Η Χαιρώνεια είναι γνωστή για το επιβλητικό μαρμάρινο λιοντάρι της, αλλά και για το μικρό αρχαίο θέατρο που βρίσκεται στην άκρη του οικισμού, στη βάση ενός απότομου λόφου. Ψηλότερα από το θέατρο, το προσεκτικό βλέμμα εντοπίζει έναν πύργο που ανήκει στην περίφημη αρχαία ακρόπολη της Χαιρώνειας. Η οχύρωσή της ανηφορίζει προς την κορυφή του λόφου. Τον κυκλώνει με τείχη πανίσχυρα, που διατηρούν θαυμάσια τοιχοδομία σε όλο το μήκος τους, ενώ η θέα από την κορυφή είναι συναρπαστική, τόσο προς τον βοιωτικό Κηφισό όσο και προς τον Παρνασσό.

Κάθε φορά που περνούσα μέσα από το χωριό της Χαιρώνειας, πάντοτε μου κινούσε την περιέργεια το αρχαίο θέατρο, ένα από τα πιο ιδιόμορφα αρχαία ελληνικά θέατρα της Κλασικής Περιόδου. Και είναι ιδιόμορφο, και μοναδικό σχεδόν στην ελληνική επαρχία, γιατί οι κερκίδες του είναι εξολοκλήρου σκαλισμένες στον επικλινή και απότομο βράχο που υψώνεται κατακόρυφα επάνω από το παράξενο κοίλο του αρχαίου θεάτρου.

Πολλές φορές είχα εισχωρήσει ως την άκρη του ελαιώνα που εισάγει στα μυστικά των θεατρικών μυστηρίων, τα οποία καλύπτονται από τη μικρή σχετικά επιφάνεια του βραχώδους τμήματος του θεάτρου και την απότομη, απόκρημνη ορθοπλαγιά επάνω από τις πέτρινες κερκίδες του θεατρικού κοίλου. Ποτέ, όμως, το μάτι μου δεν είχε παίξει κοιτάζοντας στα ψηλότερα μπεντένια των βράχων, όπου βρέξει-χιονίσει κυματίζει μια σημαία. Την τελευταία φορά μόνο, ύστερα από δεκάδες επισκέψεις στο αρχαίο θέατρο, συνέλαβε, πλάγια και πίσω από τον ιστό της ελληνικής σημαίας, ένα κομμάτι βράχινου γρανίτη που φαινόταν σκαλισμένος – προφανώς με καλέμι.

Αρχαίο καλέμι; Moυ έμεινε η απορία, η οποία δεν κράτησε όμως πολύ…

Κι αυτό, γιατί σκαρφάλωσα –με κάποια δυσκολία– ως την πρώτη κερκίδα κι από κει κατάφερα να διακρίνω ένα αχνό μονοπατάκι, που με διαρκείς και αλλεπάλληλους ελιγμούς διεμβόλιζε το βραχώδες ανάγλυφο, για να φτάσει σε ένα «μπαλκόνι προβολής», στην κορυφή του οποίου κυμάτιζε η σημαία. Η προσεκτικότερη παρατήρηση εντόπισε και κάποια λείψανα μιας εμφανώς ισχυρής οχύρωσης· μιας οχύρωσης, που από το σημείο εκείνο τραβούσε τον απότομο ανήφορο ως εκεί που δεν έφτανε το μάτι…

Αυτό ήταν το ορεκτικό – η εισαγωγή στην ιδέα μιας ενδελεχούς περιήγησης της ακρόπολης. Αυτή απαιτούσε όμως πολύ χρόνο και, καθώς ήταν αργά το απόγευμα, εγκατέλειψα κάθε απόπειρα ανάβασης του δρομικού τειχίου της, αποφασίζοντας να επανέλθω με την πρώτη ευκαιρία.

Η πρώτη ευκαιρία δεν άργησε πολύ. Η εικόνα της εκτεταμένης, σχεδόν απόκρυφης για τον σημερινό επισκέπτη, ακρόπολης στροβιλιζόταν συνεχώς στο μυαλό μου, και η ανάγκη να επιστρέψω ήλθε σύντομα στο προσκήνιο.

Μαζί με τον Δημήτρη, αφιέρωσα ένα πρωινό στην ακρόπολη της Λιλαίας Φθιώτιδας, με σκοπό να συνεχίσουμε την εξερεύνηση στο Ιερό Μαντείο των Δελφών, στο Ιερό του Πυθίου Απόλλωνα στο Πτώον και να κλείσουμε την ημερήσια περιήγησή μας στη μισοβυθισμένη ακρόπολη της Ανθηδόνας. Παρότι φαίνεται μεγάλη η διαδρομή, και σχεδόν ακατόρθωτη η πλήρης ανίχνευση των αρχαιολογικών πηγών-μνημείων του φθιωτικού και βοιωτικού γεωγραφικού ανύσματος, εμείς παρεμβάλαμε ακόμη κάτι: την ολοκληρωμένη διάσχιση του Πετραχού, του βουνού δηλαδή που υπέρκειται της Χαιρώνειας, πάνω στο οποίο είναι κτισμένη η αρχαία πόλη και τα τείχη της οχυρής ακρόπολής της.

Η σημερινή βοιωτική κωμόπολη είναι χτισμένη στην ίδια ακριβώς περιοχή όπου βρισκόταν και η αρχαία πόλη, με το θέατρό της αλλά και το περίφημο άγαλμα του Λέοντα, μνημείο το οποίο στήθηκε αμέσως μετά τη φερώνυμη μάχη, το 338 π.Χ.

Η Χαιρώνεια αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Όμηρο, με το όνομα Άρνη, στον κατάλογο των βοιωτικών πόλεων που πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο. Πόλη πλούσια και ανθηρή, αλλά και εξαρτώμενη από τον Ορχομενό, υπήρξε μέλος του «Κοινού των Βοιωτών». Το όνομά της εμφανίζεται σε επιγραφή στη μία όψη των νομισμάτων της, όπου αναγράφεται η λέξη ΧΑΙΡΩΝΕ. Από τον Ηρόδοτο, τέλος, μαθαίνουμε ότι ο Ξέρξης, ύστερα από τη μάχη των Θερμοπυλών, διέσχισε την αρχαία Φωκίδα και έφτασε στον Πανοπέα (σημερινό Άγιο Βλάσιο), όπου οι Πέρσες κατέστρεψαν τα πάντα και πυρπόλησαν όλες τις βοιωτικές πόλεις, μαζί με αυτές και τη Χαιρώνεια.

Από τον βράχο του αρχαίου θεάτρου της σκαρφαλώσαμε και πάλι προς τις τελευταίες κερκίδες του, ατενίζοντας απλωμένη στο επίπεδο του κάμπου τη σύγχρονη κωμόπολη της Χαιρώνειας. Το μονοπάτι που αρχίζει από τις ψηλότερες θέσεις του θεάτρου, στριφογυρίζοντας ανάμεσα σε ογκώδη βράχια και τροφαντή ανοιξιάτικη βλάστηση, είναι ευκρινές και βατό. Σε λιγότερο από ένα τέταρτο μας φέρνει στην αυλή του εξώστη όπου στέκει ο ιστός της σημαίας – αλλά και ο πρώτος κυκλικός πύργος της ακρόπολης, την οχύρωση της οποίας θα ακολουθήσουμε αμέσως μετά.

Από το ύψος αυτό αρχίζει η τοιχοδομία της οχύρωσης, η οποία ανελίσσεται με σταθερό και εντυπωσιακό ανάπτυγμα ως την αιχμή του γκρεμού. Ακολουθούμε τις διαβάσεις ανάμεσα από γκορτσιές και βράχινους ώμους, παρακολουθώντας ολόκληρο το αιχμηρό ανάπτυγμα της οχυρωματικής πορείας των τειχών κατά μήκος του απόκρημνου βράχου, με κατεύθυνση σταθερά βόρεια-βορειοδυτική.

Έπειτα από μερικές επικίνδυνες ολισθήσεις φτάνουμε στην επίπεδη πρώτη κορυφή του Πετραχού, από όπου το βλέμμα σκορπίζεται σε ολόκληρο τον κεντρικό βοιωτικό Κηφισό, στα χωριά της λεκάνης του ποταμού, καθώς και σε ολόκληρο το ανατολικό μπράτσο του Παρνασσού. Αλλά, εκτός από αυτά που βλέπουμε από το ύψος της πρώτης κορύφωσης του Πετραχού, διαπιστώνουμε ακόμη πως η οχύρωση της αρχαίας πόλης συνεχίζεται σε μεγάλο μήκος – και σε πολύ μεγαλύτερο ύψος, ανηφορίζοντας αρκετά πιο ψηλά από το σημείο όπου βρισκόμαστε, για να μας δώσει τη βέβαιη αίσθηση της ακροπολιτικής θέσης του χαιρώνειου οικισμού. Ήδη ως εδώ έχουμε διανύσει σε χρόνο κάπου μισή ώρα και θα χρειαστούμε άλλο τόσο για να παρακάμψουμε τον κορυφαίο βράχο του Πετραχού, που σηματοδοτεί και την ύπαρξη της ακρόπολης.

Η ακρόπολη λοιπόν της Χαιρώνειας είναι κτισμένη σε συνολικά πέντε απανωτές –τη μία μετά την άλλη– επάλξεις-προεξοχές στην κορυφογραμμή του Πετραχού, που διασχίζουν διαδοχικά τις απότομες πλαγιές του βουνού. Από την αρχική πύλη εισόδου, τους πύργους και τους περιβόλους με τους διαδρόμους της αρχαίας πόλης σώζονται σημαντικά θεμέλια καθώς και πολλά λείψανα του τείχους. Αυτό είναι κατασκευασμένο με την ισοδομική τεχνοτροπία και αποτελείται από καλοπελεκημένους κυβόλιθους, που σε ορισμένα σημεία ξεπερνούν το ύψος των τριών μέτρων.

Σε αυτή την πορεία μας προς την κορυφή του Πετραχού, οι πληροφορίες επισημαίνουν την ύπαρξη σπηλαίου μέσα στο οποίο περνούσε τις ώρες του ο Πλούταρχος, συγγράφοντας εκεί τους Βίους και τις Ιστορίες του. Εμείς δεν το βρήκαμε.

Από την κορυφή του Πετραχού (585 μέτρα) πήραμε να κατηφορίζουμε ελεύθερα, δίχως κανέναν ορατό περιορισμό – αλλά και χωρίς να φαίνεται τίποτε από αυτά που έμελλαν να βρεθούν μπροστά μας, ξαφνικά κι αναπάντεχα. Η κάθοδος στο νοτιοδυτικό σκέλος της αρχαίας πόλης αποκαλύπτει αίφνης την ύπαρξη του σημαντικότερου οχυρωματικού τείχους της, το οποίο ακολουθεί απότομη κλίση, είναι διακεκομμένο, ανισοϋψές και βαθμιδωτό. Διατηρείται, δε, για εκατό περίπου μέτρα σε άριστη κατάσταση, φράζοντας τη βράχινη νότια πλευρά του βουνού και αποκαλύπτοντας μια σειρά από βαθμιδωτά σαμάρια καθώς κατηφορίζει προς το επίπεδο του χωριού από τη νοτιοανατολική πλευρά του.

Η κάθοδος αυτή, που αποδεικνύεται κάπως επικίνδυνη, μας φέρνει στο χείλος της ανατολικής παρειάς του βουνού, όπου ένα θλιβερό συναπάντημα θα μας εξοργίσει στον υπέρτατο βαθμό. Εκεί έχει την έδρα του ένας άγριος, απολίτιστος τσοπάνης, που σαλαγάει μέσα στον χαρακτηρισμένο ως αρχαιολογικό χώρο το κοπάδι του, ακολουθούμενο από μερικά εξίσου άγρια ποιμενικά σκυλιά. Το συμβάν θα μπορούσε να φαντάζει απλώς ως ένα συνηθισμένο φαινόμενο της ελληνικής επαρχίας, αν δεν συνοδευόταν από απαράδεκτες επιθετικές ενέργειες του βοσκού σε βάρος μας, που κάναμε το «έγκλημα» να χρησιμοποιήσουμε τους διαδρόμους των «βοσκοτοπιών του» μέσα στα όρια του δημόσιου εδάφους – το οποίο, φυσικά, έχει χαρακτηριστεί αρχαιολογική ζώνη Α΄ Κατηγορίας. Λίγο έλειψε ο συγκεκριμένος τσοπάνης, που έχει τη στάνη του λίγο πιο πέρα, να ξαποστείλει με ένα νεύμα του τα άγρια τσοπανόσκυλα εναντίον μας· πάντως, ούτε τα τιθάσεψε ούτε ανέκοψε την πορεία τους καταπάνω μας. Χρειάστηκε να τον εκλιπαρήσουμε να μη μας κατασπαράξουν για να τα συγκρατήσει την τελευταία στιγμή, ενώ ταυτόχρονα μας εκσφενδόνιζε ασυνήθεις ύβρεις και κατηγορίες για… παράνομη διάσχιση ατομικής ιδιοκτησίας!

Από το σημείο όπου τελειώνει η αρχαιολογική ζώνη ένα ήπιο μονοπάτι κυκλοφέρνει τις παρυφές του Πετραχού και συναντά τον δημόσιο δρόμο, που περνά ανάμεσα από ιδιοκτησίες για να καταλήξει στο αρχαίο θέατρο. Έτσι έχουμε ολοκληρώσει τον γύρο της αρχαίας οχύρωσης, με τα εντυπωσιακά θεμέλια και λείψανα του αρχαίου τείχους της Χαιρώνειας.