Η χαμώτιδα είναι το μικρότερο είδος της οικογένειας ωτίδες. Σπάνιο είδος και ακριβοθώρητο το οποίο παλαιότερα φώλιαζε και στη χώρα μας ενώ πλέον ελάχιστες εμφανίζονται στην Μακεδονία και στην Θράκη τον χειμώνα. Αναπαράγεται στην Νοτιοδυτική Ευρώπη και την κεντρική Ασία, το σύνολο του Ευρωπαϊκού πληθυσμού αντιστοιχεί στο 70-94% του παγκοσμίου με τα περισσότερα πουλιά να να αναπαράγονται στην Ιβηρική χερσόνησο και στην κεντρική Γαλλία. Όλα αυτά αποδεικνύουν την τρωτότητα και την σπανιότητα της χαμώτιδας. Οι λίγες εκατοντάδες χιλιάδες ζευγάρια γεννούν και μεγαλώνουν τα μικρά τους στην Νοτιοδυτική Ευρώπη. Λόγω εντατικής γεωργίας και της έλλειψης λιβαδιών και ακαλλιέργητων εκτάσεων το είδος σταμάτησε να φωλιάζει και έχει καταστεί σπάνιο σε Γερμανία, Τσεχία, Σλοβακία, Αυστρία, Βουλγαρία, Ρουμανία και Τυνησία, Αλγερία καθώς και σε πολλές άλλες χώρες.

Πολλά χρόνια τώρα την αναζητώ στις Θρακικές λίμνες, λιμνοθάλασσες και έλη, σε εκτάσεις με αλμυρίκια και χαμηλή βλάστηση. Σπάνιες συναντήσεις δεν μου έδωσαν την ευκαιρία για μία φωτογραφία αλλά ούτε μπόρεσα να τη δω και να την παρατηρήσω όπως θα ήθελα. Φέτος λόγω υποχρεώσεων έλειπα από την περιοχή της Θράκης τον μήνα Ιανουάριο. Επιστρέφοντας άκουσα κάποιες φήμες, ότι λίγες χαμώτιδες φάνηκαν στην περιοχή. Με πολύ ανυπομονησία ξεκίνησα να ψάξω μήπως και βρω τα πτηνά. Η λαχτάρα και η ελπίδα έδωσαν τη θέση τους στην απογοήτευση όταν την πρώτη μέρα και ενώ είχα σαρώσει όλη την περιοχή δεν εντόπισα τα σπάνια πουλιά. Τη δεύτερη μέρα έβρεχε όπως και την τρίτη, απογοητευμένος και καταδικασμένος για άλλη μία χρονιά, μία χρονιά προσμονής και αποτυχίας. Την επόμενη μέρα και ενώ ο χειμερινός ήλιος νίκησε τα  σύννεφα και την βροχή ξεκίνησα για την αναζήτηση της χαμώτιδας. Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται, στην πιο βατή περιοχή εντοπίζω τα πουλιά που όμως είναι πολύ μακριά και αρχίζω να τα παρατηρώ με τα κυάλια, απαραίτητο εργαλείο στην παρατήρηση πουλιών. Βγάζω λίγες φωτογραφίες, αμιγώς καταγραφικές διότι η μεγάλη απόσταση δεν μου επιτρέπει να έχω ελπίδες για ωφέλιμες εικόνες. Δεν ξεκολλώ τα μάτια μου από τις χαμώτιδες και ενθουσιάζομαι από τα πρώτα ερωτικά παιχνίδια, επιδείξεις των αρσενικών, καθώς ο καιρός του ζευγαρώματος πλησιάζει και ο δυνατός ήλιος καλεί την Άνοιξη. Ξαφνικά, χωρίς προφανή λόγο τα πουλιά απογειώνονται. Απίθανο, έρχονται προς το μέρος μου. Γρήγορα φωτογραφίζω με τον μεγάλο τηλεφακό και προλαβαίνω κάποιες πόζες στην απογείωση. Αλλάζω μηχανή και φακό με τις ρυθμίσεις και τον μικρότερο φακό κατάλληλα για πουλιά σε πτήση. Ατυχία όμως, ενώ οι χαμώτιδες πλησιάζουν, έχω κατά λάθος απενεργοποιήσει την αυτόματη εστίαση, ξανά αλλάζω μηχανή χάνοντας πολύτιμο χρόνο και προλαβαίνω λίγες πόζες ακόμη χωρίς να ξέρω αν είναι καλές. Τα πουλιά εξαφανίζονται και εγώ με ανάμεικτα συναισθήματα οδηγώ προς το σπίτι ώστε να δω τι έχω κάνει στον υπολογιστή. Πραγματικά αγχωμένος αλλά ταυτόχρονα χαρούμενος για την πολυπόθητη συνάντηση, όχι ένα ή δύο αλλά έξι πανέμορφα πτηνά.

Η σπάνια λοιπόν χαμώτιδα έχει μήκος από 40 έως 45 εκατοστά και άνοιγμα φτερών από 83 έως 91 εκατοστά. Το βάρος της κυμαίνεται από 500 έως 900 γραμμάρια. Το κεφάλι και ο λαιμός της είναι γκρίζα σε αποχρώσεις της άμμου ενώ το πάνω μέρος του σώματος της γκρίζο με αποχρώσεις καφέ και σκούρα σχέδια, το κάτω μέρος της χαμώτιδας είναι λευκό. Ο λαιμός του αρσενικού κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής είναι κατάμαυρος με δύο άσπρες οριζόντιες λωρίδες. Είναι πουλί παμφάγο, τρέφεται με σπόρους, βλαστούς, ρίζες αλλά και διάφορα έντομα κυρίως σκαθάρια και ακρίδες, ιδίως το καλοκαίρι και κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής. Απαντάται σε μικρά ή μεγαλύτερα σμήνη εκτός από την εποχή του ζευγαρώματος. Η περίοδος αναπαραγωγής ξεκινά την Άνοιξη, συνήθως από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο. Πριν το ζευγάρωμα παρατηρείται ο χορός ερωτοτροπίας του αρσενικού που ανασηκώνει τα φτερά του λαιμού και της ουράς του καθώς πηδά στον αέρα. Είναι μονογαμικό πτηνό ή δημιουργεί μικρά χαρέμια από ένα αρσενικό και 2-4 θηλυκά. Αναπαράγεται σε ανοιχτές πεδινές περιοχές με αρκετά ψηλή βλάστηση για να κρύβεται. Η χαμώτιδα γεννά 3 έως 5 αυγά σε μια φωλιά καλά κρυμμένη στο έδαφος ανάμεσα σε πυκνή βλάστηση. Το θηλυκό επωάζει τα αυγά για 20 έως 22 ημέρες. Η θηλυκή χαμώτιδα αναλαμβάνει την φροντίδα των νεοσσών μέχρι να αναπτυχθούν πλήρως σε δύο μήνες σχεδόν. Οι νεοσσοί συνήθως παραμένουν με το θηλυκό κατά τη διάρκεια του πρώτου χειμώνα. Τα νεαρά πουλιά είναι έτοιμα να ζευγαρώσουν κατά δεύτερο έτος ενώ μερικά θηλυκά ζευγαρώνουν και το πρώτο χρόνο της ζωής τους.

Η χαμωτίδα ζει κυρίως στη νότια Ευρώπη, στην Ιβηρική χερσόνησο, τη νότια Γαλλία και τη Σαρδηνία, καθώς και σε μεμονωμένα μέρη στην Ιταλία και στα Βαλκάνια. Στο βόρειο τμήμα της Γαλλίας συναντάται την περίοδο του καλοκαιριού. Εκτός από την Ευρώπη συναντάται στη βόρεια Αφρική και στις στέπες της Μαύρης Θάλασσας. Προτιμά χέρσα λιβάδια και καλλιεργήσιμες εκτάσεις με ψηλά χόρτα ή και χαμηλή βλάστηση. Οι αρσενικές χαμώτιδες δείχνουν να προτιμούν την βλάστηση ίση σχεδόν με το ύψος τους ώστε να κρύβονται επαρκώς. Το χρώμα της, το καφέ της άμμου, αποτελεί την μέγιστη άμυνα της όταν περπατά ή στέκεται.

Στην χώρα μας και γενικά στα Βαλκάνια είναι αρκετά σπάνιο πουλί. Σχεδόν απίθανο να το δει κάποιος εάν δεν το ψάξει επίμονα και σε συγκεκριμένες περιοχές αλλά και ορισμένη εποχή του χρόνου. Νιώθω ιδιαίτερα τυχερός που το είδα και το παρατήρησα στη Θράκη. Μπροστά στον υπολογιστή, ανοίγω όλο αγωνία τις φωτογραφίες σε μεγάλο μέγεθος, ελπίζω να έχω μερικές ωφέλιμες πόζες από το σπάνιο πτηνό. Χαρούμενος κοιτώ την οθόνη, ποίηση εν πτήση. Όχι μία αλλά έξι πανέμορφες μικρές ωτίδες πετούν μπροστά σε ένα χρονικά παγωμένο καρέ. Δε χορταίνω να τις βλέπω, πρέπει να τις βοηθήσουμε να φωλιάσουν ξανά στη χώρα μας. Μοιάζει με όνειρο να τις βλέπεις να τρέχουν στην Θρακιώτικη “στέπα”. Δεν μπορώ να διανοηθώ την Ελλάδα φτωχότερη σε είδη και βιοποικιλότητα. Η προστασία της χαμώτιδας αλλά και παρόμοια απειλούμενων ειδών έχει φτάσει σε όριο που δεν πρέπει να ξεπεραστεί. Ας ελπίσουμε να πληθύνουν και ας προσπαθήσουμε να διασώσουμε αλλά και να επαναφέρουμε είδη που χάθηκαν από τη χώρα μας, τώρα είναι η ώρα…