Η πόλη της Δράμας μπορεί να διεκδικήσει πολλούς χαρακτηρισμούς: Υδάτινη πολιτεία, για τα αστείρευτα νερά της. Πολιτεία του καπνού, για το Άρωμα Ταμπάκου που πλανιέται ακόμη στις παλιές της καπναποθήκες. Χώρα του Διόνυσου, για τα περίφημα κρασιά της, αλλά και «Πόλη του Σινεμά» για το περίφημο «Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους.» Η Δράμα δεν προκαλεί θόρυβο με τα επιτεύγματά της αλλά δημιουργεί διαχρονικούς φίλους με την διακριτική παρουσία της στις εσχατιές του ελληνικού βορρά.

Η πόλη της Δράμας μπορεί να διεκδικήσει πολλούς χαρακτηρισμούς: Υδάτινη πολιτεία, για τα αστείρευτα νερά της. Πολιτεία του καπνού, για το Άρωμα Ταμπάκου που πλανιέται ακόμη στις παλιές της καπναποθήκες. Χώρα του Διόνυσου, για τα περίφημα κρασιά της, αλλά και “Πόλη του Σινεμά” για το περίφημο “Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους.
Η Δράμα δεν προκαλεί θόρυβο με τα επιτεύγματά της αλλά δημιουργεί διαχρονικούς φίλους με την διακριτική, παρουσία της στις εσχατιές του ελληνικού βορρά.
Πρόλογος
Πρωτογνώρισα την πόλη της Δράμας κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ΄50. Ήταν τότε που, φορώντας κοντά παντελονάκια ακόμα, συμμετείχα κι εγώ στο “εκστρατευτικό σώμα” των εκατοντάδων φιλάθλων του -κοσμαγάπητου τότε – Ηρακλή Καβάλας. Που πραγματοποιούσαν την κυριακάτικη “απόβασή” τους στην γειτονική – ποδοσφαιρικά ανταγωνιστική πόλη – με σκοπό να αλώσουν το “κάστρο” της θρυλικής Δόξας Δράμας.
Ο δεύτερος σταθμός της γνωριμίας μου με την Δράμα ήταν το 1962. Γυμνασιόπαις πια, με κοστούμι και γραβάτα, είχα παρευρεθεί με τους γονείς μου – μετά από τιμητική πρόσκληση του Rotary Δράμας – στην τελετή αποκαλυπτηρίων της προτομής του αείμνηστου θείου της μητέρας μου Θεόφιλου Αθανασιάδη, Δημάρχου Δράμας μεταξύ 1923-1924, το όνομα του οποίου φέρω με μεγάλη υπερηφάνεια και τιμή.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Δράμα διατηρούσε μια μόνιμη πρωτοκαθεδρία μεταξύ των αγαπημένων μου προορισμών: άλλοτε ως βάση για τις περιηγήσεις μου στα γύρω ορεινά και άλλοτε ως ζεστή φωλιά, για ανθρώπινες στιγμές με φίλους αγαπητούς.
Σήμερα, τόσα χρόνια μετά την πρώτη γνωριμία, επιχειρώ να προσεγγίσω την πόλη της Δράμας με μια ματιά πιο σφαιρική, πιο διεισδυτική.
Η Υδάτινη γοητεία
Αναρίθμητες φυσαλίδες αναβλύζουν από τις μυστικές κρύπτες τους στον πυθμένα της λίμνης. Παρακολουθούμε γοητευμένοι την αλυσίδα των διάφανων φυσαλίδων, του κρυστάλλινου νερού. Είναι μια αέναη ανανέωση των κυττάρων της φύσης, όλες τις ώρες της μέρας, αιώνες τώρα. Βρισκόμαστε στις θρυλικές πηγές της Αγίας Βαρβάρας. Που έχουν προικίσει την πόλη της Δράμας μ΄ένα φυσικό περιβάλλον μοναδικό.
Πίνουμε τον καφέ μας στην δροσερή σκιά, με το τραπεζάκι μας πάνω απ΄το νερό. Ξεκούραστα μονοπάτια ελίσσονται ανάμεσα από δέντρα, θάμνους και λαίμαργους κισσούς, περνάνε δίπλα από τις όχθες της λίμνης, παρακολουθούν την πειθαρχημένη διαδρομή των μικρορρεμάτων και ρυακιών με τα ολοκάθαρα νερά. Είναι νερά γοργοκίνητα, που φλυαρούν ασταμάτητα αλλά χαϊδεύουν τόσο ευχάριστα τ΄αυτιά μας.
Στην ήρεμη επιφάνεια της λίμνης παιχνιδίζουν οι αντανακλάσεις από τις πανύψηλες λεύκες, τα αιωνόβια πλατάνια και τις ιτιές. Στα νερά της αντικρινής όχθης μάς γνέφει το αντεστραμμένο, συμμετρικό είδωλο ενός κτιρίου. Είναι το επιβλητικό Hydrama Grand Hotel. Aπό το φετινό καλοκαίρι, συνιστά το κορυφαίο ξενοδοχείο της Δράμας και ένα από τα εμβληματικότερα ιστορικά ξενοδοχεία της Ελλάδας. Στεγάζεται στην – πάλαι ποτέ – εντυπωσιακή για το μέγεθός της πενταώροφη καπναποθήκη δημιούργημα – το 1924 – του φημισμένου Αυστριακού – αρχιτέκτονα Josef Von Vilas.
Εκεί γινόταν επί μισό αιώνα η επεξεργασία του καπνού. Αρχικά από τον καπνεμπορικό οίκο Spierer και στη συνέχεια από την “Αυστροελληνική Εταιρεία Καπνού Α.Ε.“. Μετά το 1974, με την γενική παρακμή του καπνού στην ευρύτερη περιοχή, το αγέρωχο κτίσμα με την λαμπρή βιομηχανική αρχιτεκτονική, είχε αρχίσει να υποτάσσεται στον πανδαμάτορα χρόνο. Την παρακμή του επέτεινε η άκαρδη πινακίδα “ΠΩΛΕΙΤΑΙ“, που άφηνε αδιάφορους τους πάντες. Όχι όμως και τον Μανώλη Λεδάκη. Ο διορατικός Κρητικός επιχειρηματίας βρέθηκε τυχαία το 2004 στην Αγία Βαρβάρα. Εκεί αντίκρισε τον κατοπτρισμό του γιγάντιου οικοδομήματος στα νερά της λίμνης. Άφησε την φαντασία του να οραματισθεί ποιά θα μπορούσε να ήταν η μετεξέλιξή του στο μέλλον και πήρε την απόφαση για την απόκτηση και μεταμόρφωση του κτιρίου…
Η Δράμα στον χάρτη
Στις βόρειες εσχατιές του ελλαδικού χώρου και σε απόσταση αναπνοής από τα σύνορα με την Βουλγαρία βρίσκεται η ακριτική πόλη της Δράμας. Είναι χτισμένη στις νότιες υπώρειες του Φαλακρού όρους, σε υψόμετρο από 95 ως 135 μέτρα. Το ευρύτατο λεκανοπέδιό της είναι περίκλειστο από ορεινούς όγκους. Στα βόρεια ορθώνεται το πολυσχιδές ανάγλυφο του Φαλακρού Όρους, που με ύψος 2232 μέτρων είναι το βουνό σύμβολο της Δράμας. (1) Δυτικότερα αναπτύσσεται το χαμηλότερο Μενοίκιο Όρος, στα 1963 μέτρα. Στα ανατολικά εκτείνονται οι πευκοδασωμένες πτυχώσεις των βουνών της Λεκάνης. Το ορεινό καρρέ συμπληρώνει στα νότια το, θρυλικό από την αρχαιότητα, Όρος Παγγαίο, στα 1956 μέτρα.
Το Παγγαίο, καθώς και η διπλανή, χαμηλότερη οροσειρά του Συμβόλου, ευθύνονται για την ανυπαρξία εξόδου του δραμινού λεκανοπεδίου προς τον Κόλπο της Καβάλας. Αυτή η περίκλειστη λεκάνη, χωρίς την ευεργετική επίδραση της θάλασσας, έχει κλίμα περισσότερο ηπειρωτικό παρά μεσογειακό, με ξηρό και θερμό καλοκαίρι, ενώ οι χειμώνες είναι ψυχροί και βροχεροί. Η υγρασία είναι, βέβαια, μεγάλη και μάλιστα η γειτνίαση κάποτε με εκτεταμένα έλη μετέτρεπε το κλίμα σε νοσηρό.
Η Αγία Βαρβάρα της Δράμας
“Νερά που τρέχουν ακατάπαυστα. Νερά που δροσίζουν τα μάτια και την ψυχή μας μέσα από τα ποταμάκια, τα ρυάκια και τις αναβλύζουσες ψυχές. Υδρεύουσα ζωή”.
“Μια πόλη όπου θα βρεις άφθονο το υλικό των ονείρων, το νερό, που ρέει στις υπόγειες αρτηρίες της, σχηματίζει υπέροχα κανάλια, μια φανταστική υπόγεια Βενετία, που μέλει να ανακαλυφθεί από τις μέλλουσες γενιές”.
Είναι μερικές φράσεις από την λυρική πένα κάποιων ανθρώπων προς την γενέτειρά τους, τη Δράμα. Ενός τόπου που είναι ταξίδι μαζί και προορισμός. Ποια είναι όμως η Αγία Βαρβάρα της Δράμας;
Το κύριο χαρακτηριστικό που συνιστά την υδάτινη φυσιογνωμία της πόλης της Δράμας είναι η παρουσία των άφθονων πηγών. Αναφέρει σχετικά ο Μ. Χατζή Καλός : “Μετά περιεργείας μου παρετήρησα ότι η πόλη Δράμα είναι εκτισμένη, ούτως ειπείν, επί των υδάτων. Όπου και αν στρέψητε τα βλέμματά σας εντός της πόλεως, εις τας γωνίας και τας οδούς, εντός των οικιών, παρατηρείτε πανταχόθεν αναβρύοντα ύδατα, μάλιστα δε, όταν ο χειμών συμπέση να είναι βροχερός, βλέπετε την πόλην της Δράμας καθ΄όλην την διάρκειαν των τεσσάρων εποχών να μεταβάληται εις μιαν μεγάλην πηγήν”. (2)
Ο Cousinery από την πλευρά του σημειώνει ότι “κάτω από την πόλη ξεπηδούν από παντού νερά, που οι κάτοικοι τα εκμεταλλεύονται για την βαφική και την βυρσοδεψία“.
Ο Ν. Σχινάς, εξάλλου παρατηρεί: “Παρά το μεσημβρινόν της πόλεως άκρον και κατά την θέσιν Τσάγια αναβρύουσιν άφθονα ύδατα”. (3)
Αν θέλαμε να ομαδοποιήσουμε τις πηγές και τα ρέματα θα διακρίναμε τρία σύνολα: τις πηγές και το ρέμα της Αγίας Βαρβάρας, που βρίσκονται μέσα στην πόλη της Δράμας, τον ξεροχείμαρρο “Τσάι“, που είναι σήμερα επικαλυμμένος και αποτελεί την οδό Κέννεντυ – 19ης Μαΐου και το ρέμα Καλλιφύτου, στην ανατολική είσοδο της πόλης. Όλα τα ρέματα συνενώνονται στα νότια της πόλης και απολήγουν στον Αγγίτη ποταμό, που με την σειρά του ενισχύει τη ροή του Στρυμώνα ποταμού.
Σύμφωνα με την Μαίρη Ανανιάδου – Τζημοπούλου (4), “οι πηγές της Αγίας Βαρβάρας, στο κέντρο της πόλης της Δράμας, είναι μια μοναδική περίπτωση φυσικής περιοχής ιδιαίτερης ομορφιάς, αφομοιωμένης στον αστικό ιστό. Παλιότερα η τοποθεσία, στα όρια της πόλης, ήταν τόπος διασκέδασης και αναψυχής που πολύ αγάπησαν οι Δραμινοί, οι οποίοι, αφ’ ότου περιέπεσε σε μακρά υποβάθμιση και εγκατάλειψη, οραματίζονταν την ανάκτησή της. Τελικά, το πάρκο της Αγίας Βαρβάρας ξαναζωντάνεψε την δεκαετία του 1980, μετά την διαμόρφωση και ανάπλαση του χώρου από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Τα 60 στρέμματα, από τα 80 που καλύπτει η διαμορφωμένη περιοχή, είναι τυπικός υγρότοπος, με αβαθείς λίμνες, πηγαία αναβλύζοντα νερά και πολυδιακλαδιζόμενα ταχύρροα ρυάκια, που καταλήγουν νότια στον Αγγίτη ποταμό. Η περιοχή συγκινούσε πάντοτε τους περιηγητές που, ήδη από τα μέσα του 17ου αιώνα, την χαρακτήριζαν ως “παραδείσιο τόπο”. Την μεγαλύτερη ακμή της γνώρισε στα χρόνια του μεσοπολέμου.
Στενά συνυφασμένη με την κοινωνική ζωή της πόλης η Αγία Βαρβάρα έσφυζε από εξοχικά κέντρα και “υδροφιλή καφενεία”, όπου ο αστικός πληθυσμός της Δράμας απολάμβανε χοροεσπερίδες, με ζωντανή μουσική και με μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα του ελληνικού πενταγράμμου. Απαραίτητο στοιχείο της διασκέδασης αποτελούσε και η βαρκάδα στα κρυστάλλινα νερά. Πολύ γραφικό ήταν και το έθιμο του εορτασμού των Φώτων, με τους καβαλάρηδες στα νερά της λίμνης, ένα έθιμο που δεν άντεξε στο πέρασμα του χρόνου. Εξίσου ξεχωριστή μέρα για την περιοχή είναι και η παραμονή της πολιούχου της Δράμας, της Αγίας Βαρβάρας, στις 4 Δεκεμβρίου. Είναι η μέρα, που εκατοντάδες παιδιά αφήνουν τα καραβάκια τους φωταγωγημένα στα ήρεμα νερά της λίμνης, ακριβώς μπροστά από την ομώνυμη εκκλησούλα, δημιουργώντας στο σούρουπο της μέρας ένα θέαμα μοναδικό”.
Μετά την ανάπλασή τους οι πηγές της Αγίας Βαρβάρας τροφοδότησαν επιστημονικές εργασίες, δημοσιεύσεις και βιβλία, παρουσιάσθηκαν σε συνέδρια και εκθέσεις. Κυρίως όμως δόθηκαν στους κατοίκους της πόλης και στους πολυάριθμους επισκέπτες, που απολαμβάνουν καθημερινά ένα προνόμιο, που δεν διαθέτει καμιά άλλη πόλη στην Ελλάδα.
Κοντά στο πασίγνωστο, “υδροχαρές” εστιατόριο “Νησάκι“, θαυμάζουμε το αιωνόβιο πλατάνι με τον ογκωδέστατο κορμό. Πολύ γρήγορα φτάνουμε στον Δημοτικό Κήπο, που χαρίζει στους επισκέπτες του ηρεμία, χαλάρωση και δροσιά. Περιδιαβαίνουμε στα ξεκούραστα δρομάκια, σκιασμένα γενναιόδωρα από πανύψηλες λεύκες και πολύκλαδα πλατάνια.
Εδώ πραγματοποιούνται όλο τον χρόνο ποικίλες εκδηλώσεις: τα “Ανθεστήρια” την άνοιξη, τα “Ελευθέρια” (5) μεταξύ Ιουνίου – Ιουλίου, τα “Dramaica“, Φεστιβάλ Μουσικής στο πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου, η διάσημη ανά το πανελλήνιο “Ονειρούπολη” την περίοδο των Χριστουγέννων και βέβαια η καθιερωμένη, κάθε Πέμπτη, μέρα της “Λαϊκής“, του μεγάλου γραφικού παζαριού.
Ένας αιώνας άρωμα ταμπάκου (1840 – 1940)
Η παραγωγή καπνού στην Δράμα είναι γνωστή τουλάχιστον από τον 18ο αιώνα. Τα ασβεστολιθικά εδάφη της Δράμας, με την πηλώδη σύσταση και τον ερυθρωπό – κυρίως – χρωματισμό, ευνοούν την καλλιέργεια του καπνού. Ενός καπνού με λεπτό φύλλο και έντονο φυσικό άρωμα, που γίνεται γνωστός και περιζήτητος στην Ευρώπη. Έτσι, οι ανώτερες ποικιλίες του δραμινού καπνού, των “μπασμάδων” και των “μπασί μπαγλί” προσελκύουν βρετανικές επιχειρήσεις καθώς και τα μονοπώλια της Γαλλίας και Αυστρίας.
Μια εποχή συνολικής ευμάρειας αρχίζει για την πόλη της Δράμας και την ευρύτερή της περιοχή. Σ΄αυτή την χρυσή εποχή, τον “χρυσούν αιώνα” του καπνού στη Δράμα. (1840 – 1940) είναι αφιερωμένη η πολυμεσική διαδρομή “ΆΡΩΜΑ ΤΑΜΠΑΚΟΥ”. Μια διαδρομή που περιέρχεται 10 επιλεγμένα σημεία στο ιστορικό κέντρο της Δράμας. Η πρωτοποριακή αυτή εφαρμογή εντάσσεται στο έργο “Αlector“, που χρηματοδοτείται από το Διασυνοριακό Πρόγραμμα Μαύρης Θάλασσας 2007-2013. Ο Αlector εισάγει μια νέα πολιτιστική υποδομή με σκοπό την επικοινωνία με το κοινό στους χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς. Το SCRIPTORAMA είναι ένα Ανοιχτό Μουσείο που λειτουργεί σε επτά χώρες: Ελλάδα, Ρουμανία, Βουλγαρία, Μολδαβία, Γεωργία, Ουκρανία και Τουρκία. Περιλαμβάνει μία κινητή έκθεση με 90 μνημεία που είναι αδιάλειπτα προσβάσιμη στο κοινό με κώδικες άμεσης απόκρισης (QRC).
H διαδρομή σχεδιάστηκε με σκοπό να αφηγηθεί την ιστορία της πόλης ως κέντρο επεξεργασίας και εξαγωγής των περίφημων ανατολικών καπνών, τη μετάβαση από τον οθωμανικό ζυγό στο ελεύθερο κράτος, την άνοδο της αστικής τάξης, το καπνεργατικό κίνημα και τον εξευρωπαϊσμό της πόλης στις αρχές του 20ου αιώνα. Το πιλοτικό έργο στοχεύει στην ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας και του πολιτιστικού τουρισμού. Εκτείνεται σε τρεις κύριες ιστορικές περιόδους.
1840-1913
Ο καπνός της Δράμας, με το λεπτό φύλλο και το έντονο φυσικό άρωμα είναι περιζήτητος. Η διεθνής ζήτηση προκαλεί αύξηση της παραγωγής και της εμπορικής κίνησης. Έλληνες και Εβραίοι έμποροι εγκαθίστανται στη Δράμα. Στο διπλανό λιμάνι της Καβάλας φορτώνονται οι ακριβότερες ποικιλίες. Οι αγοραστές παρακάμπτουν τους Δραμινούς παραγωγούς και απευθύνονται στους οίκους Αλλατίνι, Φερνάντεζ, Μισραχή και στους Έλληνες καπνεμπόρους. To οθωμανικό μονοπώλιο καπνού το 1883, και οι εταιρείες Commercial Company of Salonica Ltd και Oriental Tobacco Trading Co., σε Θεσσαλονίκη και Καβάλα, σηματοδοτούν την άνοδο του εξαγωγικού καπνεμπορίου.
1912-1922
Λόγω της απαραίτητης για τον καπνό υγρασίας, πολυώροφες καπναποθήκες χτίζονται γύρω από τις πηγές της Αγίας Βαρβάρας, με τους αστούς κατοίκους να δυσανασχετούν. Ενισχύεται η τάξη καπνεργατών και καπνεμπόρων, οι τράπεζες κάνουν χρυσές δουλειές καλύπτοντας με κεφάλαια εμπόρους και παραγωγούς. Η νέα πολεοδομία και αρχιτεκτονική της Δράμας απηχεί την οικονομική άνθιση και το νέο ευρωπαϊκό πρόσωπο της πόλης: πολυώροφες καπναποθήκες, νερόμυλοι, πολυτελείς επαύλεις, σχολεία, θέατρα, δημόσια κτίρια, τράπεζες. Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913), ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η επάνοδος της Ανατολικής Μακεδονίας στην Ελλάδα το 1913, οι βουλγαρικές κατοχές (1912-1913 και 1916-1918) αναστατώνουν την αγορά των ανατολικών καπνών. Ο διεθνής ανταγωνισμός με την αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής και ο περιφερειακός ανταγωνισμός με τη μείωση του κόστους επεξεργασίας οδηγούν στην ανάμιξη των ανατολικών καπνών με φθηνότερες ποικιλίες: εμφανίζεται το American blend.
1922-1940
Η Μικρασιατική καταστροφή με την εγκατάσταση στη Δράμα χιλιάδων Ελλήνων προσφύγων (1922), η αναχώρηση των έμπειρων μουσουλμάνων παραγωγών, η επίταξη των καπναποθηκών για την στέγαση των προσφύγων, προκαλούν νέα αναστάτωση στην αγορά του καπνού με τους εργοδότες να μειώνουν δραστικά τα ημερομίσθια. Μετά το 1924 στις 45 καπναποθήκες της Δράμας εργάζονται 4.500 καπνεργάτες. Ακολουθεί το οικονομικό κραχ του 1929 στην Αμερική που κλονίζει το καπνεμπόριο. Το 1936 την Ελλάδα σαρώνει απεργιακό κύμα με τους καπνεργάτες ως πιο οργανωμένο κίνημα. Η απεργία της 9ης Μαίου τελειώνει με έντεκα νεκρούς και πλήθος τραυματιών. Ο Γιάννης Ρίτσος μας κληροδοτεί τον «Επιτάφιο». Με τη συνήθεια του καπνίσματος διαδεδομένη σε όλα τα κοινωνικά στρώματα σε Ευρώπη και Αμερική, το καπνεμπόριο μεσουρανεί έως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη ναζιστική Γερμανία να απορροφά τεράστιες ποσότητες ανατολικών καπνών.
- ΚΑΠΝΑΠΟΘΗΚΗ ΚΑΙ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ, 1875
Η παραγωγή αρίστης ποιότητος ανατολικών καπνών οφείλεται στις εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής, αλλά και στην αγροτική ειδίκευση που αποκτούν οι καλλιεργητές. Την ώθηση στο εξαγωγικό εμπόριο δίνει η ξένη ζήτηση, με τον Αμερικανικό εμφύλιο να εκτινάσσει στα ύψη τη ζήτηση: το 1873 η Δράμα εξάγει από την Καβάλα 2 τόνους καπνού. Με την ολοένα αυξανόμενη ζήτηση, από είδος πολυτελείας ο ανατολικός καπνός αρχίζει να αναμιγνύεται με άλλες ποικιλίες. Ο καπνός εξάγεται στη Γερμανία, Ρωσία, Ιταλία, Αυστρία, Αγγλία, πριγκιπάτα του Δούναβη και Αμερική.
Με την άνθηση της επεξεργασίας του καπνού, ένας μεγάλος αριθμός καπναποθηκών ανοικοδομείται στην περιοχή της Αγίας Βαρβάρας. Η επιλογή της περιοχής αυτής για την ανέγερση των καπναποθηκών είναι σκόπιμη. Η υγρασία που υπάρχει, λόγω των φυσικών πηγών δίπλα στις καπναποθήκες, ήταν αναγκαία προϋπόθεση για τη φύλαξη και την επεξεργασία των φύλλων του καπνού. Η εγκατάσταση των καπναποθηκών σε μια περιοχή όπου βρίσκονται κυρίως κήποι και μπαξέδες δεν έγινε δεκτή αδιαμαρτύρητα από τους κατοίκους της πόλης και ιδιαίτερα εκείνους που τα σπίτια τους ήταν γειτονικά με τα καινούργια πολυώροφα κτίρια, τους “ουρανοξύστες”.
Η ανάπτυξη αυτή είχε ως αποτέλεσμα το 1874 να χτιστεί η πρώτη καπναποθήκη στην περιοχή των πηγών της Αγίας Βαρβάρας, αυτή του Ιωάννη Αναστασιάδη. Είναι διώροφη, 250 τ.μ. περίπου με δίρριχτη, κεραμοσκεπή στέγη. Στη βόρεια πλευρά εφάπτεται με την μεγαλόπρεπη πέτρινη κατοικία του ιδιοκτήτη.
- ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ, 1895
Γεγονός αποφασιστικής σημασίας για την εξέλιξη της Δράμας αποτέλεσε η άφιξη του σιδηροδρόμου. Αναβαθμίζει τη ζωή των κατοίκων, φέρνοντας εγγύτερα την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη με τον ενδιάμεσο επαρχιακό χώρο. Ο σταθμός της Δράμας είναι η ναυαρχίδα των σιδηροδρομικών σταθμών της εταιρίας Jonction Salonique – Constantinople. Κατασκευάστηκε το 1895 με συμμετοχή στην Εταιρία της Οθωμανικής Αυτοκρατορικής Τράπεζας (Banque Imperiale Ottomane), βελγικών και γαλλικών οίκων. Το 1896 η εταιρεία εγκαινίασε τη γραμμή, συνδέοντας έτσι τη Θεσσαλονίκη με το Δεδε Αγάτς (Αλεξανδρούπολη) και κατ’ επέκταση με την Κωνσταντινούπολη.
Ο Αυστριακός αρχιτέκτονας Konrad von Vilas (1866-1924), που διαμορφώνει το ευρωπαϊκό πρόσωπο της Δράμας, μετακινείται το 1894 από την Κωνσταντινούπολη στη Δράμα για την κατασκευή της ενωτικής γραμμής, μήκους 415 χλμ. Μία δεκαετία αργότερα, Άγγλοι, Γάλλοι, Γερμανοί, Ρώσοι και προπάντων Έλληνες είναι το επιβατικό κοινό του πολυτελούς αυτού μέσου που μεταφέρει και την αλληλογραφία του ταχυδρομείου. Ο σταθμός είναι εναρμονισμένος με την επικρατούσα τάση της αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη σύμφωνα με την αισθητική των Γάλλων αρχιτεκτόνων. Η επίσημη εξαγορά από το ελληνικό δημόσιο των δικτύων που περιήλθαν στην κατοχή του, μετά την απελευθέρωση του βορειοελλαδικού χώρου, πραγματοποιήθηκε ως το 1925 και οι εγκαταστάσεις του περιλαμβάνουν αποθήκες, μηχανοστάσιο, περιστροφική πλάκα, υδατόπυργο και διάφορα άλλα κτίσματα, τα οποία διασώζονται μέχρι σήμερα στην αρχική τους μορφή. Αργότερα με την βουλγαρική κατοχή περνά στα χέρια των Βουλγάρων, οι οποίοι και τον παραδίδουν στο Ελληνικό κράτος το 1944 σε κακή κατάσταση. Ο σιδηρόδρομος, στα χρόνια που ακολουθούν, αποτελεί σημαντικό μέσο μεταφοράς ανθρώπων και εμπορευμάτων.
- ΚΑΠΝΑΠΟΘΗΚΗ ΠΟΡΤΟΚΑΛΟΓΛΟΥ, 1904
Η οικονομική άνθηση που δημιουργεί το καπνεμπόριο οδηγεί σε οικοδομική ανάπτυξη και δημιουργία νέων τύπων κτιρίων. Οι πολυώροφες καπναποθήκες με τα ενσωματωμένα κτίρια γραφείων είναι το νέο αρχιτεκτονικό μόρφωμα. Το 1904 ο Μάρκος Α. Πορτοκάλογλου από τα Κοτύωρα του Πόντου χτίζει την καπναποθήκη στην οδό Περδίκκα 10 και Δωδεκανήσου. Αρχιτέκτονας είναι ο Αυστριακός Von Villas, που έχει εγκατασταθεί στη Δράμα από το 1894 ως μηχανικός της Γαλλικής Εταιρείας Σιδηροδρόμων, ενώ αργότερα εργάζεται ως μηχανικός στο Δήμο Δράμας.
Η Καπναποθήκη Πορτοκάλογλου είναι ένα από τα επιβλητικότερα κτίρια της εποχής και από τα σημαντικότερα δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής. Η μορφολογία των όψεων έχει εμφανείς ευρωπαϊκές επιδράσεις με στοιχεία «Art Nouveau». Η χρήση κεραμιδοκόκκινων πλίνθων στα τοξωτά ανώφλια των ανοιγμάτων και οι οριζόντιες ταινίες που διαχωρίζουν τους ορόφους, δημιουργούν ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Το 1931 ο Πορτοκάλογλου νοικιάζει την καπναποθήκη στα ξαδέλφια του Νικόλαο και Κωνσταντίνο Μοσκώφ. Κατά τη βουλγαρική κατοχή (1941-1944) η καπναποθήκη κατασχέθηκε από τους κατακτητές. Οι Μοσκώφ είναι οι μόνοι που αποζημιώνουν τους εργάτες τους.
- ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΔΡΑΜΑΣ, 1909
Τα Εκπαιδευτήρια της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας χτίζονται το 1908 από τον μητροπολίτη Χρυσόστομο με την οικονομική υποστήριξη των κατοίκων της Δράμας και της οικογένειας του Παύλου Μελά, για να καλύψουν τις ανάγκες των χριστιανών της Δράμας σε αίθουσες διδασκαλίας. Η θέση του στην πόλη και η επιβλητικότητα του κτιρίου αντικατοπτρίζουν την αξία που αποδίδεται στην εκπαίδευση ως κοινωνική αξία και διαφοροποίηση του ελληνικού στοιχείου από το οθωμανικό και το Βουλγαρικό.
Ο μηχανικός Γ. Χατζημιχαήλ από την Αθήνα δημιουργεί το αντιπροσωπευτικό δείγμα σχολικού κτιρίου με νεοκλασικά στοιχεία: ένα διώροφο λιθόκτιστο κτίριο, σχήματος Π, όπως το υπαγόρευε η Ελληνική αρχιτεκτονική παράδοση, αλλά και οι απαιτήσεις για φως, ήλιο και αερισμό.
Λειτουργεί ως αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο όπου σύμφωνα με την αυστηρότητα της εποχής, δεν υπάρχει επικοινωνία μεταξύ των δύο ορόφων και των τάξεων. Οι αίθουσες αντιστοιχούν στη νέα παιδαγωγική αντίληψη με ορθογώνιο σχήμα και μεγάλο μήκος-πλάτος, ευάερες και ευήλιες.
Τα Εκπαιδευτήρια είναι το ιστορικό μνημείο της πόλης στο οποίο καλλιεργήθηκε η Ελληνική παιδεία τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας.
- ΚΑΠΝΑΠΟΘΗΚΗ ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ (ΠΡΩΗΝ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ), 1912
Ο καπνός είναι το βασικό εξαγωγικό προϊόν που δίνει ζωή στη Μακεδονία και τη Θράκη. Μετά το 1922 αποτελεί διέξοδο στην ανεργία για χιλιάδες πρόσφυγες Έλληνες στη Βόρειο Ελλάδα. Οι καπνεργάτες είναι η κυρίαρχη εργατική δύναμη του Ελληνικού εργατικού δυναμικού στην διάρκεια του μεσοπολέμου. Το 1908 οι καπνεργάτες οργανώνονται σε σωματείο με την επωνυμία «Ευδαιμονία». Το σωματείο έχει 4.000 μέλη, Χριστιανούς, Τούρκους και Εβραίους.
Το 1922 η Αικατερίνη και ο Αλέξανδρος Μιχαηλίδης από τη Θεσσαλονίκη αγοράζουν την καπναποθήκη με σκοπό την επεξεργασία καπνού. Μετά την άφιξη των προσφύγων το 1922 το καπνικό ζήτημα είχε ιδιαίτερη κοινωνική ένταση και συγκρούσεις, όπου οι καπνέμποροι φάνηκαν αποφασισμένοι να μειώσουν το κόστος επεξεργασίας αλλά και να επιβάλουν νέες εργασιακές σχέσεις. Η κρατική εξουσία ήταν σαφώς με το μέρος των καπνεμπόρων.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος επιβάλλει τους οικονομικούς όρους και προτιμήσεις των αγορών, ώστε να περιορισθεί στο ελάχιστο το κόστος επεξεργασίας των καπνών. Καθιερώνεται η ανάμεικτη χωρική επεξεργασία των καπνών, χωρίς διάκριση ποιοτικών κατηγοριών, η οποία ονομάσθηκε σειρά “Παστάλ”. Από το 1910 υιοθετείται η “Τόγκα”, η σμυρναίικη καινοτομία που περιορίζει το κόστος και αυξάνει την παραγωγικότητα. Τα φύλλα δεν δεματοποιούνται κατά μέγεθος με κλωστές, αλλά τοποθετούνται στις κάσες για να γίνει το δέμα των 30 κιλών. Η τόγκα επιτυγχάνει ποιοτική ομοιομορφία στα καπνά, χρησιμοποιώντας ορισμένο ποσοστό από κάθε κατηγορία καπνών. Στηρίζεται στη μαζική απασχόληση γυναικών εργατριών, που πληρώνονται λιγότερο από τους άνδρες, οι οποίοι πλέον απολύονται.
- ΘΕΑΤΡΟ ΟΛΥΜΠΙΑ, 1920
Οι βορειοελληνικές πόλεις που συμμετέχουν στο καπνεμπόριο, Ξάνθη, Σέρρες, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Βόλος, γνωρίζουν μεγάλη ανάπτυξη στο μεσοπόλεμο με την συγκέντρωση πλουσίων αστών και την υιοθέτηση ευρωπαϊκών προτύπων στον τρόπο ζωής και την ψυχαγωγία. Το 1906 χτίζεται από την Ελληνική Κοινότητα Δράμας καφενείο με σκοπό να χρησιμεύσει ως εντευκτήριο των προυχόντων της πόλης. Το καφενείο, διώροφο κτίριο νεοκλασικού ρυθμού, χρησιμοποιείται ως κέντρο οργάνωσης του Μακεδονικού αγώνα και αποκτά το όνομα “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ” μετά την απελευθέρωση της Δράμας. Η είσοδος στις γυναίκες είναι σιωπηρά απαγορευμένη. Το 1928 λειτουργεί ως ζαχαροπλαστείο από την κ. Γλυκερία Στολίγκα. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο επιτάσσεται από το βουλγαρικό στρατό.
Εν τω μεταξύ ο χρόνος τρέχει θεαματικά, άνδρες και γυναίκες καπνίζουν και μία νέα διασκέδαση μπαίνει στη ζωή τους, ο κινηματογράφος. Το 1908 στην Αμερική υπάρχουν 10.000 κινηματογράφοι. Οι βουβές ταινίες είναι 15λεπτες, αλλά σταδιακά η διάρκειά τους αυξάνεται. Οι προβολές συνοδεύονται από ζωντανή μουσική. Το 1925 λειτουργεί ο πρώτος κινηματογράφος στη Δράμα με το όνομα «Μέγας». Το κτίριο χτίζεται από ανθούσα εβραϊκή κοινότητα, που έχει ισχυρή παρουσία στη Βόρειο Ελλάδα. Οι πρώτοι ιδιοκτήτες είναι ο Νάθαν και ο Ηλίας Ναχμία. Ο κινηματογράφος έχει τέλεια συμμετρία, έχει την πλατεία στον όροφο και τον εξώστη στο ισόγειο. Μα πώς γίνεται αυτό;
Ο κινηματογράφος μας είναι πρώην καπναποθήκη. Η μετατροπή του κτιρίου σε κινηματογράφο συντελέστηκε σε πρώιμη φάση της ιστορίας του. Οι δραστικές επεμβάσεις που γίνονται για να στεγάσουν τον κινηματογράφο αναμορφώνουν το εσωτερικό και αλλοιώνουν το εξωτερικό, ανασυνθέτοντας το χώρο για μία νέα χρήση: το σινεμά. Από το 1940 ονομάζεται ΟΛΥΜΠΙΑ.
- ΚΑΠΝΑΠΟΘΗΚΗ ΣΠΗΡΕΡ, 1925
Όσο αυξάνεται η ζήτηση για τα χρυσά φύλλα, τόσο περισσότερες καπναποθήκες ανοικοδομούνται στη Δράμα. Πρόκειται για πολυώροφα, από πέτρα και τούβλο με σιδερένιες πόρτες και κεπέγγια, και συνήθως με βαθιά υπόγεια και μεγάλους χώρους αποθήκευσης στις σοφίτες. Εκτός από το λειτουργικό προορισμό τους, τα «καπνομάγαζα», όπως αποκαλούνται, υπογραμμίζουν την οικονομική δύναμη του ιδιοκτήτη και την επιθυμία να εντυπωσιάσουν με την αρχιτεκτονική μορφή.
O ελληνοτουρκικός πόλεμος 1919-1922 καταλήγει με τη Μικρασιατική καταστροφή. Ένα εκατομμύριο άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους. Ο γεννημένος στη Σμύρνη Ελβετο-εβραίος Herman Spierer δεν διστάζει να διαθέσει τις καπναποθήκες του με την ελβετική σημαία για να προσφέρει άσυλο σε εκατοντάδες χριστιανούς συμπολίτες, ναυλώνοντας με δικά του έξοδα καράβια για να τους μεταφέρει στην Ελλάδα. Για να αρχίσουν μία νέα ζωή σε μία νέα πατρίδα, τους προσφέρει εργασία στα εργοστάσια της Δράμας, Θεσσαλονίκης και Βόλου. Το 1924 ο Spierer αγοράζει δυο οικόπεδα δίπλα στα νερά της Αγίας Βαρβάρας και ανεγείρει τον «Ουρανοξύστη Spierer» ένα τετραώροφο κτίσμα με ανελκυστήρα. Ο αρχιτέκτονας Konrad von Vilas, εμπνεόμενος από τις νέες αρχιτεκτονικές τάσεις, δημιουργεί ένα νέο βιομηχανικό κτίριο-ορόσημο, που διαφέρει αισθητά στο ύφος από την καπναποθήκη Πορτοκάλογλου που έχτισε το 1904. Η οικοδομή εξαιτίας του όγκου της προκαλεί την έντονη αντίδραση των κατοίκων της περιοχής.
Στις 20 Ιανουαρίου 1932 η «Αυστροελληνική Εταιρεία Καπνού Α.Ε.» αγοράζει την Spierer και συνεχίζει την επεξεργασία καπνού. Τον Ιανουάριο του 1943 οι βουλγαρικές αρχές κατοχής ανακοινώνουν αιφνιδιαστικά τον εκτοπισμό των Εβραίων από τα κατεχόμενα εδάφη της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας. 20 Εβραίοι στοιβάζονται στην καπναποθήκη Γιοσέφ Φαρατζή πριν να μεταφερθούν στην Τρεμπλίνκα της Πολωνίας. Κανείς δεν επιζεί. Το μνημείο των Εβραίων μαρτύρων μάς θυμίζει σήμερα ό,τι δεν πρέπει να ξεχνάμε.
- ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΤΖΗΜΟΥ (ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ), 1925
Έρχεται η στιγμή να γνωρίσουμε το πιο ξεχωριστό οίκημα της Δράμας, στην Πλατεία Ταξιαρχίας, μεταξύ των οδών Αγίας Βαρβάρας και Παγγαίου. Εκεί, μοναχικό και εκθαμβωτικά γοητευτικό, το Μέγαρο Τζήμου αντιστέκεται περήφανα στο χρόνο. Όταν το πρωταντίκρυσα, πολλές δεκαετίες πριν, είχα μείνει έκπληκτος από την πολυπλοκότητα αλλά και την αρμονική συνύπαρξη τόσων διαφορετικών αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών.
Ποια είναι όμως η ταυτότητα και οι ιστορικές καταβολές αυτού του αρχιτεκτονικού μνημείου της Δράμας; Την απάντηση θα ανιχνεύσουμε περίπου στα 1860, όταν η οικογένεια των αδελφών Τζήμου, από την Εράτυρα Κοζάνης, εγκαταστάθηκε στο Δοξάτο και αργότερα στη Δράμα. Το 1887 γεννιέται ο Ανδρέας Τζήμου, ο άνθρωπος που το 1923 ανέθεσε στον Αυστριακό αρχιτέκτονα Conrad von Vilas να εκπονήσει τα σχέδια και να κατασκευάσει το οίκημα που θα στέγαζε την οικογένεια αλλά και την καπνική του εταιρεία.
Γνωρίζοντας ο Vilas άριστα τα αρχιτεκτονικά ρεύματα της Ευρώπης και ιδιαίτερα της Αυστρίας και Γερμανίας, υιοθέτησε και συνέθεσε με θαυμαστό τρόπο τις εκλεκτικιστικές τάσεις της περιόδου του μεσοπολέμου με στοιχεία αναγεννησιακά.
Έτσι, η χρήση διαφορετικών αρχιτεκτονικών ρυθμών στους ορόφους, συνδυάζονται με στοιχεία μπαρόκ, όπως τα τεθλασμένα καμπύλα αετώματα πάνω από τα ανοίγματα αλλά και στοιχεία από την πιο πρόσφατη αρχιτεκτονική της Κεντρικής Ευρώπης, όπως οι δαντελωτές ξύλινες κατασκευές κάτω από την στέγη.
Σ΄αυτό το εμβληματικό κτίριο στεγάστηκε η οικογένεια και η καπνική εταιρεία του Ανδρέα Τζήμου. Η ευημερία, ωστόσο, δεν έμελλε να μακροημερεύσει εκεί. Η εξέχουσα θέση και η επιβλητική αρχιτεκτονική του οικοδομήματος προσέλκυσαν, αρχικά τους Γερμανούς, που το 1941, εξεδίωξαν την οικογένεια Τζήμου, για να το χρησιμοποιήσουν ως αρχηγείο. Στη συνέχεια το κατέλαβαν οι Βούλγαροι, μέχρι το 1945. Όταν αποχώρησαν, εκτός από τις εκτεταμένες καταστροφές, είχαν φροντίσει να το απογυμνώσουν από όλη την κλασσική επίπλωση και το οικιακό του εξοπλισμό.
Μα οι περιπέτειες του κτιρίου δεν σταμάτησαν εκεί. Καταλήφθηκε από τον Ε.Λ.Α.Σ. και, μετά την Συμφωνία της Βάρκιζας, από την εθνοφυλακή. Μέχρι το 1951 χρησιμοποιήθηκε ως στρατηγείο από την 27η Ταξιαρχία, γι΄αυτό και το κτίριο παρέμεινε στην συλλογική μνήμη των Δραμινών με την προσωνυμία “Ταξιαρχία“. Το μέγαρο επιστράφηκε οριστικά στην οικογένεια Τζήμου το 1955, αισθητά καταπονημένο και με έντονα τα σημάδια της πολύχρονης φθοράς από τους κατά καιρούς καταπατητές. Το 1983 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού, ενώ το 1988 κηρύχθηκε ως διατηρητέο και από το ΥΠΕΧΩΔΕ.
-Αυτή είναι, συνοπτικά, η ιστορική διαδρομή του πατρογονικού μου σπιτιού, καταλήγει η Εύη Τζήμου και μας προσφέρει έναν εξαίσιο χυμό δαμάσκηνου από την μεγάλη δαμασκηνιά της αυλής. Αγαπητή φίλη από παλιά, η Εύη, είναι Αρχιτέκτων και βασικό στέλεχος της Νομαρχίας Δράμας με εξειδίκευση σε θέματα τουρισμού. Είναι αληθινό προνόμιο για μας να περιδιαβαίνουμε τους αρχοντικούς χώρους του σπιτιού, την απαράμιλλη σοφίτα και τα σαλόνια, ν΄αγναντεύουμε από τα περιμετρικά μπαλκόνια την πόλη της Δράμας και τον ορεινό ορίζοντα με το Παγγαίο, το Σύμβολο και το Φαλακρό. Ακόμη σημαντικότερη είναι η παρουσία αλλά και οι συναρπαστικές αφηγήσεις της Εύης μέσα σ΄αυτό το αρχοντικό Μέγαρο, που για τόσες δεκαετίες υπήρξε το αντικείμενο του θαυμασμού μας στην Δράμα.
- ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΦΑΙΣ, 1927
Στη δεκαετία του 1920 η Δράμα ευημερεί από την εξαγωγή εκλεκτών επεξεργασμένων καπνών. To καπνεμπόριο είναι η πηγή πλούτου που εξευρωπαΐζει την πόλη: ένα νέο αρχιτεκτονικό και κοινωνικό τοπίο αναδύεται. Οικοδομικά υλικά και έπιπλα εισάγονται από την κεντρική Ευρώπη, μόδα, ένδυση, υπόδηση και τρόπος ζωής υιοθετούνται απευθείας από τα ευρωπαϊκά μητροπολιτικά κέντρα. Το 1927 o έμπορος Σαμουήλ Φάις χτίζει σπίτι και επιχείρηση, στην πόλη των πηγών. Το σπίτι του Σαμουήλ, με τις περίτεχνες σιδεριές, τον ανάγλυφο φυτικό διάκοσμο στα παράθυρα, το μαρμάρινο κλιμακοστάσιο με τον ζωγραφικό διάκοσμο, είναι έξοχο δείγμα της νέας ευρωπαϊκής τέχνης «αρ νουβώ» στην πόλη.
Το 1922 η Δράμα υποδέχεται 80.000 πρόσφυγες ως αποτέλεσμα της Μικρασιατικής καταστροφής και της ανταλλαγής των πληθυσμών του Ελληνοτουρκικού πολέμου 1919-1922. Πολλοί βρίσκουν εργασία ως καπνεργάτες. Το 1929 η παγκόσμια οικονομική κρίση πλήττει το καπνεμπόριο. Οι καπνεργάτες ανθίστανται με απεργίες έναντι των χαμηλών ημερομισθίων. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αρχίζει και η Ελλάδα, παρά το νικηφόρο έπος του 1940, βρίσκεται υπό τριπλή κατοχή από τις δυνάμεις του Άξονα. Η Δράμα τελεί υπό Βουλγαρική κατοχή. O Σαμουήλ υποχρεούται να φυγαδεύσει γυναίκα και παιδιά. Ο ίδιος παραμένει στη Δράμα. Το κτίριο, που έχτισε για να ζήσει, επιτάσσεται από τον Βουλγαρικό στρατό.
Το 1943 οι Εβραίοι συμπολίτες γεμίζουν τις καπναποθήκες γύρω από τις γάργαρες πηγές της Αγίας Βαρβάρας. Μέσα σε τρεις ημέρες αποστέλλονται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Τρεμπλίνκα της Πολωνίας. Η χιτλερική μηχανή εξολοθρεύει 1096 οικογένειες, 4.237 άτομα, μεταξύ των οποίων 681 παιδιά. Με την απελευθέρωση o Σαμουήλ επανεγκαθίσταται στο σπίτι του. Νοικιάζει το ισόγειο στο Ελληνικό Ταχυδρομείο, ενώ εκείνος διαβιεί στον δεύτερο όροφο κερδίζοντας τα προς το ζην ως υφασματέμπορος. Στη δικτατορία του 1967 ο Σαμουήλ εγκαταλείπει την Ελλάδα οριστικά. Με τη διαθήκη του κληροδοτεί το κτίριο, στους δύο γιους του, που το μεταπωλούν αργότερα. Το έπαθλο της ζωής το κέρδισε ο Σαμουήλ: οι δύο γιοί του, που με αυτοθυσία τους έσωσε από το χαμό, του χάρισαν 10 εγγόνια.
- ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, 1928
Στην περίοδο του μεσοπολέμου η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας υλοποίησε ένα εκτεταμένο κτιριολογικό πρόγραμμα για τη στέγαση των 50 περίπου υποκαταστημάτων σε ολόκληρη τη χώρα. Τα κτίρια διατηρούνται μέχρι σήμερα και αποτελούν σημείο αναφοράς για την αρχιτεκτονική τους αξία. Το έργο σε όλη την επικράτεια αναλαμβάνει η Τεχνική Υπηρεσία της Τράπεζας, που αναδιοργανώνεται με ικανούς νέους αρχιτέκτονες και μηχανικούς.
Το 1919 η Εθνική Τράπεζα εγκαθίσταται στη Δράμα και προωθεί με δάνεια την τοπική γεωργική παραγωγή και κυρίως την καπνοκαλλιέργεια. Το κτίριο βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, στο δεύτερο σημαντικό άξονα, την οδό Μ. Αλεξάνδρου. Το υποκατάστημα κτίζεται σύμφωνα με τα νεοκλασσικά πρότυπα και είναι κτίριο διώροφο με ημιϋπόγειο. Aποτελεί αξιόλογο και αντιπροσωπευτικό δείγμα κτιρίου ειδικής λειτουργίας (τράπεζας) που σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε σαν τέτοιο κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, το 1929. Η διαδικασία ανοικοδόμησης της Εθνικής Τράπεζας σε όλη τη χώρα συνδέεται με συμβολικό χαρακτήρα των επιβλητικών κτιρίων και της υπόμνησης της «ελληνικότητας» μέσω του αρχιτεκτονικού κλασσικισμού.
Το ελληνικό στοιχείο παντού… (από τον ΔΡ. Νικόλαο Θωμαϊδη, Αναπτυξιακή Δράμας)
Ένα στοιχείο που αρχικά κίνησε το ενδιαφέρον της ομάδας έργου του Alector στην Αναπτυξιακή Δράμας ήταν η έντονη και αυθόρμητη αναφορά των εταίρων μας στο ελληνικό στοιχείο, σχεδόν σε όλα τα πιλοτικά έργα. Δυο δε από τους εταίρους, η Μ.Κ.Ο. “Alliance” από το Donetsk της Ουκρανίας και το Αρχαιολογικό Μουσείο του Batumi της Γεωργίας, αποφάσισαν να δώσουν στα τοπικά πιλοτικά τους έργα τίτλους που συνδέονται άμεσα με το ελληνικό στοιχείο (Έλληνες του Priazovie: Μαριούπολη, 1778-2016 και Κολχίδα, γη του Χρυσόμαλλου Δέρατος αντίστοιχα).
Συγκεκριμένα μνημεία ή μέρη που συνδέονται με τον ελληνισμό συμπεριελήφθησαν στα τοπικά πιλοτικά έργα των περισσότερων εταίρων. Ενδεικτικά αναφέρονται από τη μεριά των Τούρκων εταίρων οι τίτλοι: Η Παναγιά του Μαύρου Βράχου: το Μοναστήρι της Παναγίας Σουμελάς (1856), Ο Ναός του Ιάσωνα: Άγιος Νικόλαος (1869), Το αρμονικό παρελθόν δυο πολιτισμών: η Χιλή από τον 8ο μ.Χ. Αιώνα μέχρι το 1923. Αναφορά γίνεται στο ελληνικό στοιχείο και από το Ρουμανικό Οργανισμό Τουρισμού, εταίρο του έργου, με το σταθμό του που αφορά την αρχαία ελληνική πόλη Καλλάτις (Η μοναδική Δωρική αποικία στη Ρουμανία: Το φρούριο της πόλης Καλλάτις).
Βλέποντας αυτούς τους τίτλους και διαβάζοντας τις ιστορίες κάτω από αυτούς δεν μπορώ παρά να σκεφτώ τα εξής: Το ελληνικό στοιχείο -βαθιά ριζωμένο στο χώρο της Μαύρης Θάλασσας και ευρύτερα- εξακολουθεί να επηρεάζει, να προκαλεί, να αναμειγνύεται, να εμπλουτίζεται, να αναμορφώνεται, να ανθίσταται και να παράγει φως. Και μου δημιουργεί ένα συναίσθημα το οποίο ξεπερνά τη στείρα «εθνική έπαρση». Δεν μπορώ να το εκφράσω απόλυτα με λόγια αλλά με συγκινεί βαθιά και μου λέει να αντέξω λίγο ακόμη για να βαδίσω μπροστά για χάρη αυτής της κληρονομιάς…
Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους
Δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε το κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός της Δράμας, τα τελευταία 40 χρόνια: Το Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους. Για την εξιστόρηση, βέβαια, της πολύχρονης διαδρομής του θα χρειαζόταν ίσως μια Ταινία Μεγάλου Μήκους! Στον περιορισμένο, λοιπόν χώρο που έχουμε στη διάθεσή μας θα αναφερθούμε σ’ ένα συνοπτικό χρονολόγιο του Φεστιβάλ με τους σημαντικότερους σταθμούς του, όπως τους καταγράφει ο Δραμινός συγγραφέας Βασίλης Τσιαμπούσης. (6)
- Ιδρύεται άτυπα η Κινηματογραφική Λέσχη Δράμας, που μπορεί να θεωρηθεί ως ο προπομπός του Φεστιβάλ. Τότε γίνεται και η προβολή της πρώτης ταινίας, στον παμπάλαιο κινηματογράφο “Ολύμπιον”.
- Η Λέσχη αποκτά νομική υπόσταση. Η απήχησή της στην κοινωνία της Δράμας είναι μεγάλη και οφείλεται κυρίως στην προσεκτική επιλογή των ταινιών. Την ίδια χρονιά, με πρωτοβουλία του Προέδρου της Αλέκου Δεϊρμεντζόγλου διοργανώνεται το 1ο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας. Ο κόσμος της Δράμας το αγκαλιάζει από την πρώτη στιγμή.
- Ο Δήμος Δράμας γίνεται συνδιοργανωτής του Φεστιβάλ.
- Πείθεται το Υπουργείο Πολιτισμού και ενισχύει το Φεστιβάλ με 1 εκ. δραχμές.
- Επισκέπτεται την Δράμα η Μελίνα Μερκούρη. Ως Υπουργός Πολιτισμού στήριξε οικονομικά και βοήθησε με ενθουσιασμό στην προβολή και ανάπτυξη του θεσμού.
- Η Δράμα συγκαταλέγεται στο Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων και το Φεστιβάλ της γίνεται Διεθνές.
- Λειτουργεί Δημοτική Επιχείρηση με την ονομασία “Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας”. Η σημασία του είναι μεγάλη για την πορεία του Ελληνικού Κινηματογράφου. Η πόλη της Δράμας στις μέρες του αποκτάει ζωή και κίνηση μέχρι τις πρωινές ώρες σαν να’ ναι μεγαλούπολη. Επιπλέον απολαμβάνει με κάθε τρόπο τις παράλληλες εκδηλώσεις, όπως εκθέσεις ζωγραφικής, συναυλίες, κινηματογραφικές προβολές για παιδιά και πολλές άλλες. Το Φεστιβάλ είναι πια ένας θεσμός, καταξιωμένος διεθνώς.
Παραπομπές:
- Εκτεταμένο άρθρο για το Φαλακρό στο Ελληνικό Πανόραμα, τεύχος 15, χειμώνας 1999.
- “Εντυπώσεις εκ της ιεράς Μακεδονίας και Θράκης”, Αθήναι 1909.
- Σχινάς Ν., “Οδοιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας Ηπείρου”, Αθήνα 1886
- Αρχιτέκτων τοπίου, καθηγήτρια τμήματος Αρχιτεκτονικής Α.Π.Θ.
- Τα “Ελευθέρια” είναι πολυήμερες γιορτές αφιερωμένες στην απελευθέρωση, στις 1 Ιουλίου 1913, της πόλης της Δράμας.
- Εφημ. “Η Καθημερινή”, Επτά ημέρες, 14.9.2003
ευχαριστίες
Δρ Νικόλαος Θωμαΐδης, Αναπτυξιακή Δράμας, Τηλ.: 2521 047610