–Προσέξτε τα κεφάλια και τα βήματά σας στη σκάλα, λέει ο αρχαιολόγος Κώστας  Σισμανίδης. Κατηφορίζουμε τα λίγα ξύλινα σκαλοπάτια, σκύβουμε τα κεφάλια και εισχωρούμε στο μνημείο.

–Βρισκόμαστε στον προθάλαμο του κτιστού θαλαμωτού τάφου, στον οποίο επιβεβαιώθηκαν πέντε τουλάχιστον ταφές, από τον 4^ο μέχρι και τον 3^ο αι π.Χ. Δυστυχώς μας πρόλαβαν οι αρχαιοκάπηλοι, σύγχρονοι και αρχαίοι. Από την τυμβωρυχική τους μανία ξέφυγαν ελάχιστα κτερίσματα, συμπληρώνει ο αρχαιολόγος.

Ύστερα από μερικά βήματα μέσα στον προθάλαμο του τάφου φτάνουμε σε μία είσοδο. Είναι μικρή αλλά πολύ εντυπωσιακή με μαρμάρινες παραστάδες, βαρύ μονοκόμματο υπέρθυρο και δίφυλλη πόρτα από λαξευμένες πλάκες, πάντα από το ίδιο λευκό μάρμαρο. Από τον προθάλαμο η είσοδος μας οδηγεί στον επάνω θάλαμο του τάφου. Το δάπεδό του αποτελείται από πέντε στη σειρά καλά αρμοσμένες και λαξευμένες μαρμαρόπλακες. Οι ίδιες αυτές πλάκες αποτελούν και την οροφή του κάτω ορόφου του τάφου, που είναι κρυφός.

–Αυτή άλλωστε είναι η σημαντική ιδιαιτερότητα του μνημείου, λέει ο αρχαιολόγος, η ύπαρξη δηλαδή και δεύτερου κρυφού νεκρικού θαλάμου κάτω από το δάπεδο του πρώτου θαλάμου. Η κατασκευή του κρυφού αυτού θαλάμου είναι πολυτελής , αφού και οι τέσσερις κάθετες πλευρές του είναι επικαλυμμένες με χοντρές και καλά λειασμένες μαρμαρόπλακες.

Θαυμάζουμε για λίγο ακόμη την επιμελημένη κατασκευή του μνημείου, ύστερα ανηφορίζουμε τα σκαλοπάτια και ξαναβγαίνουμε στο φως. Γύρω μας θάλλει η άνοιξη με αγριολούλουδα και καταπράσινα χωράφια στον ειδυλλιακό κάμπο, νότια των λιμνών Κορώνειας και Βόλβης. Λίγο νοτιότερα σχηματίζεται το περίγραμμα του πανέμορφου βουνού της  Χαλκιδικής, του Χολομώντα και δυτικά η κορυφογραμμή του πασίγνωστου Χορτιάτη. Αθέατη πίσω του εκτείνεται, ως την ακτογραμμή του Θερμαϊκού, η ιστορική πρωτεύουσα της Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη.

Όταν ο αρχαιολόγος Κώστας Σισμανίδης ανέφερε για πρώτη φορά τα Αρχαία Καλίνδοια, δηλώσαμε πλήρη άγνοια για τον τόπο. Μία άγνοια που μεταβλήθηκε σε έκπληξη, όταν μας διευκρίνισε ότι η αρχαία πόλη είχε βρεθεί κοντά στο Ζαγκλιβέρι, μόλις 50 χιλιόμετρα ανατολικά της Θεσσαλονίκης. Καταλύτης, ωστόσο, για την απόφασή μας ν’ ασχοληθούμε με τα Καλίνδοια υπήρξε το εξαιρετικό βιβλίο «ΤΑ ΚΑΛΙΝΔΟΙΑ, ΜΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ», που εκδόθηκε από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης το 2008. Πρόκειται για τον πολυτελή Κατάλογο της Περιοδικής Έκθεσης, που διήρκεσε από τον Φεβρουάριο του 2008 μέχρι τον Ιανουάριο του 2009 στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Τα εκθέματα περιείχαν τα σημαντικότερα ευρήματα των ανασκαφών που διεξάγονταν από το 2003 στα Αρχαία Καλίνδοια αλλά και άλλα εκθέματα που είχαν παραδοθεί από τους ντόπιους κατοίκους από την δεκαετία του 1960 και μετά.

Η εντρύφηση στις σελίδες του βιβλίου ήταν πραγματική αποκάλυψη. Τα συναρπαστικά κείμενα της ομάδας αρχαιολόγων της  ΙΣΤ΄ ΕΠΚΑ (Εφορείας Προϊστορικών Κλασικών Αρχαιοτήτων) καθώς και το φωτογραφικό υλικό από τα σπουδαία ευρήματα και το χώρο, μας δημιούργησαν την ακατανίκητη επιθυμία να επισκεφθούμε την τόσο σημαντική αλλά άγνωστη «γειτονιά» μας.

ΣΤΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟ ΤΟΥ ΚΑΛΑΜΩΤΟΥ

Με αφετηρία τα φανάρια στο κέντρο του Πανοράματος παίρνουμε τον δρόμο προς την λίμνη Κορώνια. Στα 23,5 χλμ. εγκαταλείπουμε την Παλιά Εθνική Οδό Θεσσαλονίκης-Καβάλας και στο ύψος της Γερακαρούς στρίβουμε δεξιά προς Ζαγκλιβέρι. Ο ήσυχος επαρχιακός δρόμος που οδηγεί προς την Β. Χαλκιδική δεν είναι ευρύτερα γνωστός, χρησιμοποιείται κυρίως από τους ντόπιους.

8 χιλιόμετρα ανατολικά του Ζαγκλιβερίου φτάνουμε στον οικισμό του  Καλαμωτού. Μια πινακίδα στην είσοδο αναγράφει την ονομασία «ΝΕΑ ΚΑΛΙΝΔΟΙΑ»

-Μετονομάστηκε έτσι το 2009 μετά την σύμφωνη γνώμη των κατοίκων του, εξηγεί ο Κώστας. Είναι ένα φαινόμενο που έχει συμβεί και σε άλλους νεοελληνικούς οικισμούς, όταν αυτοί βρίσκονται κοντά ή πάνω σε σημαντικές αρχαίες πόλεις. Κάτι ανάλογο συνέβη και με το «ΔΙΟΝ» που μετέβαλε την παλιά ονομασία «Μαλαθριά», μετά την αίγλη που απέκτησε από τις ανασκαφές και τα ευρήματα της ομώνυμης αρχαίας πόλης.

Ποιό είναι όμως το Καλαμωτό; Στο βιβλίο του Ηρακλή Ράπτη (1) περιέχονται άφθονες πληροφορίες για τον τόπο. Πολύ συνοπτικά αναφέρουμε, ότι το χωριό μαζί με άλλα γειτονικά ιδρύθηκε στα χρόνια της μακραίωνης κυριαρχίας των Τούρκων στη περιοχή. Η αρχική του ονομασία ήταν  «Καργή Γκιόλ» (KARYI GIOL), όπου «KARYI» σημαίνει  καλάμι και «GIOL» λίμνη (2). Υπήρχε λοιπόν παλιά μια λίμνη κατάφυτη με καλάμια, 400 περίπου μέτρα δυτικά του χωριού.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΛΙΝΔΟΙΑ ΚΑΙ ΚΑΛΑΜΩΤΟ

Πώς συνδέονται όμως τα Αρχαία Καλίνδοια με τον οικισμό του Καλαμωτού; Σύμφωνα με την Λίλλιαν Αχειλαρά, Προϊσταμένη ΙΣΤ΄ ΕΠΚΑ, (3) «Για πρώτη φορά, το 1913, αρχαία αντικείμενα από παράδοση κατοίκων της περιοχής του Καλαμωτού καταγράφονται στο ευρετήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. Ο κατάλογος των παραδοθέντων αρχαίων, μέχρι σήμερα, εμπλουτίσθηκε σημαντικά από την προθυμία και την αγάπη πολλών από τους κατοίκους του οικισμού να προστατέψουν και να φυλάξουν τις αρχαιότητες της περιοχής τους».

Μετά την αποχώρηση των Τούρκων, το 1923, εγκαταστάθηκαν οι νέοι κάτοικοι στο χωριό, κυρίως Πόντιοι Μικρασιάτες αλλά και Σαρακατσαναίοι. Τότε, αναφέρει η Λίλλιαν Αχειλαρά «καλλιεργώντας τους γεωργικούς κλήρους που η πολιτεία τους μοίρασε, έβρισκαν συνεχώς πολλά και σημαντικά αρχαία αντικείμενα, όπως αγάλματα, ανάγλυφα, επιγραφές, πώρινα και μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, αγγεία, νομίσματα, ειδώλια, κοσμήματα, πολλά από τα οποία κρατούσαν στα σπίτια τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι κάτοικοι στόλισαν την πλατεία του χωριού τους μ’ ένα μαρμάρινο άγαλμα θωρακοφόρου άνδρα μέχρι το 1961, οπότε προς μεγάλη θλίψη τους, η Αρχαιολογική Υπηρεσία το μετέφερε στην Θεσσαλονίκη και σήμερα κοσμεί την έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου».

-Σε σχέση με το Καλαμωτό, που βρίσκεται η θέση της αρχαίας πόλης; ρωτάμε τον Κώστα.

-Στις πεδινές καλλιεργημένες εκτάσεις, δύο περίπου χιλίομετρα νότια του χωριού.

-Και πώς γνωρίζουμε ότι είναι τα Καλίνδοι και όχι κάποια άλλη πόλη;

-Από την εύρεση στο χώρο, πριν 25 περίπου χρόνια, της ιδιαίτερα σημαντικής «Επιγραφής των Καλινδοίων», που χρονολογείται στα χρόνια του Μ. Αλεξάνδρου. Με βάση αυτή την επιγραφή έγινε από την Ιουλία Βοκοτοπούλου η ταύτηση του αρχαιολογικού χώρου στο Καλαμωτό με την πόλη των Καλινδοίων. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε ιδρύθηκαν τα Καλίνδοια. Η πρώτη γραπτή αναφορά της πόλης προέρχεται από μία επιγραφή που βρέθηκε στην Ακρόπολη της Αθήνας και χρονολογείται το 422 π.χ., στην περίοδο δηλαδή του Πελοποννησιακού Πολέμου. Αφορά σε μία  συνθήκη συμμαχίας, που έγινε τότε μεταξύ των Αθηναίων και ορισμένων πόλεων της Βοττικής, ανάμεσα στις οποίες ήταν και τα Καλίνδοια.

ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ.

Η πρώτη, μικρής κλίμακας και σωστικού χαρακτήρα ανασκαφική έρευνα, έγινε το 1961 από την Φ. Παπαδοπούλου-Ζαφειροπούλου, στα δυτικά της πόλης. Ερευνήθηκε τότε συστάδα τριών ρωμαϊκών τάφων, στους οποίους όμως είχαν χρησιμοποιηθεί παλιότερα αρχιτεκτονικά μέλη και σημαντικές επιγραφές. Στη συνέχεια, και από τον αρμόδιο για την περιοχή αρχαιολόγο της ΙΣΤ΄ ΕΠΚΑ Κώστα Σισμανίδη, αναλήφθηκαν οι παρακάτω ανασκαφικές προσπάθειες:

Το 1983 διενεργήθηκαν έξι διερευνητικές σε διαφορετικά σημεία ανασκαφικές τομές. Στις πέντε αποκαλύφθηκαν τοίχοι κτισμάτων, που χρονολογούνται από τον 4^ο αι.. π.χ. μέχρι και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Αξιοσημείωτο είναι ότι στην πρώτη ανασκαφική τομή βρέθηκε τότε και το κάτω μισό της γνωστής «Επιγραφής των Καλινδοίων»

Το 1992 έγιναν τρεις ακόμη δοκιμαστικές τομές: στην κορυφή της προϊστορικής «Τούμπας», στην γειτονική «Τράπεζα» (4) και στην πεδινή περιοχή λίγο βορειότερα. Το συμπέρασμα από τις τομές ήταν, ότι η κατοίκηση στην περιοχή υπήρξε συνεχής, από την ύστερη νεολιθική περίοδο μέχρι την ρωμαϊκή.

Το 2000, ύστερα από τυμβωρυχική ενέργεια, ερευνήθηκε ο γνωστός μας ήδη ιδιότυπος και διθάλαμος θολωτός τάφος που ήταν σε χρήση καθ’ όλη την διάρκεια του 3^ου αι. π.χ.

Για τις ανασκαφές στα Καλίνδοια αναφέρει η Λίλλιαν Αχειλαρά: «Συγκινητική ήταν πάντα η προσφορά και η αρωγή των κατοίκων  του Καλαμωτού στην προσπάθεια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Πρέπει να αναφερθεί ότι μετά την εξάντληση της ισχνής χρηματοδότησης των 110.000 δραχμών για την έρευνα του 1983, οι εργαζόμενοι θέλησαν να συνεχίσουν την ανασκαφική έρευνα χωρίς αμοιβή, δείχνοντας τη μεγάλη τους επιθυμία να φέρουν στο φως τις αρχαιότητες, που μέχρι τότε μόνον το αλέτρι αποκάλυπτε».

Συμπληρώνοντας ο Κώστας Σισμανίδης τις τιμητικές αναφορές για την συμπαράσταση των κατοίκων του Καλαμωτού στο έργο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, μας διηγείται μερικά περιστατικά που θεωρούμε υποχρέωσή μας να αναφέρουμε για παραδειγματισμό φορέων και πολιτών.

-Η ανασκαφή του 2010 συνεχίστηκε χάρις στην προσφορά ποσού 20.000 ευρώ από το πλεόνασμα που είχε δημιουργήσει με την χρηστή διαχείρισή του ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Καλαμωτού! Που υιοθέτησε την πρόταση του Προέδρου του Παύλου Τσεμεκίδη, ώστε αυτά τα χρήματα να προσφερθούν και βεβαίως, να διατεθούν κυρίως για τις μισθοδοσίες του προσωπικού που ασχολείτο στις ανασκαφές από το χωριό. Μα ούτε μπορώ να ξεχάσω τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Γυναικών Καλαμωτού «Η ΚΥΨΈΛΗ» με την Πρόεδρό του Μπρόζου Λεμονιά. Οι γυναίκες του Συνεταιρισμού, οι «Μελισσούλες» όπως αποκαλούνται μπορεί να μην συνεισέφεραν χρήματα, πρόσφεραν όμως σε κάθε ευκαιρία, αφειδώλευτα τα εκπληκτικά τους προϊόντα και κυρίως, τις παραδοσιακές πίτες των χεριών τους.

Ωστόσο, ανάμεσα στους αξιόλογους ανθρώπους του χωριού, υπάρχουν και δύο με ιδιαίτερη προσφορά: ο Γιάννης Γάκης και ο Νίκος Κυριαζίδης. Ο πρώτος μας υπέδειξε τον συλημμένο θολωτό τάφο και έχει ως τώρα παραδώσει στην υπηρεσία μας πάμπολλα αρχαία αντικείμενα, όποτε τα βρίσκει στα χωράφια. Είναι επίσης ο πρώτος, που εντόπισε και παρέδωσε τα κυριότερα παλαιοντολογικά ευρήματα, που κοσμούν σήμερα τις προθήκες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Καλαμωτού. Φιλάρχαιος στον ύψιστο βαθμό,  έχει μεγάλες ευαισθησίες για την πολιτιστική μας κληρονομιά.

Εξίσου φιλάρχαιος είναι και ο Νίκος Κυριαζίδης, που για πρώτη φορά με πλησίασε στα μέσα της δεκαετίας του 1980 και «απαίτησε» σχεδόν να γράψω (πράγμα που «αναγκάστηκα» να κάνω) ένα βιβλίο για τις αρχαιότητες του χωριού. Ποτέ δεν έπαψε μέχρι και σήμερα να ενδιαφέρεται ενεργά για τα αρχαιολογικά και παλαιοντολογικά ευρήματα του τόπου του.

Έχοντας, λοιπόν στη συντροφιά μας τους δύο αυτούς σπουδαίους ανθρώπους συνεχίζουμε μετά τον θολωτό τάφο, την περιήγησή μας στον χώρο της αρχαίας πόλης.

ΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΜΕΤΑ ΤΟ 2003.  ΤΟ «ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΤΕΙΟΥ»

Διασχίζοντας πάντα καλλιεργημένα χωράφια φτάνουμε στην «Τράπεζα» και στην «Τούμπα», νότια του χωριού. Εδώ βρίσκεται περιφραγμένος ο εκτεταμένος χώρος με το «Συγκρότημα του Σεβαστείου». Όπως αναφέρει ο Κώστας Σισμανίδης, από το 2003 μέχρι και σήμερα ερευνάται στο κέντρο περίπου της πόλης, ένα εξαιρετικά μεγάλο και σημαντικό δημόσιο ρωμαϊκό οικοδόμημα, που το ονομάζουμε συμβατικά «Συγκρότημα του Σεβαστείου».

Η ονομασία δόθηκε επειδή οι τρεις πρώτοι από τους δώδεκα, μέχρι τώρα συνεχόμενους ορθογώνιους χώρους του ήταν αφιερωμένοι, στην Αυτοκρατορική Λατρεία. Οι υπόλοιποι χώροι εξυπηρετούσαν άλλες ανάγκες της πόλης, όπως Αίθουσες Συμποσίων, Βουλευτήριο, Εξέδρα Αγαλμάτων, Δημόσια καταστήματα, Ηρώον κλπ.

Η ύπαρξη στα Καλίνδοια αυτοκρατορικής λατρείας ήταν γνωστή από μία μεγάλη χρονολογημένη επιγραφή, ένα Τιμητικό Ψήφισμα δηλαδή,  του 1 ακριβώς μ.Χ. που ως τυχαίο εύρημα στο χώρο, είχε παραδοθεί το 1972. Το γεγονός επιβεβαιώθηκε το 2006 από μιαν άλλη αναθηματική επιγραφή, στην οποία αναφέρεται –όπως και στην προηγούμενη- ότι ο ναός αυτός ήταν αφιερωμένος στον Δία, στη Θεά Ρώμη και στον Αυτοκράτορα.

Αποτελεί ευτυχή συγκυρία ότι ο ναός αυτός, από τους πρωιμότερους και μεγαλύτερους του είδους, εντοπίστηκε και ερευνήθηκε τελευταία σε απόσταση μικρότερη των 100 μέτρων δυτικά από τις τούμπες. Έτσι, ύστερα από βαθειά καταστροφική άροση στην θέση αυτή, με την οποία είχαν αποξηλωθεί αρκετά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, ξεκίνησε το 2003 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, η συστηματική ανασκαφική έρευνα στο χώρο. Μέχρι τώρα αποκαλύφθηκαν δώδεκα συνεχόμενοι χώροι, πλάτους 8-9 και συνολικού μήκους άνω των 100 μέτρων.  Όλοι αυτοί οι χώροι, εκτός από τον πίσω τοίχο, έχουν κοινό και τον τοίχο της πρόσοψης στ’ ανατολικά. Σ’ αυτό τον τοίχο, και σε άνισα μεταξύ τους διαστήματα, υπήρχαν προσκολλημένες περί τις 30 συνολικά μαρμάρινες ορθογώνιες και κυματιοφόρες, κατά το πλείστον, βάσεις, που στήριζαν προφανώς ισάριθμα μαρμάρινα αγάλματα, πολλά τμήματα των οποίων –κυρίως κεφαλές, χέρια και πόδια- ήρθαν στο φως με την ανασκαφή. Πολλά όμως θραύσματα αγαλμάτων (αυτοκρατόρων, θεών και ηρώων) εξαιρετικής πράγματι τέχνης, βρέθηκαν και μέσα στους χώρους του συγκροτήματος, ιδιαίτερα στους τρεις πρώτους χώρους (Α, Β, και Γ), που ήταν αφιερωμένοι στην αυτοκρατορική λατρεία. Εκεί τα αγάλματα ήταν στημένα πάνω στα μεγάλα και εντυπωσιακά βάθρα των πίσω τοίχων.

Αλλά και από άλλους χώρους του οικοδομήματος είχαμε πολλά ευρήματα, μαζί με εξαιρετικά σημαντικές επιγραφές, νομίσματα  μικροαντικείμενα  παντός τύπου και υλικού. Από τα ευρήματα κυρίως αυτά και ιδιαίτερα τις χρονολογημένες επιγραφές, τα νομίσματα και τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του οικοδομήματος προκύπτει, ότι οι πρωιμότεροι χώροι του, όπως εκείνοι για την αυτοκρατορική λατρεία, ήταν σε χρήση από τα τέλη του 1^ου προχριστιανικού μέχρι περίπου τα μέσα του 3^ου μεταχριστιανικού αιώνα, με μια βεβαιωμένη καταστροφή και ανοικοδόμησή τους στα μέσα του 1^ου αι. μ.Χ.

-Τι γνωρίζουμε γενικά για τα Σεβαστεία; ρωτάμε τον Σισμανίδη.

-Ήταν οι χώροι λατρείας Ρωμαίων αυτοκρατόρων, που καθιερώθηκαν αρχικά προς τιμή του Οκταβιανού Αυγούστου μετά την νίκη του στην Ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ. Έκτοτε πολλές πόλεις αιτούνταν την εύνοια των αυτοκρατόρων για να ιδρύσουν προς τιμήν τους Σεβαστεία στον Ελλαδικό χώρο. Τέτοια υπήρχαν στη Μεσσήνη, στους Φιλίππους, στο Δίον και αλλού. Το Σεβαστείο των Καλινδοίων όμως αποτελεί μέχρι στιγμής τον μεγαλύτερο και πρωιμότερο ναό αυτοκρατορικής λατρείας στην Ελλάδα.

Μετά τα τρία πρώτα τμήματα, τα αφιερωμένα στη λατρεία του αυτοκράτορα, ακολουθεί ο χώρος Δ, ο μεγαλύτερος του συγκροτήματος.

–Εδώ βρισκόταν η Αίθουσα Συμποσίου, λέει ο Κώστας,. Στο πίσω μέρος του, ωστόσο, βλέπετε ένα μεγάλο κυκλικό ασβεστοκάμινο. Είναι κατασκευασμένο από ψημένο αργιλικό χώμα και βρέθηκε γεμάτο με θραύσματα μαρμάρινων αγαλμάτων και αρχιτεκτονικών μελών. Το ασβεστοκάμινο αυτό δημιουργήθηκε μετά την καταστροφή της πόλης γύρω στο 240μ.Χ  Η ταπεινή μορφή, που παρουσιάζει σήμερα το οικοδόμημα, απογυμνωμένο από λευκά και χρωματιστά λειασμένα κονιάματα και τις πολυτελείς ορθομαρμαρώσεις των τοίχων του, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη λειτουργία αυτού του καμινιού. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι σ’ αυτό ασβεστοποιήθηκαν όλα σχεδόν τα μαρμάρινα στοιχεία του Σεβαστείου, ενώ και τα περισσότερα γλυπτά που διέφυγαν την καταστροφή διατηρούνται σε σπαραγματική μόνον κατάσταση. Χωρίς την βέβηλη λειτουργία αυτού του καμινιού θα σώζονταν πάνω από 200 αγάλματα, που δυστυχέστατα μεταμορφώθηκαν σε «άριστης ποιότητας ασβέστη» καταλήγει ο αρχαιολόγος.

Σημαντική όμως λειτουργία είχαν και οι επόμενοι χώροι. Έτσι ο Ε αποτελούσε το «Βουλευτήριο» της πόλης κατά την Ρωμαϊκή περίοδο, ο χώρος Ζ λειτουργούσε ως «Εξέδρα Αγαλμάτων», από τον οποίο πραγματικά προέρχονται  αρκετά σημαντικά αγάλματα, ενώ ο ΣΤ, επειδή είναι ο μοναδικός χώρος του συγκροτήματος που επικοινωνεί με τον Ζ, σχετίζεται οπωσδήποτε μ’ αυτόν τον τελευταίο. Η χρήση των χώρων Η και Θ δεν είναι σαφής, πιθανότατα όμως αποτελούσαν δημόσια καταστήματα.

Οι τρεις επόμενοι  -και τελευταίοι μέχρι στιγμής- χώροι του Σεβαστείου, δηλαδή οι Ι, Κ, και Λ, αποκαλύφθηκαν με τις ανασκαφές του 2010, που χρηματοδοτήθηκαν, όπως προαναφέραμε, από τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Καλαμωτού. Στους χώρους Ι και Κ υπήρχαν δημόσια καταστήματα, όπως συνάγεται από τα πολλά κινητά ευρήματα νομίσματα, γυάλινα αγγεία, ειδώλια κλπ. Αξιοσημείωτα είναι στον Κ χώρο τα θραύσματα μιας πήλινης «σκωραμίδας», δοχείο νυκτός δηλαδή, που αποτελεί αρχαιολογικό εύρημα ιδιαίτερα σπάνιο.

Αναπάντεχη ήταν η ανασκαφή του τελευταίου χώρου Λ, στον οποίο αναγνωρίζονται τρεις οικοδομικές φάσεις. Η πρώτη είναι περίπου του 600 π.Χ. με χαμηλό τετράγωνο περίβολο, χτισμένο με ακανόνιστες σχιστόπλακες. Η διευρυμένη δεύτερη φάση είναι με γωνιασμένους μεγάλους πωρόλιθους, με ιδιαίτερη επιμέλεια λαξευμένους και αρμοσμένους. Η Τρίτη φάση περιέχει ασβεστοκονίαμα, κεραμιδάκια και μικρές πέτρες και φανερώνει την ρωμαϊκή φάση του περίβολου. Εδώ  έχουμε,  προφανώς, έναν ιδιαίτερα σημαντικό χώρο, ο οποίος δέχθηκε την φροντίδα και την λατρεία των κατοίκων της πόλης των Καλινδοίων, από την περίοδο της ίδρυσής της μέχρι και την καταστροφή της, για περίπου δηλαδή χίλια χρόνια. Το γεγονός αυτό καθιστά σχεδόν βέβαιη την υπόθεση, ότι ο χώρος Λ αποτελούσε ένα Ηρώο της πόλης, αφιερωμένο κατά πάσα πιθανότητα, στον άγνωστο σε μας πρώτο της ιδρυτή.

Ολοκληρώνοντας την ξενάγησή μας ο Κώστας Σισμανίδης καταλήγει:

-Αξιοσημείωτο ακόμη είναι ότι, όπως διαπιστώθηκε με την ανασκαφή, μπροστά ακριβώς από ολόκληρο το συγκρότημα του Σεβαστείου (σε μήκος δηλαδή μεγαλύτερο των 100 μέτρων) εκτεινόταν μια επιμήκης Στοά, πλάτους 6 μέτρων, με τρόπο ώστε, ο εμπρός τοίχος του συγκροτήματος ν’ αποτελεί παράλληλα και τον πίσω τοίχο της Στοάς. Έτσι όσα αγάλματα ή άλλα αναθήματα στηρίζονταν στις 30 περίπου βάσεις μπροστά στο συγκρότημα, θα ήταν στεγασμένα απ’ αυτήν την Στοά, η οποία είχε ανοιχτή την πρόσοψή  της με κίονες στη σειρά. Εξ άλλου, έχουμε σοβαρές ενδείξεις, ότι μπροστά απ αυτήν τη Στοά και το συγκρότημα του Σεβαστείου, απλωνόταν η μεγάλη ορθογώνια Αγορά των Ρωμαϊκών Καλινδοίων, που το πλάτος της έφθανε μέχρι τις τούμπες στ’ ανατολικά. Με άλλα δηλαδή λόγια, το στενόμακρο συγκρότημα του Σεβαστείου αποτελούσε το δυτικό όριο αυτής της Αγοράς, το ακριβές μήκος της οποίας (προφανώς μεγαλύτερο των 100 μέτρων) παραμένει ακόμη άγνωστο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΛΙΝΔΟΙΩΝ

(1) «ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΛΙΝΔΟΙΑ ΣΤΟ ΚΑΛΑΜΩΤΟ, ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ».

(2) Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας η λέξη «γκιόλες» χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει τις «βάθρες», τις μικρολίμνες των ρεμάτων.

(3) «Καλίνδοια, τα ακατάφθορα», στο βιβλίο «ΤΑ ΚΑΛΙΝΔΟΙΑ, ΜΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ».

(4) Με τον όρο «Τράπεζα» εννοούμε ένα ύψωμα μεγαλύτερο συνήθως από τις τούμπες που έχει επίπεδη την επάνω επιφάνεια (σε αντίθεση με τις τούμπες, που η επιφάνεια είναι κωνική). Οι Τράπεζες έχουν συνήθως απότομα πρανή και η κατοίκηση σ’ αυτές έχει διαδεχθεί, σ’ όλες τις γνωστές περιπτώσεις, την κατοίκηση στις πρωιμότερες τούμπες.