Τρία χρόνια πέρασαν από την τελευταία επίσκεψή μας στην Τήνο. Ήταν μεγάλη η επιθυμία επιστροφής στο πανέμορφο νησί. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, που υπήρχαν κάποιες περιοχές, τελείως ανεξερεύνητες. Όπως η απόμακρη ΒΔ πλευρά, η “Έξω Μεριά”. Σ’ αυτό το τμήμα της Τηνιακής γης αποφασίσαμε να επικεντρώσουμε την προσοχή μας. Ήταν μια υπέροχη εμπειρία, τόσο από τον τόπο όσο κι απ΄ τους ανθρώπους.

Την πρώτη, ωστόσο, μέρα η βάση μας δεν ήταν στην Έξω αλλά στην Άνω Μεριά και συγκεκριμένα στον παραδοσιακό οικισμό του Τριπόταμου. Εκεί, στα χρόνια ανάμεσα στην Γαλλική και την Ελληνική Επανάσταση, δηλαδή στα τέλη του 18ου αιώνα, χτίστηκε ένα μεγάλο, πέτρινο, αγροτόσπιτο. Σ΄ αυτό το ιστορικό οίκημα είχαμε την τύχη να περάσουμε την πρώτη μας νύχτα στην Τήνο. Τώρα ήταν βέβαια ένα κατάλυμα υψηλών προδιαγραφών, με συνολική επιφάνεια 120 μέτρων. Με μια υπέροχη πισίνα στον κήπο και με άμεση θέα στην Ρήνεια και στη Δήλο ζήσαμε στην “VILLA TRIPOTAMOS” στιγμές ρεμβασμού και απόλυτης γαλήνης. Έρχεται, ωστόσο, η στιγμή της γνωριμίας μας με την Έξω Μεριά. Οι πληροφορίες μας επιμένουν, πως πρέπει να ξεκινήσουμε από την Καρδιανή, με το πασίγνωστο πανηγύρι της, που τελείται την δεύτερη μέρα του Πάσχα.

ΚΑΡΔΙΑΝΗ. ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Με κατεύθυνση Δ-ΒΔ, βγαίνουμε προς Καρδιανή. Πριν από το χωριό μάς εντυπωσιάζει στο πλάι του δρόμου η θεαματικότερη μορφή “TAFONI” της Τήνου. Είναι οι μεγάλες κοιλότητες, που σχηματίζονται μετά από χιλιάδες χρόνια διάβρωσης στις σχιστολιθικές διαπλάσεις, στους οφειτασβεστίτες  και στους γρανίτες και δημιουργούν μορφές βράχων ιδιαίτερου κάλλους. Κατά τον π. Μάρκο Φώσκολο (1), “ακραία περίπτωση tafoni αποτελεί η γιγαντιαία μορφή, λίγο πριν την Καρδιανή, που έχει αποσπάσει τον θαυμασμό, όχι μόνο των περιηγητών αλλά και των ειδικών επιστημόνων και αντιπροσωπεύει εθνικό φυσικό μνημείο υπερτοπικού ενδιαφέροντος”.

Μερικά λεπτά μετά αντικρίζουμε, τον αμφιθεατρικό οικισμό της Καρδιανής. Η διατήρηση της παραδοσιακής μορφής του οικισμού είναι εντυπωσιακή

Η πρόσβαση, όμως, δεν δείχνει σήμερα τόσο απλή στο όμορφο χωριό. Καθώς φτάνουμε, εισχωρούμε από την είσοδο “Α” και το μετανιώνουμε στη στιγμή. Το δεξί ρεύμα της στενής, κατηφορικής διαδρομής είναι κατειλημμένο από αμέτρητα αυτοκίνητα. Έχει απομείνει ένα μόνον ρεύμα και αναρωτιέμαι τι θα συμβεί αν ξαφνικά εμφανιστεί κάποιο, αντίθετα ερχόμενο αυτοκίνητο. Ξορκίζω τις κακές σκέψεις και συνεχίζω απτόητος στον μονόδρομό μου. Ήδη πλησιάζουμε στην… καρδιά της Καρδιανής, εκεί όπου γίνεται ο χαμός του πανηγυριού. Ξεφυσάω με ανακούφιση- φτάσαμε!

– Ωραία, και τώρα πού παρκάρουμε; λέει η Άννα.

– Αυτό δεν το σκέφτηκα αλλά κάπου θα βρούμε.

Και, ώ του θαύματος, βρίσκουμε. Τη στιγμή που έχουμε φτάσει στο αδιέξοδο της πλατείας, κάποιο αυτοκίνητο βάζει μπρος κι ετοιμάζεται να φύγει. Είμαστε οι πρώτοι από τους 5 που ακολουθούν και, κατά τεκμήριον, οι αδιαφιλονίκητοι δικαιούχοι της θέσης. Παρκάρουμε, βγαίνουμε και διεισδύουμε μέσα στις τσίκνες και στο πλήθος. Δεν ξέρω τι απέγιναν πίσω μου οι άλλοι.

Η καλή μας τύχη δεν λέει να μας εγκαταλείψει. Στο πιο επίκαιρο σημείο βρίσκουμε θέση να καθίσουμε. Είν΄ ένα φαρδύ πέτρινο πεζούλι στο κεντρικό σοκάκι του χωριού. Απέναντί μας θαυμάζουμε την μαρμάρινη “Βρύση της Κιουράς”. Το νερό τρέχει άφθονο, ενώ μας εντυπωσιάζουν οι ανάγλυφες παραστάσεις και η χρονολογία 1777.

Εμφανίζεται η Άννα κρατώντας δυο πλαστικά πιάτα με πατάτες και παϊδάκια.

– Αυτά πρόλαβα να πάρω. Υπάρχει φοβερή ουρά.

Υπάρχει, επιπλέον, και θόρυβος φοβερός, από την εκκωφαντική μουσική και τις φωνές εκατοντάδων πανηγυριστών. Χορός, σύννεφο από γαργαλιστικές τσίκνες και άφθονο κρασί. Το κέφι στην Καρδιανή καλά κρατεί.

Μετά τη βρύση παίρνουμε το στενορρύμι και διεισδύουμε στα έγκατα του χωριού. Στρωμένο με ωραίες πλάκες το στενάκι, δεν φτάνει στα φαρδύτερα σημεία του ούτε τα δυο μέτρα. Πολύ γρήγορα συναντάμε την πινακιδούλα της “Βίλλας Καρδιανής”, του επόμενου- μετά τον Τριπόταμο- καταλύματός μας.

Ακριβώς δίπλα βρίσκεται το καφενεδάκι- ταβερνείο της Δήμητρας. Στο στενό σοκάκι, σε κεφαλόσκαλα και λιλιπούτειες ταρατσούλες είναι διάσπαρτα τα τραπεζάκια της Δήμητρας. Ντόπιοι οι περισσότεροι θαμώνες αλλά και κάποιοι αλλοδαποί. Φωτογραφίζουν συνεχώς, πανευτυχείς που βρίσκονται σ΄ ένα τέτοιο σκηνικό, με την αρμονική συνύπαρξη σκούρου μπλε και λευκού.

Κολοκυθόπιτα, κατσικάκι γάστρας στο φούρνο, κεφτεδάκια και λούζα (μια εκδοχή του σύγκλινου της Μάνης). Γλυκόπιοτη ρακή. Όλα εξαιρετικά. Η Δήμητρα μπαινοβγαίνει στο μικροσκοπικό εσωτερικό, που τον χειμώνα χωράει μόνον 8.

– Ε, δεν είμαστε και παραπάνω, λέει η φίλη μας γελώντας.

Πάντα πρόσχαρη η Δήμητρα, πάντα γελαστή. Η παρουσία της, τα τελευταία 14 χρόνια, στην γενέτειρα του συζύγου της είναι πολύ σημαντική για τον τόπο, αφού το μαγαζούδι της είναι το μοναδικό σημείο αναφοράς, και μάλιστα χειμώνα- καλοκαίρι για ντόπιους και επισκέπτες.

Χτισμένη σε υψόμετρο 260 μέτρων, στην πλαγιά του βουνού “Πατέλες”, η Καρδιανή αγναντεύει απέναντί της, την Ερμούπολη και την Σύρο. Το χωριό είναι προικισμένο από την φύση με αρκετές πηγές πεντακάθαρου νερού. Κατά τον π. Μ. Φώσκολο (2), “τα σπίτια είναι χτισμένα κολλητά το ένα στο άλλο, με παντοειδείς μεσοτοιχίες και καμάρες, που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν και τον ελάχιστο χώρο. Από το χαμηλότερο σπίτι ως το ψηλότερο η υψομετρική διαφορά είναι 70 μέτρα. Από τις τρεις εκκλησίες, η Αγία Τριάδα είναι Ορδόδοξη, ενώ οι άλλες δυο- της Κοίμησης Θεοτόκου και της Κιουράς- είναι Καθολικές. Εκτός από την Καρδιανή, στην Οξωμεριά της Τήνου δεν αναφέρεται άλλο χωριό με Καθολικούς”.

Η πρώτη αναφορά στην Καρδιανή είναι το 1667. Ωστόσο, φαίνεται πως ο τόπος κατοικήθηκε πολύ νωρίτερα. Άλλωστε στην Καρδιανή ανήκει ο μοναδικός νεολιθικός πέλεκυς που βρέθηκε στην Τήνο. Εξ’ άλλου, τάφοι που βρέθηκαν από ντόπιους αγρότες και από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή, πιστοποιούν ότι υπήρξε κατοίκηση κατά την Γεωμετρική Εποχή (1.100-700 π.Χ).

ΠΑΡΑΛΙΕΣ ΚΑΡΔΙΑΝΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΥΣΤΕΡΝΙΩΝ

Ένας ατάραχος ύπνος στον Τριπόταμο κι ένα θαυμάσιο πρωινό στην ηλιόλουστη αυλή, μας οπλίζουν με ευχάριστη διάθεση για την ολοήμερη περιήγησή μας. Που ξεκινάει από τις τρεις διαδοχικές παραλίες της Καρδιανής, τους όρμους Γιαννάκη, Καλυβιών και Αγίου Πέτρου.

Αρχικά κατηφορίζουμε στα Καλύβια. Εξοχικές κατοικίες, χοντρή άμμος και λεπτό βοτσαλάκι, αμμουδερός, φιλικός βυθός. Γέρικα αρμυρίκια ρίχνουν στην αμμουδιά πλούσια σκιά. Συνεχίζουμε στην διπλανή παραλία Γιαννάκη. Περισσότερα σπίτια, ταβέρνες, περιστεριώνες και εντυπωσιακός όρμος, περίκλειστος από βραχώδεις ακτές. Ψηλά η Καρδιανή μοιάζει σαν να κρέμεται στην πλαγιά. Ο τόπος προσφέρει πολλές δυνατότητες για ευχάριστες διακοπές.

Επιστρέφουμε προς την τρίτη παραλία του Αγίου Πέτρου. Δεν έχει την προσβασιμότητα των προηγουμένων. Είναι ένας δίδυμος όρμος με δύσβατο χωματόδρομο, που ελίσσεται ανάμεσα σε ιδιοκτησίες και είναι αμφίβολο αν καταλήγει στην παραλία.

Συνεχίζουμε για Υστέρνια, αφού πρώτα ανεφοδιαζόμαστε με θαυμάσιο νερό της χτιστής πηγής πάνω από την Καρδιανή. Από μια στροφή του δρόμου ξεπροβάλλουν πανέμορφα τα Υστέρνια. Είναι κι αυτά χτισμένα αμφιθεατρικά, σε μια πλαγιά.  Ξεκινάμε την περιδιάβασή μας από την στάση “Πηγάδι” στην είσοδο του χωριού, Και τι δεν έχουν τα Υστέρνια! Πλακόστρωτα στενάκια, ανηφοριές και σκαλοπάτια, μαρμάρινες βρύσες με νερό και προτομές, γραφικά παντοπωλεία και καφενεία κλειστά, που μάλιστα, προτιμούν στην πινακίδα τη γραφή της λέξης  με δύο “Φ”, όπως το “ΚΑΦΦΕΝΕΙΟΝ ΤΑ ΥΣΤΕΡΝΙΑ”. Συναντάμε πολλά σπίτια και αρχοντικά με κτιτορικές επιγραφές του 19ου αιώνα: 1847, 1855, 1888. Τα πιο πολλά είναι κλειστά.

Εκπληκτική είναι η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, με πλακόστρωτο αύλειο χώρο και κορυφαία θέα στο Αιγαίο, από υψόμετρο 330 μέτρων. Να και οι εκκλησίες της Αγίας Άννας και Αγίας Τριάδας και δίπλα το Μουσείο Υστερνίων Καλλιτεχνών. Για την επιστροφή μας επιλέγουμε μια άλλη διαδρομή, έξω από το παλιό κτίριο του Αγροτικού Ιατρείου Υστερνίων. Λίγο πιο κάτω ακούγονται ομιλίες. Τα Υστέρνια ζωντανεύουν. Το οφείλουν στην παραδοσιακή ταβερνούλα “τα Υστέρνια”. Το σκηνικό που αντικρίζουμε είναι ασυνήθιστο. Τρεις άντρες- ναι, άντρες- είναι καθισμένοι στον υπαίθριο χώρο της ταβέρνας, μπροστά σ΄ έναν σωρό από αγκινάρες. Με μαχαίρια και κουτάλια, καθαρίζουν με δεξιοτεχνία και ταχύτητα τις αγκινάρες και στη συνέχεια τις ρίχνουν σε μια λεκάνη με λεμόνι και νερό. Μια κυρία, που μοιάζει υπεύθυνη της ταβέρνας, επιβλέπει την πρόοδο της δουλειάς.

– Καλημέρα, με τι καταγίνεστε βρε παιδιά;

– Να , το αφεντικό από ‘δω μάς αγγάρεψε να καθαρίζουμε αγκινάρες. Ατελείωτες είναι, πανάθεμά τες.

– Ναι, αλλά τις καλοτρώτε με τις ρακές σας.

– Πώς, δηλαδή, τις τρώνε; ρωτάει η Άννα.

– Α, δεν είσαστε ντόπιοι. Θα σας πω λοιπόν, αποκρίνεται η ταβερνιάρισσα, η Άννα. Πρώτα οι αγκινάρες καθαρίζονται καλά, κατά προτίμηση από άντρες. Ύστερα βάζουμε σε μια κατσαρόλα 2 φλυτζάνια λεμόνι, 2 ξίδι, 2 σπορέλαιο και 2 νερό. Προσθέτουμε αλάτι και μόλις όλο αυτό αρχίσει να βράζει, ρίχνουμε μέσα τις αγκινάρες, για 5-7 λεπτά. Τις κρυώνουμε σ΄ ένα τρυπητό, περνάμε το ζουμί από μια σίτα και μέσα σ΄ αυτό ρίχνουμε τις αγκινάρες. Μπορούν να διατηρηθούν μέχρι και ένα χρόνο, είτε μέσα στο ψυγείο είτε απ’  έξω. Αυτές είναι “οι τηνιακές αγκινάρες στο λάδι”, που σερβίρονται με ελαιόλαδο, μαύρο σουσάμι και κόκκινο πιπέρι. Για ρακές είναι πρώτο μεζεδάκι.

– Υπάρχουν καθόλου από δαύτες στο μαγαζί;

– Μα, γίνεται να ξεμείνουμε; λέει ο Νίκος Ρήγος, ο σύζυγος της Άννας.

– Έχετε και καλή ρακή; ρωτάω εγώ.

Μου ρίχνει μια χαμογελαστή ματιά η ταβερνιάρισσα, η Άννα.

– Τα πολλά λόγια είναι φτώχεια. Πάρτε καρέκλες και καθίστε.

Καταφθάνουν οι πρώτες ρακές, ζηλεύουν δίπλα μας οι άντρες, βάζουν και για τον εαυτό τους. Τσουγκρίζουμε και πίνουμε τη μυρωδάτη ρακή. Έρχεται πρώτα ένα τυράκι στο λάδι, υπέροχο, από γάλα αγελαδινό 100%. Μετά έρχονται οι αγκινάρες, ένα πανέμορφο πιατάκι με εξαίρετη πικάντικη γεύση, ιδανική για ρακή. Απερίγραπτη νοστιμιά έχει κι η μαϊντανοσαλάτα. Ο Νίκος φέρνει ένα πιάτο.

– Δοκίμασε κι αυτό το μεζεδάκι. Είναι λακέρδα χειροποίητη, “Made in Ysternia”.

Κυλούν απίστευτα όμορφα οι στιγμές στο μπαλκονάκι της Άννας και του Νίκου, με το Αιγαίο απέναντι μας. Εξίσου όμορφο είναι και το εσωτερικό του μαγαζιού, με παραδοσιακά αντικείμενα και πέτρα, 20 χρόνια έχουν οι φίλοι μας το ταβερνάκι, διάσημο για τις γεύσεις του: αγκινάρες παππουτσάκι με κιμά, κρεμμυδοντολμάδες με κιμά, μαραθοκεφτέδες και τόσα άλλα.

– Τι να σας φέρω τώρα; ρωτάει η Άννα.

– Τίποτε, πρέπει να φύγουμε, όλα ήταν εκπληκτικά.

– Για κλείσιμο τότε, φραουλίτσα γλυκό. Που είναι στ΄ αλήθεια εκπληκτικό.

– Να σας δείξω κι εγώ κάτι που έφτιαξα; ρωτάει. πριν σηκωθούμε, ένας από τους άντρες.

Βγάζει τρία- τέσσερα κομπολόγια, όλα από μάρμαρο: γκριζόλευκο, μαύρο, μάρμαρο Ιωαννίνων και τεχνογρανίτης κοκκινωπός. Κρατάω στα χέρια μου το λευκόγκριζο. Βαρύ, με ωραίο ήχο, με την αυθεντική αίσθηση της πέτρας και με χάντρες που δεν μοιάζουν μεταξύ τους, αφού είναι όλες χειροποίητες. Το παίζω για λίγο και μετά το επιστρέφω.

– Σου αρέσει; με ρωτάει ο Ιάκωβος Περράκης.

– Υπέροχο είναι.

– Χάρισμά σου, εγώ θα φτιάξω άλλο.

Είναι αχώριστο από τότε στα χέρια μου το μαρμάρινο κομπολόϊ του Περράκη.

ΣΤΙΣ ΒΟΡΕΙΕΣ ΕΣΧΑΤΙΕΣ

Πάνω από τα Υστέρνια συναντάμε αυχένα με εκκλησούλα και έξι-εφτά ανεμόμυλους που, εκτός από έναν, είναι όλοι ερειπωμένοι. Μια νέα εικόνα αποκαλύπτεται στα μάτια μας: κάτω χαμηλά οι οικισμοί του Μπεναρδάδου, του Πύργου και της Πλατιάς. Στις αντικρινές πλαγιές οι μικρότεροι οικισμοί Μαμάδος και Μαρλάς και πιο πίσω ακόμη ο βαρύς όγκος της Άνδρου. Αυτό το τμήμα του νησιού, το τόσο απόμακρο, δικαιούται απόλυτα την ονομασία “Οξωμεριά”. Εξαιρετική είναι και η εικόνα, λίγο χαμηλότερα, με τις πάμπολλες πεζούλες, τα “σκαλιά”, κυρίως γύρω από τον Πύργο. Γράφει χαρακτηριστικά ο π. Μ. Φώσκολος (ΤΟΜΟΣ Β’, ό.π.):

“Το νησί της Τήνου αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα όπου μπορούμε, περιδιαβαίνοντας το τοπίο να “διαβάσουμε” την ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων που το κατοίκησαν εδώ και αιώνες. Στοιχεία του τοπίου αυτού είναι τα “σκαλιά” με τους αναλημματικούς τοίχους, που εκτείνονται σε όλο σχεδόν το νησί…Βλέποντας την εκτεταμένη παρουσία των σκαλιών- που δηλώνουν εντατική καλλιέργεια της γης- ένας προσεκτικός παρατηρητής θα κατανοήσει, ότι το φαινόμενο αυτό σημαίνει ότι υπήρξε για την Τήνο ανάγκη για τη διατροφή ενός μεγάλου πληθυσμού”.

Αφήνουμε, προσωρινά, την διακλάδωση προς Πύργο και συνεχίζουμε προς Μαμάδο και Μαρλά. Σε περίοπτη θέση ενός αυχένα, πριν από τους δυο οικισμούς, τραβάει την προσοχή μας μια γλυπτική σύνθεση. Είναι το “Καλλιτεχνικό Πάρκο ΠΝΕΥΜΑ-ΤΕΧΝΗ-ΜΟΧΘΟΣ”, ένα έργο υψηλής αισθητικής με τηνιακούς πρωταγωνιστές, όπως τον συνθέτη “Νίκο Σκαλκώτα” (1904-1949), τον θρυλικό γλύπτη “Γιαννούλη Χαλεπά” (1851-1938) και επίσης τον “Αφανή Λατόμο” της Τήνου. Για τους δυο πρώτους έχουν φιλοτεχνηθεί μαρμάρινες προτομές, ενώ για τον Αφανή Λατόμο υπερμεγέθης χάλκινος ανδριάντας. Σε κάποιο σημείο, πολύ διακριτικά, υπάρχει και το όνομα του καλλιτέχνη: Γιάννης Καγιώργης.

Από τον οικισμό του Μαρλά, βρίσκουμε την έξοδο προς τα βόρεια. Πολύ γρήγορα ο δρόμος αρχίζει να κατηφορίζει με αλλεπάλληλες στροφές. Αποκαλύπτεται ένα τοπίο, που πρώτη φορά αντικρίζουμε στην Τήνο. Είναι η περίφημη περιοχή των λατομείων. Γράφει σχετικά ο π. Φώσκολος (“ΤΗΝΟΣ ΤΟΜΟΣ Α’, ό.π): “Ένα σημαντικό προϊόν της Τήνου είναι το λευκό μάρμαρο. Δεν συγκρίνεται, βέβαια, με το Πεντελικό ή εκείνο της Πάρου, δεν έπαψε όμως να έχει εμπορικό ενδιαφέρον. Παράλληλα με το λευκό υπάρχει, μοναδικό στην Ελλάδα και το πράσινο μάρμαρο, το “σομακί”, με λευκές γραμμώσεις. Τα περισσότερα λατομεία μαρμάρου εντοπίζονται στο χώρο των Έξω Μεριών. Η εξόρυξη άρχισε να εντατικοποιείται κατά τα τέλη του 18ου αιώνα. Η ίδρυση όμως του νεοελληνικού κράτους και η ανοικοδόμηση της νέας πρωτεύουσας τής έδωσαν νέα ώθηση. Έτσι, στην καμπή του 19ου προς τον 20ο αιώνα τα λατομεία αυτά ανθούσαν και απασχολούσαν σημαντικό εργατικό δυναμικό τόσο από την Τήνο, όσο και από άλλα σημεία του ελλαδικού χώρου”.

Σκαμμένες πλαγιές με κατακόρυφες λείες επιφάνειες όγκων μαρμάρου, μεγάλα σκουριασμένα μηχανήματα, χωματόδρομοι χωρίς ίχνος κίνησης και σκόνης, αφού ο τόπος έχει πια μείνει ερημικός. Περνάει αργά από τα μάτια μας το βιομηχανικό παρελθόν της Τήνου, που μέχρι πρόσφατα ήταν ζωντανό. Δεν αργούμε να φτάσουμε στην ακτή, στον όρμο του “Κουμελά”.

Η εικόνα είναι αληθινή αποκάλυψη, με το ξωκκλήσι της Αγίας Άννας και τα μικρόσπιτια, όμορφα και περιποιημένα, σκαρφαλωμένα στις πλαγιές μερικά μέτρα πάνω απ’ το νερό. Να και μερικές βαρκούλες στην άκρη του όρμου. Το μόνο που πραγματικά λείπει, είναι ένα καφενεδάκι. Υπάρχει όμως το μπαλκόνι της Νεκταρίας και του Μανώλη– που προθυμοποιούνται να μας κεράσουν ένα καφεδάκι.

Ένας άντρας παραδίπλα στήνει ένα πλέγμα γύρω από νεαρό αρμυρίκι, για να το προφυλάξει απ΄ τα κατσίκια.

– Έλα, Λάζαρε, να πιεις με τους φίλους μας από τη Θεσσαλονίκη ένα καφεδάκι.

Από τον Πύργο ο Λάζαρος είναι ο πρώτος κάτοικος- παραθεριστής του Κουμελά από το 1978. Πολύ περιποιημένο το σπίτι του, αληθινός εξώστης.

– Κι άμα σας βγάλει ο δρόμος στην Κηφισιά, περάστε να σας κεράσω ένα τσιπουράκι.

– Μόνον στην Κηφισιά το κερνάς το τσιπουράκι;

– Α, εδώ είμαστε, λέει ο Λάζαρος. Μισό λεπτό.

Πετάγεται στο σπίτι του κι εμφανίζεται μ΄ ένα φλασκί τηνιακιά ρακή κι ένα αλουμινένιο ταψάκι κοκορέτσι. Τα βλέπει αυτά η Νεκταρία και φέρνει αμέσως γραβιέρα, ελίτσες, ντομάτες και αυγά. Όπως νωρίτερα στα Υστέρνια, έτσι και τώρα, στον όρμο του Κουμελά, τελείως αναπάντεχα και με άγνωστους- πριν μερικά λεπτά ανθρώπους- τσουγκρίζουμε τα ποτήρια μας, αστειευόμαστε και μιλάμε σαν φίλοι από παλιά. Αισθανόμαστε ευτυχισμένοι που ζούμε σ΄ αυτό τον ανθρώπινο τόπο που λέγεται Ελλάδα, παρ΄ όλες τις αδυναμίες και τα βάσανα που την ταλανίζουν. Αποχαιρετάμε, παρ΄ όλες τις διαμαρτυρίες τους, τους ωραίους αυτούς ανθρώπους και συνεχίζουμε για τον διπλανό όρμο, το “Μαλί”.

Μεγαλύτερο το Μαλί, με παραλία βοτσαλωτή. Τα σπίτια είναι χτισμένα σε δυο μικρές βράχινες χερσονήσους. Αρμυρίκια στα βότσαλα, μερικές βαρκούλες αλλά και παμπάλαιοι νεώσοικοι, γνωστοί στις Κυκλάδες ως “μαγαζιά”, για την προφύλαξη των πλοιαρίων απ΄ τον καιρό.

Μας χαιρετάει πρόσχαρα ένας μεσήλικας γενειοφόρος, απ’ τον Μαρλά.

– Όπως βλέπετε, κάθε μεσογειακό χωριό φρόντιζε να έχει και το επίνειό του, την διέξοδο προς τη θάλασσα. Ο Μαμάδος είχε τον Κουμελά, ο Μαρλάς το Μαλί, τα Υστέρνια και η Καρδιανή τους αντίστοιχους παραθαλάσσιους οικισμούς, λέει ο Γιάννης Καγιώργης.

Έρχεται στο νου μας το όνομα του γλύπτη νωρίτερα, στο Καλλιτεχνικό Πάρκο.

– Έχετε κάποια σχέση με τον γλύπτη Καργιώργη του Πάρκου;

–Πολύ στενή. Μ΄ αυτόν μιλάτε.

Ποτέ δε θα μπορούσαμε να φανταστούμε, ότι τα έργα που θαυμάζαμε μερικές ώρες πριν θα μας αποκάλυπταν με τόσο συμπτωματικό τρόπο τον δημιουργό τους, στον πιο απόμακρο όρμο της Τήνου. Έναν καλλιτέχνη, που μετά από σπουδές στις Σχολές Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου και Μετσοβείου Πολυτεχνείου, ακολούθησε την παράδοση των μεγάλων Τηνίων γλυπτών.

– Εμπρός, ας ανηφορίσουμε για το σπίτι στον Μαρλά, να πιούμε ένα κρασάκι και να γνωρίσετε την κυρά- Ειρήνη.

– Αδύνατον. Εδώ και ώρες είμαστε από ρακή σε ρακή.

– Καλά, τότε, το βράδυ με τη δροσούλα.

Αργά το απόγευμα γνωρίζουμε την Ειρήνη και την εξαίσια μαγειρική της αλλά και το πανέμορφο σπίτι των Καγιώργηδων, με την εσωτερική στριφογυριστή μαρμάρινη σκάλα, ένα αληθινό αριστούργημα μαρμαρογλυπτικής, από τα χέρια του Γιάννη.

ΞΥΠΝΗΜΑ ΣΤΗΝ VILLA KARDIANI

“Αυτό το όμορφο, διώροφο πέτρινο σπίτι, θεμελιωμένο από το 1786, στην καρδιά του παραδοσιακού οικισμού της Καρδιανής, υπόσχεται την τήρηση των σιωπηρών όρων μιας διπλής συμφωνίας: τη μοναδική ποιότητα διαμονής με την πραγματική εμπειρία νησιωτικής ζωής μιας παλιότερης εποχής.

Έτσι αρχίζει στις πρώτες σελίδες του Βιβλίου Εντυπώσεων, την περιγραφή της Βίλλας Καρδιανής, ο αρχιτέκτονας Νάσος Αναγνωστίδης, ο άνθρωπος που ανάπλασε την διώροφη κατοικία του 1786 και την μεταμόρφωσε σ΄ ένα από τα πιο επιθυμητά καταλύματα, που μπορεί να ονειρευτεί κανείς.

“Πριν, λοιπόν, από το γύρισμα του 19 ου αιώνα, ο πρώτος όροφος δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της οικογένειας, ενώ στο κατώι παρέμεινε το πατητήρι, το ρακιτζιό και το κελλάρι. Από τη δεκαετία του ’50, και για 40 περίπου χρόνια, αποτελούσε το μοναδικό λαϊκό καφενείο του οικισμού, φιλοξενώντας σε κάποια γωνιά του και τον κουρέα του χωριού. Το οίκημα αναπαλαιώθηκε και ανακατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου κατά την περίοδο 2008-2010. Με πρωτεύον κριτήριο τη διατήρηση του παραδοσιακού ύφους, μεταμορφώθηκε σε εξοχική- τουριστική κατοικία για ονειρεμένες καλοκαιρινές διακοπές και όχι μόνο”.

Πώς είναι όμως η VILLA KARDIANI?

“Σήμερα συμβαδίζει με το παλιό παραδοσιακό σπίτι και συνομιλεί με τις άλλες μορφές και τα χρώματα του οικισμού…Το βαρύ πορτόφυλλο της είναι ανοιχτό να το διαβείς και να σε καλωσορίσει στη σάλα της. Η σάλα είναι η αρχοντιά. Μια μεγάλη κάμαρα που την δοξάζει ένα μεγάλο τόξο. Μισή αρχοντιά για την τραπεζαρία, άλλη μισή για το καθιστικό και όλα μαζί με θέα στο Αιγαίο”.

Εμείς τι να πούμε για την VILLA KADIANI. Το μόνο που έχουμε να προσθέσουμε είναι, ότι κάθε πρωί έχουμε το μοναδικό προνόμιο να ξυπνάμε σ΄ έναν τέτοιο χώρο, να πίνουμε τον καφέ μας και ν΄ αγναντεύουμε από τη μεγάλη σάλα, την Σύρο και το Αιγαίο. Και αργά το βράδυ, όταν γλυκά κουρασμένοι μαζευόμαστε από την ολοήμερη περιπλάνηση, χαλαρώνουμε στις πολυθρόνες και στην αγκαλιά του καναπέ με τους ήχους της νύχτας και το φως των αστεριών.

ΠΥΡΓΟΣ. ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΑΡΧΟΝΤΙΑ

Διαβάζουμε στον “ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΟΔΗΓΟ ΤΗΝΟΥ”, έτους 1964 (3): “Πύργος, κωμόπολις ιστορική και αρχοντική. Εδώ γεννήθηκαν μεγάλοι καλλιτέχνες της σμίξης και του χρωστήρος. Γενέτειρα του Γιαννούλη Χαλεπά του δημιουργού της “Κοιμωμένης”…Όλα τα σπίτια είναι μεγάλα και μαρμαροστόλιστα. Θαύματα αρχιτεκτονικής τα περισσότερα, παρουσιάζουν στο εσωτερικό τους εκπληκτικές λεπτομέρειες ανέσεων.

Η πλατεία με την μαρμάρινη βρύση και τα τρεχούμενα νερά, τα καφενεία, τους αιωνόβιους πλατάνους και τις σκιές τους είναι μοναδική ευκαιρία τέλειας ηρεμίας.

Αυτά έγραφε μισό αιώνα πριν ο καθηγητής Στυλιανός Λαγούρος. Πολύ λίγα πράγματα έχουν αλλάξει από τότε. Καθώς περιδιαβαίνουμε με τον Γιάννη τα πλακόστρωτα δρομάκια, αποκαλύπτεται όλη η αρχοντιά του τόπου, όλη η υψηλή αισθητική. Μια αισθητική ήδη από την στάση του λεωφορείου, ένα ολομάρμαρο σκεπαστό δημιούργημα, μοναδικό-πιθανότατα- στην Ελλάδα.

Αρχίζει η περιήγησή μας από την κεντρική οδό Γιαννούλη Χαλεπά, στην αρχή της οποίας βρίσκεται το σπίτι, όπου γεννήθηκε ο μεγάλος καλλιτέχνης το 1851. Δεν θα μπορούσε να αξιοποιηθεί σήμερα καλύτερα, από το να στεγάσει το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών. Στην αυλή του Μουσείου δεσπόζει η προτομή του καλλιτέχνη αλλά και αντίγραφο της θρυλικής “Κοιμωμένης”. Εξίσου σημαντική είναι μια επίσκεψη στο Κοιμητήριο του Πύργου. Εδώ η μαρμαρογλυπτική τέχνη βρίσκεται στις μεγάλες της στιγμές.

Η κεντρική πλατεία με τον αιωνόβιο πλάτανο, που φυτεύτηκε το 1859, σφύζει από ζωή. Εδώ η μεγάλη “βεντέτα” είναι η περίφημη “επτάκρουνος κρήνη”, το αρχικό τμήμα της οποίας κατασκευάστηκε το 1784. Αξιοσημείωτο είναι το επίγραμμα στο αέτωμα, το οποίο εκφράζει το κύρος της κοινότητας και την υπεροχή έναντι των γειτόνων της. Σε αρχαΐζουσα γλώσσα το επίγραμμα χαρακτηρίζει την κρήνη “καλλιναίον” (με καλή ροή), “ευθέμελον” (καλοθεμελιωμένη) και “αριπρεπή” (ευπρεπισμένη δηλαδή), που προσφέρει “άκος”, δηλαδή θεραπεία στη δίψα των ξένων αστών. Υπάρχει και μια άλλη αξιοπρόσεχτη λεπτομέρεια, ενός σπάνιου γεγονότος στο παρελθόν του τόπου. Στην μεσαία κολώνα της πρόσοψης έχει χαραχτεί σε ύψος 1.30μ. περίπου, η γραμμή ως την οποία έφτασε η στάθμη του νερού κατά την καταστρεπτική πλημμύρα του 1873, μαζί με την σχετική επιγραφή.

Διαρκεί ώρες η περιήγησή μας στον Πύργο. Κάθε γωνία, κάθε στροφή, κάθε παρακλάδι στα δαιδαλώδη στενά μας αποκαλύπτει κάποιο αξιόλογο αρχιτεκτονικό ή διακοσμητικό χαρακτηριστικό της παράδοσης του τόπου. Περνάνε από τα μάτια μας θαυμάσια σπίτια με χρονολογίες 1774, 1836, 1842, 1850…Σκαλιστά μαρμάρινα φουρούσια, ένα σαχνισί, ίσως το μοναδικό στο χωριό. Ένα στενάκι με λιλιπούτεια καμάρα και με πλάτος που δεν φτάνει ούτε το 1 μέτρο! Να μια μαρμάρινη βρύση κι ένα σπίτι του 1819, με μαρμάρινα υπέρθυρα και παραστάδες. Να κι ένα γλυπτό του Διόνυσου από τον Χάρη Κουτσουρή, ένα σπίτι με μαρμάρινο οικόσημο και παραδίπλα αρτοποιείο, το μοναδικό που λειτουργεί. Στην είσοδό του εξαιρετικό λιθανάγλυφο καράβι, ανεμόμυλος και χρονολογία 1844. Εκκλησούλα της Παναγίτσας κι ένα εκπληκτικό ανάγλυφο του 1778 με μονοκέφαλο αετό και αριστερά του τον Σταυρό. Πιο κάτω ένα θαυμάσιο ιστιοφόρο με χρονολογία 1821. Ο Πύργος θυμίζει ένα απέραντο υπαίθριο μουσείο, που έχει συγκεντρώσει αμέτρητα και εξαίρετα δημιουργήματα μαρμαρογλυπτικής τέχνης, σχεδόν των τριών περασμένων αιώνων του τόπου.

Την τελευταία γοητευτική εικόνα μάς επιφυλάσσει το περίφημο “Μουσείο Μαρμαροτεχνίας”, του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Μετά την περιδιάβασή μας στις αίθουσες του Μουσείου, αποκτήσαμε μια ολοκληρωμένη άποψη για την συνολική, τόσο ενδιαφέρουσα διαδρομή της Μαρμαροτεχνίας, από το αρχικό στάδιο, το λατομείο, ως το τελικό προϊόν. Νομίζουμε ότι η παρουσία του Μουσείου είναι η συναρπαστικότερη σύνοψη της Μαρμαροτεχνίας στην κατ΄ εξοχή κοιτίδα της, τον Πύργο.

ΟΡΜΟΣ ΠΑΝΟΡΜΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗΣ S.O.S

4 χιλιόμετρα ήπιας κατηφόρας μάς οδηγούν από τον Πύργο στο επίνειό του, τον Όρμο του Πανόρμου. Έγραφε το 1964 ο καθηγητής Λαγούρος: “Στην φορτωτήρα του Όρμου τεράστιοι όγκοι ακατέργαστου μαρμάρου, κυρίως πράσινου, περιμένουν τα καΐκια που θα το φορτώσουν για να το μεταφέρουν στα μεγάλα κέντρα”. Σήμερα δεν υπάρχει φορτωτήρα, μάρμαρα και καΐκια. Υπάρχουν όμως ψαροταβέρνες και ουζερί, το ένα δίπλα στο άλλο στην προκυμαία, καταλύματα, ψαρόβαρκες και σκάφη αναψυχής και πολλές δεκάδες αυτοκινήτων. Ο τόπος είναι πια ένα ανεπτυγμένο θέρετρο, που προσελκύει πολλούς επισκέπτες, Έλληνες και ξένους.

Το Β άκρο του όρμου διαφεντεύει η ογκώδης νησιδούλα του “Πλανήτη”. Στην κορυφή του Πλανήτη δεσπόζει η σιλουέττα του πάλαι ποτέ- αγέρωχου και πανέμορφου, ενώ σήμερα ερειπωμένου και ετοιμόρροπου, Φάρου Πλανήτη. Πάνε 9 χρόνια από τότε που ο αναγνώστης μας Μιχάλης Μιχελής είχε αποστείλει στο περιοδικό ένα εμπεριστατωμένο ιστορικό κείμενο και μερικές φωτογραφίες του φάρου, Ο τίτλος ήταν: “Ο Φάρος Πλανήτης καταστρέφεται” και ο υπότιτλος: “Ας σώσουμε ένα κομμάτι της Ελλάδας”. Το κείμενο ήταν, τελικά, μια κραυγή αγωνίας για την μοίρα του μνημείου, που χρόνο το χρόνο, μέρα τη μέρα, χάνει τη μάχη του με τον πανδαμάτορα χρόνο και την αδιαφορία των ανθρώπων.

Ατενίζουμε από την προκυμαία το απόμακρο περίγραμμα του φάρου και δεν βλέπουμε την ώρα να τον δούμε από κοντά. Είμαστε τυχεροί. Ο Γιάννης Βασιλέας, ιδιοκτήτης της ψαροταβέρνας, προθυμοποιείται να μας μεταφέρει με την βάρκα του στον Πλανήτη. Σ΄ ένα 5λεπτο σχεδόν πηδάμε στο μολάκι της νησιδούλας και ξεκινάμε το μονοπάτι. Ανηφοράκι, κάππαρη, πού και πού πέτρινα σκαλοπάτια. Σ΄ ένα 10λεπτο φτάνουμε στον φάρο, σε υψόμετρο 80 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας.

Παρατηρούμε προσεχτικά το κτίριο του φάρου, τις λεπτομέρειες της τοιχοδομής. Παρά τις βαρειές του λαβωματιές εξακολουθεί να διατηρεί σημαντικό μέρος της παλιάς του γοητείας και αρχοντιάς. Θυμίζει παλιό αριστοκράτη, γεννημένο το 1886, που και στα γεράματά του ακόμα, αρνείται να βγάζει από πάνω του τα χρυσά σιρίτια και την μεγάλη κόκκινη στολή.

Έτσι κι ο φάρος μας, επιμένει να φοράει τα ίδια πάντα αγαπημένα του ρούχα: τις πράσινες μαρμαρόπετρες της Τήνου εσωτερικά και τα λευκά, μαρμάρινα αγκυνάρια στις γωνιές. Από τους τόσους φάρους που έχουμε δει κατά καιρούς προσπαθούμε να θυμηθούμε κάποιον με ωραιότερη τοιχοποιΐα, με πιο περίτεχνη αρχιτεκτονική από τον Φάρο του Πλανήτη. Σύμφωνα με τον Γ. Κιούση (4): “το κτίριο αποτελείται από τρεις διαφορετικούς όγκους κτιρίων, τα οποία είναι υλοποιημένα σε συμμετρική διάταξη, με το μεσαίο κτίριο να αποτελεί τον πέτρινο πύργο, που οδηγεί στο φανό του φάρου”.

Οι φθορές του μνημείου είναι σημαντικές. Το μισό οίκημα προς την Α-ΝΑ πλευρά έχει καταρρεύσει. Πράσινες μαρμαρόπετρες και λευκά αγκυνάρια κείτονται σε σωρούς. Ακόμη περισσότερο ετοιμόρροπο είναι το Ν-ΝΔ τμήμα του κτίσματος. Είναι ν΄ απορεί κανείς πού βρίσκει τόση δύναμη αντίστασης.

Αποχαιρετάμε τον Φάρο του Πλανήτη με μια ευχή: να ξεκινήσει μια νέα και πιο δυναμική- μετά το 2005- εκστρατεία σωτηρίας, αρχικά από την τοπική κοινωνία και τους φορείς και στη συνέχεια από ανώτερα κλιμάκια αλλά και τους εκπροσώπους μας στην Ευρωβουλή, για την διάσωση αυτού του εμβληματικού μνημείου της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Στον όρμο του Πανόρμου, ωστόσο, απομένει κάτι ακόμα, που έμελλε ν΄ αποδειχτεί πολύ θεαματικό. Είναι η χερσαία διαδρομή στο βόρειο εσωτερικό τμήμα του όρμου, από την προκυμαία του οικισμού ως την αντικρινή μικρή χερσόνησο του “Καβαλορκού”, απέναντι από τον Πλανήτη. Πριν από την προκυμαία του Πανόρμου, λοιπόν, βρίσκουμε αριστερά παραθαλάσσιο δρομάκι, μέσα σε παραθεριστικά σπιτάκια και αρμυρίκια. Ο δρόμος συνεχίζει παράλληλα με την ακτή, σε άγονα εδάφη, κατάσπαρτα με πέτρα, θυμάρι και αγκάθια. Σ’ αυτό το αφιλόξενο στεριανό τοπίο παρεμβάλλεται με γλυκύτατη τη γαλαζοπράσινη αγκαλιά. Είναι η “Αγία Θάλασσα”, μια αμμουδερή παραλία, μοναχική και γοητευτική, με μερικά αρμυρίκια, ρηχό βυθό και διάφανα νερά.

Από την άκρη της παραλίας αρχίζει τσιμεντόστρωτο μονοπάτι στο βράχινο πρανές, ακριβώς πάνω απ΄ το νερό. Σε δυο λεπτά φτάνουμε στο γραφικό ξωκκλησάκι του Αη-Νικόλα. Το μονοπάτι συνεχίζει στενό και πολύ γρήγορα καταλήγει στην όμορφη αμμουδιά του Καβαλορκού. Ο Πλανήτης με τον φάρο του απέχουν μια δρασκελιά. Με μπουνάτσα και κατάλληλα παππούτσια ίσως μπορεί να διανύσει κανείς τα ελάχιστα μέτρα του στενού δίαυλου περπατώντας. Το τοπίο είναι εκπληκτικό. Υπάρχει κάτι άλλο, ωστόσο, που μας εντυπωσιάζει πολύ περισσότερο στον τόπο. Είναι τα πετρώματα από τα οποία αποτελείται σ΄ όλη την έκτασή της η βραχώδης ακτή. Ίσως δεν υπάρχει χρωματικός τόνος στη φύση- κύριος ή δευτερεύων- που να μην έχει στείλει έναν εκπρόσωπό του σ΄ αυτήν την περιοχή. Είναι μια μεγαλειώδης σύναξη πετρωμάτων σε μια απίστευτη ποικιλία χρωμάτων, σχημάτων, σύστασης ή υφής. Τούτο τον ευφάνταστο πίνακα της φύσης δεν θα μπορούσε με τον χρωστήρα του να δημιουργήσει κανένας ζωγράφος, όσο κι αν ήταν χαρισματικός και ταλαντούχος. Ωστόσο, ανάμεσα σ΄ όλη αυτή την καθολική καλλιτεχνική παρουσία της φύσης, υπάρχει κι ένα ανθρώπινο δημιούργημα. Είναι η ανάγλυφη παράσταση από κάποιον Ιταλό καλλιτέχνη που απεικονίζουν τον “Αίολο”. Είναι μια όμορφη εικόνα που παρεμβάλλεται διακριτικά στο σκηνικό, χωρίς να διεκδικεί την πρωτοκαθεδρία από τη φύση.

ΣΤΙΣ ΕΡΗΜΙΕΣ ΤΟΥ “ΣΤΕΝΟΥ”

– Φτάσατε μήπως ως το “Στενό” στην άκρη του νησιού; ρωτάει ο Γιάννης Καργιώργης. Αν όχι, πάμε μαζί.

Το DAIHATSU TERIOS με το ύψος από το έδαφος και την μόνιμη τετρακίνηση αποδεικνύεται πολύτιμο εργαλείο. Στον Μαρλά, συναντάμε τον Παναγιώτη Σκαλκώτο, που δούλευε λατόμος στα πράσινα μάρμαρα από το 1981. Τελευταία φορά δούλεψε εκεί, μόλις μερικούς μήνες πριν, τον Νοέμβριο του 2013.

– Ήταν βαρειά και δύσκολη δουλειά αλλά στεναχωριέμαι πολύ που ‘κλείσαν τα λατομεία, καταλήγει ο Παναγιώτης.

Έξω από τον Μαμάδο παίρνουμε χωματόδρομο με κατεύθυνση ΒΔ. Περνάμε πάνω από τον παλιό οικισμό του “Ισμαήλ”, που εγκαταλείφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Παρατηρούμε έναν πανέμορφο φράχτη με μεγάλες “φαράσες”, τις όρθιες σχιστόπλακες που παρεμβάλλονται εντυπωσιακά ανάμεσα στην ξερολιθιά.

– Αυτές οι φαράσες θυμίζουν για πάντα τον Κοσμά Πιπέρη απ΄ τον Μαμάδο, που τις έστησε την δεκαετία του ’30, λέει ο Γιάννης. Ύστερα μετανάστευσε και έμεινε για πάντα στο Περού.

Συναντάμε το ξωκκλήσι του Αγίου Αρτέμιου και αργότερα φαρδαίνει παράλογα ο δρόμος. Ήταν μια παλιά σκέψη για κατασκευή κεντρικής αρτηρίας που εγκαταλείφθηκε στη συνέχεια. Ο δρόμος αποκτάει έντονη κλίση και το οδόστρωμα γίνεται κακοτράχαλο. Δεν διαρκεί, πάντως, για πολύ. 3 σχεδόν χιλιόμετρα μετά τερματίζει μετά το εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων, 100 μέτρα πριν απ΄ την ακτή. Να κι ένα πηγάδι με μαρμάρινο στόμιο και αρκετό νερό. Με χοντρή άμμο και βοτσαλάκι η παραλιούλα των Αγίων Θεοδώρων, δεν ξεπερνάει τα 20 μέτρα, ανάμεσα στους σκούρους βράχους της ακτής. Με υποτυπώδες μονοπάτι στην ομαλή πλαγιά, φτάνουμε σε 2 λεπτά στο ακρότατο, ΒΔ σημείο του νησιού. Μπροστά μας, σε απόσταση μικρότερη των 150 μέτρων, βρίσκεται η νησιδούλα “Μεγάλο Νησί” και πίσω ακριβώς το “Μικρό Νησί” ή “Δύσβατο”, μ’ έναν μεγαλόπρεπο φάρο στην κορυφή (5). Ένα μίλι απέναντί μας διαγράφεται το ΝΑ άκρο της Άνδρου με το ενδιάμεσο “Στενό” τον δίαυλο που χωρίζει τα δυο νησιά.

Η ΜΑΡΜΑΡΙΝΗ ΣΤΡΑΤΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ

Τελευταίο στην Οξωμεριά της Τήνου αφήσαμε το μονοπάτι που άλλοτε συνέδεε τα Υστέρνια με το επίνειό τους, τον Όρμο των Υστερνίων. Οι πληροφορίες μιλούσαν για ένα πλακόστρωτο μονοπάτι και όχι- όπως θα ΄πρεπε- για μια μαρμαρόστρωτη στράτα μνημειακή. Τίποτε, ωστόσο, στην αρχή δεν μας προϊδεάζει για την συνέχεια.

Παίρνουμε τον κατηφορικό τσιμεντόδρομο έξω απ΄ το χωριό- χωρίς σήμανση ή πινακίδα- και 200 σχεδόν μέτρα μετά, βρίσκουμε το μονοπάτι, πριν από το ξωκκλήσι του Αγίου Σάββα. Είναι στενό και εξαφανισμένο σχεδόν ανάμεσα σε αγριόχορτα και τσουκνίδες. Το υψόμετρο αναχώρησης είναι 280μ.

Το μονοπάτι αφήνει δεξιά του τον δρόμο και κατηφορίζει προς την ακτή. Το τοπίο εξελίσσεται αγροτικό, με αναρίθμητες σκάλες, αλωνάκια, έναν παλιό περιστεριώνα και αρκετά μικρόσπιτα. Ένα σχεδόν δεκάλεπτο μετά την αναχώρησή μας εμφανίζονται οι πρώτες μεγάλες πλάκες στα χόρτα. Είναι πλάκες επίπεδες, μεγάλες, άριστα συναρμοσμένες μεταξύ τους. Έχουν όμως και κάτι άλλο ακόμη, πολύ σημαντικό: ταυτότητα! Είναι τα ποικίλα χαράγματα που έχουν στην επιφάνειά τους, από τα πιο απλά και ταπεινά ως τα πιο πολύπλοκα και καλλιτεχνικά. Ασυναίσθητα αρχίζουμε να προσέχουμε, σε κάθε μας βήμα τις πλάκες. Οι περισσότερες χαράξεις αφορούν αρχικά ονομάτων και χρονολογίες: 1941, 1950, 1954, 1958, 1959 αλλά και πολύ νεότερες, ως τις μέρες μας. Να και μία του 1939, η παλιότερη που εντοπίζουμε. (ο δρόμος κατασκευάστηκε το 1935) . Κάποιος ερωτευμένος το 1959 είχε χαράξει μια καρδιά, ενώ κάποιος άλλος ένα φίδι, ποιος ξέρει γιατί.

20 σχεδόν λεπτά μετά την αναχώρησή μας συναντάμε στο πλάι της στράτας ένα μισογκρεμισμένο σπιτάκι με θαυμάσια τοιχοποιΐα. Οι προνοητικοί κατασκευαστές της στράτας είχαν κατασκευάσει το σπιτάκι προφανώς για καταφυγή σε περίπτωση βροχής. Αρχίζουν περίτεχνοι ελιγμοί, που μετριάζουν την μεγάλη κλίση του εδάφους στην πλαγιά. Δυστυχώς, αυτή την γοητεία της πέτρας διακόπτει η άχαρη παρέμβαση της ασφάλτου.

Μια ώρα μετά την αναχώρησή μας φτάνουμε στο εκκλησάκι του Αγίου Νικήτα και στα πρώτα σπίτια του παραθαλάσσιου οικισμού. Μερικές τελευταίες πλάκες ακόμα, τσιμέντο, χώμα και άσφαλτος πριν απ΄ την παραλία. Η χειροποίητη δημιουργία του 1935 είναι παρελθόν. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή αρχίζει να σχηματίζεται στο μυαλό μας η ιδέα για μια πρόταση αναβίωσης αυτού του παρελθόντος. Ο Γιάννης Καγιώργης ενθουσιάζεται στο άκουσμά της.

– Θα την υποστηρίξουμε όσο καλύτερα μπορούμε.

Σ΄ αυτή την ιδέα, που γεννήθηκε ένα μεσημέρι του Απρίλη στα τελειώματα της Μαρμάρινης Στράτας των Υστερνίων αφιερώνω σε τούτο το τεύχος το “Σημείωμα του Εκδότη”.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

(1) Π.Μ. Φώσκολος, “ΤΗΝΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ”, ΤΟΜΟΣ Α΄, ΤΗΝΟΣ 2005.

(2) “ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΡΔΙΑΝΗΣ”, ΑΘΗΝΑ 1989.

(3) Στυλ. Λαγούρου.

(4) Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 10.11.2005

(5) Το “Μεγάλο” και το “Μικρό” νησί ανήκουν στην συστάδα των Καλογήρων. Το πρώτο έχει ύψος 58 μέτρα, έκταση 51 στρέμματα και ακτογραμμή 1.048 μέτρα. Ο Φάρος του Δύσβατου κτίστηκε το 1903, έχει ύψος 9μ. και εστιακό ύψος 31μ.

Ευχαριστίες

Για την φιλία και τις βοήθειες στο έργο μας ευχαριστούμε θερμά: Την Ειρήνη και τον Γιάννη Καγιώργη. Την Άννα και τον Νίκο Ρήγο. Την Νεκταρία και τον Μανώλη Κοπανίδη. Την Δήμητρα Δελατόλα. Τον Λάζαρο Παπαρίδη, τον Γιάννη Βασιλέα και τον Ιάκωβο Περράκη. Ιδιαίτερα ευχαριστούμε την Εταιρεία Ενοικιάσεως Αυτοκινήτων Vidalis για την παραχώρηση του εξαιρετικού 4Χ4 DAIHATSU TERIOS κατά την διάρκεια της παραμονής μας. Τέλος, ιδιαίτερα ευχαριστούμε την οικογένεια του Νάσσου Αναγνωστίδη για την ευγενή φιλοξενία στα εκπληκτικά καταλύματα Villa Tripotamos και Villa Kardiani.

ΠΗΓΕΣ:

-π. Μάρκος Φώσκολος, “ΤΗΝΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ”, Τόμοι Α΄και Β΄, Τήνος 2005-2006.

– Δ. Σοφιανός, “Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΠΑΝΟΡΜΟΥ ΤΗΝΟΥ”, 2005

– Σ. Λαγούρος, “ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΤΗΝΟΥ”, Αθήναι 1964

-π. Μάρκος Φώσκολος, “ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΡΔΙΑΝΗΣ”, Αθήνα 1989

– Α. Φλωράκης, “ΜΑΡΜΑΡΙΝΕΣ ΚΡΗΝΕΣ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ”, εκδ. Ερίννη, Αθήνα 2010.