Το Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων χωροθετείται στην ιστορική συνοικία. Χαλέπα σ’ ένα εμβληματικό κτήριο, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα. Θεοφάνη Μπομπότη και τους συνεργάτες του, τοπόσημο για ολόκληρη την πόλη. Η μόνιμη έκθεση εκτείνεται σε τρεις αίθουσες στο ισόγειο του κτηρίου και σε μία στον όροφο, και παρουσιάζει το πλούσιο αρχαιολογικό απόθεμα της περιφερειακής ενότητας Χανίων, από τις απαρχές της ανθρώπινης ύπαρξης στα Χανιά έως τον 4ο αιώνα μ.Χ. Εξειδικευμένες αναπαραστάσεις, ψηφιακές προβολές και απτικά εκθέματα με λεζάντες σε γραφή μπράιγ εμπλουτίζουν την τεκμηρίωση της έκθεσης, προσφέροντας μια συναρπαστική και αξέχαστη εμπειρία επίσκεψης

Στις 16 Απριλίου του 2022 το Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων άνοιξε τις πύλες του για το κοινό στις νέες κτιριακές εγκαταστάσεις του, οι οποίες χωροθετούνται στη Χαλέπα, τη δεύτερη πιο σημαντική ιστορική περιοχή των Χανίων μετά τον ενετικό οικιστικό πυρήνα της πόλης. Κατασκευάστηκε σε οικόπεδο 11.526,81 τ.μ. και έχει επιφάνεια έκτασης περίπου 6.000 τ.μ. Η τοποθεσία του, στα 98 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, προσφέρει πανοραμική θέα σε μεγάλο μέρος της πόλης και ιδιαίτερα στο παραλιακό της μέτωπο. Το Μουσείο, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Θεοφάνη Μπομπότη και τους συνεργάτες του, χαρακτηρίζεται από τη σύνθεση δύο διακριτών γραμμικών μονολιθικών όγκων που αναδύονται από τη γη˙ μια συμβολική αναφορά στα τεκμήρια του πολιτισμού που βρίσκονται κάτω από την επιφάνειά της. Κατασκευασμένο σύμφωνα με τις αρχές των δημόσιων κτηρίων και τις διεθνείς προδιαγραφές, ξεχωρίζει ως ένα δυναμικό και εμβληματικό κτήριο, τοπόσημο για ολόκληρη την πόλη.

Οι αίθουσες των μόνιμων και των περιοδικών εκθέσεων βρίσκονται στο ισόγειο και στον όροφο. Στο ισόγειο υπάρχει επίσης το πωλητήριο του μουσείου και τα τέσσερα εργαστήρια συντήρησης αρχαίων αντικειμένων –όλα πλήρως εξοπλισμένα–, ενώ στον όροφο χωροθετούνται ακόμη η αίθουσα εκπαιδευτικών προγραμμάτων, το αμφιθέατρο –σχεδιασμένο για 120 θέσεις– και το αναψυκτήριο. Οι αποθήκες των ευρημάτων είναι υπόγειες. Η μόνιμη έκθεση του Μουσείου εμπλουτίζεται με απτικά εκθέματα (αντίγραφα αρχαίων αντικειμένων) και λεζάντες σε γραφή Braille για τους προϊστορικούς και τους ιστορικούς χρόνους καθώς και με ακουστική ξενάγηση στην ελληνική και αγγλική γλώσσα.

Η μόνιμη έκθεση

Η μόνιμη έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων διαρθρώνεται σε τρεις μεγάλες αίθουσες στο ισόγειο του κτηρίου και σε μία στον όροφο. Στο ισόγειο, οι αφηγηματικές κατευθύνσεις, μέσα από την παρουσίαση αντιπροσωπευτικών αντικειμένων, παρακολουθούν τη μακρά πορεία στον χρόνο η οποία διαπερνά τους προϊστορικούς οικισμούς και τις ιστορικές πόλεις της περιφερειακής ενότητας Χανίων, αναδεικνύοντας την κοινωνική και διοικητική οργάνωση, τη θρησκεία, την ψυχαγωγία, τον πόλεμο και το εμπόριο. Συγχρόνως, εισχωρούν στην καθημερινή ζωή, αποτυπώνοντας τις ασχολίες, τις κατοικίες, τα έπιπλα, τα χρηστικά σκεύη, τα είδη καλλωπισμού, και φθάνουν ως τα τελετουργικά έθιμα και τη στάση των ανθρώπων απέναντι στον θάνατο. Για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι υπάρχουν αναλυτικά, εύληπτα χρονολόγια, χάρτες με τις θέσεις όλων των αναφερόμενων τοπωνυμίων,  δίγλωσσα (ελληνικά και αγγλικά) εποπτικά και ψηφιακά μέσα, και βέβαια συγκεκριμένες αναπαραστάσεις οι οποίες αποδίδουν σημαντικές όψεις του βίου κατά τους προϊστορικούς και ιστορικούς χρόνους.

Στην πρώτη αίθουσα, ο επισκέπτης αντλεί πληροφορίες για το ιδιαίτερο γεωμορφολογικό και κλιματολογικό περιβάλλον του νησιού και για τη θέση της Κρήτης μεταξύ τριών ηπείρων. Η έκθεση ξεκινάει με αντικείμενα από το νησί της Γαύδου –το νοτιότερο άκρο της Ευρώπης, έναν τόπο όπου ανθρώπινη δραστηριότητα εντοπίζεται  ήδη από την Παλαιολιθική περίοδο–, με εκατοντάδες εργαλεία να προέρχονται από υπαίθριους χώρους. Ακολουθούν ευρήματα από τις γνωστές νεολιθικές θέσεις στην περιοχή των Χανίων και βέβαια από τα σπήλαια, τα οποία μαρτυρούν την εξωστρέφεια των κατοίκων και τις εμπορικές σχέσεις και ανταλλαγές που είχαν αναπτύξει ήδη από την αρχή της 3ης χιλιετίας π.Χ.

Όλες οι φάσεις των ανακτορικών χρόνων στο δυτικό άκρο της Κρήτης οργανώνονται με επίκεντρο την κατοίκηση στον λόφο Καστέλλι, στην πόλη Χανίων, η οποία κατέχει καίρια θέση στην ιστορία του νησιού ως σημαντική μινωική ανακτορική εγκατάσταση.  Εκτίθεται μεγάλος αριθμός πολυτελών και χρηστικών σκευών, καθώς το εμπόριο ποικίλων αγαθών κατά τη 2η χιλιετία π.Χ., και ειδικά μετά το 1400 π.Χ., γνωρίζει ραγδαία ανάπτυξη με το δραστήριο κεραμικό εργαστήριο της Κυδωνίας (σημερινά Χανιά). Η σπουδαιότητα του ανακτορικού κέντρου στα Χανιά προκύπτει από το αξιόλογο αρχείο των πινακίδων Γραμμικής Α γραφής, των πήλινων δισκίων και των σφραγισμάτων, και βέβαια των πινακίδων Γραμμικής Β γραφής.

Οι θρησκευτικές δοξασίες των Μινωιτών, οι όψεις του καθημερινού τους βίου και οι αντιλήψεις τους απέναντι στον θάνατο καταδεικνύονται από τον πλούτο και την ποικιλία των ευρημάτων που περιλαμβάνουν αντικείμενα διαφόρων τύπων και υλικών, είτε κατασκευασμένων σε τοπικά εργαστήρια είτε εισηγμένων ή ακόμη και απομιμήσεων αυτών. Συγχρόνως, οι αναπαραστάσεις της «δεξαμενής καθαρμών», του μαγειρείου αλλά και των τριών αντιπροσωπευτικών τύπων τάφων του υστερομινωικού νεκροταφείου της Κυδωνίας, με το πλούσιο περιεχόμενό τους, εκπλήσσουν ευχάριστα τον επισκέπτη, καθώς εικονοποιούν τις τρεις βασικές πτυχές του μινωικού κόσμου: τη θρησκεία, την καθημερινή ζωή και τις ταφικές πρακτικές.

Στη δεύτερη αίθουσα, το πέρασμα από την προϊστορία στα ιστορικά χρόνια υλοποιείται μέσω των καταλοίπων της πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Επίσης, μέσα από μεμονωμένα ευρήματα αναδεικνύεται το θέμα των ιδρυτικών μύθων των πόλεων και προσεγγίζεται το ζήτημα  της ίδρυσης των μεγάλων πόλεων στην περιοχή των Χανίων από τον 8ο αιώνα π.Χ.

Στη συνέχεια, η μουσειακή αφήγηση επικεντρώνεται  στην Κυδωνία και την Απτέρα ως πόλεις-κράτη. Η θέση της πρώτης ταυτίζεται με την πόλη των Χανίων και σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες ήταν από τις σημαντικότερες της Κρήτης. Η Κυδωνία  οργανώνεται γύρω από τα εντυπωσιακά γλυπτά της, τα ψηφιδωτά, και με τη  συνδρομή ποικίλων ευρημάτων ανασυντίθεται  η ιστορία της ίδρυσής της, η τοπογραφία της και στοιχεία για τις λατρείες της. Με το ίδιο σκεπτικό παρουσιάζεται και η Άπτερα, η δεύτερη σημαντικότερη πόλη της περιοχής, ιδρυμένη τον 8ο αι. π.Χ. σε στρατηγικής σημασίας ύψωμα. Μέσω εκτεταμένων ανασκαφικών και αναστηλωτικών εργασιών έχουν αναδειχθεί σημαντικά τμήματα της επιβλητικής οχύρωσης της πόλης, ιερά, οικίες και δημόσια κτίσματά της. Μοναδικό σύνολο που προέρχεται από τελετουργικές αποθέσεις σε ταφικό μνημείο της Απτέρας, αποτελούν οι φτερωτές γυναικείες μορφές, οι έρωτες και οι ευνούχοι, δημιουργίες της εγχώριας κοροπλαστικής.

Η έκθεση συνεχίζεται με το Κοινό των Ορείων, δηλαδή των Βουνίσιων˙  αφορά σε μια Ομοσπονδία έξι πόλεων στο νοτιοδυτικό άκρο της Κρήτης η οποία δημιουργήθηκε τον πρώιμο 3ο αιώνα π.Χ. με στόχο την ενδυνάμωση της άμυνας, της οικονομίας και του εμπορίου τους. Έμφαση δίνεται στην παρουσίαση των παραγωγικών δραστηριοτήτων όλων των ιστορικών πόλεων, στη νομισματοκοπία και στο εμπόριο που διεξαγόταν με Ανατολή και Δύση, το οποίο παρουσιάζεται με ειδική προβολή. Μεταξύ των αντικειμένων που ξεχωρίζουν είναι ειδώλια, πήλινα αγγεία με έκτυπα εμβλήματα, γυάλινα και μαρμάρινα σκεύη, καθώς και εισηγμένα αγγεία από την Αττική και την Κόρινθο. Οι συμμαχίες, οι συγκρούσεις και οι έριδες των κρητικών πόλεων αποκαλύπτονται μέσα από τα στοιχεία ομαδικής ταφής νέων ανδρών του 3ου αιώνα π.Χ. στην πόλη Χανίων, τις μολυβδίδες (βλήματα για σφενδόνες) της Απτέρας  και βέβαια τη συνθήκη με τον Μάγα, ηγεμόνα της Κυρηναϊκής.

Στην τρίτη αίθουσα, ξεδιπλώνονται πτυχές του καθημερινού βίου κατά τους ιστορικούς χρόνους με την παρουσίαση τέχνεργων και κυρίως με την αναπαράσταση και την προβολή για την οικία του «Φιλάργυρου», η οποία καταστράφηκε στον τρομακτικό σεισμό της  21ης Ιουλίου του 365 μ.Χ. Τα είδη κατοικίας, ο κόσμος της γυναίκας, ο κόσμος του παιδιού και η θέση των ανδρών παρουσιάζονται εύγλωττα στα μάτια του επισκέπτη μέσα από τα ευρήματα αλλά και τα φωτορεαλιστικά εποπτικά. Τα ιερά και οι λατρευτικές συνήθειες, οι ταφικές πρακτικές και αντιπροσωπευτικά δείγματα γλυπτών και επιτύμβιων μνημείων ολοκληρώνουν τη μουσειακή αφήγηση για τη ζωή των ανθρώπων της δυτικής Κρήτης έως τον 4ο αιώνα μ.Χ.

Ο εξαιρετικός εικονιστικός ανδριάντας του αυτοκράτορα Αδριανού από το ιερό της Δίκτυννας ανασυντέθηκε για πρώτη φορά στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων μετά την καταστροφή του από πυρκαγιά το 1934. Το σημαντικό για ολόκληρη την Κρήτη Ασκληπιείο της Λισού ξεχωρίζει για το μοναδικό σύνολο των μαρμάρινων γλυπτών του,  ανάμεσα στα οποία αναγνωρίζονται γλυπτά του Ασκληπιού, της Αφροδίτης και του Έρωτα, και κυρίως αγαλμάτια μικρών παιδιών και μελλεφήβων (3ος-2ος αι. π.Χ.).

Στην αίθουσα του ορόφου εκτίθεται αξιόλογος αριθμός αντικειμένων της Συλλογής Κωνσταντίνου, Μαρίκας και Κυριάκου Μητσοτάκη, τα οποία χρονολογούνται από την 4η χιλιετία π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ. Η Συλλογή απαρτίζεται από αγγεία, ειδώλια, σφραγίδες, κοσμήματα, όπλα, εργαλεία και άλλα τέχνεργα κατασκευασμένα από ποικίλα υλικά, τα περισσότερα από την Κρήτη. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν: σφραγιδόλιθος με παράσταση μινώταυρου (περ. 1350 π.Χ.), χάλκινη ομφαλωτή φιάλη του 16ου αιώνα π.Χ. με επιγραφή στη Γραμμική Α γραφή, ομοίωμα πήλινου κηριοφόρου πλοιαρίου (3η-2η χιλιετία π.Χ.), χάλκινο εγχειρίδιο με περίτεχνη χρυσή λαβή της 2ης χιλιετίας π.Χ., πρωτογεωμετρικός πήλινος πτηνόμορφος ασκός του 10ου αιώνα π.Χ., πήλινα σανιδόμορφα βοιωτικά ειδώλια και δύο υπερμεγέθεις κρητικοί ανάγλυφοι πίθοι του 7ου αιώνα π.Χ. και χρυσό διάδημα με κεφαλή Μέδουσας (1ος-2ος αιώνα μ.Χ.).

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων δομείται πάνω στη θεμελιώδη αρχή ότι πρόκειται για πυρήνα πολιτισμού, ο οποίος εκτός από τον πρωταρχικό του ρόλο, αυτόν της διαφύλαξης, συντήρησης, επιστημονικής τεκμηρίωσης και  παρουσίασης των αντικειμένων, παρακολουθεί και συνδιαλέγεται με το πολιτισμικό, κοινωνικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό, έχουν διοργανωθεί στους χώρους του, πριν ακόμη ανοίξει η μόνιμη έκθεση, περιοδικές εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, μουσικές εκδηλώσεις και βραδιές κινηματογράφου.

Πρόσφατα, κατά τα έτη 2021-2022, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων, αξιοποιώντας την προγραμματική συμφωνία της Περιφέρειας Κρήτης με το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος για την τοπική ανάπτυξη μέσα από τον πολιτισμό, παρουσίασε το  Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων, μέσα από 13 αντιπροσωπευτικά αντικείμενα από τις Συλλογές του, στον ειδικό εκθεσιακό χώρο «Chambre d’amis» (Αίθουσα των Φίλων) του Μουσείου Πολιτισμών της Ευρώπης και της Μεσογείου (MuCEM) το οποίο βρίσκεται στη Μασσαλία.  Δεύτερο σκέλος της συνεργασίας αυτής με το MuCEM ήταν η περιοδική έκθεση με τίτλο «Bath time! Σώμα-Νερό-Διάλογοι», που διοργανώθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων με τη συμμετοχή σχεδόν είκοσι φορέων πολιτισμού την περίοδο 23 Μαΐου έως 5 Σεπτεμβρίου 2022.