Το δυτικό άκρο της Κρήτης είναι, μορφολογικά, από τα πιο εντυπωσιακά σημεία του νησιού. Πρωταγωνιστής είναι ο ευρύτατος Κόλπος της Κισσάμου με τις δύο του Χερσονήσους, της Γραμβούσας και της Σπάθας ή Ροδωπού. Φημισμένη και δημοφιλέστατη η Χερσόνησος της Γραμβούσας, άγνωστη και κακοτράχαλη η Χερσόνησος της Σπάθας. Ένας προορισμός που μαγνητίζει και προκαλεί κάθε αυθεντικό περιηγητή.
Το δυτικό άκρο της Κρήτης είναι, μορφολογικά, από τα πιο εντυπωσιακά σημεία του νησιού. Πρωταγωνιστής είναι ο ευρύτατος Κόλπος της Κισσάμου με τις δύο του Χερσονήσους, της Γραμβούσας και της Σπάθας ή Ροδωπού. Φημισμένη και δημοφιλέστατη η Χερσόνησος της Γραμβούσας, άγνωστη και κακοτράχαλη η Χερσόνησος της Σπάθας. Ένας προορισμός που μαγνητίζει και προκαλεί κάθε αυθεντικό περιηγητή.
Με μήκος 20 και μέγιστο πλάτος πάνω από 10 χιλιόμετρα, ο Κόλπος της Κισσάμου μοιάζει πέλαγος αληθινό. Όταν φυσάνε οι βοριάδες, εισβάλλουν ανεμπόδιστα και δημιουργούν στο εσωτερικό του ισχυρό κυματισμό. Ο κόλπος περικλείεται από δύο μακρόστενες χερσονήσους, που εισχωρούν με παράλληλη πορεία στο Βόρειο Κρητικό. Στα δυτικά είναι η λογχοειδής Χερσόνησος της Γραμβούσας, το δυτικότερο άκρο του νησιού. Η περιοχή έχει αποκτήσει παγκόσμια διασημότητα χάρη στις νησίδες Ήμερη και Άγρια Γραμβούσα, κυρίως όμως εξαιτίας της μοναδικής, στην Μεσόγειο, παραλίας του Μπάλου.
Απέναντι, στην Γραμβούσα, στ’ ανατολικά, εκτείνεται, μεγαλύτερη και πολύ ογκωδέστερη, η Χερσόνησος της Σπάθας ή Ροδωπού. Είναι μια περιοχή με ορεινό ανάγλυφο και δυσπρόσιτη πρόσβαση που, με εξαίρεση το αρχικό της τμήμα προς τον κορμό της Κρήτης, είναι ακατοίκητη. Αυτός είναι ο λόγος που, ως προορισμός, είναι τελείως άγνωστος στο ευρύ κοινό. Η προσέγγισή του όμως, για όσους το επιχειρήσουν, επιφυλάσσει απρόσμενες αποκαλύψεις: μνημεία της αρχαιότητας και του βυζαντίου, τοπία παράξενα και τραχειά κι έναν όρμο τελείως ερημικό με απαράμιλλη ομορφιά.
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΟΝΗ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ ΓΩΝΙΑΣ
25 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης των Χανίων συναντάμε την κωμόπολη Κολυμπάρι. Ήδη από το λιμάνι αγναντεύουμε απέναντί μας, πάνω από την θάλασσα, το επιβλητικό κτιριακό συγκρότημα της Μονής Γωνιάς. Ακολουθώντας τον παραθαλάσσιο δρόμο έξω από το Κολυμπάρι προσεγγίζουσε μερικά λεπτά το διάσημο μοναστήρι. Έξω από την πύλη δεσπόζει μια μνημειακή κρήνη, χτισμένη στις 10 Αυγούστου (ΑΨΗ, 1708).
Η αρχή της ιστορικής διαδρομής της Μονής χρονολογείται ήδη από τα μέσα του 9ου αιώνα. Ήταν τότε, που κάποιοι μοναχοί έφτασαν στην απόμακρη θέση “Μένιες“, στο ΒΑ άκρο της χερσονήσου του Ροδωπού. Εκεί έκτισαν ένα μοναστήρι, προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου. Στην ίδια περιοχή υπήρχε το Ιερό της Θεάς Δικτύννης Αρτέμιδος- Βριτομάρτυρος, αρχαίας θεάς της Δυτικής Κρήτης. Δυστυχώς, η θρησκευτική ζωή του μοναστηριού διακόπηκε βίαια από την επιδρομή των πειρατών. Οι μοναχοί εγκατέλειψαν το κατεστραμμένο μοναστήρι και κατέφυγαν ακριβώς δίπλα και δυτικά της σημερινής Μονής, στη θέση “Καβούσι“. Εκεί, κατά τον 13ο αιώνα, έκτισαν τον ναό της Παναγίας και μερικά κελλιά. Μετά το 1618, όταν άρχισε να κτίζεται το σημερινό μοναστήρι, ο ναός της Παναγίας αφιερώθηκε στην Μεταμόρφωση του Χριστού.
Με την είσοδό μας στον αύλειο χώρο μάς εντυπωσιάζει το καθολικό της Μονής, ένας υπέρλαμπρος ναός οικοδομημένος το 1634 με λαξευτό πωρόλιθο σε ρυθμό Βασιλικής. Κάποιες τοιχογραφίες σώζονται ακόμη, ενώ με τα έργα συντήρησης που κατά καιρούς έχουν γίνει, διατηρείται σε άριστη κατάσταση. Δίπλα στην εξωτερική κόγχη του Ιερού είναι εντοιχισμένο, ως ανάμνηση ιστορική, ένα τουρκικό βλήμα από τις 14 Ιουνίου 1867. Τρία μεγαλύτερα βλήματα είναι επίσης εντοιχισμένα στο τοιχαλάκι. Το ανατολικό άκρο της Μονής είναι ακριβώς πάνω από τη θάλασσα. Από το σημείο αυτό το τοπίο είναι εκπληκτικό.
Πολύ εντυπωσιακό είναι και το Μουσείο της Μονής, με παλιά βιβλία και εικόνες, ιερά άμφια και σκεύη, ξύλινους σταυρούς με εκπληκτική μικρογλυπτική αλλά και πάμπολλα ακόμη ιερά κειμήλια μεγάλης αξίας, ιστορικής και καλλιτεχνικής. Μετά το πατροπαράδοτο μοναστηριακό κέρασμα αποχαιρετούμε τους μοναχούς και ξεκινάμε την περιήγησή μας στα ενδότερα της Χερσονήσου του Ροδωπού.
ΣΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΤΟΥ ΡΟΔΩΠΟΥ
Με Β κατεύθυνση συνεχίζουμε τον παραλιακό δρόμο προς Αφράτα. Είναι μια βραχώδης ακτογραμμή με αναρίθμητες ασβεστολιθικές πέτρες, αγκαθωτούς θάμνους και χαρουπιές. Καθώς, ανηφορίζουμε προς το εσωτερικό, προβάλλει ο μακρόστενος όγκος του Όνυχα, που διατρέχει από Β προς Ν το κεντρικό τμήμα της χερσονήσου. Φτάνοντας στην Αφράτα αγναντεύουμε προς τα Ν-ΝΑ το πελώριο ορεινό συγκρότημα των Λευκών Ορέων που, στις αρχές Απριλίου, έτσι όπως είναι χιονισμένα, δικαιώνουν απόλυτα την ονομασία τους.
Ο δρόμος στρέφει προς τα νότια, διασχίζει τον οικισμό του Αστράτηγου και ξαναστρίβει με βόρεια κατεύθυνση προς τον οικισμό του Ροδωπού. Είναι ένα μεγάλο χωριό σε επίπεδη κοιλάδα, με αρκετά παλιά σπίτια και ανώτερο υψόμετρο 260 μέτρων.
Στα 12 χλμ. από το Κολυμπάρι η άσφαλτος τελειώνει. Αρχίζει χωματόδρομος, καλός προς το παρόν. Εμφανίζονται λιλιπούτεια αμπελάκια, αγριελιές και χαρουπιές. Το τοπίο είναι κακοτράχαλο και λιτό αλλά έχει μια γοητεία αυθεντική, απόλυτα κρητική. Ήδη προβάλλουν μικρά κοπάδια από πρόβατα και κατσίκια.
Στα 3,8 χλμ. από την αρχή του χωματόδρομου συναντάμε διακλάδωση που αριστερά οδηγεί προς Άγιο Γιάννη Γκιώνας και Άγιο Παύλο, ενώ στην ευθεία προς Ιερό Δίκτυννας, Άγ Γεώργιο και Μένιες.
Βρισκόμαστε σε υψόμετρο 520μ. και ο δρόμος σταδιακά χειροτερεύει. Διασχίζουμε μικρή πεδιάδα με καλλιέργειες, καλυβάκι, πηγάδι και μερικά μεγάλα πεύκα. Εξακολουθούν τα κοπάδια με πρόβατα, ενώ από ψηλά, στ’ αριστερά, μάς ατενίζει αυστηρά η άγρια κορυφογραμμή του Όνυχα με υψηλότερη κορυφή στα 749 μέτρα. Οι πέτρες περισσεύουν στο δρόμο, το 4Χ4 χοροπηδάει συνεχώς. Κάποιος από την συντροφιά βλέπει στον χάρτη μια τοποθεσία, λίγο μπροστά μας, με την ονομασία “Καλοδιάβατο“. Δεν μπορούμε να μην γελάσουμε με το χιούμορ των Κρητικών.
Στα 9,6χλμ. συναντάμε δεξιά διακλάδωση για το ξωκκλήσι του Αη-Λιά.
Στα 12,5χλμ. διχάζεται ο δρόμος. Αριστερά ανηφορίζει, περνάει από μια στάνη και στη συνέχεια καταλήγει κοντά στο ακρωτήριο Σπάθα, το βορειότερο άκρο της Χερσονήσου του Ροδωπού. Εμείς χαμηλώνουμε δεξιά με κατεύθυνση προς τη θάλασσα και στα 13,2χλμ. βρίσκουμε την διακλάδωση προς τον Αη-Γιάννη τον Θεολόγο. Τέλος, στα 14χλμ., μετά τα τόσα ξωκκλήσια, φτάνουμε μπροστά στον δρομίσκο που μας κατευθύνει προς το βυζαντινό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου.
Αφήνουμε το αυτοκίνητο και ξεκινάμε με τα πόδια από υψόμετρο 125 μέτρων. Ανηφορίζει ελαφρά ο δρόμος, στρωμένες με κροκάλες. Κιτρινίζουν οι πλαγιές από τους ανθισμένους Ασπάλαθρους. Συχνές είναι και οι εμφανίσεις φυτών Μανδραγόρα. Δροσερό αεράκι μάς συνοδεύει ευχάριστα, ενώ ο ήλιος είναι, πίσω από σύννεφα, χλωμός. Ακούγονται βελάσματα μικρών και μεγάλων κατσικιών.
20 λεπτά μετά την αναχώρησή μας βρισκόμαστε μπροστά στην κοιτίδα της μεταγενέστερης Μονής Γωνιάς, το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Η τοιχοποιΐα του μικρού Καθολικού είναι φρουριακή, ενισχυμένη στον Β και Ν τοίχο με ογκώδεις αντηρίδες από πέτρα πελεκητή. Εξίσου φρουριακή είναι η τοιχοποιΐα του Πύργου του μοναστηριού, καθώς και του μακρόστενου ισόγειου οικοδομήματος, που σήμερα χρησιμοποιείται για το στάβλισμα των ζώων του διπλανού μαντριού. Οι υπόλοιπες εγκαταστάσεις είναι ερειπωμένες, η τοιχοποιΐα τους ωστόσο, είναι επιμελημένη, όπως αποδεικνύεται από τους μεγάλους λαξευτούς πωρόλιθους που έχουν απομείνει εντοιχισμένοι.
Παρατηρούμε το τοπίο ολόγυρά μας. Είναι μια γλυκύτατη κοιλάδα αθέατη από την θάλασσα, επίπεδη και ειρηνική. Και είναι στ’ αλήθεια συγκινητικό όταν αναλογιζόμαστε, ότι 12 αιώνες πριν, αυτό το απόκοσμο τόπο επέλεξαν κάποιοι ιδεολόγοι αναχωρητές, για να στεγάσουν τον τρόπο ζωής και την πίστη τους στο Θεό.
ΟΡΜΟΣ ΜΕΝΙΕΣ
ΔΙΚΤΥΝΝΑΙΟ ΙΕΡΟ
Μετά τον Άγιο Γεώργιο ο δρόμος συνεχίζει, η Χερσόνησος του Ροδωπού δεν έχει ακόμη φανερώσει όλα τα μυστικά της. Καθώς το οδόμετρο του αυτοκινήτου δείχνει 15,4χλμ. (και 27,4 συνολικά από το Κολυμπάρι) το θέαμα που αντικρίζουμε μας υποχρεώνει να σταματήσουμε. Ακριβώς από κάτω, μέσα σ’ ένα τοπίο άγριας μεγαλοπρέπειας, απόκρημνο και βραχώδες, αποκαλύπτεται το εκπληκτικό κυκλικό περίγραμμα του Όρμου Μένιες.
Αυτή την ακτή, ίσως την πιο μοναχική και απόμακρη της Κρήτης επέλεξαν, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, για να οικοδομήσουν το Ιερό της παλαιότατης κρητικής θεότητας Δίκτυννας οι Σάμιοι της Κυδωνίας, το 524-519 περίπου π.χ.
Η Δίκτυννα συνδέθηκε αρχικά με την προελληνική θεότητα της Κρήτης Βριτόμαρτι, που αργότερα ταυτίστηκε με την Άρτεμη του ελληνικού πανθέου. Σύμφωνα με έναν μύθο, που παραδίδεται από τον Καλλίμαχο και τον Παυσανία, η Βριτόμαρτις ήταν κόρη του Δία και της Κάρμης.(1) Ο Μίνωας γοητεύτηκε από την καλλονή της και την καταδίωκε. Εκείνη για να τον αποφύγει έπεσε στην θάλασσα από την βραχώδη Δίκτη, πιάστηκε όμως σε δίχτυα ψαράδων, που την ανέσυραν και έτσι σώθηκε. Ο μύθος αυτός εξηγεί ετυμολογικά το όνομα “Δίκτυννα” της Θεάς-κόρης.
Στον σημερινό Όρμο Μένιες βρισκόταν το σημαντικότερο κέντρο λατρείας της Δίκτυννας. Εκεί αναφέρεται ονομαστό ιερό της θεάς, το Δικτυνναίο, το οποίο προστάτευαν σκυλιά, φύλακες των θησαυρών της. Η μορφή της Δίκτυννας απεικονίζεται σε νομίσματα της Κυδωνίας, της Φαλάσαρνας και της Πολυρρήνιας. Κρητικά νομίσματα της εποχής του Δομιτιανού εικονίζουν την Δίκτυννα σε σκηνή κυνηγιού με την επιγραφή “ΔΙΚΤΥΝΝΑ ΣΕΒΑΣΤΗ”. Αρχαίοι συγγραφείς και επιγραφές μαρτυρούν λατρεία της Δίκτυννας, εκτός από την Κρήτη, και σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως στην Αστυπάλαια, Σπάρτη, Αθήνα, Φωκίδα και Μασσαλία.(2)
Αν και ο δρόμος είναι από το αυτοκίνητο βατός, προτιμάμε να καλύψουμε τα 800 περίπου μέτρα ως την Αρχαία Δίκτυννα και τον Όρμο Μένιες με τα πόδια. Στη διαδρομή συναντάμε μεγάλες ελιές και χαρουπιές. Στο τέλος, μια στεγνή κοίτη ρέματος κι ένα τμήμα παμπάλαιου λιθόστρωτου δρόμου με πλάτος 3 και μήκος 40 περίπου μέτρων. Στον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο, που είναι επίπεδος και σε ελάχιστο ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας, συναντάμε ένα σύγχρονο πετρόχτιστο οίκημα, μαντριά και βαθειά πετρόχτιστα πηγάδια με τοιχοποιΐα εξαιρετική. Και ακόμη εκτεταμένα ερείπια ρωμαϊκού κτίσματος, με επιμελημένη τοιχοποιΐα, που σε κάποια σημεία ξεπερνάει και τα 4 μέτρα. Κατακείμενος ανάμεσα στους σχοίνους υπάρχει ένας αρχαίος αράβδωτος κίονας από μάρμαρο, με μήκος 1,5 μέτρο και διάμετρο τουλάχιστον 40 εκατοστών.
Βαδίζοντας πάνω σε χοντρές κροκάλες φτάνουμε μετά από 200 σχεδόν μέτρα, στον πανέμορφο Όρμο Μένιες, με το λεπτό βοτσαλάκι και τα βαθειά γαλαζοπράσινα νερά. Το άνοιγμα του όρμου μετά βίας φτάνει τα 150 μέτρα. Εδώ στην ουσία είναι η κατάληξη του Φαραγγιού Φούντας με τις απότομες πλαγιές. Όλο το Β-ΒΑ τμήμα του όρμου είναι μια συμπαγής ασβεστολιθική ορθοπλαγιά, με μεγάλα τμήματα τοιχοποιίας και λαξευτό μονοπάτι πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Σ’ αυτό το προφυλαγμένο από τους ανέμους σημείο προσόρμιζαν τα πλεούμενα της εποχής.
Απόκρυμνη είναι και η πλαγιά που περικλείει τον όρμο από τα Α-ΝΑ. Στο απότομο πρανές σώζονται μεγάλα τμήματα ισχυρότατης τοιχοποιίας, που υποδηλώνουν οχύρωση. Μ’ ένα μονοπάτι φτάνουμε σε 2 λεπτά στο ανώτερο τμήμα του υπερυψωμένου αυτού τμήματος της ακτής. Είναι ένας επίπεδος σχεδόν χώρος που μας αφήνει έκπληκτους από το πλήθος και την ποικιλία των αρχαιολογικών υπολειμμάτων. Θραύσματα κιόνων από γκρίζο ασβεστόλιθο, κάποια με διάμετρο 60 εκατοστών, ορθογώνια λαξευτά αγκωνάρια, μια πελώρια βάση κίονα, σπασμένος ραβδωτός κίονας και άλλος από ολόλευκο μάρμαρο. Σ’ ένα επίπεδο, συμπαγή και μεγάλων διαστάσεων βράχο διακρίνουμε μια βαθύτατη χάραξη, που απεικονίζει τα γράμματα V,O,L,A,G Κάτω και ανάμεσα στα γράμματα L και G είναι χαραγμένος ένα επιμήκης σταυρός.
Σ’ ένα άλλο, κεκλιμένο βράχο, είναι λαξευμένα 5 σκαλοπάτια και ψηλότερα ακόμη, αποκαλύπτεται ένα πελώριο υπόγειο κτίσμα, με 4 ενδιάμεσα χωρίσματα. Είναι χτισμένο με αργολιθοδομή, επικαλυμμένη εσωτερικά με υδραυλικό κουρασάνι.
Οι εσωτερικές διαστάσεις του κτίσματος είναι περίπου 18Χ10 μέτρα! Πρόκειται αναμφίβολα για μια γιγάντια δεξαμενή. Συνοψίζοντας για την Αρχαία Δίκτυννα θα λέγαμε, ότι στον χώρο δεν υπήρξε μόνιμη κατοίκηση αλλά ήταν ένα παγκρήτιο ιερό, που πρόσφερε προσωρινό κατάλυμα στους πολυάριθμους προσκυνητές. Τα αρχαιότερα ερείπια ανάγονται σ’ ένα ναό του τέλους του 7ου αιώνα και σ’ έναν άλλο του 6ου π.χ. αιώνα, τον οποίο αναφέρει ο Ηρόδοτος.
Καθώς το απόγευμα προχωράει, έρχεται στη σκέψη ο μακρύς και χρονοβόρος, κακοτράχαλος δρόμος του γυρισμού. Εγκαταλείπουμε τα αινιγματικά υπολείμματα της Αρχαίας Δίκτυννας και τον μυστικό Όρμο Μένιες, αληθινή αποκάλυψη σε τούτη την απόκοσμη ερημιά της Χερσονήσου του Ροδωπού. Ενός τόπου ξεχωριστού, που πολλά έχει να μας αποκαλύψει ακόμη, την επόμενη φορά. Που ευχόμαστε όλοι να έρθει το γρηγορότερο δυνατόν.
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ “ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ ΓΩΝΙΑΣ” ΚΟΛΥΜΠΑΡΙΟΥ ΧΑΝΙΩΝ, τηλ 28240 22281. 15ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ από τα μεγαλύτερα πανηγύρια των Χανίων.
Προϊόντα Μονής: Εξαιρετική ρακή, έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και 4 ειδών κρασιά
Χάρτες της περιοχής Χανίων
- ΧΑΝΙΑ 1:100.000 ANAVASI
- ΔΥΤΙΚΗ ΚΡΗΤΗ 1:100.000 TERRAIN
Παραπομπές
(1) Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς Σολίνο και Ησύχιο το όνομα “Βριτόμαρτις” είναι σύνθετη λέξη και προέρχεται από τις λέξεις “Βριτύ“=γλυκύς, ηδύς και “Μάρτις“=παρθένος. Βριτόμαρτις λοιπόν σημαίνει Ηδεία Πάρθενος.
(2) Πηγή: ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ “ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE BRITANICA”, ΤΟΜΟΙ 12, 17
