Λήμνος 18 χρόνια μετά

Ανακαλύψαμε την Λήμνο την Άνοιξη του 1999. Η τουριστική της αίγλη ήταν – ακόμη τότε – πολύ υποτονική. Σταδιακά άρχισε να ξεφεύγει από την αφάνεια το μεγάλο νησί και να διεκδικεί τη θέση του στον χάρτη των τουριστικών προορισμών. Σήμερα, 18 χρόνια μετά την πρώτη μας γνωριμία, έμελλε να διαπιστώσουμε, ότι η Λήμνος εξακολουθεί να διατηρεί αναλλοίωτη την γοητεία της, ανάμεικτη με αρκετή από την αθωότητα εκείνης της εποχής.

Ξαναβρίσκουμε την Λήμνο

Αναρωτιόμαστε για ποιο λόγο πήραμε την απόφαση να επιστρέψουμε στην Λήμνο. ⁽¹⁾ Καταλήξαμε πως ήταν κυρίως η νοσταλγία αλλά και η έντονη επιθυμία να ξαναβρεθούμε σε μερικά από τα πού ιδιαίτερα σημεία, που τόσο αγαπήσαμε στο νησί. Να, λοιπόν, που και πάλι σαλπάρουμε για Λήμνο από το λιμάνι της Καβάλας.

Τεσσεράμιση ώρες μετά εισχωρούμε στο λιμάνι της Μύρινας, κάτω από τον γνώριμο όγκο του εντυπωσιακού της κάστρου. Βγαίνουμε από τον συνωστισμένο χώρο του λιμανιού και κατευθυνόμαστε ΝΑ, προς το Πλατύ. Το ταξίδι δεν διαρκεί παραπάνω από μερικά λεπτά. Καθώς το τελευταίο φως θαμπώνει στον ανέφελο ουρανό, φτάνουμε μπροστά στον ευρύχωρο κήπο της «Βίλλας Αφροδίτη».

Το υπαίθριο περιβάλλον είναι εκπληκτικό : μας υποδέχονται λεπτά αρώματα από αγιοκλήματα και γιασεμιά. Σ’ ένα ιδιαίτερο τμήμα φιλοξενείται ο περιποιημένος λαχανόκηπος, που τροφοδοτεί καθημερινά την κουζίνα της μονάδας. Αλλού υπάρχουν τα οπωροφόρα δέντρα με κυρίαρχες τις αχλαδιές και καϊσιές. Πάνω στο φροντισμένο γκαζόν φυτρώνουν δεκάδες φουντωτοί θάμνοι, όλοι κουρεμένοι με ευφάνταστα γεωμετρικά σχήματα : σφαίρες, παραλληλεπίπεδα, κύβους και πυραμίδες. Διάσπαρτα ανάμεσά τους βρίσκονται πολλά μεγάλα πιθάρια ενώ, μέσα στο συνολικό πράσινο, παρεμβάλλεται το διάφανο γαλάζιο μιας πισίνας.

Εδώ στεγάζεται ο χώρος εστίασης της μονάδας. Αρκετός κόσμος, ξένοι κυρίως, απολαμβάνουν το δείπνο τους σ΄αυτό το περιβάλλον της απόλυτης  ηρεμίας. Γευόμαστε την εξαιρετική κουζίνα της κυρίας Αφροδίτης με την γοητευτική συντροφιά του λευκού, διάσημου για το λεπτό άρωμά του, Λημνιού κρασιού. Αργότερα, στον ευχάριστο χώρο του δωματίου μας, η πρώτη νύχτα – μετά από τόσα χρόνια – στη Λήμνο, μας χαρίζει ξεκούραση και γαλήνη.

Στην χερσόνησο του Φακού

Μια περιοχή, από τις πιο ιδιαίτερες της Λήμνου, είναι η Χερσόνησος του Φακού. Από την πρώτη ήδη επίσκεψή μας έχει κινήσει την προσοχή μας η στενή λωρίδα στεριάς, που σαν ομφάλιος λώρος συνέδεε την ογκώδη χερσόνησο με το κεντρικό – νότιο τμήμα του νησιού. Με δυσπρόσιτο οδικό δίκτυο και πολύπλοκο ημιορεινό  ανάγλυφο, η Χερσόνησος του Φακού μας είχε αποκαλύψει τότε έναν τόπο μοναχικό, όπου οι μοναδικές ζωντανές υπάρξεις ήταν κοπάδια προβάτων, χαριτωμένες πέρδικες κι ένα ολόλευκο άλογο στο καταπράσινο φόντο ενός λιβαδιού. Παρά τις περιπλανήσεις μας, ωστόσο, η Χερσόνησος είχε κρατήσει κρυμμένα πολλά απ΄τα μυστικά της.

Μετά το Πλατύ συνεχίζουμε το παράκτιο οδικό δίκτυο προς τα Α. Διασχίζουμε τους παραδοσιακούς οικισμούς του Θάνου και του Κοντιά ⁽²⁾ και βγαίνουμε στα παράλια. Εδώ, πρωταγωνιστής του τοπίου είναι το «Διαπόρι», ο στενός αμμουδερός ισθμός που συνδέει τον νότιο κορμό της Λήμνου με την Χερσόνησο του Φακού.

Το υψόμετρο του ισθμού είναι χαμηλό και πιθανολογείται ότι ένα τμήμα του έχει διαμορφωθεί από προσχώσεις χειμάρρων. Υπάρχει επίσης η άποψη, ότι κάποτε δεν υπήρχε ισθμός και η χερσόνησος του Φακού ήταν νησί. ⁽³⁾

Ανάμεσα σε δύο όρμους παρεμβάλλεται το Διαπόρι : τον όρμο «Βουρλίδια» στα Α (που είναι η δυτικότερη απόληξη του μεγάλου Κόλπου του Μούδρου) και τον όρμο «Κοντιά» στα Δ. Εδώ, ο μυχός του όρμου καταλήγει σε μια λιλιπούτεια αμμουδερή παραλία με μολάκι και ψαρόβαρκες αραγμένες σε απόλυτη μπουνάτσα. Σε προνομιακό σημείο, μπροστά στη θάλασσα, βρίσκεται και το «Ουζερί του Μενέλαου» που, για την πρωινή τούτη ώρα, είναι ιδανικό για ένα καφεδάκι.

Ένας καλός χωματόδρομος διεισδύει από δυο κατευθύνσεις στην Χερσόνησο του Φακού. Επιλέγουμε αρχικά την πιο σύντομη διαδρομή, στα Α. Ερημική πλαζ με σκουρόχρωμη αμμουδιά και τρεις ψάθινες ομπρελίτσες. Καμιά ανθρώπινη παρουσία. Δύο βάρκες, δεμένες σε μια μικρή, ξύλινη σκάλα, λικνίζονται ζωηρά στα αφρισμένα κύματα του γραίγου. Ένας χωματόδρομος συνεχίζει παράλληλα με την ακτή. Μεγάλη κατοικία με δέντρα και καλάμια, αγροτικό καλυβάκι κοντά στη θάλασσα και ξωκκλήσι Αγ. Θεοδώρου. Στο ξερό έδαφος, παρεμβάλλεται  ένα αμπελάκι. Πιο πέρα αρχίζει ιδιωτική περιοχή και ο δρόμος είναι φραγμένος με κλειδαριά.

Επιστρέφοντας προς το εσωτερικό συναντάμε στάνες με πικροδάφνες και φουντωτές συκιές. Πολλά πρόβατα σταλίζονται (προφυλάγονται από τον ήλιο) στη σκιά. Κακοτράχαλος χωματόδρομος, στάνη και πηγάδι με νερό. Συνεχίζουμε σε καλύτερο οδικό δίκτυο προς το εσωτερικό της Χερσονήσου, με κατεύθυνση προς τον νότο. Είναι μια διαδρομή που δεν καταγράφεται στον χάρτη.

Περνάνε από το οπτικό μας πεδίο μαντριά με πρόβατα και κατσίκια, ξερολιθιές και πηγάδια, ρεματιές και λόφοι γυμνοί ή καλλιεργημένοι με σιτηρά, βοσκοτόπια και τοπία λιτά, ερημικά, με απέριττη ομορφιά. Το ημιορεινό ανάγλυφο αποκαλύπτεται με αλλεπάλληλες πτυχώσεις εδάφους, που στα χαμηλότερά τους σημεία είναι διακοσμημένες με ζωηρόχρωμες πικροδάφνες. Είναι τόσο πολύμορφες και απρόσμενες οι εικόνες, που είναι αδύνατον να πλήξει η όρασή μας.

Ο δρόμος ανηφορίζει, διαγράφονται στ΄ανατολικά οι ψηλότερες κορυφές του Φακού, ο Σκοπός με 319 και η Βίγλα με 264 μέτρα. Δεξιά του δρόμου εμφανίζεται το ξωκκλήσι του Σταυρού, ενώ ψηλότερα αριστερά, μια στάνη με ανθρώπινες παρουσίες. Κατσίκια φεύγουν δεξιά και αριστερά. Στον Δ – ΝΔ πελαγίσιο ορίζοντα, ξεχωρίζουμε το περίγραμμα του Αη Στράτη.

Βγαίνοντας σε αυχένα με παλιό πέτρινο σπίτι, μας χτυπούν σφοδρές ριπές ανέμου. Κατηφορίζουμε σε πολύ απότομο και κακοτράχαλο πετρόδρομο. Ολόγυρα βαθειές χαραδρώσεις και ολόγυμνες πλαγιές.

Το τοπίο θα μπορούσε να είναι αυθεντικό σεληνιακό, αν δεν φώλιαζαν αναρίθμητες πικροδάφνες στα βάθη των ρεματιών. Μέσα στην ερημιά προβάλλουν οι στέγες ενός συγκροτήματος από στάνες. 100 περίπου μέτρα μετά, μέσα σ΄έναν καταιγισμό από πικροδάφνες, ο δρόμος τερματίζει στην άκρη μιας απόκρημνης πλαγιάς, σε υψόμετρο 80 περίπου μέτρων από την βαθυγάλαζη επιφάνεια του Αιγαίου.

Θα μπορούσαμε να ρεμβάζουμε για ώρες σ΄αυτή την υπέροχη ερημιά ο Φακός, ωστόσο, έχει κι άλλα κρυμμένα μυστικά. Περνώντας – στην επιστροφή – από την περιοχή «Κριαρά», συναντάμε τον κτηνοτρόφο Χρήστο Στρογγυλό  από τον Κοντιά. Στον ευρύτατο χώρο του μαντριού του σταλίζονται, την μεσημεριανή τούτη ώρα, 400 πρόβατα, στριμωγμένα το ένα δίπλα στο άλλο.

Φτάνουμε στην αρχική διακλάδωση, στην είσοδο του Φακού. Έχουμε διανύσει 8 χιλιόμετρα από το τέρμα της διαδρομής μέχρι εδώ. Ξεκινάμε ήδη το χωμάτινο οδικό δίκτυο, που σημειώνει ο χάρτης, παράλληλα με την δυτική ακτογραμμή ως το απόμακρο εκκλησάκι της Αγίας Ευφημίας. Αφήνουμε δεξιά μας την διακλάδωση προς την διάσημη Παραλία «Κόκκινα», με την προοπτική να την επισκεφθούμε στην επιστροφή.

Με μια ανηφορική και πολύ δύσβατη παράκαμψη στα δεξιά, φτάνουμε στο εγκαταλελειμμένο Στρατιωτικό Φυλάκιο του Φακού. Επιστρέφοντας στο κεντρικό δίκτυο και πάλι διασχίζουμε τον χώρο μεγάλης στάνης και λίγο αργότερα φτάνουμε στο τέρμα της διαδρομής. Βρισκόμαστε ήδη στο ΝΔ άκρο της Χερσονήσου, στο ακρωτήριο «Σταυρός», σε απόσταση 6 περίπου χιλιομέτρων από την είσοδο του Φακού.

Μια στενότατη λωρίδα ξηράς συνδέει το ακρωτήριο του Σταυρού με το άκρο της ακτής. Δυο δίδυμοι ορμίσκοι σχηματίζονται αντίστοιχα στο Β και Ν τμήμα της λωρίδας ξηράς. Ο Β όρμος είναι ομαλός και αμμουδερός, ενώ ο Ν πιο απότομος και βοτσαλωτός. Πάνω ακριβώς από τους βράχους του Ν όρμου δεσπόζει το ιστορικό εκκλησάκι της Αγίας Ευφημίας, που οι ντόπιοι ονομάζουν Αγιαθυμιά. ⁽⁴⁾

Μ΄ένα υποτυπώδες μονοπάτι ανηφορίζουμε σε μερικά λεπτά στον λόφο του Σταυρού. Στα ψηλώματα του λοφίσκου υπάρχει περίφραξη από ισχυρή ξερολιθιά. Αγναντεύουμε χαμηλότερα το εκκλησάκι και την κάτοψη του δίδυμου όρμου. Η ηρεμία είναι μοναδική.

Παίρνουμε τον δρόμο της επιστροφής. Ξαναβρίσκουμε την παράκαμψη προς την Παραλία Κόκκινα και φτάνουμε στην μάντρα του Αντώνη Λαντούρη, γέννημα – θρέμμα του Κοντιά. Η εγκατάστασή του έχει τα πάντα: παμπάλαιο σπιτάκι, αποθήκες, στάβλο και αλώνι, πρόβατα, κατσίκια και αγελάδες. Το μαντρί είναι χτισμένο στην προσήλια πλευρά ενός λοφίσκου που κόβει τον βοριά. Ωραίο μέρος, πραγματικό αγνάντι στον ορίζοντα του πελάγου. Και δεν μπορούμε να μην θυμηθούμε την σπουδαία αναφορά του Νίκου Σηφουνάκη για τις μάντρες:

«Άπειρες είναι οι μάντρες, διάσπαρτες σ’ όλο το νησί. Είναι κτίσματα, που από πλευράς κατασκευής και υλικών δεν άλλαξαν στο πέρασμα των αιώνων. Ο προσανατολισμός τους ήταν τέτοιος, ώστε να προστατεύονται από τον βοριά. Επίσης, το αρχικά μονόχωρο κτίσμα, σταδιακά εξελίχθηκε και οργανώθηκε. Δηλαδή, από χώρος απλής προστασίας έγινε χώρος ύπνου, παραμονής και εργασίας για τον κτηνοτρόφο και τον κεχαγιά.

Η λιτότητα και απλότητα της όλης κατασκευής εντυπωσιάζουν. Τα κύρια υλικά που χρησιμοποιούνται είναι πέτρα, ξύλο και καλάμια. Η πέτρα που είναι άφθονη στη Λήμνο, βρίσκει εδώ πραγματικούς μαστόρους, που χτίζουν έξοχα κτίρια χωρίς χρήση κονιάματος. Αυτά λοιπόν τα ταπεινά κτίσματα, οι μάντρες,  σώζονται μέχρι σήμερα σε άριστη κατάσταση στη Λήμνο. Ο κτηνοτρόφος όμως της Λήμνου, όταν έκτιζε τη μάντρα του, φιλοδοξούσε αυτό το απλό οικοδόμημα να μείνει στους αιώνες, γιατί οι ανάγκες για το στάβλισμα των προβάτων και των οικόσιτων ζώων θα συνέχιζαν να υπάρχουν και μετά από αυτόν. Μεταβλήθηκε λοιπόν ο ανώνυμος κτηνοτρόφος σε λαϊκό μάστορα, που προσπάθησε το έργο του να συνδυάζει λειτουργικότητα, ομορφιά και διάρκεια».

Η οικογένεια και οι βοηθοί του μπαρμπ’ Αντώνη πηγαινοέρχονται στις διάφορες εγκαταστάσεις της μάντρας, καθένας αφοσιωμένος στη δουλειά του. Ο 76χρονος κτηνοτρόφος προθυμοποιείται να μας συνοδέψει λίγο παρακάτω ως την αρχή του μονοπατιού για τα «Κόκκινα». Επιστρέφουμε ενθουσιασμένοι από την υπέροχη αμμουδιά, τους εντυπωσιακούς κοκκινωπούς βράχους, την συνολική ιδιαιτερότητα αυτής της παραλίας στην δυτική ακτογραμμή του Φακού.

Απόγευμα πια. Μετά τις πολύωρες περιπλανήσεις στις στεριές και στ’ ακροθαλάσσια του Φακού, βγαίνουμε και πάλι στο Διαπόρι. Είναι ώρα για μια χαλαρωτική στάση στο ουζερί του Μενέλαου. Μπροστά μας, στον μυχό του όρμου, ηρεμούν οι βάρκες σε γαλήνια νερά. Έξω, στ΄ανοιχτά, λυσσομανάει ο καιρός. Στο ουζερί μουριές και ακακίες, τραπεζάκια και ψάθινες καρέκλες, δάπεδο από χώμα. Τσιπουράκι, μια σαλάτα και μερικά μπαρμπουνάκια ημέρας, ψαρεμένα στις θάλασσες του τόπου. Απαλή μουσική και ρεμβασμός. Το ελληνικό καλοκαίρι στην πιο αυθεντική του μορφή.

• Το Ελληνικό Πανόραμα έχει αφιερώσει δυο πολυσέλιδα άρθρα για την Λήμνο: στο τεύχος 12, την Άνοιξη του 1999 με 48 σελίδες και στο τεύχος 13, το Καλοκαίρι του 1999, με 54 σελίδες.
• Το «Θάνος» και ο «Κοντιάς» είναι παμπάλαιοι οικισμοί, που για πρώτη φορά αναφέρονται στις αρχές του 14^ου αιώνα.
• Τον 2^ο αι. μ.Χ. ο Ρόδιος σοφιστής Νικόστρατος αναφέρει τον Φακό ως νησί. Σε χάρτη του 15^ου αι., επίσης, ο Φακός αναφέρεται ως νησί, με την ονομασία Άγιος Αντώνιος. Η παλαιότερη αναφορά του τοπωνυμίου, ως «Φακός», αναφέρεται σε χάρτη του 1588.
• Εδώ, κατά την παράδοση έφτασε από την Κωνσταντινούπολη, μέσα σε λάρνακα, το λείψανο της Αγίας Ευφημίας, κατά την περίοδο της Εικονομαχίας (770-775). Το 790 η αυτοκράτειρα Ειρήνη έκανε ανακομιδή του σκηνώματος της αγίας από την Λήμνο στην Κωνσταντινούπολη. Η εκκλησία μας τιμά την μνήμη της Αγίας Ευφημίας στις 16 Σεπτεμβρίου.
• «Οι Μάντρες στη Λήμνο», εκδ. Καστανιώτη

Surf Club Keros

Από τις αρχικές επισκέψεις μας στη Λήμνο είχε μείνει ζωηρή η ανάμνηση από την παραλία του Κέρους. Είναι ο αχανής όρμος με την λεπτή και κατάλευκη άμμο, τα αβαθή τυρκουάζ νερά. Ειν’ ένας συνδυασμός, φιλόξενης παραλίας και φυσικού κάλλους, μοναδικός.

Μετά από τόσα χρόνια ξαναβρίσκουμε τα λευκά κρινάκια της άμμου, τα πανέμορφα αυτοφυή κακτάκια, τα παράξενα ηφαιστειογενή πετρώματα. Τούτη τη φορά, ωστόσο, παρατηρούμε στο Κέρος μια εξέλιξη πολύ σημαντική. Οι αλλοτινές ερημιές έχουν δώσει τη θέση τους σε μια ήπια αξιοποίηση των γεωφυσικών και κλιματολογικών ιδιαιτεροτήτων του τόπου.

Είναι το surf club «Keros», ένα surf center με όραμα και φιλοδοξία να προσφέρει στους επισκέπτες του συγκινήσεις μοναδικές.

Εξαιρετικές οι εγκαταστάσεις, πανέμορφοι οι υπαίθριοι χώροι με φυτεμένους θάμνους και λουλούδια. Είναι υπέροχη η αίσθηση να πίνει τον καφέ του ή να γευματίζει κανείς αγναντεύοντας τα windsurf και kite surf να κινούνται γοργά στα κυματισμένα νερά του όρμου. Περιδιαβαίνουμε τις εγκαταστάσεις του συγκροτήματος, τις σχολές διδασκαλίας, τις πολυτελείς σκηνές διαμονής, τους χώρους εστίασης και καφέ. Συνομιλούμε με εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους, τους υπεύθυνους λειτουργίας. Τους ρωτάμε πώς προέκυψε η ιδέα της δημιουργίας ενός surf center στη Λήμνο. Αρχίζουν να φέρνουν στην επιφάνεια τις αναμνήσεις τους, σε μια προσπάθεια να γεφυρώσουν το παρόν με το παρελθόν.

«Ένα παρελθόν που ξεκίνησε 10 χρόνια πριν όταν ταξιδεύαμε ατελείωτες ώρες στις ακτές της Δυτικής Αυστραλίας, ψάχνοντας κύματα και αέρα. Τότε για πρώτη φορά αρχίσαμε να βλέπουμε κάτω από διαφορετική οπτική γωνιά το αγαπημένο μας χόμπυ, το surf. Και μάλιστα με τέτοιο τρόπο, ώστε το εργασιακό μας «dress code» να περιλάμβανε σαγιονάρες και μαγιώ! Πώς θα γινόταν αυτό; Μα, με την δημιουργία μιας Σχολής Windsurf. Μιας σχολής, όμως, διαφορετικής, που θα ενσωμάτωνε όλες τις εμπειρίες που είχαμε συγκεντρώσει απ΄όλα τα ταξίδια στα σερφομέρη του κόσμου. Βάλαμε λοιπόν κάτω τις γνώσεις μας από τα ελληνικά νησιά. Απορρίψαμε Δωδεκάνησα και Κυκλάδες γιατί ήταν κορεσμένα από σχολές. Απορρίψαμε και τις Σποράδες, για την χαμηλή ένταση των ανέμων. Και τότε έπεσε στο τραπέζι η ιδέα της Λήμνου, που ήταν για πολλά χρόνια το “secretspot”  κάποιων, βορειοελλαδιτών – κυρίως – σερφιστών.

Είχαμε ακούσει διάφορες ιστορίες για τον σερφιστικό παράδεισο του Κέρους με την απέραντη, ασφαλή και πανέμορφη παραλία. Ήρθαμε στη Λήμνο, στήσαμε μετεωρολογικό σταθμό, πραγματοποιήσαμε μετρήσεις και στατιστικά των ανέμων. Ήταν όλα ιδανικά. Έτσι γεννήθηκε το “Surf club Keros”, αρχικά σαν σχολή windsurf και kite surf. Για 3 χρόνια διαχειριζόμασταν δωμάτια της γύρω περιοχής, για να καλύπτουμε τις ανάγκες διαμονής των επισκεπτών. Κι ύστερα επιλέξαμε μια εναλλακτική και οικολογική λύση, που βασιζόταν στο «clamping», το Glamorous Camping δηλαδή, που είχε αρχίσει να γίνεται παγκόσμιο εναλλακτικό trend. Συνδυάζει την ελευθερία του camping χωρίς να θυσιάζει την παραμικρή άνεση και πολυτέλεια, αφού μέσα στις luxury safari σκηνές υπάρχει επίπλωση coco mat, plasma Tv, nespresso μηχανή καφέ, ευρύχωρο μπάνιο, βεράντα με αιώρες, A/C και τόσα άλλα…

-Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά της Παραλίας του Κέρους;

-Είναι, κατ΄αρχήν, μια τεράστια παραλία, με μήκος 4 σχεδόν χιλιομέτρων. Όσο κόσμο κι αν έχει δεν είναι ποτέ συνωστισμένη. Έχει ρηχά, αμμώδη νερά, με χρώμα τυρκουάζ, αποτελεί το ασφαλέστερο, το ιδανικό μέρος για να μάθει κανείς και να εξελιχθεί στο windsurf και kite surf. Ως προς τους ανέμους του, το Κέρος δουλεύει με το Μελτέμι (Β- ΒΑ άνεμος) αλλά το πλεονέκτημά του, σε σχέση με άλλους σερφο-προορισμούς είναι, ότι δουλεύει καταπληκτικά και με νοτιάδες, κυρίως τους μήνες Απρίλιο, Μάιο, Σεπτέμβριο και Οκτώβριο. Ο αέρας που έχουμε τους καλοκαιρινούς μήνες είναι κατά μέσο όρο, 4-6 bf, υπάρχουν όμως και μέρες με δυνατότερο αέρα. Η διαφορά με άλλα νησιά είναι, ότι ο αέρας είναι πρωινός και είναι στα «δυνατά» του από τις 10 μέχρι τις 3. Αργότερα γυρνάει side – off και πέφτει σε ένταση, κάνοντας το Κέρος ένα καταπληκτικό μέρος για μαθήματα αρχαρίων, με το απέραντο flat και αέρα 3-4 bf. Η παράλια έχει 3 διαφορετικές πίστες, το απόλυτο flat στο βόρειο κομμάτι του όρμου, μια bump and jump πίστα στα κεντρικά και ένα mini wave spot στα νότια του κόλπου, με μικρό αλλά στρωτό κύμα, τέλειο για τους αρχάριους στο wave.

Πρέπει επίσης να τονίσουμε, ότι αποδίδουμε μεγάλη σημασία στους κανόνες ασφαλείας και στην άνεση χώρου που πρέπει να υπάρχει ανάμεσα στους windsurfers και kitesurfers. Ανάμεσά τους έχει διαμορφωθεί ένα καταπληκτικό κλίμα και πολλές είναι οι περιπτώσεις που βοηθάει ο ένας τον άλλο στο νερό. Ιδιαίτερη αδυναμία έχουμε στους μικρούς μας φίλους. Τους βοηθάμε ν΄αποκτήσουν το «σερφιστικό μικρόβιο» από νωρίς, με όλα τα θετικά που αυτό το χόμπυ μπορεί να έχει στη συνέχεια της ζωής τους. Για τον σκοπό αυτό έχουμε δημιουργήσει 4 ξεχωριστές εβδομάδες παιδικών δραστηριοτήτων με την ονομασία «Κeros surfing birds». Είναι μια εμπειρία πολύ ξεχωριστή».

Το μελτεμάκι στο Κέρος παίρνει να δυναμώνει, επηρεάζει άμεσα τις ταχύτητες των windsurfers και kitesurfers πάνω στο νερό. Ένα νερό διάφανο, τυρκουάζ, που χαρίζει στον απέραντο όρμο μια ανεπανάληπτη ομορφιά.

Keros beach, Καλλιόπη, Λήμνος

Τηλ. 6981 484112, Τηλ. 6980 776064

Home

«Θέρμα» Τα θερμά λουτρά Λήμνου

Βγαίνουμε από την Μύρινα με κατεύθυνση ΒΑ, προς Αεροδρόμιο και Μούδρο. Στα 6 χλμ. στρίβουμε δεξιά προς τα Θέρμα. Βρισκόμαστε σ’ ένα φυσικό περιβάλλον, που διαψεύδει απόλυτα όσους άσχετους επέμεναν – ή εξακολουθούν να επιμένουν, – ότι στερείται βλάστησης η Λήμνος.

Πλατάνια και πανύψηλοι ευκάλυπτοι, αγριομουριές και ακακίες, πικροδάφνες και καλαμιές καλύπτουν τον ευρύτερο χώρο μιας ρεματιάς με στην ρυάκι νερού. Μια ασυνήθιστη εικόνα προβάλλει στ΄ αριστερά του δρόμου:  κάποιοι άνθρωποι έχουν αραδιάσει μπουκάλια και μπιτόνια μπροστά σε μια πηγή νερού και περιμένουν τη σειρά τους να τα γεμίσουν. Αυτό είναι το περίφημο νερό των Θέρμων, που συνιστάται τόσο για λουτροθεραπεία όσο και για ποσιθεραπεία.

Είναι διαυγές, εύγευστο και ελαφρύ νερό. Το διαπιστώνουμε στον υπαίθριο χώρο εστίασης και καφέ του Κέντρου Ευφορίας και Αναζωογόνησης «Τherma Spa». Οι εγκαταστάσεις του συγκροτήματος βρίσκονται σε μια πανέμορφη κοιλάδα σε υψόμετρο 100 μέτρων, δίπλα στην κατάφυτη ρεματιά. Γύρω από την κοιλάδα ορθώνονται λόφοι είτε καλυμμένοι με βαλανιδιές, πεύκα και κυπαρίσσια, είτε με γυμνές, πετρώδεις πλαγιές. Πολύ κοντά στα ΝΑ, στην κορυφή απότομου λόφου, δεσπόζει το ξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία, σε υψόμετρο 356 μέτρων, που προσφέρεται για μια ωραία, πεζοπορική διαδρομή. Το σημερινό ξωκκλήσι είναι του 1872 αλλά υπέστη ριζική ανακαίνιση το 2001.

Η χρήση των ιαματικών πηγών στα Θέρμα είναι γνωστή από την αρχαιότητα, την Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδο. Σύμφωνα με τον μύθο, στα Θέρμα οδηγήθηκε ο Θεός Ήφαιστος από τους Σίντιες, τους κατοίκους της Λήμνου, για να θεραπεύσει τα τραύματά του μετά την πτώση από τον Όλυμπο. Πολλές πληροφορίες για τα Θέρμα έχουμε και από ξένους περιηγητές που επισκέφθηκαν τη Λήμνο.

Τα λουτρά λειτουργούσαν ήδη από το 1548. Το 1780 ο Χασάν πασάς κατασκεύασε ξενώνα και νέα κτίρια λουτρών. Κατά την νεότερη εποχή τα λουτρά λειτουργούσαν ως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Το 1928-30 ο Αθανάσιος Βαφέας και οι γιοί του προσπάθησαν να τα αξιοποιήσουν, δεντροφυτεύοντας τον χώρο και κτίζοντας ξενοδοχείο και αναψυκτήριο. Η προσπάθειά τους, όμως, δεν ολοκληρώθηκε.

Σήμερα το συγκρότημα λειτουργεί μετά την έξοχη ανάπλαση από τον Βαγγέλη Γιαρμαδούρο. Μας ξεναγεί ο ίδιος στις εγκαταστάσεις, με τα ατομικά και διπλά λουτρά, τα θολωτά δωμάτια και τους ψηλοτάβανους χώρους, τα ανοίγματα οροφής που επιτρέπουν, μέσα από κρύσταλλα, την διείσδυση φυσικού φωτός. Εξαιρετικός είναι ο συνδυασμός της σκληρότατης ντόπιας πέτρας που, άριστα πελεκημένη, έχει χρησιμοποιηθεί σε υπέρθυρα, σκαλοπάτια και παραστάδες.

Η χρήση των εγκαταστάσεων του Therma Spa ενδείκνυται για διάφορες ασθένειες όπως αρθρίτιδα, οστεοπόρωση, σπονδυλοαρθρίτιδα, ρευματοπάθειες, αρθροπάθειες. Τα λουτρά λειτουργούν επίσης και ως κέντρο αναζωογόνησης και spa, με παράλληλη προώθηση ιδιαίτερων καλλυντικών προϊόντων, με πρώτες ύλες από το νησί της Λήμνου. Αξίζει να σημειωθεί, ότι το νερό των Θέρμων αναβλύζει από βάθος 1200 μέτρων, με θερμοκρασία 42-44 βαθμών κελσίου.

Τηλ. 22540 62062

Oι αμμοθίνες της Λήμνου

Μια από τις πιο θεαματικές αλλά και απρόσμενες εικόνες της Λήμνου , 18 χρόνια πριν, ήταν οι περίφημες Αμμοθίνες. Τις είχαμε ανακαλύψει στο Β – ΒΔ άκρο της Λήμνου, μετά από  πορεία 40 περίπου λεπτών από την εκπληκτική παραλία Γομάτι. Αδύνατον να φύγουν από τη μνήμη τα ασταθή βήματά μας που βυθίζονταν στις παχειές αμμουδιές, κάτω από το καυτερό μαγιάτικο μεσημέρι. Με λίγη φαντασία είχαμε την αίσθηση ότι ζούσαμε αυθεντικές συνθήκες ερήμου.

Σήμερα ξαναπαίρνουμε την διαδρομή προς τα βόρεια, περνώντας διαδοχικά  από Κορνό, Σαρδές, Δάφνη και Κατάλακκο. Εδώ τερματίζει η  άσφαλτος, αρχίζει χωματόδρομος κατηφορικός. Πινακίδες, που μας ενημερώνουν για την απόσταση προς την παραλία Γομάτι και τις αμμοθίνες ! Μια τέτοια εξέλιξη ήταν, απλά, αδιανόητη εκείνες τις εποχές, που οι αμμοθίνες ήταν σχεδόν άγνωστες στο ευρύ κοινό. Τώρα πια έχουν γίνει διάσημες και δεν είναι απαραίτητο να πεζοπορήσει κανείς στην … έρημο, μιας και υπάρχει καλοστρωμένος χωματόδρομος που οδηγεί μέχρι εκεί !

Μια άλλη εξέλιξη των τελευταίων χρόνων είναι το ταβερνάκι «Φλωμάρι», δίπλα στο εκκλησάκι της Παναγίας, στο Ν άκρο της παραλίας του Γοματίου. Το αφήνουμε προς το παρόν και συνεχίζουμε για τις αμμοθίνες. Με καλό χωματόδρομο φτάνουμε σε μερικά λεπτά στο κιόσκι θέας, που έχει δημιουργηθεί για τους επισκέπτες. Από υψόμετρο 100 μέτρων αγναντεύουμε στα Α – ΒΑ τον υπέροχο όρμο του Γοματίου και στα Δ το παράξενο, το εξωτικό τοπίο των αμμοθινών. Η έκτασή τους υπολογίζεται στα 70 στρέμματα και η δημιουργία τους οφείλεται στην διάβρωση και απόθεση άμμου στις παράκτιες περιοχές.

Ξαναζούμε την εμπειρία της … ερήμου στον καυτό ήλιο, με τα βήματά μας ν΄αφήνουν βαθειά αποτυπώματα στην καστανόξανθη άμμο που καλύπτει επίπεδες εκτάσεις,  απαλές λοφοπλαγιές και απότομα πρανή. Ανθισμένες πικροδάφνες, αγριελιές και λυγαριές. Είναι θαυμαστή η προσαρμοστικότητα αυτών των φυτών στις σκληρές εδαφολογικές συνθήκες των αμμοθινών. Στα δυτικά, με μια απότομη κατεβασιά, καταλήγουν οι αμμοθίνες σε μια κατάφυτη ρεματιά. Εκεί υπάρχει μια από τις πιο απομονωμένες μάντρες της Λήμνου. Ήταν του μπαρμπα Βασίλη και της Νίτσας. Που στο μακρινό 1999, εκτός από δροσερό νεράκι στη σκιά, μας είχαν φιλέψει ζυμωτό ψωμί και δικό τους πρόβειο τυρί. Και, πάνω απ΄όλα, περίσσια ανθρώπινη καλοσύνη. Δυστυχώς, οι ωραίοι εκείνοι άνθρωποι, δεν είναι πια εδώ.

Επιστρέφουμε στο Γομάτι, σ’ αυτή την εκπληκτική παραλία της Β. Λήμνου. Καντίνα και ομπρέλες, τροχόσπιτα στην ακροθαλασσιά, beach bar «Απόδραση», ετοιμασίες για την υποδοχή των επισκεπτών. Κατευθυνόμαστε στο βορειότερο τμήμα της παραλίας. Εδώ οι αμμοθίνες φτάνουν ως την ακτή. Εντυπωσιακά ηφαιστειογενή πετρώματα ξεκινούν από τη στεριά και εισχωρούν ως την αμμουδιά. Μερικές βάρκες είναι αραγμένες αρόδο, στην απόλυτη ασφάλεια των ακύμαντων νερών.

Πάνω στους βράχους της ακτής είναι χτισμένο το ξωκκλήσι του Αγίου Νικολάου. Μπροστά στον λιλιπούτειο όρμο, 20 μόλις μέτρα απ΄την ακτή, ένα νησιδάκι εξέχει από την επιφάνεια του νερού. Εκεί, μπορεί κάποιος να φτάσει και με τα πόδια, αρκεί να συμβιβαστεί με την ιδέα ότι θα βραχεί ως το γόνατο και ότι θα πρέπει ν΄αποφύγει τους αχινούς. Το συνολικό τοπίο είναι μαγικό.

Επιστρέφουμε στο νότιο τμήμα του Γοματίου. Εδώ είναι χτισμένο το εκκλησάκι της Παναγίας. Δίπλα του, στην κορυφή του λοφίσκου, ακριβώς πάνω απ΄το νερό, βρίσκεται το ταβερνάκι «Φλωμάρι». Μας υποδέχονται η Μάλαμα Μπανάβου και ο Νέστορας, πολύ συμπαθητικά και ευγενικά παιδιά. Για καλωσόρισμα μας προσφέρουν, μετά τη ζέστη, παγωμένο νερό και τσιπουράκι. Τι πρώτα να περιγράψει και να εκθειάσει κανείς! Το σημείο με την ασύλληπτη θέα στην αμμουδερή αγκαλιά του Γοματίου. Το γλυκύτατο ταβερνάκι με, το δροσερό μελτέμι και τα τραπεζάκια στη σκιά. Την άριστη εξυπηρέτηση και την φιλικότητα των παιδιών. Ή, τέλος, την ποικιλία και νοστιμιά των εδεσμάτων της ταβερνούλας!

Υπέροχο το τσίπουρο του πατέρα της Μάλαμας, του κυρ-Κώστα και εξαιρετικό το ζυμωτό ψωμί της κυρά Φωτεινής. Η Μάλαμα μας φέρνει φάβα Λήμνου, ντάκο με κολοκυθάκι και μαϊντανοσαλάτα εκπληκτική. Νοστιμώτατο είναι το σπιτικό «Φλωμάρι». ⁽¹⁾  Δεν θα μπορούσε να λείπει και μια εξαίρετη ντοματοσαλάτα, με κρίταμα από τα βράχια της ακτής.

Ρεμβάζουμε κι απολαμβάνουμε το ελληνικό καλοκαίρι, εδώ στις βόρειες εσχατιές της Λήμνου, σ΄αυτό το υπέροχο ταβερνάκι. Που ξεκίνησε τη λειτουργία του μόλις μερικές μέρες πριν, στις 20 Ιουνίου του 2016. Του ευχόμαστε μακροημέρευση και είμαστε βέβαιοι ότι θα έχει πάντα τους πελάτες του, τόσο ευχαριστημένους όσο εμάς.

• Το Φλωμάρι είναι ένα χειροποίητο ζυμαρικό της Λήμνου. Παρασκευάζεται με αγνά ντόπια υλικά, όπως λημνιό αλεύρι, γάλα και αυγά. Συνδυάζεται έξοχα, με κοκκινιστό κόκκορα αλλά σερβίρεται και σκέτο με ξυσμένο λημνιό μελλίπαστο τυρί.

Νέα Κούταλη – Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης

Δύο μεγάλοι κόλποι, του «Πουρνιά» στα βόρεια και του «Μούδρου» στα νότια, ευθύνονται για το τόσο χαρακτηριστικό σχήμα της Λήμνου. Γύρω απ’ αυτούς  τους δυο βασικούς  κόλπους αναπτύσσεται μια ακτογραμμή με εξαιρετικά πολύπλοκο διαμελισμό, στον οποίο οφείλεται το δυσανάλογα μεγάλο – σε σχέση με την έκτασή της – μήκος των ακτών της Λήμνου. ⁽¹⁾

Στον δυτικό μυχό του κόλπου του Μούδρου, σ΄έναν όρμο μακρόστενο σαν φιόρδ, συναντάμε την Νέα Κούταλη. Ο οικισμός είναι χτισμένος αμφιθεατρικά στην μεσηβρινή (νότια) πλαγιά του λόφου «Στρομπόλιθος». Εδώ εγκαταστάθηκαν το 1926 πρόσφυγες από την Μικρά Ασία. ⁽²⁾ Με άριστη ρυμοτομία το χωριό εκτείνεται από τον πευκόφυτο λόφο της Αγίας Τριάδας και καταλήγει σ΄ένα πετρόχτιστο λιμάνι, με εξαιρετική προφύλαξη απ΄όλους τους καιρούς. Πολλές βάρκες και μικρά ψαροκάϊκα, μόλις λικνίζονται στις απαλές ανάσες του γραίγου. Να κι ένα παλιό σφουγγαράδικο, το τελευταίο που έχει απομείνει. Τραβηγμένο στη στεριά, περιμένει υπομονετικά πάνω στους τάκους του το lifting που του έχουν υποσχεθεί.

Οι πρόσφυγες στην Νέα Κούταλη συνέχισαν την θαλασσινή παράδοση του νησιού τους στην Προποντίδα, ως πλοίαρχοι, ναυτικοί, ψαράδες και σφουγγαράδες. Ελάχιστοι ήταν οι γεωργοί. Έτσι, το 1938 υπήρχαν στην Ν. Κούταλη 15 σφουγγαράδικα σκάφη με 50 περίπου δύτες, που έβγαζαν πάνω από έναν τόνο σφουγγάρια τον χρόνο. Αυτή η παράδοση της ναυτικής ζωής των Κουταλιανών παρουσιάζεται στο μικρό αλλά πολύ ωραίο «Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας».

Ξεναγό μας έχουμε την νεαρή και συμπαθέστατη Ράνια Φραγκάκη, που είναι κατ΄εξοχήν αρμόδια να μας ξεναγήσει, αφού είναι εγγονή σφουγγαρά, του σημερινού εφημέριου της Κούταλης Άγγελου Ευαγγελιδάκη. Τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα εκθέματα είναι κατανεμημένα σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη απεικονίζεται η ναυτική ζωή των Κουταλιανών μέσα από κειμήλια και αρχειακές φωτογραφίες της παλιάς πατρίδας.

Η δεύτερη ενότητα είναι αφιερωμένη στην σπογγαλιεία, στα εξαρτήματα των σφουγγαράδικων καϊκιών, στα είδη και στα εργαλεία επεξεργασίας των σφουγγαριών. Εντυπωσιακή είναι η αυθεντική, παραδοσιακή στολή που φορούσαν οι σφουγγαράδες όταν βουτούσαν στους βυθούς. Είναι τόσο παραστατική η περιγραφή της Ράνιας για την επικινδυνότητα των καταδύσεων αλλά και τις – κατά καιρούς – σοβαρές αναπηρίες ή και απώλειες των σφουγγαράδων, που αισθανόμαστε να ασφυκτιούμε μέσα στο βαρύ, μεταλλικό σκάφανδρο των δυτών.

Στην τρίτη ενότητα  αποφορτίζεται η ένταση. Εδώ εκτίθεται η αρχαιολογική συλλογή της Ν. Κούταλης, με αντικείμενα που περισυνέλεξαν οι σφουγγαράδες από τους βυθούς των θαλασσών, όπως μια μεγάλη συλλογή αμφορέων και κεραμικών σκευών, εξαρτήματα από αρχαίες άγκυρες καθώς και άλλα αντικείμενα αρχαίων ναυαγίων. Η συλλογή άρχισε να δημιουργείται κατά την δεκαετία 1950 – 1960 με πρωτοβουλία του τότε διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου της Κουτάλης. (τηλ. 22540 92383)

Στην Ν. Κούταλη, όμως, εκτός από το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης υπάρχει και μια πολύ ιδιαίτερη ιδιωτική συλλογή. Είναι του μπάρμπα – Κώστα Ψαρρά, του πασίγνωστου Νταντίνη. Είναι ο τελευταίος σφουγγαράς της Κούταλης, ηλικίας σήμερα 87 ετών. Τον συναντάμε στην αυλή του σπιτιού του με την κυρα – Παναγιώτα, τη γυναίκα του, γεννημένη στην Θεσσαλονίκη από Κουταλιανούς γονείς. Η συλλογή του μπαρμπα – Κώστα είναι ανεξάντλητη, περιέχει αναρίθμητα σφουγγάρια και ενθύμια της θάλασσας, μαζεμένα μια ολόκληρη ζωή. Υπάρχει μια τεράστια ποικιλία από αναμνηστικά μικροαντικείμενα με θέματα θαλασσινά αλλά και μερικά σφουγγάρια πολύ εντυπωσιακά. Ανάμεσά τους είναι και κάποια βγαλμένα από τους βυθούς της Βεγγάζης το 1961. Να κι ένα «Καμπάδικο», ⁽³⁾ βγαλμένο πριν από 70 χρόνια από τα βάθη της Χίου. (τηλ. Μουσείου 22540 92473)

Το ζεστό απομεσήμερο μας βρίσκει σ΄ένα σημείο της Κούταλης ιδιαίτερα δροσερό. Όχι στην ακροθαλασσιά, όπως ίσως θα περίμενε κανείς, αλλά σ΄ένα σκιερό στενάκι στα ψηλώματα του χωριού. Εκεί, ανάμεσα σ΄ένα μπουγάζι πολύ ευεργετικό, είναι αραδιασμένα τα τραπεζάκια της «Γλαροπούλας», της ψαροταβέρνας του Μπάμπη και της Φρόσως. Η οικογενειακή επιχείρηση (τηλ. 22540 92325) λειτουργεί 35 χρόνια, από το 1982, με εξειδίκευση στο ολόφρεσκο ψάρι που βγάζει ο Μπάμπης και άλλοι ψαράδες από τις θάλασσες του τόπου.

Εδώ δεν υπάρχει τίποτε που να μην είναι εξαιρετικό : το τεράστιο ψητό καλαμάρι, ο γαύρος μαρινάτος (που σε νοστιμιά συναγωνίζεται τον δικό μου), τα ολοζώντανα μπαρμπουνάκια. Υπέροχα είναι τα τηγανιτά κολοκυθάκια και οι πατάτες, παραγωγής του Μπάμπη. Την έκπληξη όμως μας την κρατάει ο φίλος μας για το τέλος. Είναι δυο πελώριες πίνες, πιθανότατα οι μεγαλύτερες που έχουμε δει ποτέ. Το μήκος τους φτάνει τα 70 εκατοστά!

• Η μεγαλύτερη που έχω βγάλει, λέει ο Μπάμπης, ήταν 80 εκατοστά !

Μας σερβίρει ωμή την μία, με την αυθεντική της γεύση και αυτούσια τη σπιρτάδα της θάλασσας, ενώ η άλλη είναι μαγειρεμένη με σάλτσα σε κόκκινο κρασί. Κάθε περιγραφή είναι φτωχή για ν’αποδώσει αυτή τη νοστιμιά.

• Μολονότι η Λήμνος είναι 9^η σε μέγεθος μεταξύ των ελληνικών νησιών, είναι 4^η σε μήκος ακτογραμμής, μόλις κάτω από την Λέσβο που είναι, σε έκταση, σχεδόν τετραπλάσια της Λήμνου (Λέσβος: έκταση 635 τετ. χ.λ.μ. μήκος ακτών 370 χλμ. Λήμνος : έκταση 476 τετ. χ.λ.μ. μήκος ακτών 259 χλμ.)
• Η Νέα Κούταλη είναι το δεύτερο χωριό της Λήμνου, μετά τον Άγιο Δημήτριο, όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Μικρά Ασία. Διασημότερο τέκνο της Κούταλης υπήρξε ο Παναγής Κουταλιανός, που έγινε παγκόσμια γνωστός για την μυική δύναμη και τα κατορθώματά του. Γεννήθηκε το 1847 στην Κούταλη της Προποντίδας και πέθανε το 1916. Την οικογενειακή παράδοση συνέχισε και ο απόγονος του Δημήτρης Κουταλιανός (1915 – 1999)
• Το «Καμπάδικο» είναι είδος σφουγγαριού σχεδόν σφαιρικό, με χρώμα σκούρο καφέ, που αλιεύεται σε βάθη 9 εως 80 μέτρων στην Κρήτη, Εύβοια, Δωδεκάνησα και Κυκλάδες.

Aρχαία Ηφαιστία

Στην ΒΑ ακτογραμμή της Λήμνου κυριαρχεί ο ευρύς κόλπος του Πουρνιά. Στον Α μυχό του κόλπου σχηματίζεται ο καμπυλόγραμμος Όρμος Τηγάνι, που στο Ν τμήμα του καταλήγει στον περίκλειστο ορμίσκο της Αχιβαδόλης. Ο τόπος έχει μια πολύ ξεχωριστή ομορφιά.  Έγραφα το 1999: «… Βρισκόμαστε ξαφνικά μπροστά σ’ ένα από τα γλυκύτερα τοπία που έχουμε αντικρύσει στο νησί… μια μικρή αγκαλιά με ρηχά νερά, που την ήρεμη επιφάνειά τους δεν διαταράσσει κανένα ρυτίδωμα».

Στο Β τμήμα του ορμίσκου, στην χαμηλή λοφοπλαγιά της χερσονήσου της Παλαιόπολης εκτείνεται, σε επικλινή επιφάνεια 10 στρεμμάτων, η Αρχαία Ηφαιστία. Οι πρώτες ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν από τον Αρχαιολόγο Αlessandro Della Seta, επικεφαλής της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής, από το 1926 ως το 1936. Έτσι ανακαλύφθηκε η μεγαλύτερη και αρχαιότερη – κατά τους ιστορικούς χρόνους – πόλη της Λήμνου (1000 π.Χ. – 1200 μ.Χ.) Μεταξύ των πολλών μνημείων που έχουν έρθει στο φως, σημαντικότερο είναι το Θέατρο, κτισμένο στην ΒΑ πλευρά της χερσονήσου της Παλαιόπολης. Το αρχικό θέατρο πρέπει να ήταν ορθογώνιο, με ξύλινα καθίσματα για τους θεατές.

Το μεταγενέστερο λίθινο θέατρο, που κατατάσσεται μεταξύ των αρχαιοτέρων του ελληνικού κόσμου, τοποθετείται στο τέλος του 5^ου ή τις αρχές του 4^ου αιώνα π.Χ. Στην πρωιμότερη φάση του λίθινου θεάτρου ανήκουν η ορχήστρα, σε τέλειο και πλήρη κύκλο διαμέτρου 12,40 μ. καθώς και το κατώτερο τμήμα του κοίλου, με δέκα σειρές εδωλίων.

Στην πλαγιά του λόφου, πάνω στα λείψανα του αρχαιότερου ξύλινου θεάτρου, κτίστηκε το «επιθέατρο». Οι επίσημοι και οι πολίτες κάθονταν στις πρώτες σειρές των εδωλίων του θεάτρου. Για τις σειρές αυτές χρησιμοποιήθηκαν μεγάλες ορθογώνιες πλάκες από πωρόλιθο των λατομείων της Ηφαιστίας. Αντίθετα, τα έδρανα του επιθεάτρου, όπου κάθονταν οι γυναίκες και οι δούλοι, ήταν κτισμένα από φθηνότερα υλικά, που ήταν μικρές και μεγάλες πλάκες από σχιστόλιθο και ασβεστόλιθο της περιοχής.

Όταν, το 1999, είχαμε επισκεφθεί την Αρχαία Ηφαιστία, το θέατρο ήταν αρκετά κατεστραμμένο. Μετά την πολύ καλή αποκατάστασή του, ωστόσο, δόθηκε το 2010 στο κοινό για θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες στα πλαίσια του – καθιερωμένου ήδη – «Φεστιβάλ Αρχαίας Ηφαιστίας».

Περιδιαβαίνουμε για ώρα πολλή τον αρχαιολογικό χώρο, θαυμάζουμε το Θέατρο, την ηρεμία του όρμου, το αντικρινό ακρωτήριο «Καλόγερος», με το εκπληκτικό Ιερό των Καβείρων. Ύστερα, ξεκινάμε να εξακριβώσουμε πού καταλήγει ο χωματόδρομος που διασχίζει την χερσόνησο της Παλαιόπολης με κατεύθυνση ΒΑ. Ο στενός δρόμος κατηφορίζει απότομα σε έδαφος πολύ δύσβατο.  Ένα περίπου χλμ μετά, αποκαλύπτεται μια ακτή μοναχική και απόκρυφη, απρόσμενης γοητείας. Που συνδυάζει έναν εκπληκτικό ορμίσκο αμμουδερό αλλά και μια βραχώδη ακτογραμμή, με δυσπρόσιτες ξέρες, βραχοσπηλιές και γεωλογικούς σχηματισμούς πολύ ξεχωριστούς.

Δεν θα μπορούσαμε να εγκαταλείψουμε τον τόπο, χωρίς να πιούμε ένα καφεδάκι με την καλή μας φίλη, την κεραμίστρια Ντίνα Δεσποτέρη. Την βρίσκουμε στο Κοντοπούλι στο εργαστήρι που διατηρεί από το 1992. Με τα έργα της, εμπνευσμένα κυρίως από τον αρχαίο λημνιακό πολιτισμό, στήνει γέφυρες ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν. Καινοτομία του εργαστηρίου της είναι η αναπαραγωγή των σφραγίδων της «Λημνίας Γης», της ιδιαίτερης αυτής γαίας, που για τις θεραπευτικές της ιδιότητες υπήρξε τόσο διάσημη στους αιώνες του παρελθόντος. Γι’ αυτή την ιδιαίτερη δραστηριότητα έχει απονεμηθεί στην Ντίνα Δεσποτέρη τιμητικό δίπλωμα με μετάλλιο. (Τηλ. 22540 41538 και 6932 982236).

Ώρες Γαλήνης στον Κότσινα

Δύο αντικριστοί κάβοι, το Ακρωτήριο Σωτήρα και το Ακρωτήριο Φαλακρό οριοθετούν στα βόρεια το ευρύτατο άνοιγμα του Κόλπου του Πουρνιά. Που, στο νότιο τμήμα του στενεύει, και δημιουργεί έναν απόλυτα προφυλαγμένο μυχό. Εδώ βρίσκεται το ψαροχώρι του Κότσινα,  με την αμμουδερή παραλία και το γραφικότατο λιμανάκι. Όταν την Άνοιξη του 1999, για πρώτη φορά επισκεφθήκαμε τον Κότσινα, επικρατούσε ερημιά. Περιοριστήκαμε, λοιπόν, στα αξιοθέατα του τόπου, το ερειπωμένο καστράκι, το μπρούντζινο άγαλμα της Μαρούλας, το αγίασμα της Ζωοδόχου Πηγής. ⁽¹⁾

Τότε είχαμε εισχωρήσει στα σκοτεινά έγκατα της γης, κατεβαίνοντας με προσοχή τα 65 σκαλοπάτια ως το αγίασμα, με το αμυδρό φως φακού και κεριών. Σήμερα, έχει χαθεί ένα μέρος από τον μυστικισμό της υποχθόνιας κατεβασιάς. Η στενή απότομη σκάλα, από την επιφάνεια της γης ως το αγίασμα, έχει ηλεκτροφωτιστεί. Αλλά και τα σκαλοπάτια, που το 1999 τα είχα μετρήσει 65, σήμερα μου βγήκαν 64.

Μια άλλη μεταβολή στον Κότσινα είναι η εικόνα της προκυμαίας. Τότε ήταν ερημική. Σήμερα, τρία ταβερνάκια, το ένα δίπλα στο άλλο, είναι αραδιασμένα πάνω απ’ τα γαλήνια νερά. Είναι το ελκυστικότερο κάλεσμα για μια γευστική στάση σ΄αυτό τον τόπο της απόλυτης ομορφιάς. Στεκόμαστε αναποφάσιστοι μπροστά στα μαγαζιά. Ποιο να επιλέξουμε;  Όλα είναι καλοβαλμένα και γραφικά. Ξαφνικά, ένα γλαφυρό όσο και παράξενο όνομα κινεί την προσοχή μας: «SeaRokkos»! Μας αρέσει, φέρνει στο νου μας ανέμους θαλασσινούς. Είναι, επιπλέον, το πιο απομονωμένο, το τελευταίο στη σειρά. Το ρισκάρουμε και καθόμαστε. Δεν το μετανιώνουμε. Μας υποδέχονται άνθρωποι ευγενικοί, που μας φέρνουν ολόφρεσκο γάβρο, «πουγκάκια» με κοτόπουλο, (μια πολύ ιδιαίτερη σπεσιαλιτέ) και πολύ νόστιμα κολοκυθάκια τηγανιτά, τόσο πολλά, που παρά τις προσπάθειές μας, είναι αδύνατον να τα φάμε.

Ένας  ήπιος μαΐστρος ρυτιδώνει ελαφρά τα ρηχά νερά, η ζέστη του απομεσήμερου ημερεύει. Χαλαρώνουμε στις καρέκλες μας μπροστά στο ακροθαλάσσι. Είναι ωραία ώρα για περισυλλογή και ρεμβασμό.

• Εκτενής αναφορά υπάρχει στο τεύχος 13 του 1999. Εκεί εξιστορείται και η εποποιία της Μαρούλας κατά την «Μάχη του Κότζινου» (του σημερινού Κότσινα) στα χρόνια των Βενετών. Το 1475 λοιπόν, οι Τούρκοι με τον Σουλεϊμάν πασά, επετέθησαν κατά του φρουρίου του Κότζινου με μεγάλες δυνάμεις και ισχυρό πυροβολικό. Παρά την σθεναρή αντίσταση των υπερασπιστών η ώρα της άλωσης πλησίαζε. Τότε η Μαρούλα, είδε τον πατέρα της Ισίδωρο Κομνηνό, προύχοντα της Λήμνου, να πέφτει νεκρός. Δεν δίστασε ούτε στιγμή, άρπαξε το σπαθί του και με την κραυγή «Ελευθερία ή θάνατος» επετέθη ακράτητη κατά των Τούρκων. Η ανέλπιστη αυτή ενέργειά της έδρασε ως καταλύτης στο ηθικό των συμπατριωτών της, που επέπεσαν στους εχθρούς και τους έτρεψαν σε άτακτη φυγή. Το υπέροχο αυτό κατόρθωμα εξύμνησε με ποίημά του τον 17^ο αιώνα ο Ιταλός ποιητής Guglielmo Dondini, ενώ και ο Κωστής Παλαμάς αφιέρωσε ένα από τα ωραιότερα ποιήματά του στην «Μαρούλα της Λήμνου».

To ξάγναντο της Αιθάλειας

Μετά την «Βίλλα Αφροδίτη» και το Πλατύ, στην περιοχή της Μύρινας, μετακινούμαστε ανατολικά, στην δεύτερη – μετά την Μύρινα – πόλη της Λήμνου, τον Μούδρο. Χτισμένος στον ανατολικό μυχό του ομώνυμου κόλπου ο Μούδρος, αναφέρεται για πρώτη φορά το 1355, σε έγγραφο της Μονής Μεγίστης Λαύρας. Νότια του Μούδρου, και σε απόσταση μικρότερη των 3 χιλιομέτρων, αντικρύζουμε σκαρφαλωμένο σε μια λοφοπλαγιά ένα μικρό συγκρότημα πέτρινων χτισμάτων. Είναι το κατάλυμά μας, η «Αιθάλεια».

Ανηφορίζουμε από την άσφαλτο τα 900 μέτρα του καλού χωματόδρομου και φτάνουμε στο ξάγναντο της Αιθάλειας. Στην βεράντα με την κορυφαία θέα μας υποδέχονται ο Απόστολος και η Φένια. Ο κόλπος του Μούδρου απλώνεται  χαμηλά με μια μεγαλοπρέπεια αρχοντική. Το μέγεθος του κόλπου αλλά και η βαθειά, ελικοειδής εισχώρησή του στη στεριά τον καθιστούν ένα από τα μεγαλύτερα και ασφαλέστερα φυσικά λιμάνια της Ελλάδας.

Καθώς προχωράει η ώρα του δειλινού, τα σύννεφα αρχίζουν να πυκνώνουν. Ήδη στα δυτικά, στην περιοχή της Μύρινας, ξεσπάσει η καταιγίδα. Προφυλαγμένοι στο «θεωρείο» μας απομένουμε για ώρα πολλή απέναντι στις πύρινες γλώσσες που αυλακώνουν θεαματικά τον κατασκότεινο ουρανό.

Μετά το νυχτερινό ξέσπασμα της φύσης το πρωινό ξημερώνει αστραφτερό. Η διαύγεια της ατμόσφαιρας στα ΒΑ μάς ταξιδεύει στην Σαμοθράκη και στην Ίμβρο, ενώ στα ΒΔ τερματίζει στην ιλιγγιώδη, οξυγώνια κορυφή του Άθω. Γαντζωμένη με έντονη αμφιθεατρικότητα στην ΒΔ πλαγιά ενός λόφου, η Αιθάλεια θυμίζει περισσότερο αυτοτελείς ιδιωτικές βιλλίτσες παρά τουριστικό κατάλυμα. Η εξαιρετική τοιχοποιία αποτελείται από ντόπια πέτρα σε γήινους χρωματικούς τόνους μπεζ, ώχρας, καφέ και κεραμιδί με ενδιάμεση διακριτική χρήση ξύλου. Στα πλακόστρωτα δάπεδα τα αρμολογήματα αποτελούνται από μικρά βότσαλα, που σχηματίζουν ποικίλα διακοσμητικά θέματα. Υπάρχουν πολλά σημεία στους εσωτερικούς ή υπαίθριους χώρους, που μπορεί να επιλέξει ο επισκέπτης για ν΄απολαύσει τον καφέ, το ποτό του ή την σπιτική κουζίνα της μονάδας. Μιας μονάδας που ξεκίνησε την λειτουργία της το 2010 με την προοπτική να προσφέρει τις υπηρεσίες της και τον χειμώνα. Η ευρυχωρία των δωματίων είναι αρχοντική, ενώ το επίπεδο της επίπλωσης και των ειδών του μπάνιου είναι υψηλό. Η διαμονή στην Αιθάλεια είναι, από κάθε άποψη, μια εξαίρετη εμπειρία.

Στην παραλία του «Παρθενόμυτου»

Μας είχαν συστήσει τον Παρθενόμυτο ως μια παραλία ερημική, στο Α στόμιο του κόλπου του Μούδρου. Ξεκινάμε να την γνωρίσουμε. Από τον Μούδρο κατευθυνόμαστε στο ΝΑ άκρο της Λήμνου και στο ύψος της Αγίας Σοφίας στρίβουμε δεξιά (Δ) : Ένας βατός χωματόδρομος διασχίζει μια εκτεταμένη θαμνώδη έκταση, επίπεδη σχεδόν. 4 περίπου χιλιόμετρα μετά ο δρόμος μας βγάζει στην παραλία του Παρθενόμυτου. Η μόνη ανθρώπινη παρουσία είναι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι ντόπιων, που έχει φτάσει ως εδώ μ΄ένα αγροτικό. Μας χαιρετάνε ευγενικά αλλά σε λίγο αποχωρούν. Απομένουμε ολομόναχοι στην εκτεταμένη ακτή.

Είναι ωραίες οι στιγμές στην υπέροχη αμμουδιά με τα ζεστά, διαυγή νερά. Απέναντι στα Δ μας γνέφει η γνώριμη, ογκώδης χερσόνησος του Φακού, με την βραχώδη ακτογραμμή το ακρωτήριο «Κόμποι» και την νησιδούλα «Καστρί». Ο ήλιος παίρνει να χαμηλώνει, στα τελειώματά της η μέρα όλο και ομορφαίνει. Η ηρεμία του τόπου είναι μοναδική. Εκτός από τον ανεπαίσθητο φλοίσβο στην αμμουδιά, κανένας άλλος ήχος δεν επεμβαίνει στην γαλήνη του δειλινού.

Με αρκετό φως ακόμα στον ουρανό παίρνουμε αργά τη διαδρομή της επιστροφής. Και τότε, ξαφνικά, ένα αγριοκούνελο πετάγεται στο δρόμο. Αμέσως μετά προβάλλει άλλο ένα κι ύστερα κι άλλο. Όσο λιγοστεύει το φως τόσο και πληθαίνουν. Οι μικρές, χαριτωμένες φιγούρες τους μας γεμίζουν με χαρά. Δεν τρέφουν, βέβαια, τα ίδια συναισθήματα απέναντί τους οι καλλιεργητές κι οι αγρότες της Λήμνου. Που πληρώνουν πανάκριβα την γεωμετρική αύξηση του αριθμού των αγριοκούνελων με απώλεια μεγάλου μέρους αγροτικών προϊόντων και κηπευτικών.

Ammos suites

Ένας ήπιος λοφίσκος δεσπόζει στα ανατολικά της αμμουδερής παραλίας «Πλατύς Γιαλός». Στην πλαγιά του, χτισμένο με ελαφρά αμφιθεατρικότητα, είναι το συγκρότημα «Ammos Suites». Είναι 12 διαμερίσματα εξαιρετικής κατασκευής, με ευρύτατους χώρους, υπερπλήρη εξοπλισμό και φροντίδα και στην παραμικρή λεπτομέρεια. Κάθε διαμέρισμα έχει την δική του ιδιαίτερη ταυτότητα, ενώ όλα έχουν πρόσβαση στον υπέροχο κήπο με την πισίνα και στον ανεμπόδιστο θαλασσινό και στεριανό ορίζοντα.

Εξίσου ευχάριστοι και λειτουργικοί είναι οι κοινόχρηστοι χώροι με τις αίθουσες πρωινού και καθιστικού. Σχεδόν μόνιμα φυσάει ένα αεράκι πολύ ευεργετικό.

Λειτουργώντας μόλις από το 2014, το Ammos Suites είναι ένα εξαιρετικό συγκρότημα, που εξυψώνει το επίπεδο του Λημνιακού τουρισμού.

Μερικά ιδιαίτερα Λημνιακά προϊόντα

Μια από τις πιο γοητευτικές περιηγήσεις στη Λήμνο είναι η γευστική περιπλάνηση στα πολύ ξεχωριστά προϊόντα του νησιού. Αρκετά απ’ αυτά είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε και να εκτιμήσουμε στη διάρκεια της παραμονής μας. Και πρώτα απ’ όλα το Θυμαρίσιο Μέλι της Λήμνου. Το δοκιμάσαμε στις εγκαταστάσεις του Δημήτρη Παλαιολόγου, παραγωγού μελιού τρίτης γενιάς. Συνολικά 65 περίπου άτομα απασχολούνται με την μελισσοκομία στην Λήμνο, με έναν αριθμό κυψελών που φτάνουν τις 6500. Ωστόσο, οι κατά κύριο επάγγελμα μελισσοπαραγωγοί είναι μόνον 5. ⁽¹⁾

Σχετικά με την σύνθεση του μελιού της Λήμνου ο Δημήτρης μας αναφέρει ότι αποτελείται σε μέσο ποσοστό 50 – 60% από  γυρεόκοκκο θυμαριού, τη στιγμή που – κατά την νομοθεσία – για να θεωρηθεί ένα μέλι θυμαρίσιο, πρέπει να έχει γυρεόκοκκο τουλάχιστον σε ποσοστό 18%. Το ποσοστό εξαρτάται από τη χρονιά και μπορεί να ανέβει ή να κατέβει. Κατ΄ανώτατο όριο, ο γυρεόκοκκος θυμαριού μπορεί να φτάσει σε ποσοστό 95%.

Επόμενος σταθμός μας, μετά το μέλι είναι κάτι τελείως διαφορετικό: ο Λημνιός Καβουρμάς.  Τον ανακαλύπτουμε στις εγκαταστάσεις της οικογένειας Παλαίστρα, πάνω στον κεντρικό δρόμο, πολύ κοντά στον Κορνό. Στο νεότευκτο κατάστημά τους, που ξεκίνησε την λειτουργία του στις αρχές Ιουνίου, μας καλωσορίζουν ο Νικόλαος Παλαίστρας και ο πατέρας του, ο Λευτέρης. Που θυμάται με νοσταλγία την παιδική του ηλικία, όταν ο παππούς του ο Λευτέρης παρασκεύαζε, με βρασμένο χοιρινό από τα γουρούνια της οικογένειας, τον χειροποίητο καβουρμά του σπιτικού. Ακολουθώντας την ίδια παραδοσιακή συνταγή η σημερινή οικογένεια Παλαίστρα εξακολουθεί να παρασκευάζει τον εξαιρετικό καβουρμά. Όχι μόνον για τις ανάγκες της οικογένειας αλλά και για τους πολυάριθμους μερακλήδες των πικάντικων μεζέδων, ντόπιους και ξένους.

Παρατηρούμε τα ράφια και τις προθήκες του μαγαζιού. Παντού λημνιακά προϊόντα: γνώριμες αλλά και άγνωστες ετικέτες κρασιών, μέλι, ταχίνι, ζυμαρικά, τα πασίγνωστα λημνιακά τυριά, ο «άφκος» Λήμνου (η ντόπια φάβα) και ό,τι άλλο ξεχωριστό παράγει η Λήμνια γη.

–Φιλοδοξία μας είναι να φιλοξενήσουμε στο πρατήριο τα πιο παραδοσιακά και ποιοτικά προϊόντα της Λήμνου, δηλώνουν πατέρας και γιος, καθώς τους αποχαιρετάμε.

Λίγο δυτικότερα του Κορνού, στην περιοχή του Κάσπακα, συναντάμε το οινοποιείο του Βιολογικού Αμπελώνα, των Σαββόγλου – Τσιβόλα. Η «Limnos Organic Wines» ιδρύθηκε το 2002 από τον Χημικό Μηχανικό – Οινολόγο Γιάννη Σαββόγλου και τον Παντελή Τσιβόλα, διοικητικό στέλεχος με μεγάλη εμπειρία στην αγορά του κρασιού. Υπερσύγχρονη η μονάδα με ιδιόκτητους αλλά και συνεργαζόμενους αμπελώνες στον Άγιο Δημήτριο, στις Σαρδές, στο Κοντοπούλι και στην Δάφνη.

Δοκιμάζουμε το «Ταξίδι στη Λήμνο» με την γνώριμη, ξεχωριστή γεύση της ποικιλίας «Μοσχάτο Αλεξανδρείας» (2), το ροζέ ημίξηρο «Ρόδον», από «Μοσχάτο Αλεξανδρείας» και «Λημνιό», το ερυθρό ημίγλυκο «Θόας» από «Cabernet Shauvignon» και «Λημνιό» και, τέλος, το «La Terra», ένα επιδόρπιο οίνου από υπερώριμα σταφύλια, 15 βαθμών.

Νέος οινογευστικός προορισμός μας το Καρπάσι, δίπλα στην Ατσική. Εδώ, στην τοποθεσία «Λαγοπάτι», βρίσκεται ο ξερικός αμπελώνας του «Κτήματος Χατζηγεωργίου». Μας υποδέχεται η Οινολόγος Πωλίνα Χατζηγεωργίου. Νέες περιπλανήσεις της όσφρησης και της γεύσης μας περιμένουν στην εκπληκτική αίθουσα γευσιγνωσίας της μονάδας. Δοκιμάζουμε, αρχικά, το λευκό «Λαγοπάτι», από ποικιλία «Μοσχάτο Αλεξανδρείας». Η συνέχεια ανήκει στο λευκό ξηρό «Λημνία Γη» καθώς και στην «Ηφαίστου Γνώση» έναν οίνο λευκό γλυκό, 14 βαθμών, από υπερώριμο μοσχάτο. Οι εξαιρετικές γευστικές εντυπώσεις μας στο Κτήμα Χατζηγεωργίου ολοκληρώνονται με την «Λημνία Γη», έναν ερυθρό ξηρό οίνο από την παμπάλαια ποικιλία «Καλαμπάκι ή Λημνιό». ⁽³⁾

Πολύ θα θέλαμε να συνεχίσουμε το συναρπαστικό γευστικό οδοιπορικό μας και στα υπόλοιπα οινοποιεία της Λήμνου. Η διάθεση δεν μας λείπει (πώς θα μπορούσε άλλωστε), μας λείπει ο χρόνος. Προσδοκούμε να συνεχίσουμε την επόμενη φορά . ⁽⁴⁾

Επίλογος

Καθώς γράφω τις τελευταίες μου γραμμές κρατώ στα χέρια μου τον χάρτη της Λήμνου. Για μια ακόμη φορά παρατηρώ τις απίθανες λεπτομέρειες της ακτογραμμής, το πολύπλοκο χωμάτινο δίκτυο, που σαν ιστός αράχνης εξαπλώνεται σ΄όλη την έκταση του νησιού, τα αναρίθμητα ξωκκλήσια και τους δεκάδες οικισμούς, τις αρχαιολογικές και εδαφολογικές ιδιαιτερότητες του νησιού. Και κάπου εκεί αρχίζω να φοβάμαι, πως μ΄όλες τις πολύωρες περιπλανήσεις, υπάρχουν πολλά ακόμα, σημαντικά και ενδιαφέροντα, που δεν πρόλαβα να γνωρίσω από την Λήμνο.

Προσδοκώ σύντομα ν’ αξιωθώ να επιστρέψω. Όχι μόνον για νέες ανακαλύψεις. Αλλά και για επαναφορά στη μνήμη των ευχάριστων στιγμών, που ζήσαμε με τόσους ωραίους ανθρώπους που συναντήσαμε στη Λήμνο.

• Η παραγωγή του θυμαρίσιου μελιού ανέρχεται περίπου στο 10% της συνολικής παραγωγής μελιού στην Ελλάδα. Το καλύτερο θυμαρίσιο μέλι προέρχεται από τα νησιά και την Κρήτη.
• Το «Μοσχάτο Αλεξανδρείας» ή αλλιώς «Μοσχάτο Χονδρό» (γιατί υπάρχει και «Μοσχάτο Μικρόραγο») ανήκει στην ζώνη Π.Ο.Π. Λήμνου. Η ποικιλία αυτή (που λέγεται και «Εγγλέζικο») καταλαμβάνει την μεγαλύτερη έκταση του λημνιού αμπελώνα και ήρθε στη Λήμνο στις αρχές του 20^ου αιώνα από αιγυπτιώτες λημνιούς.
• Το «Καλαμπάκι», είναι το ερυθρό σταφύλι της Λήμνου, παμπάλαια ποικιλία, γνωστή στην υπόλοιπη Ελλάδα με την ονομασία «Λημνιό».
• Το πρώτο οργανωμένο οινοποιείο που λειτούργησε στη Λήμνο, το 1958, ήταν της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών (Ε.Α.Σ.) Τα πρώτα ιδιωτικά οινοποιεία εμφανίζονται στα μέσα της δεκαετίας του 1990: Κτήμα Χατζηγεωργίου, Σαββόγλου – Τσιβόλα, Εμ. Γκαράλη, Ν. Κουκουλίθρα, Ι. Κρεμμύδα, Α. Τζάνερου, Δ. Μαγιά και Π. Βαστάρδου – Χωνά.