home Άρθρα Αρχαία Ελληνικά Μουσικά Όργανα και Ορφεία Αρμονία
Αρχαία Ελληνικά Μουσικά Όργανα και Ορφεία Αρμονία

Η σπουδαιότητα της μουσικής και των οργάνων που την παρήγαγαν στην Αρχαία Ελλάδα αλλά και η εξέλιξή τους στις μέρες μας, είναι αναγνωρίσιμη από την εσωτερική ανάγκη του κάθε ανθρώπου και της ψυχής του, σύμφωνα με τη φιλοσοφική σκέψη του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα για το «ήθος της μουσικής και την ψυχή».
Η Μουσική, το Άσμα (Ποίηση) και η Όρχηση (χορός) μεταξύ των θυσιών και των αθλητικών επιδόσεων αποτελούσαν εκφάνσεις μιας πολιτισμένης κοινωνίας σε καιρό ειρήνης και αυτό αφορά στο σύνολο των πνευματικών ικανοτήτων και σε κάθε τέχνη που ήταν στην προστασία των Μουσών.

Κείμενο: Νίνα Ρόδη
Φωτογραφίες: Άννα Καλαϊτζή
Αρχαία Ελληνικά Μουσικά Όργανα και Ορφεία Αρμονία
Κατηγορίες: Παράδοση
Προορισμοί: ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Θεσσαλονίκη

«Η μουσική δεν είναι τίποτα άλλο από την εντονότερη απόλαυση της ποίησης και έχει σαν έργο να εξεγείρει στη ψυχή του ακροατή το αίσθημα και τις ιδέες»  Αριστοτέλης, Περί Ποιητικής.

 

ΓΙΑΤΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ;

 

Η σπουδαιότητα της μουσικής και των οργάνων που την παρήγαγαν στην Αρχαία Ελλάδα αλλά και η εξέλιξή τους στις μέρες μας, είναι αναγνωρίσιμη από την εσωτερική ανάγκη του κάθε ανθρώπου και της ψυχής του, σύμφωνα με τη φιλοσοφική σκέψη του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα για το «ήθος της μουσικής και την ψυχή».

Η Μουσική, το Άσμα (Ποίηση) και η Όρχηση (χορός) μεταξύ των θυσιών και των αθλητικών επιδόσεων αποτελούσαν εκφάνσεις μιας πολιτισμένης κοινωνίας σε καιρό ειρήνης και αυτό αφορά στο σύνολο των πνευματικών ικανοτήτων και σε κάθε τέχνη που ήταν στην προστασία των Μουσών.

 

ΈΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΣΙΓΟΥΡΑ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

[ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ], 18:30 ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ.

 

Το εισιτήριο με περίμενε σε μια κοινή αίθουσα [εννοώ όχι μουσειακή]και η αναχώρηση υπήρξε πέραν των προσδοκιών μου.

Πιστά αντίγραφα αρχαίων ελληνικών οργάνων στα χέρια μουσικών που εξειδικεύονται σε αυτά ανέλαβαν αυτό το ταξίδι της επιστροφής σε κάτι ανοίκειο για τα ακουστικά ερεθίσματα των ανθρώπων του 20ου αιώνα.

 

[ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ], 19:10 ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΑ

 

Πρώτα άκουσα την ανάσα βαθιά, έτοιμη να αφεθεί με σιγουριά και έλεγχο στις καλαμένιες οπές της σύριγγος, ακολούθησαν δάκτυλα να αγγίζουν τις χορδές της λύρας και τα κύμβαλα να δίνουν στο χρόνο το μέτρο.

Η ποίηση των ύμνων ακουμπούσε μουσικές στιγμές και διάρκειες μελωδιών, άγνωστων για μένα –ίσως και για πολλούς από εμάς, βυθίζοντας τα σώματα όλων μας σε κάτι μακρινό, σε μια εσωτερική κατάδυση σε ήχους που προϋπάρχουν μέσα μας και χρειάστηκαν τη μυσταγωγία αυτή για να αναδυθούν.

 

[ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ], 20:40 ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ

 

Η «Ορφεία Αρμονία», το μουσικό σύνολο του οποίου ηγείται ο Δημήτρης Δελφινόπουλος  και μου επέτρεψε να συνοδοιπορήσω μαζί τους σε αυτό το μουσικό ταξίδι, έχει έδρα τη Θεσσαλονίκη και ο αριθμός των οργάνων που έχει στη συλλογή του, το καθιστά μοναδικό στο κόσμο. Εδώ και οκτώ χρόνια έχοντας σπουδαίους μουσικούς να συμμετέχουν, αναδεικνύει την αρχαία ελληνική κλασσική σπουδή για τη μουσική και το σκοπό που επιτελούσε χιλιάδες χρόνια πριν, μεταφέροντας στο σήμερα την αξία της μουσικής παιδείας.

 

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ Η «ΟΡΦΕΙΑ ΑΡΜΟΝΙΑ»;

 

Η αναζήτηση των ριζών της μουσικής κληρονομιάς όρισε την ανάγκη δημιουργίας πολυμελούς μουσικού συνόλου αρχαίων ελληνικών οργάνων ώστε να γνωστοποιηθεί η αρχαία μουσική παράδοση και αντίληψη και να προβληθούν τα αρχαία μουσικά κείμενα.

Η πρόθεση αυτή βρήκε την υλοποίησή της όταν συνενώθηκαν τα οράματα του αειμνήστου ομότιμου καθηγητή ογκολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης  Αριστοτέλη Βρίτσιου, προέδρου του Ινστιτούτου «Αριστοτέλης» και του μουσικού της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης κ. Δημήτρη Δελφινόπουλου.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία, για πρώτη φορά στην ιστορία της μουσικής, ενός συνόλου που περιλαμβάνει τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα μουσικών οργάνων των διαφόρων περιόδων της Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας. Λύρες, κιθάρες, πανδουρίδες, βάρβιτοι, πολύχορδα, αυλοί, σάλπιγγες, κρουστά, συμμετέχουν σ’ ένα αρμονικό μουσικό σχήμα αναβιώνοντας τους συνολικούς αρχαϊκούς ήχους που ο χρόνος κατάφερε να διασώσει, και αναδεικνύοντας με τους χορωδούς του το αρχαίο άσμα.

Το μουσικό σύνολο πρωτοεμφανίστηκε στην Αίθουσα Τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στην έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Συνεδρίου Μηχανικής, την 1η Μαΐου του 2007, αφήνοντας εξαιρετικές εντυπώσεις.

Από τότε έχει πραγματοποιήσει δεκάδες συναυλίες και εμφανίσεις σε διάφορες αίθουσες και αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδος, όπως Δίον στη Μακεδονία και Λείβηθρα στον Ανατολικό  Όλυμπο, Αρχαία Αγορά Θεσσαλονίκης καθώς και σε μουσεία, όπως το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και το Μουσείο Μπενάκη των Αθηνών.

Συναυλίες του συνόλου πραγματοποιήθηκαν σε μουσικές αίθουσες όπως Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, Κρατικό Ωδείο, Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, Αίθουσα «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ» κ.α. Σημαντικές είναι οι συνεργασίες της «Ορφείας Αρμονίας» με φορείς, όπως η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, ο Δήμος Θεσσαλονίκης κ.α.

Η «Ορφεία Αρμονία» συμμετείχε στις εορταστικές εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (1912-2012). Το 2013 στην τέταρτη συνεχή συμμετοχή του στο Φεστιβάλ του Συλλόγου Μονίμων Υπαλλήλων της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης (Κ.Ο.Θ. Underground) το μουσικό σύνολο για πρώτη φορά παρουσίασε υλικό από την τραγωδία «ΠΕΡΣΑΙ» του Αισχύλου, σε μια πρόταση συνοδείας αρχαίων μουσικών οργάνων σε αρχαίο δράμα.

Παράλληλα αναπτύσσονται και άλλου είδους δραστηριότητες, όπως παρουσιάσεις σε σχολεία, ηχογραφήσεις και δημιουργία τηλεοπτικών αφιερωμάτων και εκπομπών.

Το πρόγραμμα του μουσικού συνόλου περιλαμβάνει τις μουσικές  ερμηνείες γνωστών και αγνώστων διασωθέντων μουσικών αποσπασμάτων, προσαρμοσμένων ενορχηστρωτικά στα δεδομένα του και διατηρώντας τους κανόνες και τους τύπους της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Παράλληλα, το σύνολο πλαισιώνει με μουσικά ηχοχρώματα απαγγελίες αρχαίων κειμένων που ερμηνεύονται από ταλαντούχους ηθοποιούς του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος.

 

Η «Ορφεία Αρμονία» αποτελείται από διακεκριμένους  μουσικούς,  με ιδιαίτερη εκπαίδευση στις τεχνικές των αρχαίων οργάνων, κυρίως των εγχόρδων, και στην ερμηνεία των μουσικών κομματιών. Οι ενορχηστρώσεις, η έρευνα, οι μουσικές συνθέσεις στη συνοδεία των απαγγελιών και τα βασικά στοιχεία της εκπαίδευσης των μουσικών έγιναν από το Δημήτρη Δελφινόπουλο. Οι πολύτιμες πληροφορίες του καθηγητή του τμήματος Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ. κ. Δημήτρη Θέμελη, βοήθησαν στην εξεύρεση λύσεων των αναμενομένων δυσκολιών και στο άνοιγμα δρόμων για περαιτέρω έρευνα, ενώ καθοριστική ήταν και η προσφορά του κ. Νίκου Παπαποστόλου, ιδρυτικού μέλους  του Ινστιτούτου «Αριστοτέλης», ο οποίος κινείται στον εμπορικό και καλλιτεχνικό χώρο και που σ’ αυτόν οφείλεται η απόκτηση των αρχαίων μουσικών οργάνων.

 

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ «ΟΡΦΕΙΑ ΑΡΜΟΝΙΑ»  ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΔΙΑΣΤΑΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

 

Οι αρχαίοι Έλληνες έφτασαν τη Μουσική σε ανώτατα  επιστημονικά επίπεδα κι εμείς, ως απόγονοι, δεν έχουμε παρά να την αναδείξουμε.

Το μουσικό σύνολο «Ορφεία Αρμονία» αποτελείται από μουσικούς με εξειδίκευση του καθενός σε συγκεκριμένο αρχαίο μουσικό όργανο, με το οποίο ερμηνεύει τα σωζόμενα μουσικά αποσπάσματα. Οι τεχνικές επί των οργάνων προέκυψαν από μελέτη των κειμένων, των καλλιτεχνικών απεικονίσεων και των γνώσεων που μας παρέχει ολόκληρη η Ελληνική Παράδοση.

Το συγκεκριμένο μουσικό σύνολο, με την ιδιάζουσα συνύπαρξη τόσων διαφορετικών μουσικών οργάνων διαφόρων εποχών και ύφους, απαιτεί και την αντίστοιχη ενορχήστρωση. Τηρώντας τους κανόνες της αρχαίας αρμονίας, προχωρούμε και σ’ αυτό το ζήτημα σε νέες ακουστικές προτάσεις.

Νέες συνθέσεις αρχαϊκού ύφους, σε συνδυασμό και με κάποια επεξεργασμένα σωσμένα αρχαία ακούσματα, συνοδεύουν τις απαγγελίες των ηθοποιών. Τα ηχοχρώματα του συνόλου εκφράζουν τις περιγραφές των κειμένων που απαγγέλλονται και βοηθούν στο να εμπεδωθεί η κατάλληλη ατμόσφαιρα των κειμένων.      

Η Αρχαία Ελληνική Μουσική δεν ξεθάφτηκε από ερείπια, αλλά ζει μέσα στην ίδια την Ελληνική Παράδοση και όχι μόνον. Με την παρουσίαση των σωσμένων μουσικών αποσπασμάτων και με τις προτάσεις της «Ορφείας Αρμονίας» για την εκτέλεση των οργάνων και την ερμηνεία των κομματιών, ξεδιπλώνεται και μία άλλη παράμετρος· η φιλοσοφική αντίληψη του κόσμου και των ανθρώπων. Ο προσωπικός αγώνας, η συλλογική συνεργασία, η εθνοπολιτιστική διαφορετικότητα και η αισθητική του περιβάλλοντος είναι κάποια δείγματα του νέου κόσμου που ανοίγεται μέσω της καλλιτεχνικής προσφοράς ενός μουσικού συνόλου, με ουσιαστική ενημέρωση και έμπρακτη εφαρμογή ως τρόπο ζωής».  Δημήτρης Δελφινόπουλος, μουσικός Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης

 

ΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΣΤΑΣΗ. Ο ΜΥΘΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΚΦΡΑΣΗ.

 

Ο Απόλλων: Θεός της μουσικής, της μαντικής και της ιατρικής. Αντιπροσώπευε τη λογική και το φως. Όργανα του, η φόρμιγγα, η κιθάρα και η λύρα, όργανο του ήθους.

 

Ο Διόνυσος:  Θεός της Έκστασης, του Δράματος, του εκπληρωμένου έρωτα και του μυστικισμού. Όργανα του, τα κρουστά [τύμπανα, κρόταλα, σείστρα, κύμβαλα] και ο αυλός, όργανο του πάθους.

 

Ο Ορφέας με την λύρα του γοήτευε θεούς κι ανθρώπους, απάλυνε τον Άδη για να γυρίσει στη ζωή τη γυναίκα του Ευρυδίκη, διέγειρε ζώα, δέντρα και βράχους σε χορό ενώ ο μύθος του οδήγησε τη λύρα του να γίνει αστερισμός. Οι μελωδίες της επτάχορδης λύρας του Αμφίονα συνδέθηκαν με την ανέγερση των πρώτων τειχών της «επτάπυλης» Θήβας˙ αλλά και ο Αρίωνας (ιστορία γραμμένη από τον Ηρόδοτο που αγγίζει τα όρια του μύθου) στην επιστροφή του από τη Σικελία πέφτοντας θύμα ληστείας ζήτησε να παίξει για τελευταία φορά με την κιθάρα του έναν ύμνο προς τιμή του Απόλλωνα. Ένα δελφίνι, ιερό ζώο του θεού, τον πήρε στη ράχη του και τον έβγαλε σώο στο ακρωτήριο Ταίναρο.

 

ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

 

Το μουσικό σύστημα του Πυθαγόρα (6ος-5ος αι. π.Χ.), η μαθηματική λογική των μουσικών συνηχήσεων (αναφέρεται η κατόπιν θεϊκής καθοδήγησης, παρατήρηση των ήχων από τους επαναλαμβανόμενους κτύπους των σφυριών των σιδηρουργών πάνω στο αμόνι) προσλαμβάνοντας την έννοια του ρυθμού, εφάρμοσε στο μήκος της χορδής του «μονόχορδου» τις παρατηρήσεις του.  Όσο μεγαλώνει το μήκος της χορδής, τόσο χαμηλότερος (βαρύτερος) γίνεται ο ήχος που παράγεται από αυτήν και το αντίστροφο.

Ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος (375-360 π.Χ) υπήρξε συστηματικός θεωρητικός μελετητής της αρχαιοελληνικής μουσικής. Σε αντίθεση με τον Πυθαγόρα εστίασε στην ακοή, την αίσθηση, τη μνήμη και τη διάνοια. Έδωσε βάση στην ακουστική όχι μέσω μαθηματικών αναζητήσεων αλλά μέσω της μουσικής πρακτικής διαμορφώνοντας τον τονισμό των φθόγγων.

O Τέρπανδρος ο Λέσβιος (περ.710 π.Χ) αύξησε τον αριθμό των χορδών της λύρας από τέσσερις σε επτά. Καθιερώνοντας μία κανονική κλίμακα  και δίνοντας μουσικούς κανόνες, έκανε δυνατή τη δημιουργία κανονικής μουσικής σύνθεσης. Από τα έργα του Τέρπανδρου τίποτε σχεδόν δεν σώζεται. Παρ’ όλ’ αυτά ο Τέρπανδρος είναι ο κύριος συντελεστής του τρόπου που το λυρικό τραγούδι έφτασε να γίνει μια κορυφαία τέχνη στην Ελλάδα.

Ο Αλύπιος (περ. 360 μ.Χ) έγραψε την εισαγωγή της μουσικής, η οποία περιέχει τα σημεία των φθόγγων που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες διασώζοντας την αρχαία ελληνική σημειογραφία. Οι πίνακές του αναφέρουν λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με την σημειογραφία.

 

«ΉΘΟΣ» ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ «ΤΡΟΠΟΙ»

 

Η επίδραση της μουσικής στην ψυχική κατάσταση του ακροατή θεράπευε ψυχή και σώμα, εξάγνιζε, καταπράυνε, ενέπνεε, παρακινούσε αλλά και ηρεμούσε. Σύμφωνα με την ηθική της μουσικής από την παρόρμηση οδηγείται κάποιος στον εξαγνισμό και τέλος στη θεραπεία.

Αρχικά υπήρχαν 7 διαφορετικοί τρόποι ωστόσο ο Αριστόξενος αύξησε τον αριθμό τους σε 13 ενώ στη συνέχεια οι τρόποι κατέληξαν να γίνουν 15 (Μουσικό εύρος τριών οκτάβων και ενός τόνου.)

Οι βασικοί τρόποι (μουσικές κλίμακες) όπως ονομάζονται από τα αρχαία κείμενα ήταν:  ο «Δώριος», ο «Φρύγιος», ο «Λύδιος» Επιγραμματικά: ο «Δώριος» τρόπος θεωρούνταν σοβαρός, αυστηρός και  μεγαλοπρεπής. Ο «Φρύγιος» συναισθηματικός και εκπαιδευτικός ενώ ο «Λύδιος» οικείος, απαλός και τρυφερός.

 

ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

 

Λίγο πριν την ανατολή του 4ου π.Χ. αι. η μουσική παιδεία αποκτά ένα νέο φιλοσοφικό ιδεώδες, τόσο επιστημονικά όσο και φιλοσοφικά. Ενδεικτικό  της υψηλής θέσης που κατείχε η μουσική είναι ο χαρακτηρισμός της φιλοσοφίας ως Μεγίστη Μουσική (Πλάτων -Φαίδων 61a). Η μουσική παιδεία ήταν προπομπός της πνευματικής καλλιέργειας που θα αποκτούσε ο κάθε πολίτης. Δεν είναι τυχαίος ο τίτλος που αποδίδονταν  «μουσικός ανήρ» και αντιπροσώπευε τον πνευματικό άνδρα.

 

Η μουσική ήταν πλήρως ενταγμένη τόσο σε ειρηνικές όσο και πολεμικές περιόδους. Συνόδευε μάχες (διατήρηση ηθικού και ενότητα ρυθμού), Παιάνες (ο Αισχύλος στους «Πέρσες» εντάσσει τον Παιάνα πριν τη μάχη της Σαλαμίνας), κωπηλασία (ο τριηρ-αύλης υπήρξε τακτικό μέλος του πληρώματος μιας τριήρους) αλλά και τη ναυπήγηση. Λατρευτικές θυσίες, πομπές, χορούς, θέατρο, εκπαίδευση, γυμνάσια (εμψύχωση αθλητών), αθλητικούς και μουσικούς αγώνες, όπως και ιδιωτικές στιγμές: με θρήνους, υμεναίους (γαμήλια τραγούδια), συμπόσια (οι περίφημες αυλητρίδες) οικιακές και αγροτικές δραστηριότητες, κ.ά. Εξάλλου η μουσικοθεραπεία στα Ασκληπιεία, ήταν απαραίτητη πρακτική για να κατευνάσει ασθένειες και να ενταχθεί στα θεραπευτικά μέσα. Σύμφωνα με τον Δημόκριτο οι ήχοι του αυλού είχαν θετική επίδραση στο πάσχον μέρος του σώματος.

 

ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

 

Η μελέτη του μουσικού πολιτισμού των αρχαίων ελλήνων βασίζεται σε συνεργασίες και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς όταν αρχαιολόγοι, φιλόλογοι, ιστορικοί, μουσικολόγοι ερευνούν και κοινωνούν διεπιστημονικά συμπεράσματα για την ορθότητα και την ανάδειξη πτυχών της αρχαίας ελληνικής μουσικής.

Στα Αρχαιολογικά Μουσεία Θεσσαλονίκης και Βόλου εκθέτονται θραύσματα αυλών (5.οοο π.Χ. Δισπηλιό Καστοριάς και Θεσσαλίας)

Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ έχουμε ειδώλια με εκτελεστές τριγώνου, δίαυλου και σύριγγος.

Στο Μουσείο των Δελφών εκθέτονται  δύο «Δελφικοί  Ύμνοι», οι οποίοι είναι χαραγμένοι πάνω σε στήλες, στον Θησαυρό των Αθηναίων και είναι χαρακτηριστικά δείγματα της αρχαίας ελληνικής μουσικής σημειογραφίας αλλά και η «στήλη του Σείκιλου»  στην οποία αναγράφεται στην κοινή ελληνική της ελληνιστικής εποχής ένα επίγραμμα δώδεκα λέξεων και ένα μέλος (τραγούδι) δεκαεφτά λέξεων μαζί με τη μουσική του. Εκτίθεται στο μουσείο της Κοπεγχάγης.

Στο πλαίσιο ανασκαφής σε παρόδιο νεκροταφείο επί της αρχαίας οδού Κοίλης στην περιοχή των λόφων Μουσών-Πνύκας-Νυμφών, (Σεπτέμβριος 2000) ανακαλύφθηκε τάφος όπου εκτός των άλλων ευρημάτων περιείχε έναν οστέινο πλαγίαυλο. Ο «πλαγίαυλος της Κοίλης», χαρακτηρίζεται ως πολύτιμο εύρημα στο πεδίο της αρχαιομουσικολογίας, καθώς είναι το μοναδικό σωζόμενο ακέραιο εύρημα του είδους.

 

Στο τέλος της Γεωμετρικής Περιόδου (1100-700 π.Χ.) εμφανίζονται αυλός και λύρα σε εικονογράφηση σε αττικές υδρίες.

Οι παραστάσεις σε αγγεία που σχετίζονται με τη λατρεία αλλά και τον ιδιωτικό βίο παρέχουν πολλές πληροφορίες σχετικά με την εκπαίδευση, τα όργανα, τον τρόπο παιξίματός τους και την κατασκευή τους. Σκηνές ρεαλιστικές ή μυθολογικές συμβάλλουν στην εγγύτερη αποκρυπτογράφηση μιας πολύ μακρινής για εμάς, πραγματικότητας.

 

Στην ελληνική γραμματεία κείμενα αρχαίων συγγραφέων περιγράφουν τη σχέση της μουσικής με τη φιλοσοφία και τα μαθηματικά, το μουσικό σύστημα, τη σημειογραφία, όργανα και εκτελεστές/συνθέτες κ.ά.  αλλά και ιδιωτικά ή δημόσια αρχεία χαραγμένα σε επιγραφές ή παπύρους μεταξύ των άλλων αναφέρουν ονόματα νικητών σε μουσικούς αγώνες κτλ.

Στα Ομηρικά Έπη είναι έντονη η παρουσία της μουσικής, δηλωτικό της σημασίας της σε ποικίλες εκδηλώσεις και γεγονότα. «Θείος αοιδός» σύμφωνα με τον Όμηρο αποκαλούνταν ο Ραψωδός γιατί στο πρόσωπό του συγκέντρωνε τις τέχνες της ποίησης, της σύνθεσης και της εκτέλεσης μαζί. Η έννοια μουσικός θα ακολουθήσει μετά τον 4ο π.Χ. αι. έως τότε είχαμε τους αυλητές, κιθαριστές κ.α.

 

Από την γένεσή τους, λόγος και μουσική, στοιχεία αλληλοεξαρτώμενα και γι αυτό απαραίτητα, θεμελίωναν τρόπους εκφοράς της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Το «μήκος» των μακρών και των βραχέων φωνηέντων εξέφραζαν το πώς προφέρονταν δίνοντας ρυθμό και μουσικότητα στον προφορικό λόγο.

 

Σχετικά με την  «Αλφαβητική σημειογραφία» διαμορφώθηκαν δύο συστήματα μουσικής γραφής (παρασημαντική) στην αρχαία ελληνική μουσική. Η Οργανική με γράμματα της Αρχαίας Δωρικής και η Φωνητική με γράμματα του Ιωνικού Αλφαβήτου

Σημ.: Τοποθετούνταν πάνω από το ποιητικό κείμενο σε διάφορες θέσεις: όρθια, πλάγια, ανεστραμμένα, μισά, ελλιπή κλπ.

 

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΣΤΟΝ ΗΧΟ

Τρείς είναι οι βασικές κατηγορίες των μουσικών οργάνων τα χορδόφωνα (έγχορδα), τα αερόφωνα (πνευστά) και τα κρουστά.

Εκτός αυτών αναφέρουμε την ύδραυλη (πρόδρομο του εκκλησιαστικού οργάνου) πληκτροφόρο όργανο μια ή περισσότερες συστοιχίες αυλών οι οποίοι τροφοδοτούνταν με αέρα επιλεκτικά από τον εκτελεστή μέσω υδραυλικού συστήματος. Κατασκευασμένη στην Αλεξάνδρεια από τον Κτησίβιο τον 3ο π.Χ.αι.

 

ΆΣΜΑ ΑΡΧΑΙΩΝ  ΚΑΙ ΑΠΑΓΓΕΛΙΕΣ

 

Η ανθρώπινη φωνή κατέχει ιδιαίτερα υψηλό ρόλο στη μουσική πράξη. Ύμνοι, παιάνες, εγκώμια, επινίκια, είναι ελάχιστα δείγματα ονομασιών των μελών, που είναι λυρικά ή χορικά τραγούδια. Το μουσικό μέλος, σε αντιδιαστολή με το οργανικό, ήταν η φωνητική μελωδία. Απαιτούσε ξεχωριστή εξάσκηση, όπως και κάθε άλλο μουσικό όργανο. Η φωνή θεωρούνταν όργανο όπως και σήμερα.  Για την καλλιέργεια και εξάσκηση της φωνής υπεύθυνος ήταν ο «φωνασκός». Η ειδικότητα αυτή εμφανίζεται στην ύστερη αρχαιότητα και είχε ως στόχο την τεχνική κατάρτιση του τραγουδιστή. Εκτός των άλλων είχε ιατρικές γνώσεις φυσιολογίας και διαπλάσεως όπως επίσης πρόσφερε συμβουλές διατροφής. Η εξάσκηση της φωνής λεγόταν φωνασκία. Οι ονομασίες των τραγουδιστών ορίζονταν και από το είδος του οργάνου που τους συνόδευε. Έτσι έχουμε τους κιθαρωδούς, οι οποίοι έπαιζαν κιθάρα και ταυτόχρονα τραγουδούσαν ή τους αυλωδούς, που συνοδεύονταν από αυλητή κατά την ερμηνεία του άσματος, τους λυρωδούς, τους βαρβιτωδούς κ.α. ενώ οι απαγγελίες κειμένων  πραγματοποιούνταν από ηθοποιούς.

 

ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ. Ο ΓΡΙΦΟΣ ΤΩΝ ΣΗΜΕΡΙΝΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΩΝ.

Έτσι αντιλήφθηκε τη διαδικασία της ανακατασκευής δεκατριών αρχαίων ελληνικών μουσικών οργάνων (όλα τους έγχορδα) για το τμήμα Μουσικολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο Παναγιώτης Λαμπής. Ένα γρίφο που θα έπρεπε να τον μελετήσει ως μουσικός και τεχνίτης, επιστρέφοντας σε πηγές όπως οι αγγειογραφίες και τα κείμενα. Διότι εκτός από «εικόνα» οργάνων έπρεπε να αποκτήσουν «ψυχή» και να μεταφέρουν στο σήμερα (κατά προσέγγιση πάντα), την ηχητική απόδοση του οργάνου.

 

« […] Έπρεπε να μπω στον τρόπο σκέψης των αρχαίων. Να ξεφύγω από τον 20ο αι. και να αντιληφθώ πώς θα σκεφτόταν ένας τεχνίτης την κατασκευή ενός πρωτότυπου αρχαίου ελληνικού οργάνου. Δεν θέλησα να μελετήσω αντίγραφα που ήδη υπάρχουν, ήθελα να το φτιάξω από την αρχή, μελετώντας κυρίως τη μουσική αγγειογραφία. Με την τεχνική εμπειρία ως κατασκευαστής και με αρκετούς πειραματισμούς νομίζω ότι καταφέραμε να αποδώσουμε έναν ικανοποιητικό ήχο.» Παναγιώτης Λαμπής, Μουσικός και κατασκευαστής μουσικών οργάνων.

 

Τα όργανα που χρησιμοποιούνται στο σύνολο Ορφεία Αρμονία είναι στην πλειοψηφία τους κατασκευασμένα από τον Νικόλαο Μπρα και τους κατασκευαστές Παναγιώτη Ζηκίδη και Παναγιώτη Λαμπή.

 

Η ΑΔΙΑΛΕΙΠΤΗ ΣΧΕΣΗ

Ποια θα μπορούσε να είναι η σχέση μίας «ζωντανής» μουσικής και γλώσσας του άλλοτε με το σήμερα;

Αυτό μπορούν να το απαντήσουν πλήθος στοιχείων ρυθμών, τρόπων, χορών, ποίησης, λόγου που είτε ως εξέλιξη της βυζαντινής είτε ως προφορικής λαϊκής παράδοσης, μπορούν να συγκλίνουν σε ένα και μόνο συμπέρασμα. Την αδιάλειπτη σχέση των αιώνων μέσω της μουσικής με την ευρεία έννοιά της και της μετάδοσης ενός πολιτισμού που ακουμπά στην ανθρώπινη καθημερινότητα.

 

Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον Δημήτρη Δελφινόπουλο για την αμέριστη υποστήριξή του στην ολοκλήρωση του αφιερώματος.

 

Βιβλιογραφία  και προτεινόμενες Πηγές

Poehlmann, Egert & Martin West, Documents of Ancient Greek Music: The Extant Melodies and Fragments, 2001 Clarendon Press.

West. M.L,  Αρχαία Ελληνική Μουσική, μτφρ.: Στάθης Κομνηνός, 1999, Παπαδήμας.

Bélis, Annie, Les musicians dans l’antiquité, Η καθημερινή ζωή των μουσικών στην αρχαιότητα μτφρ.: Σταύρος Βλοντάκης 2004,  Παπαδήμας.

Μιχαηλίδης Σόλων, Εγκυκλοπαίδεια Αρχαίας ελληνικής μουσικής, 1989, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

Μουτσόπουλος Ευαγ., La musique dans l’oeuvre de Platon, Η μουσική στο έργο του Πλάτωνος, μτφρ.: Νίκος Ταγκούλης 2010, Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων.

Παπαοικονόμου Κατ. – Κηπουργού, Αρχαία ελληνική μουσική, 2007, Γεωργιάδης.

Καϊμάκης Παύλος, Φιλοσοφία και Μουσική. Η μουσική στους Πυθαγορείους, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και  τον Πλωτίνο, 2004, Μεταίχμιο

Θέμελης Δ., Μελέτες για την Ελληνική Μουσική. Από την Παράδοση στην Συγχρονικότητα. Ελληνικές μουσικολογικές εκδόσεις,  panas music (Κ. Παπαγρηγορίου – Χ. Νάκας)

Τυροβολά Β., Ελληνικοί Παραδοσιακοί Χορευτικοί ρυθμοί, 1992, Gutenberg

Ταίηλορ Νέστωρ, Η μαθηματική έννοια της Αρμονίας στο μουσικό σύστημα των Πυθαγορείων, 2000, Νεφέλη

Γουλάκη Αλεξάνδρα – Βουτυρά (γενική ευθύνη), Ελληνικά Μουσικά Όργανα – Αναζητήσεις εικαστικές και γραμματειακές μαρτυρίες (2000 π.Χ.-2000 μ.Χ.), 2012 Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ.

 

Ιστότοποι

Ορφεία Αρμονία, https://orpheiaarmonia.wordpress.com/

Σελίδα της Ορφείας Αρμονίας στο Facebook: https://www.facebook.com/pages/%CE%9F%CF%81%CF%86%CE%B5%CE%AF%CE%B1-%CE%91%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%B1-Orfeia-Armonia/103494789712671?sk=wall

back-button
next-button
arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_1 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_2 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_3 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_4 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_5 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_6 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_7 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_8 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_9 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_10 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_11 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_12 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_13 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_14 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_15 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_16 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_17 arxaia-ellinika-mousika-organa-kai-orfeia-armonia_18
Οι Εκδρομές μας
back-button
next-button
Διάσχιση στο Στρατονικό Όρος
23/02/2025-23/02/2025
Μια χειμωνιάτικη διάσχιση στο γοητευτικό Στρατoνικό Όρος το οποίο, αν και δεν είναι ούτε τόσο ψηλό (η κορυφή στα 850μ) ούτε τόσο γνωστό στην ορειβατική κοινότητα, κρύβει μέσα του άπειρες ομορφιές. ...
Το Δελφικό Τοπίο και το Στοιχειό της Χάρμαινας
01/03/2025-03/03/2025
Ο Δίας άφησε δύο αετούς, έναν προς την Ανατολή και έναν προς τη Δύση κι αυτοί συναντήθηκαν στους Δελφούς, κάνοντάς τους το κέντρο του κόσμου. Στο μνημείο αυτό της παγκόσμιας κληρονομιάς θα βρεθούμε...
Παλάτι Αιγών & Ελατοχώρι
16/03/2025-16/03/2025
Όταν η φύση “ντύνεται” στα καλύτερά της, στον κάμπο της Ημαθίας οι ανθισμένες ροδακινιές μεθούν τις αισθήσεις μας με τα χρώματα και τ’ αρώματά τους. Και λίγο πιο πάνω το «Βασίλειον» των Αιγών, τ...
Ρέμα Αγίας Κόρης Ολύμπου & Παναγία Κονταριώτισσα
13/04/2025-13/04/2025
Μια ανοιξιάτικη υπέροχη κυκλική διαδρομή στους πρόποδες του Ολύμπου, μέσα σε πυκνό δάσος με καταρράκτες και βάθρες, στο ρέμα της Αγίας Κόρης, κι ένα βυζαντινό μνημείο, το αρχαιότερο της Πιερίας,  η...
Πάσχα στη Νάξο
17/04/2025-21/04/2025
«Αν ο παράδεισος ήταν στη γη, τότε θα ήταν εδώ» όπως χαρακτήρισε το νησί ο Νίκος Καζαντζάκης στο βιβλίο του Αναφορά στον Γκρέκο.   Όλος ο κόσμος σ’ ένα νησί... Η Νάξος η πανέμορφη, με το...
Σαλπάρουμε για ένα ονειρικό ταξίδι στις Σποράδες με τον «IOLKO»
14/06/2025-21/06/2025
Το καλοκαίρι θέλει ανεμελιά, χαλάρωση, ελευθερία, βουτιές σε ερημικές παραλίες, αεράκι και αλμύρα, ξάπλες κάτω από τον έναστρο ουρανό, και καλή παρέα.   Για όλους εμάς που λατρεύουμε τη ...
Από την κοσμοπολίτικη Σαντορίνη στη γαλήνια Ανάφη
23/06/2025-30/06/2025
Τι να πρωτοπεί κάποιος για έναν τόπο που δίκαια θεωρείται από τα συναρπαστικότερα και πιο πολυφωτογραφημένα τοπία της υδρογείου;  Έναν τόπο που η κάθε στιγμή είναι πολύτιμη για την όραση και τον νο...
Αστυπάλαια, η πεταλούδα του Αιγαίου
08/07/2025-15/07/2025
Η πεταλούδα του Αιγαίου, η Αστυπάλαια, ένα από τα πιο όμορφα νησιά των Δωδεκανήσων, θα μας ενθουσιάσει με την εντυπωσιακή Χώρα της, τις μαγικές παραλίες, αλλά και τον ιδιαίτερο γαστρονομικό πλούτο ...
Ρόδος & Καστελλόριζο
12/09/2025-19/09/2025
Ένα ταξίδι μοναδικό στο ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας.   Στη Ρόδο, το νησί των ιπποτών, θα βρεθούμε και θα ταξιδέψουμε σε άλλες εποχές όταν, περνώντας τη μεσαιωνική πύλη της Παλιάς Πόλη...
Close Καλάθι Αγορών
Close
Close
Categories
Newsletter

Newsletter

Κάνε εγγραφή για να λαμβάνεις τα προγράμματα των εκδρομών μας και δωρεάν τα άρθρα μας για νέους προορισμούς.

Please wait...

Σας ευχαριστούμε για την εγγραφή!