προσοχή. Ένα μονοπάτι με κατεύθυνση Ν – ΝΑ οδηγεί σ’ έναν κόλπο με ιχθυοκαλλιέργειες, ενώ με Ν κατεύθυνση περνάει μόλις 40μ. αριστερά της βαλανιδιάς και συνεχίζει προς Γαλαξείδι. Η σήμανση εδώ είναι απαραίτητη.
Λίγο μετά τις 8 συναντάμε ένα δασάκι με πολλές βαλανιδιές. Κατηφορίζουμε ήδη προς Γαλαξείδι, που προβάλλει μεγαλόπρεπο χαμηλά, με τα νησάκια του και τη θάλασσα, γαλήνια σαν πισίνα. Σε πρώτο πλάνο η ευρύτατη κοιλάδα με τους θαυμάσιους ελαιώνες. Ένα θέαμα πραγματικά αρχοντικό.
Κατηφορίζουμε για 15’ απότομο, κακοτράχαλο μονοπάτι ανάμεσα σε ωραίο δρυοδάσος. Στις ασφάκες έχουν προστεθεί και οι φλόμοι, που ο κυρ – Γιώργης τις λέει καναρέζες ή γαλατσίδες. Φτάνουμε στην κοίτη ρεματιάς και σε λίγο στην πεδιάδα. Στις 8:45’, σε 2 ώρες και 5’ ακριβώς, συναντάμε την άσφαλτο, μερικά χιλιόμετρα πριν απ’ το Γαλαξείδι.
-Αφού είσαι απ’ την Τριταία, κυρ – Γιώργη, ίσως θα ξέρεις και την αρχαία ακρόπολη, του λέω.
-Και βέβαια, μου απαντάει.
Ανανεώνουμε τη συνάντησή μας για το απόγευμα.
Στις 7 παρά 20’ η ζέστη είναι ακόμα δυνατή. Ανηφορίζουμε στενό τσιμεντόδρομο από το κέντρο του χωριού. Μερικές δεκάδες μέτρα πριν τη δεξαμενή νερού λοξεύουμε αριστερά (ΒΔ). Η γιδόστρατα, άλλοτε αδιόρατη και άλλοτε ανύπαρκτη, διασχίζει ένα τραχύ έδαφος με ασφάκες, αγκάθια και θυμάρι που ευωδιάζει, ακόμα και ξερό. 10’ μετά περνάμε δίπλα από ωραίο πετρόχτιστο πηγάδι. Στρέφουμε Α – ΒΑ για να φτάσουμε με λοξή πορεία στη ράχη του λόφου και όχι με κάθετη ανάβαση.
Στις 7 και 10’ συναντάμε τα πρώτα υπολείμματα τείχισης με ασβεστολιθική αργολιθοδομή. Συνεχίζουμε και σε λίγα λεπτά βρίσκουμε την εσωτερική οχύρωση, που σε κάποια σημεία διασώζεται σε ύψος πάνω από 2 μέτρα, ενώ ανάλογο είναι και το πάχος.
Από υψόμετρο 570μ. αγναντεύουμε όλο τον ορίζοντα. Ιτέα, Δελφοί, Χρυσό και Παρνασσός, Αγία Ευθυμία, Γκιώνα και όλα τα γύρω βουνά. Ο L. Lerat (8) ανέφερε: «Η κορυφή του λόφου είναι η πιο όμορφη τοποθεσία ακρόπολης σε όλη την περιοχή. Η θέα περιβάλλει στα ΒΔ όλη την πεδιάδα της Μυανίας, εκτείνεται ανατολικά πέρα από την ιερή πεδιάδα μέχρι το Χρυσό και τους Δελφούς και εποπτεύει στα ΝΑ του κόλπου της Ιτέας».
Η κατασκευή του οχυρωματικού έργου δεν είναι πολυτελής, απουσιάζουν οι λαξευτοί δόμοι. Είναι όμως μια οχύρωση ισχυρή. Βαδίζουμε περιμετρικά στο άνω τμήμα και αποφασίζουμε να επιστρέψουμε με κάθετη πορεία προς την δεξαμενή, με απλή οπτική επαφή. Αμέσως το μετανιώνουμε. Η κάθοδος είναι δυσχερέστατη, ανάμεσα σε μεγάλες αιχμηρές πέτρες, φουντωτά πουρνάρια και εχθρικά αγκάθια. Κινδυνεύουμε κάθε στιγμή να γλιστρήσουμε και να τραυματιστούμε σοβαρά. Δεν αποφεύγουμε τις πολλές γρατζουνιές στα ακάλυπτα σημεία του σώματός μας. Ο κυρ – Γιώργης ματώνει και στα δυο του χέρια.
Στις 8 παρά 5’, μετά από 35’, το μαρτύριο τελειώνει. Φτάνουμε στην πλατεία του χωριού μουσκεμένοι απ’ τον ιδρώτα και πολύ ταλαιπωρημένοι, σαν να γυρίζουμε από μάχη. Κόσμος πολύς, μας κοιτούν περίεργα. Ο κυρ – Γιώργης μοιράζει καλησπέρες.
–Δεν δικαιούμαστε ένα τσιπουράκι; μας ρωτάει.
-Περισσότερα από ένα δικαιούμαστε κυρ – Γιώργο. Νάσαι γερός να βαδίζεις στις κακοτοπιές.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το θαυμάσιο μονοπάτι Τριταίας – Γαλαξειδιού αξίζει σε κάποια σημεία να σηματοδοτηθεί και να διανοιχθεί. Ειν’ ένα έργο χαμηλού κόστους αλλά μεγάλης πεζοπορικής αξίας για τον τόπο. Η διάνοιξη στην Ακρόπολη της Τριταίας είναι δυσχερέστερη, κάποιες εργασίες, ωστόσο, θα μπορούσαν να γίνουν στον αρχαίο οικισμό, στη βάση του λόφου. Το χωριό έχει μεγάλες δυνατότητες. Ένας καλός ξενώνας θα τις αξιοποιούσε περισσότερο.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
- Ο Ιππόδαμος ήταν αρχιτέκτονας – πολεοδόμος και φιλόσοφος, γεννημένος στη Μίλητο τον 5ο αι. π.Χ. Τελειοποίησε προϋπάρχοντα ήδη στην ελληνική πολεοδομία στοιχεία, συμβάλλοντας στη δημιουργία πόλεων – μοντέλων, γενόμενος έτσι ο πρώτος συστηματικός και ολοκληρωμένος πολεοδόμος της αρχαιότητας.
- Σύμφωνα με την παράδοση οι καθαρκτικές ιδιότητες των θειομαγνησιούχων πηγών του «Αγιόνερου» συνετέλεσαν στην κατάληψη της Κίρρας από τους Αθηναίους. Γνωρίζοντας ο Σόλων για το νερό το διοχέτευσε στο υδραγωγείο της πόλης. Έτσι προκλήθηκε ακατάσχετη διάρροια στους υπερασπιστές, που αδυνατούσαν πλέον κατά την γενική επίθεση να παρίστανται στις θέσεις τους.
- Ένα πλήθος σημαντικών ευρημάτων από τις ανασκαφές της αρχαίας Κίρρας εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας.
- Εκτεταμένη και αναλυτική περιγραφή αυτού του αρχαίου δρόμου υπάρχει στο ΕΛΛ. ΠΑΝΟΡΑΜΑ, τεύχος 60.
- Ν. Αραπόπουλος, ιστορικός ερευνητής (Οι Αρχαιολογικοί χώροι της Παρνασσίδας).
- Αποσπάσματα από το υπό έκδοση βιβλίο της φαρμακοποιού Παναγιώτας Λαΐνη – Κολλιαλή.
- LUCIEN LERAT, οι «ΕΣΠΕΡΙΟΙ ΛΟΚΡΟΙ», μετάφρ. Β. Β. Καραμπέτσου και Δ. Δ. Χατζηβασιλείου.
- LERAT, οπ. Π
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Δέσποινα Σκορδά, «Η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή της Ιτέας και του Γαλαξειδιού»
-Lucien Lerat «ΟΙ ΕΣΠΕΡΙΟΙ ΛΟΚΡΟΙ», Δημοτική Βιβλιοθήκη Άμφισσας, Άμφισσα 2008
-Παυσανίου, ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ, ΦΩΚΙΚΑ, Εκδοτική Αθηνών, ΑΘΗΝΑ 2004
-Δρόσος Κραβαρτόγιαννος, «ΦΩΚΙΔΑ-ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ», Τ.Ε.Δ.Κ Ν. ΦΩΚΙΔΑΣ, ΑΜΦΙΣΣΑ 2005
-«ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΝΑΣΣΙΔΑΣ» εκδ. Τ.Ε.Δ.Κ. Ν. ΦΩΚΙΔΑΣ, ΑΘΗΝΑ 2005
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Ευχαριστούμε θερμά:
-Την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φωκίδας
-Τον Δήμαρχο Ιτέας Αριστείδη Παπαλάγιο
-Το ξενοδοχείο ΝΑΥΣΙΚΑ PALACE
-Την Αρχαιολόγο Δέσποινα Σκορδά
-Τον Δ/ντη Σχεδιασμού της S and B Βιομηχανικά Ορυκτά ΑΕ, Ανδρέα Παπουτέ
-Την υπεύθυνη του Βαγονέτου Σοφία Γκανιάτσου
-Τον Πάρεδρο Τριταίας Μπάμπη Σταθάκο
-Τον Μελισσοκόμο Θύμιο Λαϊνη
-Τον Ορειβάτη Γιώργο Λαϊνη
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Δήμος ΙΤΕΑΣ: Τηλ. 22650 33581 και 33860
Σύλλογος Χιονοδρόμων-Ορειβατών ΙΤΕΑΣ-ΚΙΡΡΑΣ 22650-32100
ΔΙΑΜΟΝΗ:
ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ
ΓΑΛΗΝΗ Τηλ. 22650 33890, 22650 32985
ΚΑΛΑΦΑΤΗ Τηλ. 22650 32294, 22650 32295
ΝΑΥΣΙΚΑ PALACE Τηλ. 22650 33300, 22650 33304
ΝΑΥΣΙΚΑ BEACH Τηλ. 22650 32262, 22650 32263
ΠΑΝΟΡΑΜΑ Τηλ. 22650 34715
ΑΚΤΗ ΤΡΟΚΑΝΤΕΡΟ Τηλ. 22650 32205
ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ Τηλ. 22650 32347
ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΑ
ΚΥΤΕΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Τηλ. 22650 32304
ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Τηλ. 22650 32436
CAMPING
ΑΓΙΑΝΝΗΣ ΚΙΡΡΑ Τηλ. 22650 32555
VAGONETTO
ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΦΩΚΙΔΑΣ
Είναι μια από τις δύσκολες αλλά αγαπημένες διαδρομές. Αυτή που, μετά τη Λαμία, εγκαταλείπει την Εθνική Οδό, ανηφορίζει το Καλλίδρομο, περνάει τον Μπράλλο και στη συνέχεια διασχίζει την πεδιάδα της Γραβιάς. Αμέσως μετά ξαναρχίζουν οι στροφές ανάμεσα στα συναρπαστικά τοπία του Δυτικού Παρνασσού. Εκεί σποραδικά στις άκρες του δρόμου, συναντάμε πινακιδούλες με την ένδειξη «Στοές» και κάποιους αριθμούς. Οι στοές, βέβαια, αφορούν τα ορυχεία βωξίτη, που εδώ και χρόνια υπάρχουν στον Παρνασσό. Αυτό που δεν γνωρίζαμε ήταν, ότι οι αριθμοί παραπέμπουν στο υψόμετρο της κάθε στοάς από την επιφάνεια της θάλασσας. Το μάθαμε, όταν βρεθήκαμε στην περιοχή της Στοάς 850, σε υψόμετρο δηλαδή 850 μέτρων, στο 51ο χλμ. προς την Άμφισσα. Εκεί ζήσαμε και την εμπειρία του «Βαγονέτου».
Το «Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας – Vagonetto» είναι ένα θεματικό πάρκο, μοναδικό στον ελληνικό χώρο, που μας δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε βήμα – βήμα τη διαδικασία εξόρυξης του βωξίτη. Η ιδέα για τη δημιουργία του γεννήθηκε από τους ίδιους τους ανθρώπους που δούλεψαν στα μεταλλεία και θέλησαν να διαφυλάξουν και να εκθέσουν τις μνήμες του τόπου, άρρηκτα πλέον συνδεδεμένες με τη διαδικασία εξόρυξης του βωξίτη. Στόχος του Βαγονέτου είναι, όχι μόνον να παρουσιάσει τους χώρους λειτουργίας ενός μεταλλείου αλλά και να ενημερώσει τους επισκέπτες πάνω στην ιστορία εκμετάλλευσης του βωξίτη και των ανθρώπων που εργάστηκαν σ’ αυτόν. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1998 από την S & B Βιομηχανικά Ορυκτά ΑΕ (πρώην ΑΕΕ Αργυρομεταλλευμάτων και Βαρυτίνης) στον χώρο εγκαταστάσεων της εταιρείας, στο 51ο χλμ. προς την Άμφισσα. Λειτουργεί ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2003.
Η γνωριμία με την ιστορία του βωξίτη ξεκινά από το παλιό ορυχείο, τη Στοά 850, που άρχισε να ανοίγεται το 1967 και λειτούργησε μέχρι και το 1972. Έχει συντηρηθεί κατάλληλα και έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας για να είναι επισκέψιμη.
Φοράμε συσκευή ατομικής ξενάγησης στο λαιμό, κράνος στο κεφάλι και ξεκινάμε. Μας συνοδεύει η υπεύθυνη του Μεταλλευτικού Πάρκου Σοφία Γκανιάτσου και έμπειροι ξεναγοί. Αφήνουμε λοιπόν το εκτυφλωτικό φως, την ζέστη και τα έλατα, μπαίνουμε στο ασανσέρ και καταδυόμαστε στα έγκατα της γης. 18 μέτρα κάτω από το έδαφος μας κυκλώνει θερμοκρασία 14 βαθμών. Μετά το κατακαλόκαιρο του εδάφους νιώθουμε ξαφνικά σαν να μπαίνουμε σε ψυγείο και μετανιώνουμε που αρνηθήκαμε τις πλαστικές νιτσεράδες που μας πρόσφεραν.
Χαμηλώνουμε τα κεφάλια και μπαίνουμε στο μακρόστενο σιδερένιο βαγονέτο με τους ξύλινους πάγκους, αυτό το ίδιο τραινάκι που χρησιμοποιούσαν κι οι μεταλλωρύχοι πάνω από τρεις δεκαετίες πριν.
Κλείνει η πόρτα κι αρχίζει το σύντομο ταξίδι των 500 μέτρων πάνω στις ράγες, που μας μεταφέρει στα έγκατα της στοάς. Το βαγονέτο σταματάει, βγαίνουμε κι αρχίζουμε αντίστροφα την πορεία με τα πόδια. Μια πορεία αργή, συναρπαστική και πρωτόγνωρη, που μας περνάει διαδοχικά από όλα τα στάδια εξόρυξης του βωξίτη. Κάθε φορά που φτάνουμε σε κάποιο χαρακτηριστικό σημείο της στοάς, όπου λάμβανε χώρα μια ιδιαίτερη εργασία, ανάβουν οι προβολείς και φωτίζονται αυτοί οι χώροι που μας αποκαλύπτουν τις ρεαλιστικά κατασκευασμένες φιγούρες μεταλλωρύχων, που επιδίδονται στις συγκεκριμένες εργασίες, π.χ. ετοιμασία εκρηκτικών ή χρήση κομπρεσσέρ, φόρτωση του ορυκτού ή στερέωση της οροφής και τόσα άλλα.
Μέσα από τα ακουστικά μας παρέχονται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες και επεξηγήσεις για τις εργασίες και το ορυκτό. Πού και πού ακούγονται χαρακτηριστικοί διάλογοι μεταξύ των εργατών με τις ιδιαίτερες ορολογίες της δουλειάς τους. Τα λόγια συνοδεύονται από εμπνευσμένη μουσική επένδυση.
Η περιήγησή μας στο παλιό ορυχείο μοιάζει μ’ ένα καλειδοσκόπιο της ιστορίας του βωξίτη και της ζωής των ανθρώπων που δούλευαν εκεί. Αισθανόμαστε πως παρακολουθούμε μέσα από μια κλειδαρότρυπα μια μέρα από την πραγματική ζωή των χιλιάδων μεταλλωρύχων που πέρασαν από τη στοά και ενστάλαξαν στα σκοτεινά της βάθη τους κόπους, τα γέλια, τα πειράγματα και τα μυστικά τους.
Συγκλονισμένοι από αυτή την τόσο ρεαλιστική απεικόνιση της υπόγειας καθημερινής ζωής του ορυχείου, ξαναβγαίνουμε στο φως. Επισκεπτόμαστε το Εκθεσιακό Χώρο Μεταλλευτικής Ιστορίας που στεγάζεται στα παλιά γραφεία των Μεταλλείων. Εδώ φιλοξενούνται εκθέματα με ιστορικό, γεωλογικό αλλά και τοπογεωγραφικό περιεχόμενο. Βλέπουμε διάφορα είδη βωξίτη και γνωρίζουμε πώς σχηματίστηκε, πώς ερευνάται και πώς εξορύσσεται. Ενημερωνόμαστε για τις χρήσεις του και τις εφαρμογές του, αφού πάρει προηγουμένως τη μορφή της αλουμίνας και του αλουμινίου. (Παρεμπιπτόντως κάποιες κυλινδρικές κολώνες από συμπαγές αλουμίνιο είναι κυριολεκτικά ασήκωτες!)
Ενημερωνόμαστε τέλος για το επίμαχο θέμα της αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος μετά τις εργασίες εξόρυξης σ’ ένα επιφανειακό κοίτασμα ή σε μια υπόγεια στοά. Επίσης για τα μέτρα που παίρνει η εταιρεία για την ασφάλεια των εργαζομένων.
Η περιήγηση ολοκληρώνεται με την επίσκεψη στην Υπαίθρια Έκθεση Μηχανημάτων που αποτελείται κυρίως από μηχανήματα υπόγειας εκμετάλλευσης, τα οποία έχουν παροπλιστεί και τώρα εκτίθενται στο Πάρκο. Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να πούμε, ότι το Μεταλλευτικό Πάρκο Φωκίδας είναι κάτι το διαφορετικό στον ελληνικό χώρο, που εντάσσεται στο ανθρωπογεωγραφικό περιβάλλον της περιοχής και συνεισφέρει στην πολιτισμική ταυτότητά της, γιατί δεν είναι απλά ένα παλιό μεταλλείο αλλά κομμάτι της ζωής και της ιστορίας της.